به‌ختیار له من و ئه‌وی دی چۆن تێگه‌یشت
” من و ئه‌وی دی ” ناونیشانی نووسینێکی تازه‌ی به‌ختیار عه‌لی یه . له ئاستێکی ساده‌دا ، به‌ڵام به شێوازێکی سه‌رنجڕاکێش ، خۆی له بابه‌تێکی گرنگ داوه . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا که ویستوویه‌تی هه‌مه‌لایه‌نه و ڕۆچووانه ، په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان ” من و ئه‌وانی دیکه ” یه‌کاڵا بکاته‌وه و نهێنییه‌کان له نووسینێکی تۆکمه‌دا بدات به خوێنه‌ران ، که‌چی به‌خت یاوه‌ری نه‌بووه و نه‌یتوانیوه ئه‌وه‌ی که ویستوویه‌تی بیگه‌یه‌نێت . یه‌کێك له گرفته‌کانی به‌ختیار له نووسیندا ، خۆنه‌دانه له قووڵایی بابه‌ته‌کان . سووڕانه‌وه له ئاسته به‌راییه‌کاندا ، هه‌میشه ئاماژه‌یه بۆ ناته‌واوی له تێگه‌یشتنه‌کان .
ململانێیه‌ك و هه‌ڵکردنێك له نێوان ” من و ئه‌وانی دیکه ” دا پیشان ده‌دات . ئه‌مه‌یان وه‌کو ڕاڤه کردنێکی ساده‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی ” من و ئه‌وانی دیکه ” ، جێگای بایه‌خپێدانێکی ئاساییه . من له‌م ساده‌بینییه‌ی به‌ختیار بۆ دیارده‌کان و ڕووداوه‌کان ، وه‌کو مافێکی مرۆییانه‌ی تاکایه‌تی ، ئه‌وه‌نده‌ی که په‌یوه‌سته به خۆیه‌وه لارییم لێی نییه . ئه‌وه‌ی که جێگای سه‌رنجی منه و مافی ڕاستکردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌که به گوێره‌ی توانای بیرکردنه‌وه‌م به خۆم ده‌ده‌م ، کات و سه‌رقاڵکردن و چێژ و گه‌وره‌یی خوێنه‌ری ئازیزه .
ئه‌و ” من ” ه‌ی که دیکارت و دۆڵۆز و بوونگه‌راکان و چه‌ندین فه‌یله‌سووفی دیکه‌ش له باره‌یه‌وه دوواوون و کۆمه‌ڵێك نهێنییان تیادا په‌ی پێ بردووه ، هێشتاش نه‌ك هه‌ر تێگه‌یشتنی ته‌واو له باره‌یه‌وه به ده‌سته‌وه نه‌دراوه ، به‌ڵکو ڕێگه‌یه‌کی دوورودرێژیش بۆ گه‌یشتن پێی له به‌رده‌م هه‌موو لایه‌کدا ماوه . من له سۆنگه‌ی ئه‌م تێڕوانینه‌مه‌وه بۆ دۆزینه‌وه‌ی ” من ” ه‌کان ، ده‌مه‌وێت هه‌ندێك وه‌ڵام و ڕۆشناییم بۆ باسه‌که‌ی به‌ختیار هه‌بێت .
ململانێ و هه‌ڵکردن له نێوان ” من و ئه‌وانی دیکه ” دا ، پێش ئه‌وه‌ی هه‌ر شتێك بن ، دوو به‌رئه‌نجامن . ئه‌م به‌رئه‌نجامانه به پێی چ هۆکارێك و چ هه‌لومه‌رجێك دێنه ئاراوه ، ئه‌مه ئه‌و بابه‌ته‌یه که به‌ختیار عه‌لی نایه‌وێت یان ناتوانێت بچێته ناویه‌وه . مرۆڤ پێش ئه‌وه‌ی کۆنترۆڵکه‌ری ئاره‌زووه‌کانی بێت ، ئامڕازه به ده‌ست ئاره‌زووه‌کانیه‌وه . ئه‌وه پیاده نه‌بوونی ئاره‌زووه‌کانی ” من ” ه که ده‌رگیرم ده‌کات له‌گه‌ڵ ” ئه‌وانی دیکه ” دا . وه ئه‌وه‌ش پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کانمه که ” من ” هه‌ڵپێده‌کات له‌گه‌ڵ ئه‌وانی دیکه‌دا . ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ی که کۆمه‌ڵگا بۆ تاکه‌کانی هێناوه‌ته بوون ، نه ڕێگه‌ی ته‌واو به پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کان ده‌دات و نه ڕێگه‌ی ته‌واویش له پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کان ده‌گرێت . نهێنی ئه‌و ململانێ و هه‌ڵکردنه ، ئا له‌م پیاده بوون و پیاده نه‌بوونی ئاره‌زووانه‌دا خۆی مه‌ڵاس داوه .
