دیموکراسی و دیکتاتۆریەتی کەمینە.!..
کاتێک کەباس لە سیستەمی دیموکراسی دەکرێت، مرۆ راستەوخۆ مەرگی دیکتاتۆری بەبیردا دێت، رەنگە ئەم بەبیردا هاتنە راست بێت، بەواتای مەرگی دیکتاتۆرە بکوژو خۆسەپێنەکان، بەڵام لەهەناوی دیموکراسیشدا جۆرێکی تر لە دیکتوتۆریەت بونی هەیە، کە سەلمێنەری ئەوەیە هەرگیز رۆحی دیکتاتۆریەت و را سەپاندن لە لە عەقڵی مرۆڤدا کۆتایی نایەت.
لە سیاسییەکی هەڵبژێردراوی ئەنجومەنی شارێکی سویدم پرسی، لە ئەنجومەنی ئەم شارە ئێوە لیستی براوەن، بەڵام بەگشتی لە دەسەڵاتی وڵاتدا لیستی دۆڕاوون، ئایا وێڕای هەبوونی سەربەخۆیی ئیدارەی ئەنجومەنی شارەکان، لەلایەن دەسەڵاتی وڵات گرفتتان بۆ دروست نابێت و دەتوانن بەویستی خۆتان دەسەڵاتی ئەم شارە بەڕێوە ببەن؟. وتی دەسەڵات بەڕێوەبردن بە ویست و بڕوای سیاسی و ئیداری خۆمان سنور دارە، چونکە دەسەڵاتی گشتی لە وڵات بە دەستی ئێمە نیە، لە دنیای دیموکراسیشدا دکتاتۆریەتی زۆرینە بونی هەیە.
لە پەڕلەمانتارێکی سەربە ئۆپۆزسیۆنی ئەم وڵاتەم پرسیارکرد، ئێوە وەک ئۆپۆزسیۆن دەنگی زۆرینە نین لە پەڕلەمانی سوید، چۆن دەتوانن پرۆژەکانتان سەر بخەن و بیکەنە پرۆژە یاسا؟، وتی ئەگەر تەوافقێکی سیاسی دروست نەکرێت لەسەر پرۆژەکان، زۆر سەختە پرۆژە یاسایەک سەربخەین بە ویستی خۆمان، وتیشی لە% ٩٥ پرۆژەکانمان شکست دەخۆن و نابنە پرۆژە یاسا.
لەوەڵامەکەی ئەویش دیسان دیکتاتۆریەتی زۆرینە لە وڵاتێکی دیموکراسی وەک سوید دەبینرێت.
ئەوە ئەو نمونە زیندوانەن کە بۆخۆم لە وڵاتێکی دیموکراسی پرسیارم لەسەر کردوون و وەڵامم لەسەر وەرگرتوون، خۆ ئەگەر بەدوایا بچیت قسەی زۆر بێ سنور هەن، لەسەر دیکتاتۆریەتی زۆرینە لە وڵاتانی دیموکراسیدا.
لێرەوە دەمەوێ قسە لەسەر مۆدێلێکی تری دیکتاتۆریەت بکەم، کە دەکرێت بڵێین کورد بەرهەمهێن و داهێنەریەتی، کە ئەویش دیکتاتۆریەتی کەمینەیە لە پەنای دیموکراسیدا، ئەگەر باس لە دیکتاتۆریەت بکرێت شتێکی غەریب نیە باسی کەمینە بکرێت، چونکە کاتێک دیکتاتۆریەت مانا و پێناسەکەی خۆی کامڵ دەکات، کە کەمینەیەکی خۆسەپێن هەبێت، بەڵام کاتێک کە باسی دیموکراسی لەگۆڕێ بوو و کەمینەیەک بڕیار بسەپێنن و فەڕز بکەن، ئەوە شتێکی غەریب و عەجیب دروست دەبێت، کە دەکرێت ناوی بنێین دواین مۆدیلی دیموکراسی.
بەڵام ئەو دیاردەو هەموو دیاردەیەکی تر لە دنیادا، هۆکارێک هەیە زەمینەی گەشەسەندنی بۆ بخولقێنێت، ئەوەی وا دەکات گۆڕەپانی سیاسی کوردستانیش زەمینەیەکی لەبار بێت بۆ گەشەسەندنی دیکتاتۆریەتی کەمینە، نەزاندووی دەسەڵاتی کوردستان و جەوی ناوچەکەیە بەگشتی.
