Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
خوێندنەوەیەك بۆ كتێبى (سانتیمەترێك نزیك لە دۆزەخ!!)ى زمناكۆ بورهان قانع

خوێندنەوەیەك بۆ كتێبى (سانتیمەترێك نزیك لە دۆزەخ!!)ى زمناكۆ بورهان قانع

Closed
by November 8, 2008 کتێبخانە

               
     كتێبى سانتیمەترێك نزیك لە دۆزەخ  ……..  ڕێبین ئەحمەدخدر
 
 خوێندنەوەیەك بۆ كتێبى (سانتیمەترێك نزیك لە دۆزەخ!!)ى زمناكۆ بورهان قانع

 
 
      تاریكى هات، بایەكى وشك و نابووت لە كەلاوەكانەوە هەڵدەكات، مرۆڤگەلێك دواى تارمایى گۆڕستانێكى پیر كەوتوون، لێرەدا كەللەسەرێك غلۆر دەبێتەوەو وشەیەك  ماناكەى خۆى دەسوتێنێت، سەرەتایەك نییە، هەمیشە لە كۆتاییەوە بەرەو نادیار.. هەمیشە دەستێكی ڕزیو لە نێوڕۆحدا خۆى شاردۆتەوە، تاریكى هات ناتاریكى هەمیشە لێرە بووە، یەكىَ لەنێو درەختە سوتاوەكاندا پەیكەرى -با- دەتاشىَ و دەگریىَ، یەكىَ گیرفانەكانى پڕدەكا لەبەرد و یەكىَ خوێنى خۆى دەكا بە كلیل بۆ باخە  داخراوەكان و گوڵ  مەرگ ڕێژى دەكا، گوڵدانێك دەشكىَ مردن دەگەشێتەوە، ئا ئەوەتا بەم كوچە پووچەدا تێپەڕى ئەمەیان ناتوانێت خۆى ونبكات پەتێكى ئەستوورى داوە بەشانى خۆیدا و شیعرێك لە نێو دەستى، بیرت نەچىَ ئەو تاربینە ناچێتە ڕاوەماسى و گۆرانى ساختەو درۆزنانە بۆ خۆشى ژیان ناڵێت، ئەو مردنى لەگەڵ خۆى برد و دەمێكى تر بۆ هەمیشە خۆى وندەكات. لەوەتەى هەیە ئەم زەمینە دوو جۆر ڕوانگەو بینینى لە خۆیەوە گرتووە. ئەو بینین و تەماشایانەى كەمێك لە چاو دووردەكەونەوە و تەنها پەیكەرى شتەكان دەبینن، لەگەڵ ئەوەشدا بىَ ئاگایانە بۆ نەخشەى دروستكردنى بەهەشتێكى ساختە بەردەوام پەرە بەڕێگا بڕینێكى مردوو دەدەن كە نازانن ئەو شوێنەى جێیدەهێڵن بەرلەوان دەگاتە ئەو جێگایەى كە بۆى دەڕۆن، خاوەنى بینینى دووەم قوڵبینانن ئەوانەى دیمەنەكان بە بینینێك كەچیتر سەرچاوەكەى چاو نییە دەتوێننەوەو بەپێچەوانەى ئەوانیتر لەو دیوى دیاردەكانیشدا دەتوانن نیشتەجىَ بن، شاعیرو نووسەران زیاتر لەهەر كەسێكى تر دەچنە خانەى بینینى دووەمەوەو تا قوڵایى ئەو مەملەكەتانە دەڕۆن كە كەسى ئاسایى بەبیركردنەوە لێیان دەتۆقىَ وناتوانێت وێناى جیهانێكى وا پووچ و تاریك بكات كە كەوتۆتە نێو هەمان ئەو ژیانەى ئەو خۆى لە نێویدا دەژى، نووسین ئەو دنیایە تاریك وبۆشە بەرزدەكاتەوە و بە هەموو