ئۆپۆزسیۆن لە نێوان حکومەتی سێبەر و سەرۆکایەتی …1

 

 

 

ئۆپۆزسیۆن لە نێوان حکومەتی سێبەر و سەرۆکایەتی هەرێم و یەکێتی نەتەوەییدا 

 

 

 

وشەی ‘ئۆپۆزیسیۆن’

مانای سادەو سەرەکیی وشەی  (ئۆپۆزسیۆن): بەرامبەربوون و بەرامبەروەستان و دژوەستانە. وشەکە لە ئەسلە لاتینییەکەیەوە 

oppositus

(ئۆپۆزیتس) بە مانای دژوەستان، چووەتە ناو فەرەنسیی کۆن و بووە بە  

  opposicion

و لە وێشەوە بۆ ئینگلیزی ناوەراست وەک    

opposicioun 

کە هەر شێوە فەرەنسییەکەیە و دوایی لە ئینگلیزیی نوێدا وەک رێنووس گۆڕاوە بۆ

opposition

و لە وتنیشدا بە (ئۆپۆزیشن) دەخوێندرێتەوە، ئەمە وەک یاسایەک بۆ سەدان وشەی ئینگلیزی رەسەن- فەرەنسیی-لاتینیی بەکارهاتووە: کە (سیۆ) دەبێ بە (ش) وەک 

ناتسیۆن (نەتەوە) کە دەبێ بە (نەیشن) هتد.: nation

 دیارە لە کوردییدا کە دەسەلات و رووناکبیران و زمانناسان ئەوەندە تەمبەڵ و بێمشوورو بێخەم بن کە بۆ زۆر لە زاراوە جیهانییە باوەکان بەدوای وشەیەکی کوردیی ماناروون و رەسەندا نەگەرێن و دوای ٢٢ ساڵ لە دەسەڵاتی بەربەریی کوردیی وەزارەت و بەرێوەبەرایەتییەک و دەزگایەکی ئەکادیمیی نەبێت ئەم ئەرکە وە ئەستۆ بگرێت، ئەوا خۆ دەبێت هەر نەبێت رێنماییەکی ستانداردیی هەبێت ئەو شێوە جیایە ئەوروپییانە چۆن وەرگرین یان ستانداردبکەین (مەبەست لە ستانداردکردن وەرگرتنی شێوەیەکی زانستیی هاورایی یە کە هەموو لێی  لانەدەن). هەر نووسەرە بە گوێرەی پاشخانی خوێندەواریی و ئەو ولاتەی لێیەتی بێ سێودوو کردن، زاراوە باوەکانی زمانی ئەو ولاتە بەکاردێنن کە لێی نیشتەجێن یان لەوی خوێندوویانە. هەندی تەنانەت لە دوو شێوەکانی فەرەنسیی/لاتینیی و ئینگلیزیی/ئەمریکیی لادەدەن و بە ئارەزۆی خۆیان چیان بۆ بلوێ بەکاریدێنن گۆڤارو رۆژنامەو سایتەکانیش وەک ئاژاوەگەرییەکی بێسەرو کۆتایی هەموو شتێک و بەهەموو زمان و زاراوەیەکی نەشیاوو داوەشاو بلاو دەکەنەوە. 

 بۆ نموونە بۆ زاراوەی بەرامبەر دەروونناسیی ئەم وشانەم بینیون:

Psychology سایکۆلۆجیی: کە وشە ئینگلیزی-ئەمریکایی یەکەیەو بە دروستی وەک خوێندنەوە ئەسڵییەکەی بەکاردێت.

psychologieسایکۆلۆژیی: شێوە فەرەنسییەکەیە کە جیایە لە خوێندنەوە فەرەنسییە دروستەکەی: کە برتییە لە سیکۆلۆژیی.

پسیکۆلۆگی:

psykologi

 کە شێوە سویدیی/ سکاندەنیڤایی یەکەی وشەکەیەو کوردەکانی ئەو ولاتانە بەکاری دێنن.

 کە دیارە ئەمە لە خوێندنەوەیەکی شێوێندراوی ئەسلە یۆنانیی-لاتینیی-فەرەنسیی-ئینگلیزییەکەی زیاتر نییە. واتە ئێمە شیوەی ستانداردی سێ زمان، هەر لەم نموونەدا، بەکاردێنیین بێ ئەوەی بۆخۆمان ستانداردێکمان هەبێت.

بەلای منەوە مادام  ئەمڕۆ ئینگلیزیی زمانی زاڵ وجیهانگری زانست و تەکنۆلۆجی و سیاسەتە لە دنیاداو ولاتی ئێمەش پێوەندی زیاتری بە حوکم و سیستم و زمانی ئینگلیزییەوە هەبووە و هەیە، باشترە بۆ ئاسانکردنی ستاندارکردنی زاراوە لاتینییە –ئەوروپاییەکان یەکسەر شێوە ئینگلیزییەکەیان بەکاربێنین واتە بلێین: ئۆپۆزیشن، سایکۆلۆجی، هتد و شێوەکانی زمانەکانی تر بە هیچ جۆرێک بەکارنەهێنرێن. بۆیە من دوای ئەم روونکردنەوەیە ئۆپۆزیشن بەکاردەهێنم نەک ئۆپۆزسیۆن.