گرفتی پیاده بوون و پیاده نه‌بوونی ئاره‌زووه‌کانی مرۆڤ ، له بنه‌وه‌ڕا گرفتی په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانه . په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ، په‌یوه‌ندییه مرۆییانه‌کانی نێوان تاکه‌کان نیین ، بۆیه تاکه‌کان ناتوانن مرۆییانه ئاره‌زووه‌کانی خۆیان پیاده بکه‌ن . له هه‌موو کۆمه‌ڵگاکانی ئه‌مڕۆی جیهاندا نه ئاره‌زووی ده‌سه‌ڵاتدارێتی ، نه ئاره‌زووی خاوه‌ندارێتی ، نه ئاره‌زووی خۆشه‌ویستی ، نه ئاره‌زووی فێربوون ، نه‌ئاره‌زووی خۆده‌رخستن ، نه ئاره‌زووی مه‌زنگه‌رایی ، نه ئاره‌زووی سێکس نه ئاره‌زووی گه‌شتوگوزار ، نه ئاره‌زووی په‌یوه‌ندی گرتن و …….هتد ، هیچی مرۆییانه و ئازادانه له لایه‌ن تاکه‌کانه‌وه پیاده نابن . ئه‌م نه‌بوونی ئازادییه له پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کاندا ، ” من ” ده‌خاته ململانێ وه له‌گه‌ڵ ” ئه‌وانی دیکه ” دا . ئه‌و بواره‌ش که بۆ پیاده کردنی ئاره‌زووه‌کان پێم ده‌درێت ، با نیوه و ناچڵ بێت و که‌موزۆریش نامرۆیی بێت ، هێشتا هه‌ر به ناچاری پێی ڕازیم و له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تریشدا هه‌ر به‌و بڕه و به‌و ناچارییه هه‌ڵده‌که‌م .
ئه‌و هه‌لومه‌رجه ناباره‌ی که ژیانی تاکه‌کانی له کۆمه‌ڵگادا تیا به‌سه‌رده‌برێت ، له‌دایك بووی په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانه . په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ، په‌یوه‌ندییه‌کانی سه‌رکوت کردنی تاکه‌کانن . په‌یوه‌ندییه‌کانی تاڵان کردنی ئاره‌زووه تاکایه‌تییه‌کانن . په‌یوه‌ندییه‌کانی به کۆیله کردن و هێنانه ده‌ره‌وه‌ی خاوه‌ن کۆیله‌کانیشن . ئه‌ڵبه‌ته په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان له دوایین لێکدانه‌وه‌دا ، په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان خێزانه‌کانن . یه‌کگرتنی نامرۆییانه‌ی خێزانه‌کانه ، په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی ، نامرۆییانه هێناوه‌ته ده‌ره‌وه . له ڕاستیدا خێزانه‌کان ناتوانن مرۆییانه یه‌کبگرن ، چونکه خۆیان ئه‌و یه‌کانه‌ن که ناکۆك و نامرۆیین . هێچ خێزانێك له جیهاندا دانامه‌زرێت ، ئه‌گه‌ر زه‌وت کردنی ئازادی ئه‌ندامه‌کانی تیا نه‌ڕه‌خسێت . ئه‌گه‌ر خێزان له بچوکترین ژماره‌یدا وه‌ربگرین که دوو که‌سن ، ناتوانین تاڵان کردنی زۆرێك له ئاره‌زووه‌کانی یه‌کتری له نێوان ئه‌و دوو که‌سه‌دا نه‌بینیین . بێگومان به هه‌ر بڕێك و له هه‌ر لایه‌که‌وه که یه‌کێکیان ئه‌وی تریان تاڵان ده‌کات ، ئه‌وا به‌و بڕه تاڵانکه‌ر تاکی تایبه‌ته و تاڵانکراویش تاکی هه‌موانییه . له‌ناو خێزانێکی دوو که‌سیدا ، تاڵان کردنی ویسته‌گی ” ئیراده ” ی یه‌کتری ، تاڵان کردنی خۆشه‌ویستی و ڕابواردن و سێکسی یه‌کتری ، تاڵان کردنی که‌سایه‌تی یه‌کتری ، تاڵان کردنی چێژی یه‌کتری و چه‌ندین تاڵان کردنی دیکه‌ش له گۆڕێیه . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که هه‌ر یه‌کێکیان به‌و بڕه‌ی تاڵانی ئه‌وی تریان ده‌کات تاکی تایبه‌ته ، به‌ڵام له باری مێژووییه‌وه پیاوان به گشتی تاکی تایبه‌ت بوون .
