Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
ریپۆرتاژی حەسەن جەمال لەگەڵ موراد قەرەیلان

ریپۆرتاژی حەسەن جەمال لەگەڵ موراد قەرەیلان

Closed
by June 21, 2009 گشتی

وەرگێڕانی لەتوركیەوە: هوشیار حوسێن برایم، سالح سینۆ
ریپۆرتاژی حەسەن جەمال لەگەڵ موراد قەرەیلان
لەهەموو میدیاكانی توركیادا بڵاوبووەتەوە

ساڵانێكی دوور و درێژە پەكەكە لەقەندیلەوە بەڕێوە دەبردرێت. دەڵێن شوێنی سەرۆكایەتی ئیمرالییە، بەڵام بەرپرسی یەكەمی پەكەكە لەقەندیلە، موراد قەرەیلان لەشاخی قەندیل دەژیت. (حەسەن جەمال)
تێبینیەكانی باكووری ئێراق

حەسەن جەمال نوسەر و رۆژنامەنووسێكی بەناوبانگی توركیایە، لەئاستێكی بڵندا بابەتە گرنگە قەدەخەكراوەكان و كێشە هەستیارەكانی نێوخۆی توركیا دەوڕوژێنێت، یەكێكە لەو نووسەرانەی چاونەترسانە لەسەر مەسەلەی كورد دەنوسێ. ساڵی 1944 لەئیستەمبۆل لەدایك بووە، لەرۆژنامە ناسراوەكانی توركیا كاریكردووەو ئێستاش وەك نووسەرێك لەلاپەڕەی یەكەمی رۆژنامەی میللیەت لەسەر سیایەتی ناوخۆو دەرەوە هەفتەی شەش جار دەنووسێت.
سەردانەكەی حەسەن جەمال بۆ قەندیل و ئەو ریپۆرتاژەی لەگەڵ موراد قەرەیلانی ئەنجامدا، دەرگای لەبەردەم گفتوگۆیەكی گرنگ كردەوە لە ناو توركیادا لەسەر بابەتی چارەسەركردنی كێشەی كورد لەو وڵاتەدا.

دەقی بابەتەكە:
تێبینیەكانی باكووری ئێراق

بەشی یەكەم
هەولێر؛

لەبەرەبەیانی یەكی مایس بەڕێكەوتین، دەشتودەر سەرتاپا بەهارێكی رەنگین بوو، بەرەو سلێمانی دەڕۆین. لەلای راستمان مۆنیمێنتی ئەنفال لەسەر گردێكی بڵند و بەهەیبەت بەرەو تەواوكردن دەچوو، ئەنفال سەمبۆلی ئەو 182 هەزار شەهیدەیە كە سەدامی دیكتاتۆر كۆتایی بەژیانیان هێنا. 8 هەزار كەس لەعەشیرەتی بارزانی لە شەوێكدا بێ سەروشوێن كران.

لەڕێگادا لەهەموو كەسێكم پرسیار دەكرد:
 لەشاخەكان دێنە خوارەوە و واز لەچەك دەهێنن؟ PKK ئایا
سێ رۆژە لەباكووری ئێراقم و تەنیا ئەو پرسیارانە لەسەر زمانمە.

وەڵامی ئازاد زۆر سەرسامی كردم؛
كاك حەسەن؛ ئەوە پێشبینیەكی لاوازە، واز لەچەك ناهێنن، رێكخستنێك 30 ساڵ لەشاخ بێت، دەبێ گەرەنتیان پێبدەیت كە غروریان پێشێل ناكرێت و ئەو باوەڕەشیان لەلا دروست بكەیت، ئەو كاتە دەتوانرێت بگوترێ لەشاخەكان دێنە خوارەوە، ئەگەر ئەوە نەبێت زۆر زەحمەتە، چونكە ئەوان بۆ سەیران نەچوونەتە شاخ.