مانای زاراوەیی ئۆپۆزیشن

وەک وتمان مانای وشەکە بەرامبەربوون و رووبەرووبوونەوەو دژوەستانیی راستەخۆیە: ئەمە بە بەرهەڵستی ئیجابیی و چالاک دادەندرێت و بۆ روونکردنەوەی زیاتری مانای زاراوەیی وشەکە لەگەڵ وشەی (ریزستانس) واتە بەرگری بەروارد دەکرێ. 

resistance

بەرگریی: زیاتر خۆپاراستن و ریگاگرتنە لەمەترسییەک لە کاتێکدا ئۆپۆزیشن یان بەرامبەریی وەستانی ئازادانەو ئازایانەیە بەرامبەر دژەکەت: وەک کورد دەڵیت: کەو ئەو کەوەیە بەرامبەر کەو بخوێنێت. بەلام کەوە لاوازو لەرزۆک و خۆگیفکەرەوەکان لە دوورەوە و لە تاریکاییدا جار جارە قاسبەقاسبێکی شەرمنانە دەکەن!

مانای سیاسیی ئۆپۆزیشن/بەرامبەریی

ئۆپۆزیشن وەک بەشێک لە کۆبەندی سیاسیی فەرمانرەوایی بەو حیزبانە دەوترێت کە پرۆسەی هەڵبژاردن نابەنەوەو لە دەرەوەی دەسەڵاتدا لە پەرلەمان و دەرەوەی پەرلەماندا، بەرامبەر حیزبی دەسەلاتدارو حکومەتەکەی لە ئەو سیاسەت و کار وپراوانەدا کە هاورا نین لەگەڵیان، دەوەستن. 

ئۆپۆزیشنبوون ئەم بنەما جەوهەرییانە دەگرێتەوە:

١. جیاوازیی فەلسەفەو روانگەی سیاسیی:

ئۆپۆزیشن روانگەی جیاوازیی بۆ شتەکان و پرسەکان هەیە، جیهانبینیی خۆی هەیە، بە پێی بنەماو پرینسیسپی دیارو دەربڕدارو، سیاسەت دەکا تا ئەو کۆمەل و سسیتمە بێنیتە دی کە لەگەل جیهانبینی حیزبەکەیدا دەگونجێ و لەمەوە

٢.  بەرنامەی حوکمڕانیی:

بەرنامەیەکی تەواوی بۆ حوکمڕانیی هەیە کە رەنگدانەوەی ئەو روانگەو جیهانبینیی و پرینسیپ و سیاسەتە درێژخایەن و کورتخایەنەکانێتیی، لەمەوە

٣. ستراتیجی کار:

ستراتیجێکی زانستیی و پراتیکی هەیە بۆ بەدیهێنانی ئەو بەرنامەیە لە ڕێگای چالاکی بەرامبەربوون یان چالاکی سیاسی، کۆمەلایەتی رۆشنبیریی، میدیایی، کاری راستەوخۆ، کاری شەقام، هاوپەیمانێتی، گوشار، ئەکتیڤکردنی پەرلەمان، هتد لە مەوە

٤.نەخشەی کار: 

نەخشەی کار [ئەکشن پلان] ی هەیە کە لەو پلانەدا پێشکاریی لە بەرنامەکەیدا دەکا، واتە ئەو ئامانجانە دەخاتە پێش کە لە رووی فیکریی و ستراتیجیی یان پێداویستی رۆژ گرنگترن ولە خشتەکاتێکی دیاریکراودا، لە ماوەی مانگیکەوە تا سال و زیاتر، دەبێت یان دەیەوێت بەدەستیان بێنێت. واتە رەگەزەکانی: [کات – کار- ئەنجام] بڕبرەی پشتی خەباتی حیزبی سیاسیی پێکدێنن. 

٥. گەڵالەکردنی دەسەلاتی لەبریی:

لە کۆی هەموو ئەمانەوە، بە هەموو شێوەیەک وەک لەبریی (بەدیلی)  دەسەلات  بۆ هەموو ئەو سیاسەتانەی کە لەگەلیان ناگونجێت کار دەکات، لەبریی باشتر پێشکەشی خەلک دەکاو  هەول دەدا ئەو بەرنامەیەی خۆی بە تەنیا یان بە هاوپەیمانیی لەگەڵ هێزە هاورێبازو هاوئامانجەکان  جیبەجێ بکات ودەستەیەکی بیرۆکراتیی و ئیداریی بە تواناو لێزان و چالاک بۆ ئەم مەبەستە پەروەردە و ئامادە دەکات. 

٦. راستگۆیی و روونکاریی و دایەلۆگی بەردەوام:

بە پێچەوانەی دەسەڵاتەوە کە دەیەوێ و لە بەرژەوەندیدایە راستییەکان بشارێتەوەو پرسە گرنگەکان پەراوێز کات، ئۆپۆزیشن وەک پراکتیسی گشتی زیاتر روون- گۆو روونکارە (شەففافە) و مەودای دایەلۆگ و جەدەل و رەخنەو گفتوگۆی جەماوەریی ئازاد بۆ خەڵک دەکاتەوەو پرۆسەکانی دیمۆکراتیک و روون و ئاشکران.