ئەو پووچى و بۆشاییە درێژو بىَ كۆتاییانەى كە لەلاى كەسێكى تر بوونەتە مێرگ وپەناگەى خۆشنودییەكى بىَ ئاگایانە، لێرەوەیە شاعیرو نووسەران  ڕووبەڕووى ئەو پەردە تاریك و بىَ مانایە دەبنەوە كە بەسەر ئەو بەردە ترسناك و مردووانە دادراوەو ئەوانى دى بە پەردەى بوون و زیندووبوونى دادەنێن، نووسەران جیهانێك هەر لەم زەمینەدا دەدۆزنەوە سەرتاپا بۆشایى و تاریكى، جیهانێك كە ئەوانیتر ناتوانن بچنە ناوییەوەو هەستى پێبكەن، لەوێدا نووسەران تاك و تەنها دەمێننەوەو بە نووسین وخەڵوەتكێشان لەنێو وشەدا بەیەكجارى هەموو ئەو ژیانە تێدەپەڕێنن كە كەسێكى ئاسایى دەخوازێت چركەیەك زیاتر لەنێویدا بێت وبچێت، ئەم بێهوودەییە ئەوەندە دەگاتە قوڵایى چیتر بۆ خودى نووسەر گرنگنەبێت ماڵەكەى لەكامە شەقام و گەڕەكە، ئایندە چییە؟ كێن ئەوانەى بە دەمامكى ژیان خۆیان حەشارداوەو پێدەكەنن بەوەى كە نهێنییەكى نەزۆكییان ئاشكرا كردووە؟ هەموو ئەمانە لەوەوە دێنە پێشەوە كە نووسەر هاوكێشەى ژیانى لە خودو ناوەوەى خۆیدا كۆتایى پێهێناوەو بەردەوامە لەسەرئەوەى ئەم ژیانە بۆ چەندین جاریتر بئافرێنێتەوەو خۆى بمرێنێت و دووبارە زیندووبێتەوە، ژیان وێران بكات و دروستیبكاتەوە، ئیتر نووسەر لەنێو ئەو هەموو شكان و سازاندنەوەو  مردن و ژیانەدا هەم دەبێتە كەسێكى زیندوو بەبیننى ئەوانەى تامەزرۆى چركە بىَ تامەكانى ژیانن هەم مردووییەكیشە، چونكە چیتر ئەو ژیانە ناژێتەوە كە لەلاى ئەوانیتر هەیە، نووسین دەبێتە لانەى هەڵاتن و خۆدزینەوە ژیان دەبێتە ئەو شوێنەى كە دەكرێت بە (مردن)ى ئەوانى تر بچوێنرێت لە هەمان كاتیشدا ژیانێكى تریش بێت بۆ خودى نووسەر، بەڵام دواجار بێهوودەیى هەموو (ژیان)ەكان لاى  نووسەر یەكساندەكاتەوە بە خۆخافڵاندنێكى بىَ ماناو ترسێك كە بۆ مانەوە لە نێو تاریكى  ژیاندا لەسەرەتاى هاتنە دنیایەوە كراوە بە شوناسى ئەو. ژیانى ناو نوسینیش لاى ئەو  دەبێتەوە بە درێژكراوەى هەمان ئەو ژیانەى كە لە ناویدا ڕایكردووەو بە شوێنپێى  بێهودەییدا دەڕوات تا دەگاتە (خۆكوشتن). خۆكوشتن دەبێتە ئەو كاردانەوەیەى كە نووسەران لە دواخاڵى هەڵاتن لە تارماییەكانى بوون و ترس و ئازارى بىَ كۆتایى ژیان پێى دەگەن، دەبێتە ئەو فریادڕەسەى دابەشبون و هەڵاتن و هاتوچۆى نووسەران لە نێو دوو دنیاى دژ بە یەكدا كۆتایى پىَ دێنێت، بەڵام ئایا ئەمە كۆتاییە؟ نووسەر بەمانا فیزیكى و  جەستەییەكە (ژیان) ئەوانى دى جىَ دەهێڵىَ، بەڵام نوسین سەرەتاى ئەم خۆكوشتنە دەخوڵقێنىَ نووسەر ئەزمونى چەندین مردنى كردووە، هەموو نووسەرێك قووڵبین لە پانتایى و فەزاى نووسیندا گەیشتۆتە حاڵەتى خۆكوشتن و خۆ لەناوبردن..ئایا دەبێت خۆكوشتنیش درێژكراوەى هەمان ئەو ئەزموونانە نەبێت؟ ئەو بێهوودەیى و خۆكوشتن و  هەڵاتن و شێتبوونە لە ژیانى چەندین نووسەرو شاعیرو بلیمەتدا ئامادەگییان هەیە، نووسەرو شاعیرانێك كە زیاتر لە ژیان ترساون و هەموو ئاڕاستەیەكییان تاقى كردۆتەوە بۆ هەڵاتن لەدەست ئێش و ئازەرو تاریكاییەكانى. كتێبى (سانتیمەترێك نزیكتر لە دۆزەخ!!) پێكهاتووە لە كۆمەڵێك وتارى شاعیرو نووسەر (زمناكۆ بورهان قانع)، خوێنەر لەم كتێبەدا هەر وەك لە ناونیشانى كتێبەكەدا دیارە ڕووبەڕووى كۆمەڵێك نووسەرو شاعیروبلیمەت دەبێتەوە كە بێهوودەیى و پووچى ژیان بازنەیەكى ئاگرین وتوندى لە خەیاڵى هەریەكەیاندا دروستكردووە، جگە لە (نازك الملائكە) كە نووسەر خۆى لەسەرەتادا ئاماژەى پێدەدا ژیانێكى ئاساییتر ژیاوە لە ئەوانى دى، ئەمە جگە لەوەى ئەویش بەهۆى ڕژێمە یەك لە دواى یەكەكان عێڕاقەوە هەردەم وێڵ و ئاوارەبووەو شیعر بۆتە پەناگەى. هەموو ئەو شاعیرو نووسەرانەى لە كتێبەكەدا نووسەر دەریخستوون وهەڵیبژاردون جگە لەوەى ڕەشبینى گەیشتۆتە قوڵایى ڕۆحیان ناوى گەورەودیارى نێو ئەدەبیاتى جیهانین و لەهەمانكاتدا كۆڵەكەى پتەوى ئەدەب و خاوەنى شاكارى مەزن ونەمرن. ئەو كتێبە هەوڵدەدات كار لەسەر لایەنە تاریكەكانى ژیانى ئەو نووسەرانە بكات  كە ئەمە پەیوەستە بە ئەدەب و خەیاڵى فراوانى ئەوان و گەیشتن بەقوڵایى دیاردەكان و لەمەوە ئێمە نزیك دەبینەوە لە هەستكردن بە پووچى ژیان و ئەو بازنە بەتاڵەى هەمیشە ئەو نووسەرو شاعیرانە لێیان ڕاكردووەو مرۆڤ تێیدا سەرگەردان بووە،  هەریەك لەو نووسەرانە یان خۆیانكوشتووە یان شێتى و نەخۆشى نەگریس بۆتە هاوڕێیان یان ئەوەتا هەمیشە بیرییان لە خۆكوشتن كردۆتەوەو بەهەموو ڕێگاكاندا لە ژیانەوە هەڵاتوون، دەكرێت خوێنەرێك واى بەخەیاڵدابێت كە ژینگەو شوێن و بارودۆخى ئەم نووسەرانە یان گرفتێك لەواندا لەمنداڵییەوە قوڵبۆتەوەو كارى لێكردون، ئەمانە ڕەنگە لە ژیانى كەسى ئاسایشدا بوونیان هەبێت بەڵام نا.. ئەم نووسەرو شاعیرانە هێندە قوڵبونەتەوە بەسەر مردنیشدا  هەڵفڕیون و گرفتیان