دوای مانگرتنه گشتییه‌که‌ی 29/03/12 ، ئیسپانیا به‌ره‌و کوێ؟
له حاڵی حازردا فشاری گه‌وره له‌سه‌ر ئیسپانیایه‌و خاڵی لاوازی یورۆو یه‌کێتی ئه‌وروپی ئه‌وێیه. چاوی ئابوریناسه لیبراڵه‌کان و ده‌سگه دراویه گه‌وره‌کانی وه‌ک سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی و بانقی ناوه‌ندی ئه‌وروپی و بانقی جیهانی زۆر به دیقه‌ته‌وه له‌سه‌ر ئیسپانیاو باره ئابوری و سیاسیه‌که‌یه‌تی.
ئێستا قورسایی کێشه‌که، قوڵی قه‌یرانه‌که، ململانێ چینایه‌تییه‌که که‌وتۆته وڵاتێکی تری ئه‌وروپی، که بۆ ده‌سگه دراویه‌کانی جیهانی و ئهوروپا و هه‌روه‌ها ده‌سه‌ڵاته‌کاننیشیان ، له گرنگیدا لایان، له‌گه‌ڵ یۆناندا به‌راورد ناکرێت، که ئهویش ئیسپانیایه.
ڕه‌نگه به‌هه‌ر هۆیه‌ک بێت بتوانن به‌ناچاری ده‌ستبه‌رداری یۆنان ببن، به‌ڵام بۆ ئیسپانیا پێشدانی هه‌ر بڕیارێک ده‌بێت چه‌ند جارێک بیری لێبکه‌نه‌وه. بۆ ئه‌وان ئیسپانیا یه‌کێکه له وڵاته گرنگه‌کانی ئه‌وروپاو وڵاتانی زۆنی یورۆ، ئابوری ئیسپانیا دوو جار به‌قه‌ده‌ر ئابوری یۆنان و پورتوغال و ئیرله‌نده ، هه‌رسێکیان به‌یه‌که‌وه ده‌بێت. ئه‌مه‌ش یانی له‌ده‌ستدانی ئیسپانیا هه‌نگاوی یه‌که‌م و ڕێگاخۆشکردنیشه بۆ له ده‌ستدانی ئه‌و 3 وڵاته‌ی تر، هه‌ره‌س هێنانی وڵاتێکی گرنکی زۆنی یورۆ سه‌ره‌تا ده‌بێت بۆ کفن و دفن کردنی دراوی یورۆ، بۆیه ته‌رخانکردنی چه‌ندێک قه‌رزی تر به‌هه‌ر جۆرێک بێت له لایه‌ن ده‌سگه دراویه‌کانه‌وه ، بۆ خامۆشکردن و شێنه‌یی کردنه‌وه‌ی بارو دۆخه سیاسیی و ئابورییه‌که‌ی ئیسپانیا، له خستنه‌گه‌ڕی سه‌رمایه بۆ هه‌ره‌س نه‌هێنانی یه‌کێتی ئه‌وروپی و به‌رده‌وامبوونی یورۆ، کارێکه ئه‌وان ده‌بێت ئه‌نجامی بده‌ن. که‌واته ئاشکرایه ئه‌وه‌ی که یه‌کێتی ئه‌وروپی و ده‌سگه دراویه‌کان له‌م بواره‌دا ده‌یکه‌ن بۆ به‌رژه‌وه‌ندی وڵاته‌کانی وه‌ک یۆنانو ئیسپانیاو پورتوغال و ئیرلهندهو هه‌تا شوێنه‌کانی تریش، نییه، به‌ڵکو بۆ پاراستنی پێسته‌که‌ی خۆیانه که نه‌خورێت، بۆ لاواز نه‌بوونی سه‌رمایه‌داری جیهانی و تێکڕای سیسته‌مه‌که‌یه‌تی.
