تیپی مۆسیقای ( باواجی ) لە نێوان سرووەی ڕەسەنایەتی و گەردەلوولی عەولەمە.

نە پسپۆڕو نە شارەزای هونەری مۆزیک و گۆرانیم، وەلێ،  وەک ڕیبوارێکی پیادە و گوێگرێکی ئەو هونەرە خەمرەوێن و ي/خۆشکەر و رۆح – ئاسوودەکەرەوە حەقبەخۆم دەدەم،  تیشکەنیگای تێروانم بخەمە سەر هەنگاوو کەژاوەو کاروانسەرایەکەنی بە ئومێدی هەڵگرتنی هەنگاوی مەزنترو گەیشتن بە کاروانسەری بەرزترو پایە بڵندتر. 

نەورۆزی داهاتوو(  2013) تیپی مۆسیقای ( باواجی ) ‏پێدەنێتە پەنجاوشەش ساڵەی تەمەنی ، بەمەیش پلەی بەتەمەنترین تیپی مۆزیک لە دەڤەری (کۆیە) تۆماردەکات. هێندێ لە شارەزایانی ئەم تیپە، کاروانی پر شکۆی ئەم تیپە دابەش دەکەن بە سەر سێ قۆناغ: قۆناغی سەرهەڵدان و گەشەکردن (1970-1957)؛ قۆناغی زێرین 

   (‎1991 –‎1970)؛ قۆناغی دوای ڕاپەڕین (- 1991 ئێستا )، هەرچەندە لە ماوەی هەر یەک لەم قۆناغانەشدا هەورازو نشێو، لوتکەو تەپۆلکە هەیە. دەسکەت  و بەرهەم و بەروبومی ئەم باخە ژیکەلەیە لەم خاڵانە خەست دەکەمەوە:

• دانانی یەکەمین بەردی بناغەی دامەزراوێکی پرۆفیشنیاڵ – هەرچەندە لەسەرتادا زۆر هەژار بوو-  بۆ خزمەتکردنی ئاوازو گۆرانی دەڤەری کۆیە.

• پێگەیاندنی  دەها مۆسیقاژەنی بەتوانا ، نەوە دوای نەوە، کە جێپەنجەیان لە هۆنەری مۆزیکی کوردیدا دیارە.

• دۆزینەوەو دەستکگرتن و پێگەیاندنی ژمارەیەک لە گۆرانیبێژ ی کوڕوکچ لە دەڤەرەکاداو ناساندیان بە خەڵکانی کوردستان.

• پاراستن و بە ئەرشیڤکردنی خەرمانێکی باش لە ئاوازو مۆزیکی دەڤەری کۆیە.

• کۆکردنەوەو زیندوکردنەوەی گەنجینەیەکی دەوڵەمەندی شیعری میللی و فۆلکڵوری.

• هاندان و پشتوانکردنی ژانەرەکانی تری هونەر لە کۆیە ، وەک شانوو تەمسیل ، شایی و هەڵپەرکێ، کلیپ و تۆمارکردن و نمایشکردن. 

• هاوکاریکردن و ئاهەنگ گێران لە گەڵ تیپ و گۆرانیبیژانی کورد لە کوردستان و ‏دەرەوی کوردستاندا.‏

• رێکخستن و بەروپشبردنی نمایشی ساڵانەی  خوێندنگانی کۆیەو پڕکردنەوەی دەرسەکانی مۆزیک لەو خوێندنگایانەدا بە پیی توانا.

• هۆشیارکردنەوەی جەماوەری ناوچەکەو تێکهەڵکێشانی هۆنەری  مۆزیک و گۆرانی بە خۆشی وناخۆشی و شۆرش و ڕاپەڕین وچالاکییەجاماوەرەکانی کۆیەو کوردستان.

ئەو خاڵە گەشاویەی کە تیپی مۆسیقای( باواجی) گەیاندە ئەو شوهرەت و ناوداریە ، لەسەر ئاستی کوردستانی گەورە- بەلای منەو- (رەسانایەتی ) بوو. ئەم چەمکەش بەم شێوەیە خوورد دەکەمەوە:

 لەبەر ئەوەوی هەر لە یەکەم رۆژی چاوکردنەوەیدا، تیپی مۆزیکی باواجی، لەسەر دەستی هونەرمەندانی (رەسەن) دامەزرا، گەڕان بەداوی (ڕەسەنایەتی) بوو بە درۆشمی ئەم تیپە – هەرچەندە ئەمە بە شێوەیەکی هاکەزایی و بێبەرنامەو ساکارانە هەنگای نا لە سەرەتادا- بەڵام دەسکەوتی زۆر بەهاداری لێکەوتەوە. ئەوەی کە بووە ئاگرەخۆشەکەری ئەم گروبلێسەیە ئەوە بوو تیپی مۆسیقای باواجی لە دەڤەرێ سەری هەڵدا کە پایەو مەقامێکی یەکجار بەرزو مەزنی هەبوو لە کوردستان. (کۆیە) تاکە شارە لە کوردستانی گەورە بە شاری (شاعیران) ناسراوە ، واتە هەر دیوانە شیعریک بکەیتەوە قامتێ شیعرو هۆنراوەی ناسک و خۆشت دێتە دەست. (کۆیە) مەڵبەندی مەقامبێژ و گورانیبێژی گەورە گەورە بووە، کەواتە هەم دەنگ و هەم ئاواز پێش وەخت ئامادەوڤرازاوەبووە.  (کۆیە) گۆڕەپانی هەڵپەڕک و شەرو تێکقرژانی  هەر سێ دەڤەری ناوچەکە بوو: دەڤەری بادینان و دەڤەری مۆکریان و دەڤەری بابان، کە بە ئاوازو فۆلکلۆری هەمە ڕەنگ ئاوپرژێنیان کردوە.  کەواتە هونەرمەندی (رەسەن) و شیعری (رەسەن) و ئاوازی مۆزیکی (رەسەن) هەرسێکیان ، کە سێ پایەی گۆرانی و مۆزیکن، قۆڵیان تێکهەڵکێشا و بەرهەمەکانی رەسەنی ئەم تیپەیان خولقاند. بۆیە هەرکەسی کە باسی ئەم تیپە بکات یانی بابەتی (رەسەنایەتی مۆزیکی کوردی بێتە بەر باس و قسە) دەبێ ئاماژە بەم تیپە بەهرەدارەدا بکات.

