Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
زمان بنه‌ڕه‌تێكه‌ بۆ سه‌لماندنی خود له‌ بووندا

زمان بنه‌ڕه‌تێكه‌ بۆ سه‌لماندنی خود له‌ بووندا

Closed
by March 1, 2013 گشتی

 

 

 

 

  زمان ئامرازێكی زۆر گرنگ و فیزیكی و بایلۆژی جه‌سته‌ی مرۆڤه‌ بۆ سه‌لماندنی بوونی مرۆڤ و جیا كردنه‌وه‌ی  له‌و بوونه‌وه‌ره‌كانی تری نا زمان له‌م ئه‌ستێره‌یه‌دا ، كه‌ ده‌ڵێم نا زمان به‌و مانایه‌ی كه‌ ئه‌و بوونه‌وه‌رانه‌ی له‌ بووندا مسه‌یه‌رن ده‌نگی فۆنه‌تیكی زمانه‌كانیان وه‌كو بوونه‌وه‌رێكی عه‌قڵانی هیچ مانایه‌ك نابه‌خشێت كه‌ به‌ جۆرێكی ڕۆشن و ڕوون ئێمه‌ لێیان تێبگه‌ین . چونكه‌ زمانی مرۆڤ بنه‌ڕه‌تی بنه‌ڕه‌ته‌كانه‌ عه‌قڵیش وه‌كو تاكه‌ ئه‌ندام و ته‌نی زۆر پێشكه‌وتووی جه‌سته‌ زیاتر توانای بیر كردنه‌وه‌ی مرۆڤ به‌ر جه‌سته‌ ده‌كات و سه‌خڵه‌تی مرۆڤ بوونی مرۆڤ ده‌سه‌لمێنێت له‌ بووندا . ده‌كرێت له‌ ڕێی ئه‌م ئامرازه‌ زۆر  پێشكه‌وتووه‌ی جه‌سته‌وه‌ دۆخێكی پۆزه‌تیف بۆ ((كۆمیكایشن)) بوخڵقێنین  بۆ به‌رفره‌وان كردنی تۆری په‌یوه‌ندیه‌كانی خودێكی كۆمه‌ڵایه‌تی  .  ئه‌م خوده‌  له‌ نێو كایه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیدا به‌ ئامرازی زمان تواناو وزه‌ و ناوه‌ڕۆكی زانین و مه‌عریفه‌ی  خۆی ئاشكرا ده‌كات و ،ده‌كرێت وه‌كو سامانێكی زانستی  له‌ هه‌موو بواره‌ جیا جیاكانی ژیاندا سودمه‌ند بێت  بۆ ئه‌وانی دیكه‌ی به‌رانبه‌ر . كه‌واته‌ زمانی مرۆڤه‌كان و په‌یوه‌ندیه‌كان له‌ گه‌ڵ یه‌كتر  زیاتر ئاشنا بوونه‌ به‌ زانست و زانیاری ، هه‌روه‌ها په‌ره‌پێدان و گه‌شه‌ كردن و ئاشنا بوونه‌ به‌ ژیارو شارستانیه‌تیه‌كان  و به‌رهه‌می هزرو داهێنانه‌كانی كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی ، ده‌كرێت ئه‌وه‌ش  بكرێته‌ هه‌وێنێك بۆ  گڵۆباڵ كردنی ژیارو شارستانیه‌تیه‌كان بۆ تێكڕای مرۆڤ له‌ جیهاندا و زیاتر كار ئاسانی بۆ ژیانی مرۆڤ له‌ ڕێی ئه‌و  به‌رهه‌م و به‌هایانه‌ی كه‌ زانست  به‌رجه‌سته‌ی كردووه‌  له‌ مێژووی هزرو داهێناندا . بوونی مرۆڤ به‌نده‌ به‌ بوونی زمانه‌وه‌ ، نه‌بوونی زمان واته‌ نه‌بوونی بكه‌رێكی كۆمه‌ڵایه‌تی . به‌ دیوێكی دیكه‌شدا ڕه‌نگه‌ تكنۆلۆژیاو پیشه‌سازی وه‌كو  غه‌ریزه‌و ئایدیایه‌كی  