وەڵامی كەسێكی دیكە؛
سەیركە كاكە، ئەو رەوشە بەرەو دوایی دەچێت، ئیدی بەچەك ناگەینە ئەنجام، بەڵام ئەوەش بەس نییە بڵێیت چەكەكانتان دانێن. پێویستە دڵنیایان بكەیتەوە كە نایاننێریتە زیندانەكان.
دەبێ تۆ وەڵامی داواكاریە ناسنامەیی و كولتوریەكانیان بدەیتەوە.

یەكێكی دیكە دێتە پێشەوەو دەڵێت؛
كاكە، بێگومان هەنە دەیانەوێت لەشاخەكان بێنە خوارەوەو راستیەكان دەبینن، بەڵام ئەو كارە ئاوا بەساكاری نابێت، PKK هێشتا رێكخستنێكی بەهێزە، پشتگیری PKK تەنیا ئەو دوو ملیۆن و نیوەی دەنگەكانی DTP نیە، بەڵكو ئەو كاریگەریە لەنێو كوردەكانی توركیادا زۆر لەوە زیاترە، ژیانی شاخ و چەكدارێتی بۆتە تەرزێكی ژیانی PKK، وازهێنان لەمانەو هاتنە خوارەوە لەشاخەكان زۆر ئەستەمە، جیا لەمەش كۆماری توركیا باوەڕی نادات.

یەكێكی دیكە دەڵێت؛
باوەڕناكەم واز لەچەك بێنێت، پەكەكە هۆڵدینگێكی زۆر دەوڵەمەندە لەوانەیە سەرمایەكەی 10 ملیار دۆڵار هەبێت، لەسنوورەكاندا تەنیا لەشەوێكدا یەك ملیۆن و نیو دۆڵار پارە دەستكەوتیەتی.
یەكێك گووتی: ئەگەر لێبوردنی گشتی دەرنەكرێت، كێشەكانی شاخیش چارەسەر نەبێت، كەس ناگاتە هیچ ئەنجامێك.

وەك چیرۆكەكەی هێلكەو مریشكی لێهاتووە.

سەختە دۆستەكەم زۆر سەختە، بۆ واز لەشاخ هێنان هەروا ئاسانە؟
لەلایەك شێوازی ژیانی پەكەكەو لەلایەكی دیكەش شێوازی دەوڵەتی تورك.

سێ رۆژە چەندین كەسم دواندووە، روو بەڕووی یەكێك نەهاتووم كە لەمەسەلەی چەكدانان گەشبین بێت، ئەو رۆژە لەشارۆچكەی كۆیە قسەم لەگەڵ ئۆسمان ئۆجەڵان كرد، ئەویش پێی وانەبوو پەكەكە چەك دابنێت، بەئاشكرا وەڵامی نەدامەوە، سەیری كردم و وەك بڵێ زۆر ئەستەمە.

قەرەیلان؛ هیوامان بەئاشتی هەیە

چیای قەندیل – باكوری ئێراق

ساڵانێكی دوور و درێژە پەكەكە لەقەندیلەوە بەڕێوە دەبردرێت. دەڵێن شوێنی سەرۆكایەتی ئیمرالییە، بەڵام بەرپرسی یەكەمی پەكەكە لەقەندیلە، موراد قەرەیلان لەشاخی قەندیل دەژیت.

لە2 ی گوڵانی ئەمساڵ رۆژی شەمە، لەبناری گوندێكی چیای قەندیل لەخانوویەكی دوو ژووردا ماوەی 4 كاتژمێر لەگەڵ موراد قەرەیڵان قسەمان كرد.
ئەو شوێنە كامپێكی پەكەكە نەبوو، بەڵام بەگووتنی خۆیان ناوچەیەكی ژێر دەسەڵاتی ئەوانە، لەڕاستیدا پێش ئەوەی بگەینە شوێنی هاوبەش بۆ كارەكەمان، لەڕێگادا لەنێو ئەو دیمەنە دڵڕفێنەدا بینیمان كچان و كوڕان بەچەكەكانیانەوە دێن و دەچن، روون بوو كە ناوچەكە پەكەكە خاوەنیەتی.