لەگەڵ خودى ژیانیشدا هەبووە. ئەمەش لەم وتارانەداو لە نێو ئەم نووسەروشاعیرانەدا بە ئاشكرا دەردەكەوێت. لەیەكەمین وتاردا دەكەوینە نێو جیهانى سەرسامكەرو پڕ لەڕاكردنى (ئارتۆر ڕامبۆ) ئەو شاعیرە بۆهیمى و هۆمۆسێكسواڵەى داهێنان و پووچى لە ڕەگەكانى نەبوون و لەدایك نەبوونییەوە بەسترابوونەوە، ئەو منداڵەى شیعرى فەڕەنسى گەیاندە لوتكە، ڕامبۆ ژیانێكى چڕوپرو ئاڵۆز دەگوزەرێنىَ بەجۆرێك هەمیشە لە بوون لە ژیان لە نیشتیمانى خۆى هەڵدەهات، وەك لە وتارەكە دەردەكەوێت چەند جارێكیش لە جیهانى شیعر ڕادەكاو دواتر دێتەوە ناوى، بەتەواوى ماناوە ئەم شاعیرە بلیمەتە بەهەموو گۆشە و شوێنەكانى ئەم زەمینە نامۆبووەو وبێهوودەیى بۆ شیعرى گواستۆتەوەو شیعریش بۆ هەڵاتن لە ترسناكى ژیان. ڕەنگە ئەو رەشبینییەى ڕامبۆ كەمتر دەركەوێت ئەگەر بەراوردى بكەین بە شاعیرى بەناوبانگ و خەمۆكى هاوزێدى خۆى (بۆدلێر) كە نووسەر لە وتارێكى تردا لایەنە تاریكەكان و پەیوەستبوون بە پوچى ژیانى لا دەرخستووە، بۆدلێر دەڵێت(من هەردەبێت خۆم بكوژم چونكە من بووم بە كەسێكى بارگران بەسەر خەڵكییەوە) هەمیشە خەمۆك و بێزار لە دەست ژیان كەسێكى بۆهیمى وبىَ ئینتیما و تامەزرۆ بە مەشروب و ماددەى بىَ هۆشكەر. دواتریش هەر ئەمانە دەبنە هۆكار بۆ مردنى، ڕەنگە ئێمە لێرەدا نەتوانین بە تەواوى بپەرژێینە سەر هەموو ئەو نووسەرو لایەنە تاریكانەى كە ئەم كتێبە لەخۆى گرتوون، بەڵام لامان ڕونە كە كتێبەكە كار لەسەر ئەو بێهوودەیى و پووچییە دەكات كە نووسەران تا قوڵاییەكەى ڕۆیشتوون و ئازارییان پێیەوە چەشتووە، لەم كتێبەدا وێنەى شاعیرو  نووسەران لەگەڵ ژیاندا وەك دوو جەمسەرى دژ بەیەك دەردەكەوێت. نووسەر لە وتارێكى   تردا باس لە (ڤێرجینیا وۆڵف) ى ڕۆماننوسى بەریتانى دەكات ئەو ژنە نووسەرەى لە  كتێبەكەدا دەبێتە خاوەنى خۆكوشتنێكى تاقانە لەنێو نووسەرانى دیدا (گیرفانەكانى پڕ دەكات لە بەرد و هەنگاوبەهەنگاو بەرەو ڕوبارى(Ouse) ملدەنێت،ئیدى تا دەگاتە قوڵایى ڕوبارەكە لە ڕۆیشتن ناوەستێت و بەیەكجارى نقووم دەبێت) وۆڵفیش بەردەوام لە خەمۆكى و  ڕەشبینییەكى ترسناكدا دەخولێتەوە هەروەك خۆى دەڵێت (وەك ئاژەڵێكى زامدار خۆم دەگەیەنمە ژوورەكەم). وۆڵَف بەردەوام هەستى بەو ئازارانە كردووە كە بەدەست ژیانەوە چەشتونى و دواتریش بەمجۆرە خۆكوشتنە كۆتایى بە ژیانى خۆى هێنا. هەریەك