خۆشبەختانە، هونەرمەندە دەستڕەنگینەکانی ئەم تیپە بەبی سرەوتن شەو ورۆژ لێکدەبەستن بە مەبەستی تۆمارکردنی جوانترین و خۆشترین بەرهەمی مۆزیک و گۆرانی .

 ئەو بەردەوامی بوونی ئەو دەخوازێ کە دەبێ ئێمرۆ هەنگاوەکان بە بەرنامەو پرۆگرام وپلان بن ، ئەوەش لەبەر ئەوگۆڕانکاریانەی کە  گەردەلوولە بەهێز و زریانە پەرش وبڵاوەکەی عەولەمە بەرپایکردوە. هەموو شتەکانی ژیانی ئەم سەردەمە لە گۆڕاندانە، داهێنانەکانی هەر چوار ئیقلیمی دونیا ، بە چاک و خراپیەوە، دوای چەند سعاتێ دەگەنە بەر چاو و گوێیچکەی دوورترین گوندو دێ. ئەوەی کە جێگای سەرنجە ، نەوەی ئیمرۆ ، کە بە نەوەی (دیگیتەڵ و تەجسکریم) ناسراوە، تەواو کەوتۆتە ژێر گاریکەری ئەو گۆڕانکاریانە و جێپیی دەڤەرو ناوچە لۆکەڵەکان رۆژ بەرۆژ لاوازتروە بێهێزتر دەبێ. چەق بەستن و روو وەرگێران لەم گۆڕانکاریانە نەک هەر رێگرە لەبەرو پشچوون و پێشکەوتنی هۆنەر دەگرێ، بەلکو سەرەتای مردنێکی لەسەرخۆیە. 

کەواتە لە جێگای خۆیەتی بپرسین: چۆن دەتوانین (ڕەسەناتەتی) هونەرەکان بپارێزین؟ بێگومان پەیرەوکردنی بەرنامەکانی هەشتاکان و نەوەتەکانی سەدەی ڕابردوو ناتوانن لەگەڵ ڕەوشی هونەری ئێمڕۆدا  بگونجێن. لە هەمانکاتیشدا لاسایکردنەوی کوێرانەو حاپۆلهاویشتنی شێتانە جگە لە ملشکاندن هیچی تریان لێناکەوێتەوە.  بۆیە بێرکردنەوەو نەخشەدان و کارکردن بۆ خۆگونجاندن و خۆ بەرێوەبردن  لەم بوارەدا ، لەسەردەمی عەولەمە ئەو دەخوازێ کە:

• گەڕان بەداوی دەنگ و بەهرەی تازەپێگەیشتوو و کارکردن بو پێگەیاندیان، چون نەوەی تازە پتر هۆگری ئەوانن.

• داهێنانی هونەرمەندانە بە تێکەڵکردنی ( رەسەنایەتی دەنگ و ئاواز و هۆنراوە) بە تازەترین شێوەازی مۆزیکی سەردەم.

• هەوڵدان بە گەیاندنی پایەی مۆزیکی خۆماڵی بە مۆزیکی جیهانی بەبێ ئەوەی لۆکەڵاتەتی خۆمان لەدەست بدەین. دەکرێ لە ئەزموونی نەتەوو میللەتەکانی تری  فێر بین.

• بە ئەکادیمیکردنی هونەری مۆزیک ، لە ئامێرو ئاوازو ئەدا، ئەمیش بە وەرگرتنی بڕوانانەی بەرزو پرۆفینشناڵ لەم بوارەدا. بەرزراگرتنی مەڵبەندە هۆنەریەکان وەک کۆلێژ و پەیمانگەکان.

• گەڕان و پشکنین و دۆزینەوەی بەرهەمە کەلتوریە ونبوەکان و پشکەشکردنەوەیان بە شێوازی سەردەمیانەی گونجاو.

• هاوسەنگکردنی هونەری مۆزیک لەگەڵ ئەو هونەرانەی کە هاوتای مۆزیکن. لە بالێ، شانۆ، کلیپ، سەماو هەڵپەرکێ، نمایش ، سینەما …هتد. 

چاوەڕوانین نەورۆزی داهاتوو،( ‏‎ 2013‎‏) تیپی مۆسیقای ( باواجی )‏ جارێکی تر ‏هەودارانی خۆێ بە چەپکێ لە گۆرانی  بۆن نیرکز و وەنەوشە و لالەزار ‏دڵخۆشبکاتەوە.