Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
جەمیل ئەمین گلی (23/8/1956 – 17/8/2011)

جەمیل ئەمین گلی (23/8/1956 – 17/8/2011)

Closed

 

 

یادەوەری

جەمیل ئەمین گلی
(23/8/1956 – 17/8/2011)
باوکی روحیی هاوڕێیانی شەقامی جمهوری
ئازاد ئەحمەد —  بەریتانیا

     

هاوڕێتیی من و جەمیل ئەمین بۆ ناوەڕاستی حەفتاکان ئەگەڕێتەوە، کاتێ قوتابیی قۆناغی ناوەندی بووین لە ئامادەیی شۆریجەی کوڕان لە کەرکوک. جەمیل لەناو یەکێتیی قوتابیانی کوردستان دا کەسی دووەم بوو لەدوای فازڵ عوسمان. بەیانی یەکیان، کاتێ لەگەڵ کۆمەڵێ هاوڕێ دا لە گۆڕەپانی قوتابخانە وەستابووین، نوورەدین چاوشین، کە یەکێک بوو لە ئەندامانی یەکێتیی قوتابیان، هاتە لامەوەو وتی تۆ ئازاد ئەحمەدی؟ وتم بەڵێ، وتی زەحمەت نەبێ لەگەڵما وەرە بۆ بارەگا. مەبەستی بارەگای یەکێتیی قوتابیان بوو لە قوتابخانەکەمان. من زراوم چوو!. گەرچی یەکێتیی قوتابیان بارەگایان بەئاشکرا هەبوو بەڵام زۆربەی ئەندامانیان، لە بەرەبەری شۆڕشی 1974دا، لەترسی رژێمی بەعس بە نهێنی کاریان ئەکردو تەنانەت هاتوچۆی بارەگاشیان بە شێوەیەکی ئاشکرا نەئەکرد. لەڕاستیدا  ترسی من تەنیا لە رژێم نەبوو، بەڵکو پتر لە باوکم بوو کە هەمیشە هەڕەشەی لێ ئەکردین توخنی سیاسەت نەکەوین!. کاتێ چووینە ژوورەوە، جەمیل ئەمین لەوێ بوو، وتی ئەمە خۆی نی یە. لەڕاستیدا ئەوان بەدوای ئازاد ئەحمەدی برای نەوزاد ئەحمەد داودەی گۆرانیبێژدا ئەگەڕان.

ئەوەندەی پێ نەچوو شۆڕشی 1974 دەستی پێ کردو، جەمیل ئەمین لەگەڵ ئیحسان مەلا غەفور فەتاح (باوکی چۆپی فەتاحی هونەرمەندو خاڵی جەمیل)و فازڵ عوسمان و نوورەدین چاوشین و ئەکرەم حەسەن بازیانی و ژمارەیەکی زۆر لە قوتابیان و مامۆستایان پەیوەندییان بە شۆڕشەوە کرد، بەڕادەیەک قوتابخانەیان چۆڵ کرد کاری لە وانەکانیشمان کرد. بەڵام شۆڕش دەستخەرۆی کردن و ئەو پێشوازییەی لێ نەکردن کە شایانی بوون، تەنانەت ناویان لە قوتابیان نابوو “هێزی جێگرو نانخۆر”! پاش تووانەوەی شۆڕش و گەڕانەوەیان بۆ شار، جەمیل و ئیحسان بیری چەپیان هەڵگرت. ئیحسان پەیوەندیی بە حیزبی شیوعی عیراقی یەوە کرد، بەڵام جەمیل وەک مارکسییەکی سەربەخۆ مایەوە.

