Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
تێکەڵکردنی بوارەکان : ئاین وەک نمونە لە کۆمەڵگەی کوردیدا*

تێکەڵکردنی بوارەکان : ئاین وەک نمونە لە کۆمەڵگەی کوردیدا*

Closed
by March 28, 2013 گشتی

 

 

 

 

 

من سەرم لە سروشتی کۆمەڵگەی کوردی سوڕماوە لێوانلیوە لە دژەکان ، لە هەندێ بارو کاتدا کۆمەڵگەیەکی مۆدیرنە کەچی لە هەندێ کات و باری دیکەدا زۆر ترادسیۆنی. رۆژانە لەسەر زاری سەرکردەو و بنکردەو قسە ڕۆیشتوانی باس و خواسی کرانەوە و تۆلەرانس دەکرێت کەچی هەر هەمان کەس و لایەن و بەرپرس لە جێگایەکی تردا و لەبەرامبەر هەوادارانی شتێکی ترمان پێدەڵێت کە لێوانلێوە لە داخران و دەمارگیری. یەکێک لە هەرە بوارەکان کە بەزەقی بەریەککەوتنی مۆدیرنەو ترادسیۆن دیارە مەسەلە ئاینیەکانە و وردتر تەعالیم و ئەمر و نەهی ئاینی ئیسلام لە کوردستاندا. ئێمە لەچەندین بۆنەو شوێنی دیکەدا ئاماژەمان پێکردوە کە دەبێت سەرچاوەی دەستورو یاسای وڵات روون و ئاشکرا بێت پاشان زەمینەسازی بۆ دابەزاندنی ئەو دەستورە هەبێ، ئیتر ئەمە جۆرێک لە سیستمبون دەدات بە مامەڵەی دەسەڵات لەتەک هەر پرسێک بە ئاینیشەوە. بەدەربڕینێکی دیکە   بەدەزگایی کردنی بوارەکانی ژیانی مەردووم و قوتاربوون لە یاساو رێسای خێڵەکی و سەلیقەی تاکەکەسی. هەر ئەمەشە دواجار ئەدگارەکانی هەر کۆمەڵگەیەکی پێشکەوتو مۆدێرن. لێرەدا جێگەی خۆیەتی ئاماژە بکەین بە تێزیکی خێرای کۆمەڵناسی گەورە ئیمیل دۆرکهایم لەمەڕ جیاکردنەوەی کۆمەڵگەی خیڵەگی و  ترادیسۆن لە مۆدێرن و سەردەمی. بەپێچەوانەی هەندێ لە سۆسیۆلۆژ و بیریاری دیکەوە کەپێیان وایە جیاوازی نێوان کۆمەڵگەیەکی تەقلیدی و مۆدیرندا بریتیە لە رادەی لەدەستدانی ئینتمای جڤاتی و پەیوەندیکردن ،  دورکهایم پێداگیری لەسەر ئەوە دەکات کە جیاوازی گەورە بریتیە لە گۆڕانی سروشتی کار و کارکردن و پاشان گواستنەوەی کۆمەڵگە لە هاوکاریی میکانیکیەوە بۆ هاریکاری ئۆرگانیک. واتە کاتێ ئیدی گروپەکانی ناو کۆمەڵگە لەسەر بنەمای هەڕەمەکی و خزمە خزمینە پەیوەندیەکانیان ڕێکناخەن بەڵکو لەرێگەی تایبەتمەندی و شارەزایەوە پەیوەندیەکان دادەڕیژرێنەوە. ئیدی مامۆستایەک دەستناخاتە کاری پزیشکێک و میوزیکزانیک قسەناکات لەسەر زێرابگیران و سیاسێک نابێتە فێرکەری تیپی فتبۆڵ و هتد.. هەرچەندە ماکس ڤێبەر و دواتریش هەریەک ڕابەرانی قوتابخانەی فرانکفۆرت ئادەرنۆ و هۆرکایهمەر ڕەشبینانەتر لەو جۆرە پەیوەندیەیان ڕوانیوە و لای ڤێبەر ئەشێ ئەمە سەربکێشێ بۆ بیرۆکراسیەتی کوشندە؛ بەڵام دواجار هەر ئەشێ ئاوها کۆمەڵگەی ئاڵۆزی مۆدێرن ببرێت بەڕێوەو پەیوەندیەکانی بە یاساگەلیک دابڕێژرێت کە لەگەڵ سەردەمەکەی بخوات و یەکبگرێتەوە. 