قازانج په‌ره‌ستانه‌ كۆتایی به‌ مرۆڤ بوونی مرۆڤ بێنێت ، ئاشكرایه‌ وه‌حشیگه‌ری سیسته‌می سه‌رمایه‌داری نوێ‌  سه‌ركردایه‌تی ئه‌و ڕه‌وشه‌ ده‌كات له‌ دنیای هاوچه‌رخماندا بۆ زیاتر كه‌ڵه‌كه‌ كردنی زۆر ترین سه‌رمایه‌ و كۆ كردنه‌وه‌ی  له‌ نێو چنكی  كه‌مایه‌تیه‌كی  زۆر كه‌می كۆمه‌ڵگادا . وه‌حشیگه‌ری سیسته‌مێكی له‌و چه‌شنه‌ به‌ وێران كردن و نابود كردنی سروشت و ژینگه‌ی ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ كۆتا ناكات . جگه‌ له‌ داماڵینی هه‌موو به‌ها مرۆڤایه‌تیه‌كان ده‌یه‌وێت ده‌ست كاری بنه‌ڕه‌تی پێكهاته‌ی جۆری مرۆڤی سه‌رده‌میانه‌ش بكات له‌ ڕووی فیزیكیه‌وه‌ ، به‌و مانایه‌ی ده‌كرێت له‌ ڕێی تیۆری عه‌قڵی زانستی و پیشه‌سازی و تكنۆلۆژیای ئه‌نسرۆبایلۆژیا كارێكی سامناك بكات ئه‌ویش گۆڕانكاری پێكهاته‌ی هه‌موو ئه‌ندامه‌كانی جه‌سته‌ی مرۆڤی ئێستا و گواستنه‌وه‌ی بۆ دۆخ و سه‌خڵه‌ت گه‌لێكی  نوێ‌ و جیا له‌ ئێستا ، به‌چه‌شنێك جه‌سته‌و وزه‌ی مرۆڤه‌كانی پاش ئێمه‌ له‌ گه‌ڵ یاساكانی كارو سه‌رمایه‌و زیاتر قازانج كردندا بسازێت به‌و جۆره‌ی  كه‌ خواستی نوخبه‌ی  سه‌رمایه‌داری باڵا ده‌سته‌ له‌ جیهاندا . ئه‌م تیۆره‌ زۆر به‌ ووردی ((فۆكۆ یاما)) له‌ په‌رتووكی مرۆڤی پاش ئێمه‌ ئاماژه‌ی پێداوه‌ ، به‌ڵام ڕه‌نگه‌ ئه‌م پرۆسه‌یه‌ به‌ سه‌ر چه‌ند جیلێكی پاش  ئێمه‌ پراكتیك بكرێت و ببێته‌ ڕاستیه‌كی چه‌سپاو له‌ سه‌رده‌م و قۆناغی خۆیدا  . ده‌توانین بڵێین كرداری  تیۆری زانستی ئه‌نسرۆبایلۆژیای له‌و چه‌شنه‌ گه‌یشتنه‌ به‌ ترۆپكی  دڕنده‌ ترین  ڕه‌فتاری نامرۆڤانه‌ ، كه‌ هیچ جۆره‌ مۆراڵێكی مرۆڤانه‌ بوونی تێدا به‌ دیناكرێت له‌ به‌رانبه‌ر به‌ها و نرخی مرۆڤ  . گه‌ر ئه‌و پرۆسه‌یه‌ ئه‌زموون  بگرێت و بۆیان بچێته‌ سه‌ر ، زمانیش وه‌كو هه‌موو ئه‌ندامه‌كانی جه‌سته‌ به‌ر ئه‌و غه‌دره‌ زانستیه‌ ده‌كه‌وێت و ، ده‌كرێت مرۆڤ ببێته‌وه‌ به‌ بوونه‌وه‌رێكی نا زمان . تاك و كۆمه‌ڵگای نازمانیش مامان و به‌ خێو كه‌ری دكتاتۆریه‌ له‌ نێو جه‌نجاڵی سیاسه‌ت و بووندا .  