لە کۆتایی حەفتاکان دا پەیوەندیمان توندوتۆڵتر بوو، هەموو رۆژێک یەکمان ئەبینی. هەموو رۆژێک  لەگەڵ جەمیل و ئیحسان فەتاح و کەریم پەڕەنگ و نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد و فایق سەعیدو عزەدین مەجید (لەناو بزووتنەوەی کۆمونیستی دا بەجەمال ئەیوب ناسراوە)و عەبدوڵلا قادر دانسازو غازی عاسی و زۆر هاوڕێی تر ئەچووین بۆ شەقامی جمهوری و لە کتێبخانەی ئاسۆدا لەگەڵ ئەدیبانی تری شارەکەدا کۆ ئەبووینەوە؛ مارف عومەر گوڵ و ئەحمەدی مەلاو مستەفا گەرمیانی (لە زنجیرە تەقینەوەکانی رۆژی 16/7/2007ی کەرکوک شەهید بوو) و تاڕیق عەزیز (خەبات)و ئیبراهیم عەلی ئەحمەد (بڵندی شێوەکار)و گارا رەسول و ئەدیب نادرو نەجات حەمیدو عەلی عومەر قەرەداغی و زۆر هاوڕێی تر، کە هەموومان لەسەرەتای تافی لاویمان دا بووین و تازە ئاشنای دنیای ئەدەب بووین و ئەمانویست ئەدیب و هونەرمەندانی نەوەکەی پێش خۆمان بناسین؛ فازڵ جاف و عەلی کەریم و جیهاد دڵپاك و جەلیل زەنگەنەو فەهمی کاکەیی و محەمەد موکری و سەلام محەمەدو عەبدوڵلا سەڕاج و ئەحمەد محەمەد ئیسماعیل و غەفور ساڵح و موعتەسەم ساڵەیی و… کە زۆربەیانمان لای کتێبخانەی ئاسۆدا ئەبینی. لەتیف هەڵمەتیش کە لە بەغدا رۆژنامەی پاشکۆی عیراقی دەرئەکرد، هەموو هەینی یەك ئەگەڕایەوە کەرکوك و ئێمەش لەدەوری دا گرد ئەبووینەوە. هەر لەو سەردەمەدا نەجیبە ئەحمەد حەکیم و دڵپاك تاهیرمان ناسی، کە هەردووکیان تاقە دەنگی شیعریی ئافرەت بوون لە کەرکوک. دڵپاك لەپاڵ شیعر نووسین دا بێژەریش بوو لە تەلەڤزیۆنی کەرکوک، بەڵام نەجیبە، کە ئەوسا دەنگێکی دیاری شیعری کوردی بوو و لەگەڵ محەمەد حەمە باقی دا شیعری رۆمانسی و بوێرانەیان بۆ یەکدی ئەنووسییەوە، بەهۆی دابونەریتی کۆنەپارێزی خێزانەکەیانەوە کە هاتوچۆی دەرەوەیان لێ قەدەغە کردبوو، تەنیا بۆی هەبوو هاتوچۆی چەمچەماڵ بکات کە لە یەکێك لە قوتابخانەکانیدا مامۆستا بوو، بە دەگمەن هاتوچۆی کتێبخانەی ئاسۆی ئەکرد. بەهۆی کاك جەمیلەوە کە دراوسێی ماڵی نەجیبە بوون، نامەو شیعرمان لەگەڵ نەجیبەدا ئەگۆڕی یەوە.

لەناومان دا تەنیا جەمیل ئەمین خۆی لە قەرەی نووسین نەئەدا. بەڵام جەمیل رۆشنبیرێکی ئینسایکلۆپیدیایی بوو، شارەزایی لە هەموو بوارێك دا هەبوو، لە ئەدەب و هونەرەوە بیگرە تا مێژووی حیزبە سیاسی یەکانی عیراق و شۆڕشەکانی جیهان. جەمیل کاریگەریی لەسەر هەموومان هەبوو، هەموو گوێمان لێ ئەگرت. جەمیل کەسێك بوو بە کێشی لەشولار پەنجا کیلۆگرام نەئەبوو، بەڵام لاوێکی قیزو سەرنجڕاکێش بوو، ریشێکی تەنکی دانابوو هەر لە داریوش ئەچوو. کەسێکی زۆر هێمن و لەسەرخۆ بوو، هەرگیز دەنگی هەڵنەئەبڕی، هەرگیز نەیئەزانی تووڕەیی چی یە، نەیئەزانی رق و کینە چی یە، هەموومانی وەکو یەك خۆش ئەویست. ئێمە لەوەوە فێر بووین یەکدیمان خۆش بوێت. بەرهەمەکانمان پێش بڵاو کردنەوە بۆ یەکدی ئەخوێندەوەو سەرنج و تێبینیمان لە یەکدی وەرئەگرت و یەکدیمان هان ئەدا بێ ئەوەی هەست بە رژدی بکەین بەرامبەر بەیەك، بێ ئەوەی کێبڕکێ بکەین. لەڕاستیدا ئەوەی هاتوچۆی کتێبخانەی ئاسۆی کردبێ، ئەوەی لە شەقامی جمهوری لەگەڵ جەمیل ئەمین دا پیاسەی کردبێ مەزنی و میهرەبانیی ئەو مرۆڤەی بۆ دەرکەوتووە. جەمیل ئەمین بۆتە بەشێکی گرنگ و دانەبڕاو لە رابوردوومان.، باوکی روحیی نەوەی ئێمە بوو.