٧. دامەزراندنی حکومەتی سێبەر:

بۆ ئەوەی چوارچێوەیەکی رێکخراوەیی دیمۆکراتی دەستووریی بە هەمو وئەوانەی سەرەوە بدات و راستیی و سەختێتیی (جددییەتی) خۆی لە وەرگرتنی دەسەلات بە شێوەی ئاشتییانەو دیمۆکراتیی بسەلمێنێت و بەرجەستە بکات، ئۆپۆزیشن وەک باشترین ڕێبازو میکانیزم، وەک لە بەریتانیا دا هەیە، حکومەتی سێبەریی خۆی دادەمەزرێنێ کە مانای خۆئامادەکردنی  تیۆریی و پراتیکی و تواناسازییە بۆ وەرگرتنی دەسەلات.

بۆچی حکومەتی سێبەر پێویستە؟

جەهالەتی کوردیی فشەی بە هەموو شتێک دێت فشەکانی خۆی نەبێت. ئەو ناتوانێ مۆبایل و ئینتەرنێت و سەتەلایت و سەدان وشەو زاراوەی ساختەو بێناوەرۆک و رووکەشیی سیاسیی و هزریی ئەوروپایی بەکار نەیەنێت بۆ مسۆگەرکردنی دەسەلاتی حیزبیی نادیمۆکراتێی ناڕەوا، بەلام میکانیزمێکی ئاسان و بەردەست و تاقیکراوەی وەک حکومەتی سێبەر بەکار ناهێنێت چونکە لە ئەسڵدا باوەڕی بە دیمۆکراسی وەک گوازتنەوەی دەسەڵات بۆ خەلک یان نوێنەرە هەڵبژاردراوەکانی و،  وەستان بەرامبەر دەسەلاتی بنەماڵەیی حیزبیی و  راستگۆیی لەگەڵ خەڵکدا نییە.

حکومەتی سێبەر چییە؟

هەموومان دەزانین سێبەر چییە، هەموو کەس سێبەری خۆی هەیە، جاری وا هەیە لە پێشیەوە دەڕوا، جاری وا هەیە، لە دوایەوە، جاری وا هەیە لە تەنیشتی  و لە تاریکیشدا ون دەبێت! 

 بەلام هەیە بە دزیی و لە تاریکاییدا دەبیتە سێبەری خەلکی دیکە و پێشی شەرم نییە. لە گوتاری رۆژنامەگەریی کوردییدا: زاراوەی میدیا یان رۆژنامەی سێبەر بەکار دەهینرێت. ئەمەش مانای وایە دەسەڵات لە جیاتی ئەوەی راستەوخۆ وەک حیزب خۆی دەموچاوی خۆی لە هەتاو دا نیشان داو بە دەم و دەستی خۆی کار بکات،  یەکێک، رێکخراوێک دەکاتە سێبەری خۆی و ئەرکە نهێنیی وگوماناوییەکانی پێدەسپێرێت و بێگومان لە بری ئەمە پاداش وخەلاتیش دەبەشێتەوە. سیبەرەکانیش بە  رووشکاوییەوە، یان شەرمنییەوە کاری خۆیان دەکەن.

حکومەتی سیبەر ئەوەیە ئۆپۆزیشن بە بێ شەرمیی ببێتە سێبەری دەسەلات!! 

بەلام نەک بۆ ئەوەی ئەرکە نهێنییەکانی جێبەجێکات و راستییە روونەکانی سێبەرپۆش بکات، بەلکو بۆ ئەوەی هەنگاو بە هەنگاو ، کون بە کون ، بە دوایەوە بێت و لە هەر کوێ بێت فەزحی بکات و هەرچی بڵێ کە درۆو ساختە بێت بەرپەرچی داتەوە، هەرچی هەڵەو ناتەواویی هەیە بەرنامەی راستی خۆی لە جێیان هەبێت، بۆ هەر سیاسەتێکی چەواشەی حیزب یان حیزبە حاکمەکان، سیاسەتێكی راستترو باشتری خۆی راست بکاتەوە. 

ئەمەش بەوە دەبێ بەرامبەر هەر کەو-وەزیرێکی حکومەتی دەسەلات، کەو-وەزیرێکی ئازاترو دەنگدلێرترو گەردن بڵندتری خۆی دابنێت و لە ناو پەرلەمان بێت یان لە دەرەوەی خەلک وێنەو ئاوازی شەڕە کەوی بەرامبەریەک وەستاو ببینن نەک بە دەنووک لە تەل دان لە ناو قەفەزی دەسەلات و قوڕگنووسان بە دان و قاچلەرزین بە داوەکەی!!