ئه‌وه‌ی که له سه‌ره‌وه وتم ڕاستییه ، به‌ڵام ئه‌مان ئاماده‌ی ئه‌وه‌ش نین که یارمه‌تی هیچ وڵاتێک به ئیسپانیاشه‌وه بده‌ن به‌بێ مه‌رج و به‌ند. ئه‌م وڵاته ڕووبه‌ڕوی قه‌یرانێکی گه‌لێک زه‌ق و قوڵ بۆته‌وه که له سه‌دا 24 ی هێزی کرێکارانی به‌تاڵه‌ن ، له کاتێکدا ئه‌م ڕێژه‌یه له نێوه‌ندی گه‌نجانی ته‌مه‌ن نێوان 16 و24 دا به پێی دوائامار، سه‌رکه‌وتوه بۆ له سه‌دا 50 . کێشه‌ی ئابوری ئیسپانیا هه‌تاکو کۆتایی ئه‌مساڵیش به‌ره‌و قوڵبونه‌وه‌ی زیاتر ده‌ڕوات که به‌پێی ئابوریناسه‌کان ، نشوونمای ئابوری ئیسپانیا به ڕێژه‌ی له سه‌دا 1.07 داده‌به‌زێت هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌وان وا پێشبینی ده‌که‌ن که ئیسپانیا توشی دووجار قه‌یرانی ئابوری ده‌بێت چونکه ئه‌وه‌تا 50 مانگی ڕه‌به‌قه تووشی ئه‌م قه‌یرانه بووه‌و له بری ئه‌وه‌ی له ره‌واندنه‌وه‌دا بێت که‌چی قوڵتر ده‌بێته‌وه. له دروستبوونی سیسته‌می یه‌کدراوی یورۆوه تا ئێستا، ڕێژه‌ی به‌تاڵه ئه‌وه‌نده‌ی ئێستا له ئیسپانیادا به‌رز نه‌بووه‌و ئه‌و کێشه ئابورییه‌ی به‌و قوڵییه‌ی ئێستا که ڕوبه‌ڕوی بۆته‌وه له مێژوی 30 ساڵ له‌مه‌وبه‌رییه‌وه تا ئێستا، به‌خۆیه‌وه نه‌یبینیوه.
وه‌کو هه‌موو پارتێکی سییاسی ئۆپۆزیسیونی ئه‌م دنیایه، پارتی خه‌ڵک، The People’s Party ، به کۆمه‌ڵی دروشمی بریقه‌داری هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنه‌رانه و به پاگه‌نده کردنی بۆ 3 ڕیفۆرمی بناغه‌یی ئابوری، له ڕۆژی 20-11-2011 دا، هه‌ڵبژاردنی گشتی برده‌وه‌و جڵه‌وی ده‌سه‌ڵاتی گرته ده‌ست. ڕیفۆرمی یه‌که‌میان له بازاڕی کارو کرێدا واته بازاڕ و هێزی کار زیاتر مرونه‌ی هه‌بێت، ئه‌مه‌ش یانی خستنه بازاڕی کاڵای زیاتر، به‌لام به مووچه‌ی که‌متر ، کرێی که‌متر قبوڵکردنی هه‌لو مهرجی سه‌ختتری سه‌ر ئیش..هتد . دووهه‌میان : مامه‌ڵه کردن له‌گه‌ڵ قه‌یرانی دراویدا که ئیسپانیا له نوقسانی داراییدا ده‌ژی. ئه‌مه‌ش یانی گێڕانه‌وه‌ی پاره‌ی زیاتر بۆ بودجه، ئهویش به‌سه‌رخستنی ڕێژه‌ی باج و خولقاندنی باجی زیاتر ، به‌تایبه‌تیکردنی زیاتری که‌رته ده‌وڵه‌تییه‌کان، ده‌سگرتنه‌وه‌ی زیاتر له پاره سه‌رفکردن له قوتابخانه‌کان و زانکۆکان و خه‌سته‌خانه‌کان و شوێنه خزمه‌تگوزارییه‌کاندا، پرنتکردنی کۆمپیاله و فرۆشتنی بۆ ماوه‌یه‌کی درێژو به سوویه‌کی به‌رز له‌کاتی وه‌رگرتنه‌وه‌یدا. سێهه‌میش : مامه‌ڵه‌یه‌کی دروست له‌گه‌ڵ ده‌ڤه‌ری Wayward Region بکات که گوایه ئه‌م ده‌ڤه‌ره پاره‌یه‌کی زۆر که‌وتوه‌و ده‌که‌وێت له‌سه‌ر بودجه‌ی ده‌وڵه‌ت، به کردنی مامه‌ڵه‌یه‌کی تازه ده‌توانرێت بڕێک پاره‌ی باش بگێڕرێته‌وه بۆ بودجه.