لە نووسەرانى ئەم كتێبە بە جۆرێكى جیاواز ئەو سامناكى ژیان و نغرۆبوون لە بێهوودەیدا لایان  ڕەنگیداوەتەوە یان لە ڕێگایەكى جیاوازەوە ئەم پوچى و تاریكییەیان دەرخستووە، بۆ نموونە (مارسیل پڕۆست) خاوەنى شاكارى (گەڕان بە دواى زەمەنێكى ونبوودا) لەبارەى خۆشەویستى وئەوینەوە دەڵێت: (خۆشەویستى لە وەهمێك یان نەخۆشییەك زیاتر هیچى تر نییە). كەواتە   كۆى ئەو دیدگا تاریكەى كتێبەكە هەڵیگرتووە بەوە ترسناكتر دەبێت كە لەلاى هەریەك لەم نووسەرو شاعیرانە بێهودەیى ڕەنگى جیاجیا دەگرێت، ئەمە ئەوە دەردەخات كە تاریكى و ئازارە بىَ كۆتاییەكان لەهەموو شوێنێكدا شتەكان ڕەنگڕێژدەكەن وگۆرانى خۆیان دەڵێن. زۆرجار تارماییەكانى جۆرە مردنێك ڕەنگە سامناكتر دەركەون لە (خۆكوشتن)كە لەلاى ئەم  نووسەرانە ئامادەگیى هەبووە وەك مردنەكەى شاعیرى ئیسپانى (لۆركا) كە بەدەستى  مرۆڤكوژەكانى ژەنەڕاڵ فڕانكۆوە بە ئازارەو دەكوژرێت ئەوەى ئەم كتێبەى جوانتركردووە نیشاندانى وێنەو جوانى ومرۆدۆستى لۆركایە لە سىَ قەسیدەى جیاوازى شاعیرانى عەرەب (سەیاب) و(عەبولوەهاب بەیاتى)و (مەحمود دەرویش)دا كە هەریەكەیان بەجۆرێك لە جوانى پەیكەرى لۆركا بە شیعر دادەتاشن و نوسەر وەك توێژینەوەیەك و بەراوردێك لەنێوان هەر سىَ قەسیدەكەدا  وێنەى (لۆركا)ى دەرخستووە، ئەم كتێبە بەر لەهەموو شتێك پرسیارە دەربارەى خودى ژیان و ئەو ترسناكییەى لەخۆیدا هەڵیگرتووە، پرسیارە دەربارەى توشبوونى مرۆڤ بەو داو و هێڵە ئاگرینانەى دەورییان داوە، ناتوانرێت بێهودەیى و پووچى هەروا ئاسان بەلاوە بنرێت چونكە هەریەك لەو نوسەرانەى لەم كتێبەدا لەم تاریكییە ڕادەكەن چوونەتە قوڵایى دیاردەكان وپرسیارە بىَ كۆتاكان دواجار ڕەنگە لاى هەندێكیان خۆكوشتن وەڵامێك بووبێت بۆ ئەو ژیانەى سەرتاپا پرسیارەو پڕاوپڕە لە دیمەنى تۆقێنەر كە زۆرجار دیمەنە بەناو چێژدارو خۆشەكانیش ئازار بەخشن وەك ئەوەى لە وتارێكى تردا  نووسەر لاى رۆماننوسى گەورەى جیهانى ئەدەبیات (كافكا) دەریدەخات. كافكا پێیوایە زیاد لەوەى ناسۆرو ئازارەكان دەیتلێننەوە تەنگژەى خۆشنودیش ئەوى تووشى ترس وبیم كردووە و ئەو ژیانە تۆقێكى گەورەیەو لە ڕۆحى هەموومان دراوە، ئەم تاریكى ودەركەوتنى ڕەشبینییە  لاى ئەم نووسەرانەوە پەیوەستە بە ئاگاهى ئەوان بۆ (بوون)و ڕامانى بىَ سنوورییان بۆ ژیان ومەرگ. یەكێكى تر لە