 لە هەرێمی کوردستان کێشەکە لەوەدایە ئەگەرچی یاساو دەستوریش پێشکەوتو بێت بەڵام زەمینەسازی نیە بۆ دابەزاندنی ئەو یاسایانە و دواجار کۆمەڵگە هەر بە دۆخی نایەکسانی و پێشیلکردنی مافە تاکیەکان دەمێنتەوە. وا دەزانم یاسای توندوتیژی دژی ژنان باشترین نمونە بێت لەمڕوەوە ، بڕوا ناکەم هیچ وڵاتێکی دراوسێ بگرە هەندی وڵاتی ئەوروپیش یاسای وایان هەبێت بەڵام ریکۆردی ژنکوژی لە هەرێمدا لەهەموو شوێنک خراپترە. سەرباری ئەمەش هەموکەس و هەموو لایەنێک بە ئارەزۆی خۆی دەتوانێ گشت فەزاکان بە ئاینی بکات و دەستوەرداتە پانتایە تایبەتیەکان یان هەموو پانتایەکان بکات بە پانتای ئاینی وەک بەداخەوە رۆژانە ئەمە لەلای هەندی بەناو بانگخواز یا مەلای ئاینی و کاراکتەری ئاینی سیاسی زۆر بەزەقی دیارە. هەموان شاهیدحاڵی ئەوەین کە هەر لەم ماوە کورتەدا چۆن مەلایەک کارتۆنی تۆم و جیری حەرام دەکات ، گوایا فەرمودەیەکی پێغەمبەر ئاماژە بە پیسی میشک و چاکی پشیلە دەکات کەچی کارتۆنی تۆم و جیری بەپێچەوانەوە پشیلە خراپەو مشک باشە. یەکێکی دیکە هاوار دەکات و دەڵی نەورۆز حەرامە و ئاگر پەرستیە، کاکێکی دیکە بە تەواوی لەخۆڕازیبونەوە و بە چاکەت و بۆینباخەکەیەوە پێمان دەڵێت وێنەکێشان حەرامەو هەرکەس وینە دروست بکات دەبێت لەرۆژی قیامەتدا زیندووی بکاتەوە، لەبیری چووە خۆیشی دواجارە وێنەیە و لە شاشەدا دیارە. پاشان لەمەش خراپتر تێکەڵکردنی پرسی حەڵا و حەرام بە مەسەلەی سیاسیەوە وەک بایکۆتکردنی فڵانە کاڵا لەبەرئەوەی هی فڵانە وڵاتە. ئەم بێسەرو بەریە بێگومان لەپاڵ ئەوەی گورزی گەورەو کوشندە دەدا لە پرسی ئازادی و ئازادیە کەسیەکان دیسانەوە ئەگەری کراوەن بۆ دوولەتکردنی کۆمەڵگە لەسەر بنەمای زۆر ترادیسۆنی و دەمارگیریی ئاینی. هەر مەلایەک و هەر کۆلکە شارەزایەک لە زانستە ئیسلامیەکان ، بێ گەڕانەوە بۆ زانستەکانی دیکە وەک کۆمەڵناسی و یاسا و دەرونناسی و هتد.. لەخۆڕا بە تیگەیشتنێک بگات و فڵانە شت حەرام بکات و ئەوی تر حەڵاڵ هیچ نیە جگە لە تیکەڵکردنی پانتایەکان و پێشیلکردنی مافەکان بەناوی پیرۆزی ئاینیەوە. پاشان هەر وەستانەوەیک لەسەر ئەم پێشێلکاریە ڕاست کەسەکە بە لادەر و مرتد و شکاندنی پیرۆزیەکان بناسرێت. ئەبێت ئێمە لەوە تێبگەین کۆمەڵگەی کوردی هەنووکە، وەک بیریارانی پۆستمۆدیرنە پێداگیری لەسەر کۆمەڵگا سەردەمیەکان دەکەن کەچەند ئاڵۆزن ، ئێرەش چیدی  کۆمەڵگای جاران نیە کە شارو هاوڵاتیانی داخراو و دەستبەسراوبن. هەنووکە لەو شاری هەولێرو سلەیمانیە دا لانی کەم دەیان هەزار کەسی ناموسڵمان هەیە ، گەشتیار هەیە ، هەزاران خێزانی دووڕەگەز هەیە وەک ئەورپی-کورد. ناشێ و ناکرێ لەبەر ئەوەی کیژێ بەجلێکی تەنک وکورتەوە و یان کەسێک رۆژوو نەبێت یاخود گوێ لە میوزیک بگرێت لەبری قورئان لە رەمەزاندا ئیدی دونیات لێ بکە بەهەرا. سروشتی کۆمەڵگە گۆڕاوە و پانتایەکانیش گۆڕاون تۆ ناکرێت بەهیچ بیانوێک دەستوەردەیتە ژیانی تایبەتی ئەوانی ترەوە هەر رۆژێ رێ کەوتە هەر ئایەتیک یان حوکمێک هەروا بە سادەی و بە سەلیقەی خۆت دایبەزێنی بۆ ناو کۆمەڵگا. هەر بۆیە دواجار وەک ئاماژەمان پێکرد بە گەرانەوەمان بۆ دورکهایم، بێ بە دەزگایکردنی گشت بوارو پانتایەکان بە پانتایی ئاینشیەوە ناکرێت ڕێگە لەم فەوزاو فرە کوێخایەی بگیرێت. نە یەکیەتی زانایان خەتی مەلا حزبیەکان (ئیسلامیەکان ) دەخوێنێتەوە  و نە سەلەفی و جیهادیەکان گوێ بە ئیسلامیەکانی تر دەدەن؛ لەهەمویشی خراپتر نەبوونی دەزگای ئەکادیمی و پسپۆری فەتوایی سەرتاسەری و بێلایەن کەپشت ئەستوربێت بە زانستە مرۆیەکانی دیکە. 

 

عەلی موحەمەد زەڵمی 

تێبینی : ئەم وتارە لە ژمارە ١٤٥ ڕخنەی چاودێر بڵاوبوەتەوە بەرواری ٢٥/٠٣/٢٠١٣

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.