ئه‌م پارته به سه‌رۆکایه‌تی Mariano Rajoy که ده‌سه‌ڵاتیان گرته ده‌ست، له‌لایه‌ن لیبراڵه‌کانی ده‌سه‌ڵاتدارو ئابوریناسه‌کانیشیانه‌وه وا چاوه‌ڕوانده‌کرا که ئه‌م پارته به‌هۆی کردنی چه‌ند ڕیفۆرمێکی ڕادیکالانه‌و ئامۆژگارییه‌کانی ئه‌وانه‌وه بتوانێت که‌مێک له‌و قه‌یرانه بڕه‌وێنێته‌وه، له به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌شدا ده‌توانێت قه‌رزی تری ده‌ستکه‌وێت.
پاش تێپه‌ڕینی 3 مانگ به‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی لیبراڵدا قه‌یرانه‌که به بنبه‌ست گه‌یشت و ده‌ردی ده‌رمانی ئه‌م قه‌یرانه‌ش لای سه‌رجه‌می لیبراڵه‌کان به‌وانه‌ی له ده‌سه‌ڵاتدان و ئه‌وانه‌شی له ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتن، هه‌ر یه‌ک چاره‌سه‌ره ئهویش زیادکردنی باج و بڕینی پاره له سه‌رجه‌می بیمه‌کان و له دامه‌زراوه خزمه‌تگوزارییه‌کان، گوایه کردنی ئه‌مانه ده‌بێته دابه‌زینی ڕێژه‌ی قه‌رزه‌کانی و به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی نشونمای ئابوری و داهاتی نه‌ته‌وه‌یی.
ماوه‌یه‌کی زۆر له‌مه‌وپێش نه‌بوو که ئیسپانیا به بڕی 15 ملیار یورۆ ئه‌وانه‌ی سه‌ره‌وه‌ی کردبوو، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا بارو دۆخه‌که‌ی به‌ره‌و خراپتر برد بۆ نموونه : خه‌ڵک زیاتر بێکار بوو ، باجی زیاتر ها‌ته کایه‌وه، نرخی پێداویستییه‌کانی ژیان زیاتر سه‌رکه‌وت هه‌تا کاره‌با به ڕێژه‌ی له سه‌دا 7 چوه سه‌ره‌وه چونکه سه‌رفیاتی کاره‌با به‌هۆی داخستنی کارگه‌و شوێنه‌کانی سه‌ر ئیشه‌وه به ڕێژه‌ی له سه‌دا 17 هاتۆته خواره‌وه، نرخی غازیش به ڕێژه‌ی له‌سه‌دا 5 هه‌ڵکشا، که‌مکردنه‌وه‌ی موچه‌ی هه‌ندێک له کرێکاران و فه‌رمانبه‌رانی که‌رته‌کانی سه‌ر به ده‌وڵه‌ت له ساڵی 2010 و 2011 دا به ڕاده‌ی له سه‌دا 5 ، و هه‌ڵپه‌ساردنی زیادکردنی مووچه‌ش بۆ هه‌موو کرێکارانی که‌رتی ده‌وڵه‌تی هه‌تا ساڵی 2013 ، به‌ڵام چاوپۆشین له کۆمپانیه گه‌وره‌کان له نه‌دانی ته‌کسی ته‌واودا، به‌گرتنه‌به‌ری جۆره‌ها فێڵ و حیله .