موراد قەرەیلان لەگەڵ تەنیا دوو ئەندامی ئەو كۆنسەیەی كەخۆی سەرۆكایەتی دەكات و هەردووكیان جێگری ئەون، ئامادەبوون.

بۆزان تەكین خەڵكی شارۆچكەی بۆزاوای سەر بەشاری ئورفەیە، سالی 1980 تا ساڵی 2000 لەزیندانی توركیادا ماوە، دوای ئەوەی ماوەی سزا بیست ساڵیەكەی تەواو كردووە، چۆتە شاخەكان.
نوریە كەسبیر كە ناسراوە بە سۆزدار ئاڤێستا كاتێ لەهۆڵەندا دەژیا دەسگیر كراو دادگایی كرا، توركیا داوای تەسلیم كردنەوەی كرد، ئەویش رایكرد و چوو بۆ شاخەكان.

دوای شەش سەعات رێگا

سەعات 6 ی بەیانی رۆژی شەممە لەهەولێرەوە بەڕێكەوتین، تا گەیشتینە جێگای مەبەست، 12 سەعاتی خایاند و 3 ئۆتۆمبیلیشمان گۆڕی.

بەو ماشێنەی سەرەتا ئازاد شوفێرەكەی بوو، هاتینە قەزای رانیە، كە نزیكی سنووری ئێرانە. نامیق تروقان ئەندامی ئۆفیسی رۆژنامەی میللیەت لەئەنقەرە لەگەڵمدابوو، لەو جوگرافیایەدا زۆرجار بەیەكەوە گەڕاوین.
لەڕانیەماشێنەكەمان گۆڕی
روومان لەشاخ كرد،
دڵەڕاوكێ دەستی پێكرد
لەهەمان كاتدا جوانی سروشت هەناسەی داگرتبووین، لەژێر گابەردەكاندا گوڵی لالە سەری دەرهێنابوو، خونچەی سوور،داری گوێزو هەنار دیسان ئەو دۆڵانەی وەك بیر بنیان دیار نەبوو.

كاتێ بەماشێنەجێبە یابانییەكەی قاچاخچییەكان لەڕێگای خۆڵ و بەردا بەشاخەكان هەڵدەگەڕاین و دادەگەڕاین، لایەكمان هەڵدیر و لایەكمان پاڵ بوو، خەریك بوو رۆحمان هەڵدەقەنا.

ئەو سەردانەی ساڵی 1994 م بیر دەكەوتەوە كە دیسان لەشاخی قەندیل نزیك بەسنووری ئێران بەرەو كامپی زەلێ دەڕۆیشتین، ئەو كاتە كامپەكانی پەكەكە لەوێ بوون، ئێمەش بەمەبەستی ریپۆرتاژ بەرەو ئەوێ دەچووین، پایزێكی رەشەباو ناخۆش بوو.
یاخود لەنیسانی 1993دا كاتێك بۆلای ئۆجەڵان دەچووم لەدەشتی بیقاعی شاری بەرەلیاس لەلوبنان كە دوایش 24 سەعات لەگەڵ ئۆجەڵان ماینەوە.
هەروا دەبێ، جاری واهەیە رۆژنامەنووس تووشی دڵەڕاوكێ دەبێ.

وێنەگرتن قەدەغەیە!
بەماشێنەكەمان دوو جار ئەو ئاوانەمان بڕی كە بەنێو گەلییەكاندا شۆڕ دەبوونەوە،
چەكدارەكانی پەكەكە راماندەگرن.
دوای گۆڕینی ماشێن جارێكی دیكە بەڕێ دەكەوین، ئەمجارەیان بۆ حەسانەوە لەپێش ماڵی گوندییەك مۆڵەت دەدەین، تەلەفۆنەكانمان داخست و هەر لەو ماڵەمان جێهێشت و دیسان بەڕێ كەوتین.
شەش سەعات تێدەپەڕێت.

رۆژی شەمە سەعات 12ی نیوەڕۆ موراد قەرەیڵان لەدەروازەی گوندێك پێشوازی لێكردین.
 