زمان تیژ ترین خه‌سڵه‌تی هه‌ژموونگه‌ریه‌ و ده‌كرێت ده‌سه‌ڵات به‌رجه‌سته‌ بكات و دواجاریش پیاده‌ی بكات . ئه‌گه‌ر سرنج بده‌ینه‌ مێژووی فه‌لسه‌فه‌ی كلاسیك ئه‌و ڕاستیه‌مان بۆ ده‌ر ده‌كه‌وێت زمان گه‌وره‌ ترین به‌های چێژ به‌خش بووه‌ بۆ مرۆڤ . هه‌ر خه‌سڵه‌تی هه‌ژمونگه‌ری زمانه‌ ئه‌و كات كه‌شێكی  ناوازه‌ی  زمانی  به‌خشیوه‌ته‌ ((سفستایه‌كان)) كه‌ به‌ تواناو وزه‌ی وتاره‌كانیان كۆمه‌ڵگا سه‌رسام بكه‌ن و ده‌سه‌ڵاتیش بهه‌ژێنن و ببنه‌ جێی مه‌ترسیان . ده‌توانین بڵێین ووتارو ڕه‌وانبێژی سفستایه‌كان چركه‌ ساتی گڵاڵه‌ بوونی دامه‌زراوه‌و سیسته‌می دادوریه‌ له‌ نێو  چوار چێوه‌ی حوكمڕانیدا . چونكه‌ ووتار بێژانی سفستائی ئه‌و كات له‌ ڕێی زمان و ڕوانبێژی زمانه‌وه‌ داوه‌ری و پارێزگاریان  له‌ سته‌ملێكراوان كردووه‌ له‌ نێو ((دامه‌زراوه‌ی دادوه‌ری))  له‌ به‌رامبه‌ریشدا هه‌ر ده‌س مزێكیان وه‌ر گردووه‌ بۆ ئه‌و كاره‌یان  . زمان له‌ ڕووی سایكۆلۆژیه‌وه‌ فاكته‌رێكی یه‌ك لاكه‌ره‌وه‌یه‌ بۆ هێور بوون و سازاندنی دۆخێكی ئارامی سایكۆلۆژی به‌ خودو دوور كه‌وتنه‌وه‌  له‌ هه‌ر هه‌ڵچوون و شپرزه‌یه‌كی دوور له‌ ناعقڵانیه‌ت . نرخ و به‌های زمان وه‌كو ئامرازێكی كارێگه‌ر  ڕۆڵێكی تایبه‌تی ده‌گێڕێت  له‌ گۆڕانكاری كۆمه‌ڵایه‌تیدا به‌ره‌و ئاقارێكی پۆزه‌تیڤ  ، دۆخی زمان له‌ په‌یوه‌ندیه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان و سه‌لماندنی خود وای له‌ فه‌یله‌سوف و سۆسۆلیكی هاوچه‌رخی ئه‌ڵمانیاو ڕابه‌ری قوتابخانه‌ی فرانگفۆرت ((هابر ماس)) كرد له‌ ڕێی كایه‌ی  زمانه‌وه‌  ڕخنه‌ له‌ ((كارڵ ماركس)) بگرێت بڵێت : ــ ماركس زیاتر مرۆڤی له‌ چوار چێوه‌ی كاردا چڕ كردۆته‌وه‌ و بایه‌خێكی زۆر ده‌داته‌ كار ، به‌ڵام  له‌ هه‌مان كاتدا به‌ هیچ جۆرێك بایه‌خێكی ئه‌وتۆی به‌ زمان نه‌داوه‌ بیری چووه‌  و، خۆی له‌ قه‌ره‌ی  نرخ و به‌هاكانی زمان بدات له‌ بووندا .  سروشتی زمانی مرۆڤه‌كان به‌ پێی ژینگه‌و جێوڕێی چینایه‌تی  ده‌گۆڕێت و ده‌كرێت مرۆڤ  له‌ كۆمه‌ڵگادا به‌ یه‌ك شێواز نه‌په‌یڤێت  و هه‌ر چینێك جۆرو میتۆدێكی دیاریكراوی هه‌بێت بۆ زمان و قسه‌ كردن ، ڕه‌نگه‌ له‌ نه‌ته‌وه‌و كۆمه‌ڵگایه‌كی دیاریكراودا شێوازی قسه‌ كردنی  هه‌ژارێك له‌ سه‌رمایه‌دارێك نه‌چێت ، سامان و ڕاده‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندی و پله‌و پایه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئۆرۆستۆكراتی سیاسی جه‌بروت