 لە کاتێکدا ئێمە بە چاوی حیزبی شیوعیی عیراقی یەوە ئەمانڕوانی یە مارکسیزم، جەمیل جۆرێکی دیی لە مارکسیزمی پێ ناساندین. لە کاتێکدا ئێمە زۆربەمان پەیوەندیمان کرد بە کۆمەڵەی رەنجدەرانی کوردستانەوە (کە ئەوسا ناوی کۆمەڵەی مارکسی – لینینیی کوردستان بوو) لەبەر ئەوەی هەم مارکسیزم و هەم  بیری نەتەوایەتیی پێکەوە گرێ ئەدا، جەمیل وای نەکرد، ئەو وەکو ئێمە هەرزەکارو نەتەوەچی و هەڵەشە نەبوو، وەکو ئێمە بە سادەیی لە مارکسیزم نەگەیشتبوو، بەڵکو بە قووڵی و هێمنی بیری ئەکردەوە. مەسەلەی ئینتیما نەبوونی جەمیل بە هیچ لایەنێکەوە بۆ ئێمە لوغزێك بوو چەند ساڵێك دوای ئەوە بۆمان کرایەوە…

هەر لە ڕێی جەمیلەوە نەجمەدین فاتیح شکورمان ناسی، کە دواتر لەناو هێزی پێشمەرگەدا بە شێروان ناسرا. شێروان لە رێکەوتی 5/3/1982 لە گوندی قازانی نزیك ئۆردوگای پیرەمەگروون لەگەڵ ئەنوەر حەسەنی سەرکردەو 10 پێشمەرگەی دیی تیپی 21ی کەرکوك لە شەڕێك دا لەگەڵ  جاشەکانی قالە فەرەج بە پاڵپشتیی کۆپتەری جەنگی، شەهید کران. لەو شەڕەدا، وەك ئەگێڕنەوە، شەهید شێروان قالە فەرەجی پێکاو برینداری کرد، لە تەوس و خۆشی دا هەستایە سەرپێ و وتی: کوشتم! لەو ساتەدا بە فیشەکی جاشەکان ئەپێکرێ و شەهید ئەکرێ. پاش شەهید بوونی شێروان، رێکخراوی (کارگەران)، کە رێکخراوێکی مارکسی بوو لەناو رژێم وهێزی پێشمەرگەشدا بە نهێنی کاریان ئەکرد، بەیانێکیان لەسەر دەرکردو شەهید شێروانیان وەکو ئەندامێکی سەرکردایەتیی خۆیان ناساند. ئەو رێکخراوە، لەسەرەتای شۆڕش دا بڕیاریان دا بە نهێنی لەناو ناو یەکێتی نیشتمانی کوردستان دا خەبات بکەن. یەکێتی کە ئەوسا رێکخراوێکی نیمچە بەرەیی بوو، جگە لە کۆمەڵەی رەنجدەرانی کوردستان و بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانی کوردستان، خەتی گشتیی لەخۆ گرتبوو بۆ کەسانێك نە کۆمەڵە بوون نە شۆڕشگێڕان، بەڵکو بێلایەن بوون. رێکخراوی کارگەرانیش کە ئەوسا یەکێتییان وەکو لایەنێکی پێشکەوتنخواز ئەناساند پێیان وابوو ئەکرێ لەناو هێڵی گشتی دا بە نهێنی درێژە بە خەبات بدەن لە دژی رژێمی بەعس. ژمارەیەکی بەرچاوی ئەندامیان هەبوو لەناو یەکێتی دا بە نهێنی کاریان ئەکرد، لە هەموویان ناسراوتر نەجمەدین فەقێ عەبدوڵلا بوو. بەڵام هەر ساڵێك پاش ئەوە، یەکێتی خەتی گشتیی نەهێشت و بەوەش جێگە بە بیروڕای جیاواز لێژ کرا. 

