Skip to Content

Tuesday, March 19th, 2024
داهاتووى رابردووى ناسنامە جیاوازەكان لەنێوان خودو ئەویدیكەدا

داهاتووى رابردووى ناسنامە جیاوازەكان لەنێوان خودو ئەویدیكەدا

Closed

 داهاتووى رابردووى ناسنامە جیاوازەكان
 لەنێوان خودو ئەویدیكەدا
 
 عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا
 ئەمڕۆ پرسیارى ناسنامە لە تەگەرەو ئیشكالییەتێكى گەورەى فیكرى و مەعریفیدا دەژى، پرسیارێكە بەپێى رۆشنبیریى و جیهانبینى و بارودۆخ و ساتەوەختى پرسیاركردن و بەرژەوەندییە جۆراوجۆرەكان و ئاگاییە جیاوازەكانەوە گۆڕانى بەسەردا دێت، بە مانایەكى دیكە بەرامبەر فەلسەفەى تاك ناسنانە بە مانا تەقلیدییەكەى كە (هیگل) بە گەورەترین فەیلەسوفى دادەنرێت، چەمكى جیاوازى لەلایەن (دریدا)ەوە لەبرى تاك ناسنامەیى ناسنامەى جۆراوجۆرى لێكەوتەوە، هەر لەسەر ئەو بنەمایەش مرۆڤ كۆمەڵێك پێوانەى بۆ ناسنامە هێنا ئاراوە، نەك بەو مانایەى كە خاوەن چەندین ناسنامەیە، بەڵكو بەو مانایەى كە ناسنامە لە چەندین رەگەزى جیاوازدا خۆى دەنوێنىَ، كەواتە ئەگەرچى نەتوانین ناسنامە پارچە پارچە بكەین، بەڵام هەر مرۆڤێك بڕیارى تایبەت و جیاوازى لە ناخەوە هەڵگرتووە، ئەو جیاوازییەش جەستەیى نییە، بەڵكو مرۆڤانەیە و ئەتنیى و ناسیونالییەت… ناتوانێت بیشێوێنىَ، چونكە لەگەڵ گەشەكردنى رۆح و ویژدانى مرۆڤانە لە گەشەكردندایە، بەو مانایەش رۆح و ویژدانى مرۆڤانە هەمیشە لە دەرەوەى نەخشەو بنبەستبوون و پێناسە سادەكانى فیكردا دەژیت.
 (1)
  ناسنامە لەسەر جیاوازییەكانەوە وەستاوە، بەو مانایەى ژیانى هەر یەكێك لە ئێمە بە واتا (نیچە)ییەكەى بریتییە لە حیكایەتێك، ئێمە دەبێت لێنەگەڕێن كەس ئەو حیكایەتەمان بۆ بنووسێتەوە، دەبىَ ئەو حیكایەتە لە كەسانى دیكە بسێنینەوەو خۆمان حیكایەتى خۆمان بنووسینەوە. 
 هێز و دەركەوتەى ناسنامەش بە عەقڵانییەت و مانا هاوچەرخەكانى فیكرو مەعریفەوە بەندە، هەر لەوێشەوە پەیوەندى خۆى لەگەڵ چەمكەكان بەشێوەیەكى مۆدێرن پەرەپێدەدات و لەگەڵ گۆڕانى زەمەن دەگۆڕێت، ئێمەش لەبەرامبەر ئەوەشدا هەڵسوكوتەكانمان بە قووڵى دەگۆڕێن.