و ده‌سه‌ڵاتی زمان نمایش ده‌كات . هه‌ندێك جار ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان پێیان شه‌رمه‌ به‌ زمانی هه‌ژاره‌كان بپه‌یڤن . ئه‌گه‌ر وورد ببینه‌وه‌ له‌ مێژووی زمانی كوردی فاكته‌ری سه‌ره‌كی مانه‌وه‌ی زمانی كوردی له‌ بووندا  چه‌وساندنه‌وه‌و سته‌مكاری و داگیر كاری ناسیۆنالسته‌كانی ده‌وروبه‌ر بووه‌ ، كه‌ زمانی كوردی  به‌ یه‌كگرتووی بهێڵێته‌وه‌ له‌ به‌رانبه‌ر ئه‌و هه‌ژمونانه‌دا و بوونی خۆی بپارێزێت ، چونكه‌ به‌راورد كردنی ناسیۆنالیستی كورد به‌ ناسیۆنالیستی سه‌رده‌ست ئه‌وه‌ی كوردیان كه‌م ده‌ست و هه‌ژار بووه‌  . له‌ لایه‌كی دیكه‌شه‌وه‌  لاوازی بۆرژوازی كوردی و ده‌رنه‌كه‌وتنی  سه‌رمایه‌داری ملیۆنه‌ر كه‌ ئاماده‌یه‌ زمانی كورد وێران بكات و  ته‌نها و ته‌نها قازانج به‌ ده‌ست بێنێت  . نموونه‌ش بۆ پشت ڕاست كردنه‌وه‌ی قسه‌كانمان ئێستا سه‌رمایه‌داره‌ ملیاردێره‌كانی كورد شێوه‌ زمانی كوردیان به‌ لاوه‌ بێنرخه‌ و ،  باوه‌ڕیان به‌ زمانی كوردی نه‌ماوه‌ و هیچ نرخ و به‌هایه‌ك بۆ زمانی كوردی دانانێن . زارۆكه‌كانیان ده‌خه‌نه‌ به‌ر خوێنندگا بیانیه‌كان و ده‌یانه‌وێت منداڵه‌كانیان به‌ ته‌واوی دابڕێنن له‌ كۆمه‌ڵگاو زمانی كوردی وه‌كو  چۆن خۆیان له‌ كۆمه‌ڵگای كوردستان دابراِون  ، به‌و مانایه‌ی به‌ ته‌واوه‌تی خۆیان  له‌ چینی هه‌ژاری كورد جیا بكه‌نه‌وه‌ . قوتابخانه‌كانی زمانی كوردیان هێشتۆته‌وه‌ بۆ منداڵی هه‌ژاره‌كان و ڕۆژ به‌ ڕۆژ  زیاتر نامۆ ده‌بن له‌ لای كۆمه‌ڵگای كوردستان  و خه‌ڵك .  مه‌هزه‌له‌ له‌وه‌دایه‌ ئه‌م چینه‌ كه‌ زۆرێك له‌ سیاسی و سه‌رمایه‌داره‌كان ده‌گرێته‌وه‌ له‌ میدیاكانه‌وه‌  هه‌ندێك جار باس له‌ زمان و غه‌می زمان ده‌كه‌ن ، به‌ڵام كه‌چی  ئه‌م بوونه‌وه‌رانه‌ به‌ كردار له‌ نێو كۆمه‌ڵگای كوردستاندا وێنایه‌كی نا ئاشنایان به‌خشیوه‌ته‌  بوونی خۆیان  كه‌ خه‌ڵك به‌ چاوی گومانه‌وه‌  ته‌ماشایان بكات ، چونكه‌ هیچ دیارده‌یه‌كی  كوردستان  بوونیان  پێوه‌ دیار نه‌ماوه‌ جگه‌ به‌ تاڵان بردنی سه‌روه‌ت و سامانی  كوردستان و زیاتر كه‌ڵه‌كه‌ كردنی سه‌رمایه‌كانیان ، هیچ غه‌مێكیان نییه‌ نه‌ بۆ زمان و نه‌ بۆ ژیانی تاكی كورد .  

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.