په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان که له به‌راییدا په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان خێزانه‌کان بووه ، له ڕاستیدا په‌یوه‌ندی نێوان تاکه تایبه‌ته‌کانی خێزانه‌کان بووه . کۆبوونه‌وه‌ی خێزانه‌کان به ده‌وری یه‌کتریدا ، له بنه‌ڕه‌تدا کۆبوونه‌وه‌ی تاکه تایبه‌ته‌کان بووه به ده‌وری یه‌کتریدا . با بۆ کۆبوونه‌وه‌ی خێزانه‌کان چه‌ندین هۆکاری سروشتییش هه‌بن ، به‌ڵام په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان که په‌یوه‌ندییه‌کانی تاڵان کردنی یه‌کتریین ، زه‌مینه‌ی بۆ دروست بوونی کۆمه‌ڵگا یان با بڵێیین ئه‌و خێزانانه به ده‌وری یه‌کتریدا ، سازاندووه . تاکه تایبه‌ته‌کان له پرۆسه‌ی چوونه پێشه‌وه‌ی خۆیاندا و له پرۆسه‌ی کۆبوونه‌وه‌ی هه‌رچی زیاتری خێزانه‌کاندا به ده‌وری یه‌کتریدا ، وه‌کو به‌ره‌یه‌ك له ڕه‌وتی به‌رده‌وام بوونی مێژووییاندا هاتوونه‌ته بوون . ئه‌گه‌ر له دوایین لێکدانه‌وه‌دا هۆکاری دروست بوونی کۆمه‌ڵگا و هه‌لومه‌رجه‌کانی ناوی ، تاکه تایبه‌ته‌کان و په‌یوه‌ندییه‌کانیان بن ، ئه‌وا هۆکاری دروست بوونی تاکه تایبه‌ته‌کان ، به‌ده‌ر له هۆکاره سروشتیی و ئاژه‌ڵی و خێزانییه‌کان ، ئاره‌زووه تاکایه‌تییه‌کانیانن . واته ئاره‌زووه‌کانی “من ” ه‌کان ، تاکه تایبه‌ته‌کانی هێناوه‌ته بوون . هه‌ر “من ” ێك بۆ خۆی ، ئاره‌زووه‌کانی سنوور نه‌ناسن . ئه‌م سنوور نه‌ناسینه له پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کاندا ، هۆکاری سه‌ره‌کی هێنانه ده‌ره‌وه‌ی تاکه تایبه‌ته‌کانه . که‌واته ئه‌وه‌ی که ” من ” ه‌کان له‌گه‌ڵ ” ئه‌وانی دیکه ” دا ده‌رگیر ده‌که‌ن ، سنوور نه‌ناسینی ئاره‌زووه‌کانیان و ڕێکردنه‌وه‌کانن بۆ پیاده بوونه‌کانیان .
ئه‌وانی دیکه‌ش هه‌ر ” من” ه‌کانن . واته ده‌رگیرییه‌کان له بنه‌وه‌ڕا ده‌رگیریی نێوان ” من ” ه‌کانن . ” من ” ه‌کانن که بۆ پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کانیان له‌گه‌ڵ یه‌کتریدا ڕێکناکه‌ون . گرفتی ڕێککه‌وتنه‌کانی نێوانیان ، پێش ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به بیرکردنه‌وه و بڕیاری خۆیانه‌وه هه‌بێت ، په‌یوه‌ندی به په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوانیانه‌وه هه‌یه . ئه‌و په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و ئابووری و فه‌رهه‌نگی و …هتدانه‌ی له نێوانیاندایه ، ” من” ه‌کانیان له‌ناو خۆیاندا له قاڵب داوه . ” من ” ه‌کان ناتوانن له هه‌ڵسوکه‌وتیاندا ، ئاراسته‌یه‌کی دژ به‌و په‌یوه‌ندییانه بگرنه به‌ر. واته ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ی که له کۆمه‌ڵگادا بۆ ” من ” ه‌کان له ئارادایه ، ڕێگرییه‌کی سه‌ختی بۆ پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کان دروست کردووه .