قەرەیلان: وابزانم جاری یەكەمە بۆ هەریمەكانی پەكەكە دێیت.
ئەگەر زەلێ و بیقاع نەژمێرین، راستە.

كاتێ یەكەم جار هەكاری و گەڤەرم بینی، وام بەبیردا هات، ئەگەر ئاشتی سەقامگیر ببێت، تەنیا بەرهەمی گەشتیاری لەو جوگرافیایەدا دەتوانێ وڵات دەوڵەمەند بكات.

وام بە قەرەیلان گووت:
من بەناسنامەی رۆژنامەنووسییەكەم لێرەم، هیچ پەیامێكم لەدەوڵەتی توركیاوە یان لەدەزگایەكی دیكە بۆت نەهێناوە، شتێكی واتان بەبیردانێت، وەك رۆژنامەنووسێك بۆ ئەوە هاتووم، كەبزانم سەركردایەتی پەكەكە چۆن بیر دەكاتەوە.
هەروەها گووتم؛
تكایە ئەو چاوپێكەوتنە بەكامێرا وێنەمەگرن، چونكە ئێمە وەك رۆژنامەنووس" نەك خۆمان، بەڵكو هەواڵەكان دەكەین بەرۆژەڤ".
قەرەیلان: تەنیا بۆ ئەرشیف 5 تا 10 دەقیقە بەكامێرا تۆمار دەكەین.
ئەوان بەریكۆردەكەی خۆیان و نامیقیش ریكۆردەكەی ئێمەی لەسەر مێز داناو دەستمان بەقسەكرد.

یەكەم گووتنی قەرەیلان:
هیچ ئامانجێكی پروپاگەندەمان نییە، هیوامان بەئاشتی هەیە، هەر بۆیەشە بڕیارماندا دیدارتان لەگەڵ ئەنجام بدەین.

پەیامی ئەرێنی (ئیجابی)
قەرەیلان پەیامی ماقولیدا

زۆر پۆزەتیڤ قسەی كرد؛
”پێش هەموو شتێك دەبێ چەك بێدەنگ بێ، كەس هێرش نەكاتە سەر كەس”.

لەپێناوی دیالۆگدا پێشنیاری میكانیزمەیەكی كردو گووتی:
”لەبەردەم دەروازەیەكی گرینگداین، لەساڵی 1993 دەرفەتێكی زێڕین بۆ ئاشتی رەخسابوو، بەڵام بەهۆی ئەو بۆشاییەی ئیرادەی سیاسی، دەسەڵاتی ئەو كات كێشەكەی حەواڵەی سوپا كرد، هەر بۆیەش دەرفەتەكە لەدەست چوو، با دەرفەتی ئاشتی ئەمجارە لەدەست نەچێ، ئیدی نامانەوێ خوێن بڕژێت، چونكە ساڵان تێدەپەڕن و دیسان دێینەوە هەمان خاڵ.
توركیا خوێنی لەبەردەچۆڕێ، بەشێوازی سەربازی پەكەكە لەناو ناچێ، چونكە25 ساڵ تێپەڕی و نەیانتوانی ئەوە بكەن.

قەرەیلان لەسەر ئەوەی ئایا دوای یەكی حوزەیرانیش ئاگربەستی یەكلانە بەردەوام دەكەن، یان نا، هیچی نەگووت.

دواتر گووتی:
”دەبێ چەكەكان بێدەنگ بن”
منیش گووتم كەواتە چەكدانان نییە.
قەرەیلان:
"چەكدانان لەقۆناخی دوایی دەبێ، سەرەتا دەبێ تەقە رابگیرێ، كەس هێرش نەكاتە سەر كەس، لەنێوان خۆماندا قسەی لەسەر بكەین، بەچەك نا، بەڵكو بەدیالۆگ دەست پێ بكەین".

پرسیارم كرد ئەمەچۆن دەبێت، لەلایەك دەوڵەت و لەلایەكیش پەكەكە؟
ئەو ئیشە وا دەبێت؟                ماویەتی…..  .

لینكی بابەتەكە:
http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=1090963

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.