 (عەباسى وەلى) پێیوایە جیاوازى كاتێك بنەماى ناسنامە پێكدەهێنىَ كە پەیوەندى نێوان خودو ئەویدیكە بە هۆى جیاوازییەوە تەعبیرى لێدەكرێت. ئەو جیاوازییەى كە (عەباسى وەلى) باسى دەكات بە جۆرێك لە جۆرەكان جەختكردنە لە (من-خود/الانا)  و داهێنان و بەرخودان و پەرچەكردارەكانى خود، هەموو ئەوانەش راستەوخۆ ئیشكالییەتى تێزەكەى (دێكارت)مان بیر دەخاتەوە، چونكە گوتەزاى (من بیر دەكەمەوە، كەواتە هەم) فەلسەفەى خودو بوونە بەو مانایەى كە خودى ئەوروپى سێنترالیەتى جیهانە، هەموو ئەوانەى كە دەكەونە دەرەوەى ئەو خودەش بە پەراوێز دادەنرێت، هەر لەوێشەوە (دێكارت) گومانەكانى ئەو خودە بەرامبەر پەراوێز بەرز دەكاتەوە. لە كۆجیتۆى دیكارتدا ئەوەى كە بیر كەرەوە بە دەستى دەهێنى هیچ پاساوێكى نییە، بۆیە لەبەرامبەر ئەوەدا دەشىَ وەك (كیركیجاد) بگوترىَ (من بیر دەكەمەوە كەواتە من نیم) یان وەك (هۆسرل) لە برى (خود)ى دیكارتى كۆمەڵێك (خود)ى دیكە بهێنینە ناوەوە.
  وەك دیارە "هۆسرەل"  لە رێگەى فینۆمینۆلۆژیاكەیەوە دەیەوىَ لە بارمتەى خواوەند، یان بەمانایەكى دیكە لە بارمتەى سێنترالیەت رزگارمان بكات و لەوێشەوە كۆمەڵێك ئەزموونى خودى دەهێنێتە ئاراوە و ماهیەتى كۆتایى دەخاتە نێو دووكەوانەوە، واتە تەئكید لە پێكەوە ژیان دەكات، بەو مانایەش فینۆمینۆلۆژیاى (هۆسرەل) دەڵىَ من بیر دەكەمەوە، تۆ بیر دەكەیتەوە، ئێمە گشتمان بیر دەكەینەوە، لێرەدا ئەوەى گرنگ دەكەوێتەوە بۆ ئەزموونەكانمان ژیانكارییە لە ئاگایى خود. كەواتە فەلسەفەى (هۆسرەل) پڕۆژەیەكى رەخنە ئامێزو هەڵوەشانەوەگەرایە، بەردەوام رەخنە لە سیستەمى ئاگایى و سێنترالیەت و فەلسەفەى ئامادەگى دەگرىَ.
  ئینجا (دریدا) لەرێگەى وازهێنان لەو خودە (دێكارت)ییە هەوڵیدا ئەرزش بۆ پەراوێز و ئەویدیكە بگەڕێینێتەوە، ئەو هەوڵە بوو بە فەلسەفەیەك كە چیدیكە (خود-سێنتراڵ) وەك بكەر رۆڵى سەرەكى وازى نەكات. دواتر ئەو تێزانە چەمكى جیاوازییان هێنایە بەرهەم، چەمكى جیاوازیش راستەوخۆ دژى فەلسەفەى ناسنامە بە مانا هیگلییەكەى وەستا، لێرەدا دەمەوێت بڵێم بە بیرهێنانەوەى چەمكى جیاوازى لاى (عەباسى وەلى) بەبیر هێنانەوەى ئەو فەزایەیە كە لەگەڵ گۆڕانكارییەكانى سەردەم بەردەوام لە بەرەوپێشچووندایە، دواتر هەر لەوێشەوە (جێگیربوون) لە خودو ئەویدیكەدا دەخاتە ژێر پرسیارو بە یادەوەرییەكانەوە بەندییان دەكات، بەو مانایەش دەیەوێت بڵێت هەر نەتەوەو گەلێك یادەوەرى تایبەت بەخۆى هەیە، دواجار ئەوە مەرگەساتەكانى دنیایە كە دەبێتە بەشێك لە یادەوەرى مرڤایەتى و لە ناوەوەمان چەمكى جێگیربوون دەسەپێنێت، ئەوە بەشێك لە مستەر (هاید)ەكانى دنیایە دەستى بەسەر ناوەوەمانداگرتووە… لە بەرامبەر ئەوەشدا (عەباسى وەلى) بە هۆى پرسى یادەوەرى و پرسى ئاگایى وێنەى مرۆڤێكمان بۆ دەكێشێت كە قبوڵى جێگیربوون ناكات، مرۆڤێك كە بەردەوام لەرێگەى هوشیارى و ئاگاییەوە هەنگاو بەرەو حەقیقەتەكان و جیاوازییەكان دەنێت، مرۆڤێك كە جیاوازى وەك شتێكى سازكراوو داڕێژراو قبوڵ ناكات و جیاوازى لە پەیوەندى هێزەكانى نێو كۆمەڵگەوە هەڵناگرێتەوە، بەڵكو لەرێگەى ئەرزشدانان بۆ ئەویدیكەو لەرێگەى ویژدانى مرۆڤانەى گەشەكردوو تەماشایان دەكات، هەر لەوێشەوە مرۆڤى سەردەم دەتوانێت بەشدارى خۆى لە پێشكەوتنەكانى فیكرو مەعریفەى دنیادا بەدەست بهێنێت.