پێداویستی دیمۆکراتیی و سوودی پراتیکیی حکومەتی سێبەر

لەو سسیتمە دیمۆکراتییانەدا کە ئۆپۆزیشن حکومەتی سێبەری هەیە وەک بەریتانیا کە کۆنترین و کاریگەرترین نموونیەیە، دەوری حکومەتی سێبەر ئەمانەیە:

١.مادام دیمۆکراسی دەسەڵاتی گەل دەگەیەنێت لە رێگای نوێنەرەکانییەوە و گواستنەوەی ئاستیخوازانەو رێکبەندی دیمۆکراتی ئەو دەسەلاتە لە حیزبی حاکمەوە بۆ ئۆپزسیۆن ئەوا دەبێ ئۆپۆزسیۆن هەم نیشانی بدا کە بەم پرۆسە دیمۆکراتییە رازییەو هەم خۆی بۆ ئامادەکردووەو هەر کاتێ دەسەلات بۆی گوازرایەوە بۆشایی سیاسیی و ئیداریی و قانوونیی روو نادات و ئاژاوە دروست نابێت. ئەویش بە وەی کە حکومەتە سێبەرەکەی سیبەرهەڵگری هەموو دەزگاو ئەرکەکانی دەسەلاتەو بەرنامەو بنسازیی لەبریی خۆی ئامادەو ئەزموون کردووە.

٢. بەپێی چەمک و پرینسیپ و پراوەی دیمۆکراسی دەسەلاتی خەلک بە شێوەیەکی کاتیی دەدرێ بە نوێنەرانی هەلبژێردراو نەک خەلکانی دەرەوەی ئەوان. واتە بە ئەندامانی پەرلەمان. لە بەر ئەوە ئەوە نەریتێکی دەستووریی چەسپاوە لە بەریتانیا کە ئەندامانی کابینە دەبێت ئەندامی هەلبژێردراوی پەرلەمان بن و سەرۆکی وەزیرانیش هەروەها ئەندامی هەڵبژێردراوی پەرلەمان بێت کە عادەتەن سەرۆکی حیزبی براوەیە. سەرۆک حیزبیش کە سەرۆکوەزیرانێشە گەر لە هەڵبژاردنی تازەدا لە بازنەی ئینتیخابیی خۆی خەلک دەنگی پێنەدا، دەبێ دەست لە کار بکێشێتەوەو یەکجاری مڵئاوایی لە سیاسەت بکات یان  چاوەرێی هەلبژاردنێکی تر یان دروستبوونی فەراغێکی بازنەیی بکات تا حیزبەکەی گەر بیەوێت بگیەرێنێتەوە  ناو پەرلەمان و دەسەلات.[ وەک ئەوەی پەرلەمانتارێک دەمرێ یان وازدێنێ و تەنیا لەو بازنەدا هەلبژاردن بۆ جیگرێک دەکرێتەوە و ئەمەش پێی دەوترێ لاهەڵبژاردن (بایئیلێکشن)

٣. هەر وەک چۆن ئەندامانی پەرلەمانی حیزبی براوە بۆیان هەیە دەسەلات پراوە بکەن و بەرنامەی خۆیان جێبەجێ بکەن و توانای خۆیان نییشان بدەن، مادام پەرلەمانتارانی ئۆپۆزیشنیش هەلبژێردراون و نوێنەری خەلکن، بۆیان هەیەو تەنانەت ئەرکی سەرشانیانە  چاوەدێری دەسەلات بکەن و بیروبەرنامەی لەبریی خۆیان پێشکەش بکەن. باشترین رێگا بۆ ئەمە دروستکردنی حکومەتی سێبەرە بۆ بەدواکەوتن و بریکاریکردنی هەموو پرۆژەو سیاسەتەکانی دەسەلات.

٤. وەک لە سەرەوە وترا وەزیرەکان دەبێ ئەندامی پەرلەمان بن کە دیارە ئەوانەی لە حوکمدان ئەندام پەرلەمانی حیزبی براوە یان حاکم دەبن. بۆیە ئۆپۆزیشنیش حکومەتی لەبریی (بەدیل) یان سێبەر هەر لە ئەندام پەرلەمانەکانی خۆی دروست دەکات. واتە لە جیاتی وەزیری ناوخۆی دەسەلات، وەزیری ناوخۆی خۆی دەبێت، بەم شیوەش بۆ وەزیری پەروەردە، بازرگانیی، کشتوکاڵ، خوێندنی بالا هتد ئەم سێبەربوون و سیبەرهەلگرتنە کۆمەڵی سوودی نەتەوەیی و دیمۆکراتی و ئیداریی هەیە:

*  وەزیرەکانی سێبەر هەمیشە ناچار دەبن کە ئاگاداری ئەو بوارەی سیاسەتی خۆیان بن وەک ناوخۆ یان پێشمەرگە یان پەروەردە یان نەوت، هتد و خۆیان لەو بارەوە زانستدارو زانیارییدار و شارەزا بکەن تا بتوانن هەم رەخنە لە سیاسەت و بەرنامەکانی وەزیرەکانی دەسەلات بگرن هەم بەرنامەی بەدیلی باشتر پێشکەش بکەن و هەم خۆیان بۆ ئەرکەکانی حوکمرانی ئامادە بکەن.

* وەزیرەکانی دەسەلاتیش لە ترسی ئەوەی کە ئۆپۆزیشن هەمیشە بەرامبەر وەستاون،  چاویان لە سەر ئەوانەو بەدواداچوون بۆ قسەو رەفتارو کردارەکان و بریارەکانیان دەکەن وبەرنامەی باشترو زیرەکانەتر پێشکەش دەکەن و سەرنجی خەلک بۆ خۆیان و بەرنامەکەیان رادەکێشن، ناجار دەبن ئاوا کوردانەو بەربەریایینە شتەکان بە فشە نەگرن و جەهالەت نەکەنە پراوەو پەیمان و خۆیان زیاتر ماندوو بکەن و زیاتر هەست بە بەرپرسیاریی بکەن.