وتارە جوانەكانى ئەم كتێبە وتارى لەیەك نزیكبوونەوەو بەراوركردنى هەردوو گەورە شاعیرى ڕوسى (سێرگى یەسەنین) و (مایكۆفسكى)یە هەروەك نووسەر ئاماژەى پىَ دەدات كە ئەستەمە ئەزمون و كاركردن لەسەر شیعر لاى دوو شاعیر وەك یەك بێت بەڵام دەكرێت هەندێك وێناى شیعرى و لایەنى بایۆگرافى بەیەك بچووێنرێت، هەردوو شاعیر دواجار خۆیان دەكوژن لەكاتێكدا مایكۆفسكى خۆكوشتنەكەى یەسەنین سەركۆنە دەكات دواى پێنچ ساڵ هەمان شت: بە (خۆكوشتن) خۆى ڕزگاردەكات، كاركردنى ئەم كتێبە لەسەر بێهوودەیى پەیوەستە بە دیدگا قووڵەكانى ئەو نوسەرانەو جیهانى نووسینیان كە زۆرترن لەو چەند نووسەرەى ئاماژەمان بۆكردن، بۆنموونە شێتییەكەى (فلۆبێر) خاوەنى شاكارى (مەدام بۆڤارى) یان مردنە غەمگینەكەى (ماریا ریلكە) كە بەهۆى نەخۆشى (لۆكیمیا)وە بەهۆى دڕكێكەوە لەكاتى گوڵ لێكردنەوە تووشى خوێنبەربوون دەبێت ودەبێتە هۆى مردنى، یان خۆكوشتنى شاعیرى فەرەنسى (جیرارد دۆ نێرڤاڵ) بە پەتێك، هەموو ئەو ترسناكى ونزیكییە لە مەرگ كە ئەو كتێبەو  ئەو نوسەرو شاعیرانەى لە كتێبەكە دەرخراون نیشانى دەدەن، تاریكییەكى روت نییە بەڵكو دەرئەنجامى قوڵبینى ونزیكبوونەوەیە لەو سامناكییەى كە بەرەو ڕووى مرۆڤ هەمیشە هەنگاودەنێت و داگیرى دەكات، ئەو بێهوودەییەى كە ئەو مرۆڤانەى لەكەنارەكانى بیركردنەوەو ڕوانین دەخولێننەوە هەستى پێناكەن یان دەمامكێكى ساختە بۆ ژیان دروستدەكەن و زەندەقییان لە مردن چووە بىَ ئەوەى لێى تێبگەن و لە ژیانیش بە ئاگابن، حەزدەكەن سەرزەمین بكەن بە ماڵى هەمیشەییان بە خۆبواردن لەو سامناكییەى یان بێهودەییەى لە نێویدا دەخولێنەوە، بەڵام ئەوانەى هەست بەو پوچییە دەكەن و دووبارەبوونەوەى هەمیشەیی دەبینن و لە بینیندا ڕۆچوون و لە بازنەیەكى بەتاڵدا گیریان خواردووەو دەردەچن لەو پێوەرو یاسایانە یان ئەو مردن و ژینانەى ئەوانى دى پێیدەگەن، وەك چۆن (مایكۆفسكى) ئەو ڕەشبینی و ترسناكییەى زەمین بەشێوەیەكى دى دەردەخات و دەڵێت: هەسارەكەمان سازو تەیار نەكراوە بۆ خۆشنوودى. 
 
    سەرچاوە: سانتیمەترێك نزیك لە دۆزەخ!! كۆمەڵە وتار، زمناكۆ بورهان قانع. لە بڵاوكراوەكانى  ڕەخنەى چاودێر، 2008 . 
 
    تێبینى: نووسینى ناو كەوانەكان لە كتێبەكەوە وەرگیراون.
             rebeen_ahmed@yahoo.com
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.