بێگومان کردنی ئه‌م ڕیفۆرمانه له لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجانه‌ی که ده‌یویست فه‌شه‌لی هێناو نه‌یتوانی بڕی قه‌رزه‌کانی بێنێته خواره‌وه بۆ ڕێژه‌ی له سه‌دا 5.8 ،که ئه‌م ڕێژه‌یه‌ش له لایه‌ن ده‌سگه دراوییه‌کانو یه‌کێتی ئه‌وروپییه‌وه بۆی دانرابوو.
که دوه‌ڵه‌ت بێئومێد بوو له چاککردنی باری ئابوری وڵات، به ناچاری بۆ جارێکی تر ڕوی له یه‌کێتی ئه‌وروپی و ده‌سگه دراویه‌کانی، نا، تاکو به بڕی 41 ملیار یورۆی تر، قه‌رزی پێبدرێت، ئه‌وانیش داواکه‌یان قبوڵ کرد، ئیتر هه‌ر وه‌کوو هه‌موو جاره‌کانی پێشتر بڕیاڕ درا ده‌وڵه‌ت هه‌مان پرۆسێس بگرێته به‌ر له پاڵ ده‌ستکاری کردنی یاسای کرێ و کرێکاران به گۆڕینی هه‌لومه‌رجه‌کانی سه‌رکارو کرێ و گه‌لێکی تر له‌گه‌ڵ ئاسایی کردنو ئاسانکردنی ده‌رکردنی کرێکاران و فه‌رمانبه‌راندا. مهرجی ده‌سگه دراویه‌کانیش بۆ ده‌سه‌ڵاتدارانی ئیسپانیا که‌مکردنه‌وه‌ی نوقسانی دارایی به ڕێژه‌ی له سه‌دا 5.3 که هه‌مان مه‌رج بۆ ئیرله‌نده له سه‌دا 2.6 بۆ پورتوغال له سه‌دا 2.09 یه.
له به‌رامبه‌ر کردنی ئه‌و ڕیفۆرمه‌دا یه‌کێک له ئابوریناسه به‌ناوبانگه‌کانی ئیسپانی به‌ناوی پڕۆفێسه‌ر Luis Goricano وتی ئه‌مه Impossible mission واته په‌یامێکی مه‌حاڵه.
وه‌ڵامی کرێکاران و زۆربه‌ی زۆری خه‌ڵکانی تریش که جگه له زیانی زیاتر هیچی تریان ده‌ستناکه‌وێت له به‌رامبه‌ر قه‌رزکردنی پاره‌ی زیاترو کردنی ڕیفۆرمی نوێدا، چوونه سه‌رجاده‌ی ملوێن خه‌ڵک و ڕاگه‌یاندنی مانگرتنی گشتی، بوو له ڕۆژی 29/03/12 ، که ئه‌مجاره‌یان سه‌پۆرتی مانگرتن و خۆپیشاندانه‌که له دوو مانگرتنه پێشوه‌که‌ی تری ساڵانی 2001 و سێبه‌ته‌مبه‌ری 2010 ، زۆر زیاتر بوو .
ئێستا ئیسپانیا له ژێر چاودێرییه‌کی ورددایه هه‌موو هه‌نگاوێکی و هه‌موو پێوه‌رێک که ده‌سه‌ڵات ده‌ینێت و ده‌ی‌گرێته‌به‌ر به‌کاتژمێر و به ڕۆژ له لایه‌ن یه‌کێتی ئه‌وروپی و سه‌رجه‌می ده‌سگه دراویه‌کانه‌وه لێکده‌درێته‌وه‌و هه‌ڵده‌‌سه‌نگێنرێت، تاکو بزانرێت ئیسپانیا به‌ره‌و کوێ ده‌ڕوات. هه‌روه‌ها به‌هه‌مان شێوه‌ش چاودێریکردنی ئاستی بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵکیش و کاردانه‌وه‌یان بۆ ئه‌م سیاسه‌ته ئابوریه‌ی ده‌وڵه‌ت، تاکو بزانن به‌ره‌و کوێ مل ده‌نێت.