* جەماوەریش لەومونافەسە ئاشکراو بەرچاوە لە ناو پەرلەمان و دەرەوەداو ئاشکرابوونی راستییەکان و پرۆسەکان و بەرنامە و کارەکانی دەسەلات و ئۆپۆزیشن، باشتر ئاگاداردەىێ و زیاترلە سیاسەت نزیک دەبێتەوەو حەز بە بەدواداچوونی پرسە گرنگەکان دەکاو بە بەرچاوروونیی و تێگەیشتن و قەناحەتێکی زیاترەوە دەن دەدات.

 * لە کاتی گواستنەوەی دەسەلات بۆ حیزب یان هاوپەیمانییەکی نوێ، ماوەیەکی بۆشایی و نادڵنیایی دروس نابێت و پرۆسەی گواستنەوەکە خێراو ئاسایی دەبێت.

دیارە دەتوانین سوودی تریش باسبکەین. بە کورتی وەک ئینگلیز دەلێ بەبوونی حکومەتی سێبەر: ئەنجامەکە  هەر براوەو براوە دەبێ: دیمۆکراتی براوە دەبێ، ئۆپۆزیشن براوە دەبێ، گەل براوە دەبێ، سیستمی حوکم و حکومەت  براوەوبەهیز دەبێت.

بەلام ئۆپۆزیشن نەک هەر بە بوونی حکومەتی سیبەر رازینابێت بەو بنەما دیمۆکراتییانەش رازی نابێت کە لە سەری دادەمەزرێن واتە  رێزگرتنی رای خەلک و دەنگی دەنگدەران و تەسلیمکردنی دەسەلات بەو کەسانەی خەلک راستەوخۆ دەنگی بۆ داون نەک سەرۆک حیزب و مافیاو کوتلەی  حیزبیی  کە بە ناوی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی و مەلبەند و لقەکانی حیزبەوە کە لە سەرەوەو دەرەوەی نوێنەرایەتیی دیمۆکراتیی خەڵکەوە بە نادەستووریی و نایاسایی دەسەلاتەکانیان گرتۆتە دەست و بێ چاودێریی و موحاسەبە تا بینەقاقا نوقمی گەندەڵین. 

هەمووحکومەتە سێبەرەکەو  ئۆپۆزیشنبوونیی  هەڤالانی گۆڕان تەپڵکوتان بوو بۆ بودجە، کە هەر بە تەپڵ کوتانیش تێپەڕێندرا. یەکەم جار دەنگی تەپڵ تازە و خۆش بوو، خەلکی هەڵدەپەڕاند، منیش پەیامی پیرۆزباییم بۆ ناردن، دووەم جار دەنگی نە هیندە بەهێزبوو، نە خۆش چونکە تەنیا دەنگی دەهٶل لە دوورەوە خۆشە، سێیەم جار یان خەوی لە خەلک دەخست یان بێزاری دەکردن: بەلام هەبوو نەبوو، لە ماوەی چوار ساڵی رەبەقدا، ئەمە هەموو گۆڕانی دیمۆکراتیی وحکومەتی  سێبەر بوو. 

ئۆپۆزیشن یان کەوی داماو؟ یان؟

هەر زوو، بە یەکدوو مانگ دوای هەلبژاردنی تەمووزی ٢٠٠٩ لە چاوپێکەتنێکی فراوان لەگەڵ رۆژنامەی ‘دەستوور’  دا کە ئەوسا دەردەچوو، زۆر راستیی و میکانیزمی ئۆپۆزیشن نەبوونی ئۆپۆزیشن –م روون کردنەوە. ئەو ناونیشانەی برادەران بۆ چاوپێکەوتنەکەیان هەلبژاردبوو ئەمە بوو: ‘ئۆپۆزسیۆن تەنیا دوکانی قسەکردن نییە”، بەلام بەلای منەوە ئێستا لەمەش بۆ دواوە گەڕاونەوە قسەکردنی بەرامبەرو راستگۆیانەو 

ئۆپۆزیشنانەش بەو مانایەی لە سەرەوە لێکم دایەوە، ئەویش نەماوە. گوێمان لە کەوێک نییە لە بەرەبەیاندا دلێرانە بەرامبەر کەو بخوێنێت: بەلکو بەرامبەر هەر هەڵایەکی دەسەلات گوێمان لە نووزەیەکی شەرمنانەیە یان خەلکخەریککردنە بە بابەتی لاوەکی یان شێواندنی بابەتە سەرەکیی و ستراتیجییەکانە وەک دەستوورو پێوەندی لەگەڵ بەغداو ژیانی خەلک و وکوشندەیی گەندەڵیی و بابەتی گرنگی یەکێتیی نەتەوەیی کە ئەمڕۆ بۆتە وابوویەکی سیاسیی و پراتیکیی.