ئەمرۆ دۆخی ناوچەکە بەشێوەیەک هەستیار بووە، خۆپیشاندانی گەڕەکێک بۆ بێ ئاوی، شیمانەی راپەڕین یان خوێندنەوەی سەرهەڵدانی بۆ بکرێت و چاوی هەموو میدیاکانی دنیاش لەسەر ئەوێندەرە، بۆیە دەسەڵاتەکانی ناوچەکە بەهەموو شێوەیەک ئامادەن بەڵێ بۆ نەیار یان ئۆپۆپۆزسیۆنەکانیان بکەن، تا نەبنە هۆکاری هاندانی خەڵک بۆ هاتنە سەرجادەو دەسەڵاتەکانی ئەوانیش لە میدیاکانی دنیا، نەچنە ریزی ئەو دەسەڵاتانەی ناوچەکە کە خەڵک لەدژیان سەرهەڵدانی دەستداوەتێ، ئەمەش وایکردووە دەسەڵاتە زۆر توندەکانیش ئەوەندە نەرم بکات بیانکاتە ئاو، بە نمونە پارتی و یەکێتی، کەبەر لە گەورەبونی سەرهەڵدانەکانی دەڤەرەکە، لە وەڵامی بەیاننامەیەکی بزوتنەوەی گۆڕان، بەلاغێکی نیمچە سەربازییان راگەیاند و یەکێتی هێزوو مودەڕەعەکانیشی بەرانبەر بە گردەکە خستە حاڵەتی ئامادەباشی، بەڵام کاتێک دۆخی ناوچەکە ئاڵۆزبوو سەرکردایەتی یەکێتی بەپەلە خۆیان کرد بە دیوەخانەکەی سەرۆکی بزوتنەوەی گۆڕاندا، کەوایە دۆخی ناوچەکە بووە یەکێک لەهۆکارەکانی سواربونی داشی ئۆپۆزسیۆن و بەڵێ کردنی دەسەڵات بۆ داواکان و نەخێرکردنی ئۆپۆزسیۆن بۆ دەستپێشخەرییەکان و دانانی مەرج بۆ هەر گفتوگۆو حوارێک، بەشێوەیەک کە ئێستا لەجێی دیالۆگ داوای مەنەلۆگ دەکەن *. واتە حیوار بەمەرجی پێش وەخت و من دەڵێم تۆ جێبەجێ بکە، ئەمەش واتای سەپاندنە، سەپاندنیش ئەگەر لە دیموکراتیەدا کرا واتە دیکتاتۆریەت بەمانا بچوکەکەی.
هۆکارێکی تر کە دەسەڵاتی کوردستان ناچار دەکات دەسەڵاتێکی گوێ لەمشتی کەمینە بێت، هەڵەی گەورەو زەقیەتی لە حساب نەکردن بۆ ڕای ئەو ڕێکخراوانەی کاریگەرییان هەیە لە دروستکردنی ڕای نێودەوڵەتی و لەسەر ئاستی جیهان حساب لەسەر قسە و بەیان و لێدوانەکانیان دەکرێت، ئاخر دەبوو دەسەڵاتی کوردستان ئەوەی بزانیایە کە تەنها هەڵبژاردن و بەدەستهێنانی دەنگی زۆرینە، سیمای دیموکراسی بە وڵات و دەسەڵاتەکەیان نابەخشێت، بەڵکو دروستکردنی سیمای دیموکراسی و ناساندنی دەسەڵاتەکەیان وەک دەسەڵاتێکی دیموکراتخواز، پێویستی بائاکاری دیموکراسیانەو ڕێزگرتن لە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیا و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیان و مامەڵەکردن لەگەڵ راپۆرت و بەیاننامەکانیان هەبوو، نەوەک رەتکردنەوەو بەدرۆخستنەوەی هەرچی راپۆرتی ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکانە، بەهەمان ئەو زمانەی کە لەسەری ڕاهاتبوون بۆ وەڵام دانەوەی رێکخراوە ناوخۆییەکان، بێ بیرکردنەوە لەوەی ئەو وەڵامانە هیچ لەبایەخی راپۆرتی ئەو ڕێکخراوانە کەمناکاتەوە، کە خاوەنی سەنگ و قورسایی خۆیانن لەسەر ئاستی دنیا، مامەڵە نەکردن لەگەڵ ئەو راپۆرتانەو قبوڵنەکردنیان وەک راستیەکی تاڵ و نەبونی وەڵامی موقنیع بۆ ئەو رای گشتی یەی کە ئەو راپۆرت و بەیاننامانەیان پێدەگەشت، زەمینەیەکی خولقاندووە، کە هەرچەند دیموکراسی لە کوردستان گەشەی سەندبێت باسکردنی بۆ دنیای دەرەوە، بۆتە گێڕانەوەی حەکایەتی بەر ئاگردان و نوکتەکردن.