ئه‌زمونه‌کانی پێشتر چ له سه‌ر ئاستی خودی وڵاتی ئیسپانیاو چ له‌سه‌ر ئاستی سه‌رجه‌می وڵاتانی ئهوروپا و ئاماره‌کان ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێن که ئه‌م ڕیفۆرم و ده‌ستگرۆیی کردنه‌ی ئیسپانیا به‌ره‌و بارێکی باشتری نابات جگه له زیاتر قوڵبونه‌وه‌ی قه‌یرانه‌که، له کاتێکدا باری ئابوری ئهوروپا و وڵاتانی زۆنی یورۆ به‌ره‌و خراپتر ده‌ڕوات . بۆ نموونه ئابوری وڵاتانی زۆنی یورۆ له 3 مانگی ڕابوردوودا به ڕێژه‌ی له سه‌دا 0.5 دا‌کشاوه‌و له ئاینده‌ی نزیکیشدا به‌ره‌وه باشتر ناڕوات، ڕێژه‌ی تێکڕایی به‌تاڵه‌ش له هه‌مان وڵاتاندا به بڕی له سه‌دا 10.8 ، ئه‌م ڕێژه‌ی بێکارییه‌ش له ئیسپانیاو یۆناندا له نێوانی گه‌نجانی ته‌مه‌ن 16 و 24 ساڵدا له سه‌دا 50 یه. له‌به‌ر خراپبوونی باره ئابوریه‌که جێگای سه‌ر سوڕمان نییه که هه‌ندێک له ئابوریناسه‌کان پێشنیاری ئه‌وه ده‌که‌ن که دوو جۆر یورۆ هه‌بێت، یه‌كێکیان بۆ وڵاتانی ئابوری به‌هێز به ڕابه‌رایه‌تی ئه‌ڵمانیا ، ئه‌وی تریشیان بۆ وڵاتانی ئیسپانیاو ئیرلهندهو یوێنان و پورتوغال و ئه‌و وڵاتانه‌ی تریش که له دواییدا دێنه ڕیزه‌وه. له لایه‌کی تریشه‌وه بانقی سه‌ره‌کی ئه‌مه‌ریکی ، The US Federal Reserve Bank له ئێستادا چیتر ئاماده نییه قه‌رز بدات. هه‌روه‌ها له ڕۆژی 04-04-12 شالیاری دارایی ئیسپانی،Luis de Guindos ، له دیمانه‌یه‌کیدا له‌گه‌ڵ ئاژانسی ده‌نگووباسی ڕۆیته‌ردا وتی: گه‌وره‌ترین مه‌ترسیه‌ک که وڵاته‌که ڕووبه‌ڕوی ده‌بێته‌وه ئه‌و بڕوایه‌یه که مه‌درید ناتوانێت نوقسانی بودجه بێنێته خواره‌وه بۆ ڕێژه‌ی له سه‌دا5.3 .
ئه‌مانه‌ی سه‌ره‌وه ئه‌وه ڕاده‌گه‌یه‌نن که چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان له ده‌ستی ئه‌واندا نیه‌و ئه‌وان عاجزن له حه‌لیدا، بۆیه ئه‌وه‌ی که زیاتر بارودۆخه‌که ده‌گۆڕێت و چاره‌سه‌رێک بۆ سه‌رجه‌می کێشه‌کان داده‌ننێت بێگومان ده‌سگه دراویه‌کان و دۆکته‌رینی لیبراڵه‌کان به هه‌موویانه‌وه، نیه، به‌ڵکو ناڕازاییه‌کانی خه‌ڵک و پێشه‌وچوونی بزوتنه‌وه‌که‌یانه ، که ئه‌مه‌ش له ئێستادا پێشبینی لێکردنی گرانه که ئایه به‌ره‌و لاوازی ده‌ڕوات یا به‌ره‌و به‌هێز بوون، تاکو بتوانێت ببێته دینه‌مۆیه‌کی بزوێنه‌ر له به جه‌ماوه‌ری کردنی زیاتری بزوتنه‌وه‌که‌و – ناڵێم ڕاماڵینی سیسته‌می کاری کرێگرته- به‌ڵام کردنی چه‌ند گۆڕانکارییه‌کی بنه‌ڕه‌تی.
زاهیر باهیر- له‌نده‌ن
10/04/12