لەوەوە بۆمان دەرکەوت جەمیل ئەمین پەیوەندیی بە کارگەرانەوە کردووە، بەڵکو ئەشێت یەکێك بێت لە دامەزرێنەرانی ئەو رێکخراوە، گەر پەیوەندیی تایبەتیی نێوان خۆی و نەجمەدین فاتیح (شەهید شێروان) لەبەرچاو بگرین، هەروەها لە گفتوگۆ سیاسی یەکانمان دا هەمیشە یەکێتیی وەکو لایەنیکی پێشکەوتنخواز وەسف ئەکرد گەرچی ئینتیمای پێ نەکردبوون. لە ناوەڕاستی هەشتاکان دا لەگەڵ شەهید ئازاد هەورامی دا باسی جەمیل ئەمینمان کرد، بەو پێیەی هاوڕێ یەکی نزیکی جەمیل و شەهید شێروان بوو، هەورامی وتی: جەمیل سەر بە رێکخراوی کارگەرانە. کاتێ ئەم قسەیەی ئازاد هەورامیمان بە جەمیل گەیاند، نکوڵیی لێ نەکرد، بەڵکو بەرگریی لە بیروباوەڕەکانی کردو پاساوی بۆ ئەهێنایەوە. پاش نەمانی کارگەران، رەوتی کۆمۆنیستی سەری هەڵدا، جەمیل ئەمین، پێم وایە، یەکێك بوو لە دامەزرێنەرانی ئەو رەوتە، کە دواتر بووە حیزبی کۆمونیستی کریکاری. بەڵام جەمیل مارکسی یەکی  سەرسەخت و توندڕەو نەبوو، بەتایبەتی لەم دە ساڵەی دوایی دا، بەڵکو کەسێکی واقیعی و پراکتیکی بوو هەمیشە بە قووڵی و هێمنی بیری ئەکردەوە.

جەمیل ئەمین پێنج ساڵ بوو دووچاری نەخۆشیی شێرپەنجەی زراوو جگەر بوبوو، تا لە رۆژی 17/8/2011دا بۆ یەکجاری جێی هێشتین. بەر لە مردنی بە مانگێك تەلەفۆنم بۆ کرد، دوای ئەوەی نەوزادی برام پێی راگەیاندم کە باری تەندروستیی کاك جەمیل دیسان بەرەو خراپ بوون ئەچێ و لە نەخۆشخانە نووستووە. بەڵام کە قسەم لەگەڵدا کرد، جەمیل ورەی بەرز بوو وتی بەرەو باشبوون ئەچم و ئێستاش بەرەو ماڵەوە ئەجم. شایانی باسە، جەمیل چەند ساڵێك بوو، بە هاوکاریی فاروق مەلا مستەفاو، بە کۆکردنەوەی ئابوونە لە بیزنسمان و دەوڵەمەندان، خەریکی دروست کردنی بنکەیەکی تەندروستی بوو بۆ چارەسەر کردنی تووشبووانی نەخۆشیی شێرپەنجە لە عیراق دا.   

 

*  ناوی کەسایەتی ناو وێنەی هاوپێچ:

کەرکوک، شەقامی جمهوری، 1979. لە ڕاستەوە:

کەریم عەبدوڵا سلێمان، ئازاد ئەحمەد، جەمیل ئەمین، عیزەدین مەجید (جەمال ئەیوب)، فایق سەعید، نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد، شێرزاد عەبدولواحید

 

 

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.