ئەمەش لەبەرژەوەندی ئۆپۆزسیۆنی کوردستاندا بووە، کە بتوانن بۆ هەر رەخنەو قسەو تانەیەکیان لە هەنگاوەکانی دەسەڵاتی کوردستان، بەڵگەیەکی نێودەوڵەتی بکەنە پاڵپشت و بەو هۆیەشەوە میسداقیەتێکی گەرە بۆ رەخنەکانیان دروست بکەن، وەڵامەکانی پێشووی دەسەڵاتیش بۆ ڕێخراوەکانی دەرەوە وایکردووە هەرچی وەڵامیشیان هەبێت بۆ رەخنەو ڕاکانی ئۆپۆزسیۆن، لەسەر ئاستی دەرەوە میسداقیەتێکی ئەوتۆی نەبێت.
لەبەرانبەریشدا ئۆپۆزسیۆن زۆر زیرەکانە توانیویانە، لەم دەلاقەوە بچنە ناوەوە و بەدەنگێکی زوڵاڵ رەخنەو راکانیان بەپشت بەستن بەدیکۆمێنتی ئەو ڕێکخراوانەی دەسەڵات ڕاپۆرتەکانی بە نوکتە دەزانین و پێکەنینی بەعەقڵیان دەهات، بگەیەننە دنیا.
لێرەوە نەبون یان لەدەستدانی میسداقیەتی وەڵامەکانی دەسەڵات و بەدەستهێنانی میسداقیەتی رەخنەو راکانی ئۆپۆزسیۆن لەسەر ئاستی دنیا، وایکردووە کە زەمینە بێت بۆ دروستبونی دیکتاتۆریەتی کەمینە، بەشێوەیەک کە هەر مەرجێکیشی هەبێت بۆ دانوستان و لەجێی دیالۆگ پەنا بۆ مەنەلۆگیش ببات، دەسەڵاتی زۆرینە بەناچاری گوێگرو گوێڕایەڵی بێت.
بەم پێیە، دۆخی ناوچەکەو لێکچونی راپۆرتەکانی دنیاو رەخنەکانی ئۆپۆزسیۆن، لێکچونی وەڵامەکانی دەسەڵات بۆ رەخنەکانی ئۆپۆزسیۆن و ڕێکخراوە بە ئیعتیبارەکانی دنیا، زەمینەیەکی خولقاندووە، کە ئۆپۆزسیۆن ئەگەرچی کەمینەش بێت، کۆمەڵێ ئاکار بنوێنێێت کە دەچنە خانەی سەپاندن، وەک مەرجی پێش وەخت بۆ گفتوگۆ و بێ باکی بەشداری حیوارەکان و داوای هەڵوەشاندنەوەی حکومەت بێ قبوڵکردنی هەڵبژاردنی پێش وەخت و رەتکردنەوەی بەشداری حکومەتی بنکە فرەوان و تەپڵ لێدان بۆ سەرۆکایەتی پەڕلەمان و بە سیناریۆ باسکردنی هەڕەشەکانی سەر هەرێم و هتد… بەڵام ئەم سەپاندنەی ئۆپۆزسیۆنی کوردستان، وەک سەپاندنی زۆرینەی دەسەڵاتی وڵاتە دیموکراتەکان شەرعەیەتی دنیای بەدەستهێناوە.
ئەوەی سەیرو سەمەر تر لە دیکتاتۆریەتی کەمینە ئەمرۆ لە وڵات بونی هەیە، بەردەوامیدانی دەسەڵاتە بە ئاکارەکانی، وەک لەجێی چاکسازی هەڕەشەی نان بڕینی راگەیاندن و دەزگاو رێکخراوە مەدەنییەکان، بڕینی بودجەی حزبەکان و گوێ نەدان بە هێرشی سەر سنورەکان، پشتگوێ خستنی رای دەرەوە و حساب نەکردن و هەنگاو هەڵنەگرتن لە سەر ئاستی دەرەوە و نەبونی وەڵامی موقنیع بۆ رەخنەکان.
* مەنەلۆگ لەجێی دیالۆگ مامۆستا هۆمەر قەرەداغی لە دیمانەیەکدا بەکاری هێناوە.
رزگار رەزا چوچانی / سوید
سەرنوسەری نوچەنێت
ئەم بابەتە لە ژمارە ٩٦ی گۆڤاری سڤیل چاپکراوە.