پرسە گرنگەکان

هیچ شتێ بەڵگەی هەرەروون و هاوارکەرتر بۆ ئەم راستییە لە هەڵوێستی ئۆپۆزیشن بەرامبەر شەش مەبەستی هەرە ستراتیجیی و گرنگی ئەمڕۆ بەدەستەوە نادات. پرسە گرنگەکانیش ئەمانەن:

١. هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی هەرێم کە ئەویش پێوەندی ئۆرگانیی بە سسیتمی حوکم لە کوردستانەوە هەیە کە ئەویش دیسانەوە پێوەندی ئۆرگانی بە دەستووری هەرێمی کوردستانەوە هەیە.

٢.پرسی دەستووری کوردستان، گەڕانەوەو نەگەڕانەوەو رێفراندۆم لە سەری

٣. پێوەندیی لەگەڵ بەغدا، کشانەوەو گەڕانەوەی ئۆردووی کورد

٤. نەوت و پێوەندی لەگەڵ تورکیا

٥. پرسی یەکێتیی کوردستانیی و هاوتێکەڵی سیاسەت و رووداوەکان لە باکوور، رۆژاواو باشووری کوردستان و بە ئەنجام و پێداویستیش، رۆژهەلاتی کوردستان.

٦. پرسەکانی رۆژانەی ژیان و کەرامەتی خەڵک و گەندەڵیی

لەم بەشەدا تەنیا لە دوو بابەتی یەکەم دەدوێم کە بابەتی زۆر سواوی گوتاری ناسیاسیی ئۆپۆزیشنە.

سەرۆکایەتی هەرێم

١.بە تیۆریی و بە قسەو بە مینگەمینگی ژوورە تاریکەکان دەبێ ئۆپزسیۆن روانگەو جیهانبینییەکی تایبەتی خۆی هەبێت و باوەڕی بە سیستمی پەرلەمانی بێت و سسیتمی سەرۆکایەتی سەپاو قبوڵ نەکات. تا ئێرە چاکە: ئەمە خاڵی یەکەمی جیاوازی ئۆپۆزیشن و بەرامبەروەستانی وەدیهێنا کە بریتییە لە روانگەو جیهانبینی سیاسیی جیاواز.

٢. بە کردەوەش ئۆپۆزیشن لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی هەرێمی ٢٠٠٩ دا،  گوایە بۆیە کاندیدی نەبوو چونکە باوەڕیان بە سسیتمی سەرۆکایەتی و بوونی سەرۆک بەو هەموو دەسەلاتەوە هەر نەبوو، جگە لە رەخنەگرتنیان لەجیابوونەوەی نادەستووریی لە دەستوورنامەی دیمۆکراتی دەنگلەسەردراوی عێراق کە کوردیش دەنگی بۆ داوەو پێیەوە بەندە. ئەمە بە تایبەتی سیاسەتی توندی گۆڕان بوو تا ئاستی گەیاندنی بە دادگای فیدرالی عێراق.

٣. با ئەوە لێگەڕێین چۆن دوای ئەوە  سەرۆکی نەویستراوو هەڵنەبژێردراو لە زیاتر لە نیوەی ولات و بە زۆرو تەزویر سەپێندراو لە نیوەکەی تردا، بە سورعەتی بەرق  بۆوە   بە رەمزو باوکی  بەخشندەو میهرەبانی هەمووان کە نانی نانبڕاوان دەگێرێتەوە و هەمووان بە یەک تاکە چاوی مەرحەمەت سەیردەکاو بودجە بۆ هەمووان دەبەشێتەوە. واتە لێرەدا دابڕانێکی ئابرووبەرانە لە نێوان  جیهانبینیی و وتارو کرداردا روویدا بە بێ ئەوەی کەس باکی ئابرووی هەبێت. با بیێنەوە سەر ئێستا.

٤. لە لایەک ئۆپۆزیشن، کە راست نییە یەک بیرو بەرە نییەو قەت نەبووە، دیسانەوە لە سەر ئەوە سوورن کە جیهانبینیی سیاسیی ئەوان بۆ هەرێم: سسیتمی پەرلەمانی یە. گەر ئەوە راستە و راستگۆن ئیدی تەنیا سی رێگا چارە  هەیە:

rێگای یەکەم:

یان وەک خۆیان داوا دەکەن لە ریگای هاوسازان و هاورایی یەوە سەرۆک رازی دەکەن هەم لەم خەیاڵە واز بینێت هەم دەستوور. هەموار باکاتەوە

:رێگای  دووەم

گەر ئەوە نەبوو بە یەکدەنگیی هەموو پەرلەمانتەرەکانی ئۆپزیشن وئەوانەش کە لە یەکێتی و ئەوانی تر  پێیان رازی دەکرێن،  پرۆژەیەک بدەنە پەرلەمان کە دەستوور هەموار بکرێتەوەو سیستمەکە بکرێتەوە پەرلەمانیی و ئەم کارە دیارە پێوسیتی بە دەستوبردیی هەیە نەک تەنیا چاوەروانیی!