 (2)
 بێگومان داهاتووى مرۆڤ و ناسنامە بیرى خەڵكانێكى زۆرى داگیر كردووە، بۆیە بەردەوام نەخشەى بۆ دەكێشرێت و ئاسۆكانى بە جۆرو شێوازى جیاواز لێكدەدەرێتەوە و هەوڵدەدرێت بەر لە هاتنى پەیپێبەرن جا چ لەرێگەى بەختگرتنەوەو جادوو كەلوەكانەوە بێت، یان لەرێگەى مومكینە بەڵگەدارەكانەوە.
 ئەوەى لێرەدا پێویستە جەختى لێبكرێتەوە ئەوەیە كە بۆ بیركردنەوە لە داهاتووى مرۆڤ و ناسنامە پێویستە شێوە هاوچەرخ و زانستییەكەى رەچاو بكرێت. (محمەد عابد ئەلجابرى)  لە كتێبى مەسەلەى ناسنامەدا دەڵێت: (خود) تەنها لەرێگەى (ئەویدیكە) سنوورى بۆ دەكێشرێت، بەو مانایەش هەر پرۆژەیەك كە مرۆڤ بۆ داهاتووى خۆى دایدەمەزرێنێت بە شێوەیەكى ئاگاییانە یان نائاگاییانە لەسەر كردەو پەرچەكردارى ئەویدیكەى دوێنىَ و ئەمڕۆ و ئەویدیكەى سبەى دادەمەزرێت، چونكە مرۆڤ بە سرووشتى خۆى بوونەوەرێكى كۆمەڵایەتییە، كەواتە بە هەمان شێوە داهاتووشى وەك ئێستا هاوبەشى لە سرووشتەكەیدا دەكات.
 لێرەدا دەبىَ لە میانى ئەو مانایەوە سەیرى بیركردنەوە لە داهاتوو بكەین، كە بەلاى كەمى بەشێكى لەو هەوڵە پێكهاتووە كە دەیەوێت پەیوەندییەكان لەگەڵ ئەویدیكە چ وەك تاك یان كۆ دووبارە رێكبخاتەوە، بەمجۆرە لە دەرئەنجامدا دەگەینە ئەوەى كە ئەگەر بوونى ئەویدیكە نەبێت بیركردنەوە لە داهاتوو لە ئارادا نابێت، ئەو رووبەرووبوونەوەیە بەرەو ئەوەمان دەبات كە (خود) لە (ئەویدیكە)ەوە سنوورى بۆ دەكێشرێت، ئەو تێزەى (جابرى) لە پرۆسەى بیركردنەوە لە داهاتوو (ئامادەیى رابردوو)یشى تێدەكەوێت، بەو مانایەى كە ئامادەییەكى ئاگایانە بێت، ئامادەییەك كە لەسەر داهێنان و وزەى مەعریفى وەستا بێت.
 هەڵبەتە (جابرى) وەك چۆن لە تێزى بیركردنەوە لە داهاتوو ئەویدیكەى وەك دیارێك لە دیاریكراوەكان بەرجەستە دەكات و پێیوایە هەموو بیركردنەوەیەكیش لە داهاتوو بە شێوەیەك لە شێوەكان دەبىَ رابردوو وەك هاندەرێك، یان ئاراستەكەرێك رۆڵ بگێڕێت.