” من ” ه‌کان نه‌ك دژی په‌یوه‌ندی نیین له‌گه‌ڵ یه‌کتریدا ، به‌ڵکو تامه‌زرۆشن بۆی . هه‌موو ” من ” ێك پێی خۆشه له‌گه‌ڵ ” من ” ه‌کانی دیکه‌دا له په‌یوه‌ندییه‌کی توندوتۆڵدا بێت ، به‌ڵام ئه‌و په‌یوه‌ندییه توندتۆڵه‌ی ، له ڕاستیدا ، له پێناوی کرده‌یی کردنه‌وه‌ی ئاره‌زووه‌کانیدا ده‌وێت . واته مه‌رجی هه‌ڵکردنی هه‌ر ” من” ێك له‌گه‌ڵ ” من ” ه‌کانی تردا ، مه‌رجی ڕێکردنه‌وه‌یه بۆ کرده‌یی بوونه‌وه‌ی ئاره‌زووه‌کانی . هاتنه‌دی ئاره‌زووه‌کانی هه‌ر ” من ” ێك پێویستی به ” من ” ه‌کانی دیکه هه‌یه ، بۆیه گرتنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ” من ” ه‌کانی دیکه ، یان با بڵێین ئه‌وانی دیکه‌دا ، ئاره‌زوویه‌کی تری مرۆڤه .
مرۆڤ پێش ئه‌وه‌ی بوونه‌وه‌رێکی کۆمه‌ڵایه‌تی بێت ، بوونه‌وه‌رێکی تاکایه‌تییه . کۆمه‌ڵایه‌تی بوونی ، له پێناوی تاکایه‌تی بوونی خۆیدا ده‌وێت . هیگڵ و مارکس که مرۆڤ وه‌کو به‌رهه‌می کۆی په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ده‌بینن ، ڕه‌چاوی ئه‌وه ناکه‌ن که ئه‌و په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییانه ، نه‌ك هه‌ر به‌رهه‌می تاکه‌کانن ، به‌ڵکو سه‌رله‌به‌ریشیان نامرۆییانه‌ن .
له هیچ سه‌رده‌مێکدا ، تاك ، به‌رهه‌می په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان نه‌بووه ، به‌ڵکو په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان هه‌میشه داگیرکه‌ر و سه‌رکوتکه‌ر و وه‌لانه‌ری مرۆیی بوون و ئازادییه‌کانی تاك بووه . هیگڵ و مارکس ، بیرۆکه‌ی به هه‌ند وه‌رنه‌گرتنی تاك ، گه‌یاندنیه توانه‌وه‌ی تاك له ” کۆ ” دا . ئه‌و پێداگرتنه له‌سه‌ر ” کۆ ” ، هه‌میشه له‌سه‌ر زه‌وت کردنی ئازادی ” تاك ” ه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت .
تێگیشتنه‌کانی هیگڵ بۆ ده‌وڵه‌ت و نه‌ته‌وه و ڕۆ‌حی ڕه‌ها و تێگه‌یشتنه‌کانی مارکس یش بۆ ئابووری و ده‌وڵه‌ت و چینی کرێکار ، ئازادی تاکیان له ناو خۆیاندا پێچایه‌وه و ڕاده‌ستی پاشه‌ڕۆژێکی نادیاریان کرد . به‌ختیار عه‌لی و دۆڵۆز یش له‌م بابه‌تی ” من ” و ” ئه‌وانی دیکه ” دا ، ئازادی تاکیان ڕاده‌ستی ئه‌و ده‌سته نادیاره کردووه که له ناو ململانێ و هه‌ڵکردنه‌وه به‌ته‌مان بێته ده‌ره‌وه .
ئازادی تاك ، له جه‌وهه‌ردا ، ئازادی پیاده بوونی ئاره‌زووه‌کانه . به‌ختیار عه‌لی چ وه‌ك خۆی و چ وه‌ك ئه‌و تێگه‌یشتنانه‌ی له‌به‌ر ڕۆشنایی بۆچوونه‌کانی دۆڵۆز دا په‌یدایان ده‌کات ، ده‌توانێت له‌م باره‌یه‌وه چ بیرۆکه و بابه‌تێك پێشکه‌ش به خوێنه‌رانی بکات ؟
بژار 3 – 8 – 2011