 

رێگای سێیەم:

. گەر لەمەشدا سەرنەکەوتن،  هەوڵبدەن دیسان بە هاورایی لە پەرلەمان یان لەگەڵ دەسەلات یان پرۆژەیەکی تر پێشکەشی پەرلەمان بکەن بۆ 

ئەو بڕیارەی کە هەلبژاردن لە دوو رۆژدا بکرێت: رۆژێ بۆ پەرلەمان و رۆژێ بۆ سەرۆکایەتی و لە رۆژی سەرۆکایەتییەکەدا داوای بۆیکۆت و دەنگنەدان و مانگرتن بکەن.

 

رێگای چوراەم:

گەر دەسەلات و ئۆپۆزیشن نەگەیشتنە هیج چارەسەرییەکی هاورایی، ئەوە چار نییە دواچارەی دیمۆکراسی گەرانەوەیە بۆ رای خەلک و دەنگدان. ئەوە بۆ ئۆپۆزیشن دەمێنێتەوە کە  لە سەر هەڵوێستی خۆیان سوور بن وداوا لە خەڵک بکەن دەنگ بۆ سەرۆک و دەستوور نەدەن و گەر دەستوور دەنگی بۆ نەدرا مەسعود بارزانی ئۆتۆماتیکی بە دەستلەکارکێشاوە بژمێردرێت و سەری رەش چۆل بکات.

ئەمە رێگەی مەبدەئیی وبابەتیی و یاسایین کە بەدەستەوەن نەک رای خۆم. 

 

٥. رێگای نادیارو ئینتیهازیی ئێستا:

 

بەلام بانگاشەکردن لە لایەکەوە دژی سەرۆکایەتی هەرێم و لە لایەکی تریشەوە باسکردنی ئەوەی کە لایەنەکانی ئۆپۆزیشن بۆ رێکەوتن لە سەر کاندیدێک گفتوگۆ دەکەن، یانی چی؟ چ دەگەیەنێت جگە ئاژاوەی فیکریی و نەبوونی روانگەی جیاوازو لە شیکردنەوەی دواییدا بوون بە پاشکۆی دەسەلات لە هەموو ئامانج و ئەجنداکانیدا؟

یان سسیستمی پەرلەمانییت دەوێت یان سەرۆکایەتی؟ ناتوانێت رۆژێ ئەم بیت و رۆژێ ئەو، نیوە ئەو بیت و نیوە ئەو، کە کاندیدم هەبێت سەرۆکایەتییم کە دەستم نەکەوت پەرلەمانییم؟ یان وەک ئینگلیز دەلێ: گەر پێی نەوێرای بچۆ ژێر چەترەکەیەوە. 

ئەمە نە بیرە، نە ستراتیچ، نە سیاسەت، نە ئەمانەت لەگەڵ خەڵک. ئینتیهازییەتێکی رووت و رەجالە. سەرلێشێواویی و گومڕاییەکی بەتاڵە. 

 

٦. چارەسەریی دیمۆکراسی:

 

دیمۆکراسی دەسەلاتی گەلە لە ڕێگای نوێنەرەکانییەوە یان لە رێگای هەلبژاردن و ڕێفراندۆمی سەربەخۆوە. ئەوەی ئۆپۆزیشن لە (هەولێر)ی داوا دەکاو هەولێر لە (بەغدا) ی اوا دەکات کە هەموو شتێک بە هاورایی و هاوسازان واتە دانیشتنی خیانەتاویی بێ تام و یێ ئاکامی ژورەتاریکەکان و ساتوسەودای سەرۆک و بەرپرسە حیزبییە هەلنەبژێردراوەکان ببڕێندرێتەوە، کە بەرپرسیاری یەکەمن لە سیستمی دزیی و داگیرکاریی و گەندەڵیی و بێدەستووریی و ژێرپێدانی مافی خەلک و دادپەروەریی کۆمەڵایەتی، دوور یان نزیک فڕی بە سەر دیمۆکراسییەوە نییە. وەک لە باسێکی پێشووتردا روونم کردەوە هاوڕایی بۆ زیاتر دیمۆکراتیکردنی پرۆسەی دیمۆکراسییە نەک شاردنەوە پاشقول- لێگرتنی.

سیستمی دیمۆکراسی لە عێراق و کوردستانێشدا تەنیا ئەو کاتە دەرفەتی   دروستبوونیی دەبێت کە پرینسیپی نادیمۆکراتی و بنەماڵەییانەو  فاشییانەی ‘سازان’ ی سەرە گەندەڵەکان، دەخرێتە ژێر پێی خەلکەوەو لە لایەکەوە حکومەتی زۆرینەی دیمۆکراتی و لەلایەکی تریشەوە ئۆپۆزیشنێكی کاریگەر بە جیهانبینیی و ستراتیچ و بەرنامەو حکومەتی سیبەری خۆیەوە دەکەوێتە کار. 

من بەراستی پێم سەیرە گٶڕان بە تایبەتی کاک نەوشیروان کە دەمێکە ئەم بیرەی هەبووە و پشتگیری لە حکومەتی زۆربەو بوونی موعارەزە کردووە، ئێستا دژی دیمۆکراسی و هەلبژاردنی راستەوخۆ و دەنگدانی خەلک بێت لە سەر دەستوور. یان نەبوونی دەستوورنامەی لەم سسیستمی بنەمالەیی و دزیی و داگیرکاریی و وگەندەڵیی و مافیایی یە پێ چاکتر بێت.