 (3)
 لێرەوە ئەوەى كە دواجار لە جیاوازییەكانە دێتە بەرهەم ئەرزشدانانە بۆ ئەویدیكە و بەرجەستەكردنى ئەویدیكەى پەراوێزە لەسەر ئەو بنەمایەى كە ژیان لە جیاوازییەوە گەشە دەكات، لەسەر ئەو بنەمایەى كە هەموو یەكێك بە جۆرێك لە جۆرەكان لە ئەویدیكە جیایە… كەواتە هەر كەسىَ بە ناسنامەى ئاوێتەى خۆیەوە پەیوەستە، ناسنامەش شتىَ نییە هەتا هەتایە لەگەڵتدابێت، بەڵكو رەنگە بگۆڕێت، ئەو رەگەزانەى هەر لە منداڵییەوە بە ناسنامەكانمانەوە لكاون هەر لە رەنگى قژ، پێست، رەگەز، سیفەتى جەستەیى…. ناشىَ تەواو سرووشتى بن، بۆ نموونە رەگەز یان بەشێك لە چەمكى رەگەز ژینگە پێتى دەبەخشێت، و بەپێى شوێنكات تێڕوانین بۆ رەگەز دەگۆڕێت، رەنگە لە كۆمەڵگەیەكى دواكەوتوو رەگەزى (مىَ) هەرگیز بەشێوەیەكى مێیانە نەژیا بێت، یان رەنگە قولەڕەشىَ لە ئەفریقا هەمان ناسنامەى ئەو قولەڕەشەى نەبىَ كە لە ئەوروپاى سپى پێستدا دەژیت، كۆى ئەو نموونانە دەلالەت لەوە دەكەن كە دەشىَ هەر یەكێك لەو سیفەتانە بۆ نموونە كورتى، درێژى، رەشى، سپى، رەنگى چاو، هەژارى، بێباوكى، شەلى، گۆجى… جیاوازییەكانى دیكە دەستیان لە درووستكردنى بەشێك لە یادەوەرى، رەفتارو بیروڕاو هیواو ئاوات و ئامانجەكانماندا هەبێت، وەك چۆن بەدیوەكەى دیكەش دەستیان لە درووستكردنى چەمكى جیاوازیشدا هەیە، لێرەدا (ئەمین مەعلوف) دەڵێت: هیچ رەگەزێك لە رەگەزەكانى ناسنامە ناتوانىَ بە تەنیا وەڵامى پێداویستییەكانى سەردەم بداتەوە، هیچ پەرچەكردارێك ئایینى، ناسیونالى، سوسیالى…  لەوەدا نەماوە بتوانێت بۆ ساتە مێژووییەكانى خۆى بگەڕێتەوەو سەروەرییەكانى خۆى دووبارە بكاتەوە، ئەوەى لەمڕۆش دەترسىَ لە گۆڕانكارى دەترسىَ ئەوەى لە گۆڕانكاریش بترسىَ بێگومان لە داهێنان دەترسىَ و هەرگیز ناتوانىَ پەیوەندییەكى دیكەى جیاواز و رەخنەگرانە لەگەڵ خودو واقیع درووست بكات.
 دواجار داهاتووى ناسنامە جیاوازەكان نە خود بە مانا (دیكارت)ییەكەى سنوورەكانى دیارى دەكات، نە یادەوەرى ناوەوە بۆیەى دەكات، بەڵكو لەسەر كۆمەڵێك پرۆژەى جیاوازو ماناى جیاوازو هیواو خەونى جیاواز دێتە بەرهەم، كۆمەڵێك پرۆژە كە فەزاى ئازادى و دیالۆگ و چەمكى هاوژیانى مرۆڤەكانى پێوەبەندە، كۆمەڵێك پرۆژەیە كە تەعبیرە گەورەكانى مرۆڤایەتى لەسەر وەستاوە.
 سەرچاوەو پەراوێزەكان:
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.