دەستوور چاک بێت یان خراپ، بۆچوونی حیزب و تاکەکەسان بریاری نادا، با لە هەلبژاردن و رێفراندۆم شتەکان حەسم بکرێن بەو مەرجەی پرۆسەکە راست و دروست و بێ فێڵ و تەزویر بێت. کاتیشی زۆر نەماوە با هەر لە ئێستاوە هەر لایەنە کامپەین بۆ قەناعەتکردنی خەلک بە بیرو بۆچوونەکانی خۆی بکات و چاوەرێی بریاری زۆربەی خەڵک بێت.

بۆ هەر مەبەست و ئامانجێک بێت، داواکارییەکەی مەسعود بارزانی بۆ گەڕانەوە بۆ رای خەلک و دەنگدانی راستەوخۆ بۆ سەرۆکایەتی و رێفراندۆم لە سەر دەستوور، راستترو  دیمۆکراتیترو ئاشکراترو بەسوودترە لە تاکتیکە نامەنبدەئیی و بێماناکانی ئۆپۆزیشن و هەڵپەی هەندی لە گەندەلانی یەکێتی کە هاوپەیمانیی ستراتیجیی گەندەلیی و بەرژەوەندییە داگیرکارییەکانیان بپارێزن.

 

یەکێتیی و پاشەرۆژی نەتەوەیی لەپێشترە

 

بەلام گەر هەموو ئەم کێشانە بخرێنە لاوە بۆ  دەستوورێکی دیمۆکراتی بۆ هەرێم و هاوپەیمانییەکی نەتەوەیی دیمۆکراتیی کە لە ئاستی پرس و کێشەکان و دوارۆژی نەتەوەی کورد لە کوردستانی گەورەدا بێت، ئەمە ریبازێکی دروستترو کاریگەترە بۆ پاشەرۆژی نەتەوەیی یەکگرتوومان و بەدەستهیێنانی مافی فیدرالیی وچارەنووس بۆ هەموو بەشەکانی کوردستان.

 ئەمڕۆ یەکێتی نەتەوەیی بە حوکمی  گۆڕانەکانی رۆژگار، بۆتە وابوویەکی (واقیعێکی) راستەقینەو کورد هەموو هەلومەرج و توانستیی سەربازیی و ئابووریی و سیاسیی و پێوەندی جیهانیی هەیە کە ئەم  خەونە لەمێژینەی ئەحمەدی خانی بکاتە حەقیقەت. یەکێتی نەتەوەیی باکوور، باشوور، رۆژاوا بۆخۆی بە شێوەیەک دروست بووە کە بۆتە ناوەرۆکی جەوهەریی پرۆسەی سیاسیی رۆژهەلاتی ناوەراست و دابەشکردنەوەی بەرژەوەندییەکان بە تایبەتی  بەرژەوەندی شەریکەکانی نەوتی رۆژاوایی و ئەو دەورەی تورکیا دەیەوێت لەم ناوچەدا بیبینێت.

ئەم یەکێتییە تەنیا پێویستی بە سەرکرادیەتیی  ورێبەرایەتیی نەتەوەیی دیمۆکراتی هەیە کە بەرژەوەندی خەلکی کوردستان و مرۆڤی کورد و پاشەرۆژی نەتەوەیی بخاتە پێش بەرژەوەندی کەس و بنەمالەو خێل و گردو شارو حیزب و دەسکەوتەکانی گەندەلیی و داگیرکاریی دژی نەتەوەی خۆت.

سەرۆک ئۆجەلان لە زیندانەوە مەردانەو مەبدەئییانە نەک تەنیا یەکێتی حیزب و بزوتنەوە نەتەوەیی یە کوردستانییە مەزنەکەی پاراستووە، ئەوجیهانبینیی و ‌ستراتیجیی و‌هێزە سیاسیی و سەربازیی و جەماوەرییە جیهانییەشی بۆ دروستکردووە کە ئەمڕۆ بۆ نموونە  ببێتە قەڵغانێک بۆ کوردی سوریا و پاراستنیان لە جێنۆسایدو زامنکردنی مافی نەتەوەیی خۆیان لە خاکی خۆیاندا و هیوای هەرە مەزن بۆ هەموو گەلی کوردستان.

. با سەرکردە گەندەلەکانی باشووریش بۆ ماوەیەک بیر لە دزیی وداوێنپیسیی و گەندەڵیی وخۆدەولەمەندکردن نەکەنەوەو بگەڕێنەوە بۆ خەلک و مافەکانیان بدەنەوە و ببنە بەشێکی ئیجابیی لەم پرۆسەو پرۆژە نەتەوەییە چارەنووسسازە.

ئەمە ئەم روانگە و ئەو پرسە مەزنانەن کە دەبێ هاوسازان و هاوڕایی نەتەوەییمان لە سەریان هەبێت و بەو مەرجەی لە بنەماو ماناو راستیی دیمۆکراسی لانەدەین: کە حوکمی خەڵکە لەلایەن خەڵکەوە و بۆ خەڵک.

 

د. کەمال میراودەلی

بەشی یەکەم