Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
سوتاندن ، یان  سڕینه‌وه    …سه‌عید عارف باپیر

سوتاندن ، یان سڕینه‌وه …سه‌عید عارف باپیر

Closed
by July 22, 2013 گشتی

 

 

 

 

‌                                    

 

 

 

   له‌نوسینێکی( 5/12/2011  )ه‌مدا ، له‌بۆنه‌ی سوتاندنی باره‌گا حیزبیه‌کان دا ، بیرو تێگه‌یشتنی خۆم ده‌رباره‌ی دیارده‌ی سوتاندن خستبووه‌ ڕو ، ئه‌گه‌ر خوێنه‌ر بیه‌وه‌یت دوباره‌ به‌سه‌ری بکاته‌وه‌ ، ده‌توانی سه‌ردانی ئه‌م لینکه‌ بکات (*) . له‌و ڕووه‌ ،باش نیه‌ ، له‌ڕوداوی سوتاندنێکی تردا خۆم که‌نار بگرم .

 

کورد ده‌ڵێت : (تێگه‌یشتن له‌دۆشاو خواردن خۆشتره‌ ) .

 نازانم ئه‌م په‌نده‌ له‌چی حیکایه‌ت و نه‌زیله‌یه‌که‌وه‌هاتوه‌ ، خۆ خاوه‌نی(ڕشته‌ی مرواری)ش نه‌ماوه‌ له‌ قوژبنێک دا چیرۆک و ڕه‌گی ئه‌م بابه‌ته‌مان بۆ بدۆزێته‌وه‌ .

له‌م جاره‌دا ، ڕوداو ، سوتاندنی کتێب و یادگاره‌ .

 

دولایه‌نی جیاواز هه‌ڵده‌ستن به‌سوتاندنی کتێب :

 

یه‌که‌میان : لایه‌نی ده‌سه‌لات وتاکی ده‌سه‌ڵات.

دوه‌میان : لایه‌نی خه‌ڵك ، یان تاکی خه‌ڵک.

 

ئه‌مجاره‌یان ، له‌ وێنه‌ی سوتاندنی کتێب له‌لایه‌نی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ ،( نازیه‌کان) زۆر به‌نمونه‌ هێنراونه‌وه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌م ڕوداوه‌ ، ده‌کرێت هه‌ندێک ورد کردنه‌وه‌ له‌ به‌ری مێژویی ئه‌و بابه‌ته‌دا بکرێ .

  ــ هه‌رله‌زوه‌وه‌ ، ده‌سه‌ڵاتداران کتێب وکتێبخانه‌ نه‌ویسه‌کانی نامۆو دژ به‌خۆیان سوتاندووه‌ ، به‌تایبه‌ت ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی هه‌ڵگری بڕوایه‌کی تایبه‌تی ئاینی ،  یان ئایدۆلۆجی بوبێتن ، له‌نمونه‌ مێژوییه‌کانی فتوحاتی ئیسلامی ، به‌ ڕاسپارده‌ وبڕیاری خه‌لیفه‌ی ئیسلام ( عومه‌ری کوڕی خه‌تاب ) ، کتێبخانه‌ی (ساسانیه‌کان) له‌ ته‌یسه‌فونی پایته‌ختیان دا سوتێنرا (**).

 ــ  پاش دۆزینه‌وه‌ داگیر کردنی ئه‌مریکای خوارو له‌لایه‌ن ئیسپانیه‌کانه‌وه‌ ،  هه‌رچی تێکستی شارستانی ئه‌زته‌که‌، له‌ ئه‌مریکای خوارودا ، له‌سه‌ر ده‌ستی ده‌سه‌ڵات و قه‌شه‌ کاسۆلیکه‌ئیسپانه‌کان له‌ناوبران .

  ــ نمونه‌ی مێژویی جیاتریش ، له‌ناوبردنی کتێبخانه‌ی عه‌باسیه‌کان له‌ به‌غدا که‌ خه‌لیفه‌ مه‌ئمون بنیات نه‌ری بو ، به‌ هۆی هۆڤێتی و نه‌هێلستی مه‌غۆله‌کانه‌وه‌ . ئه‌ویش‌ به‌فڕیدانی کتێبه‌کان بۆ ناو ئاوی دیجله‌ به‌جۆرێک مێژو ده‌گیڕێته‌وه‌ ، ئه‌وکتبانه‌ وه‌کو به‌رده‌بازو په‌ڕیوه‌ی سه‌ربازانی مه‌غۆل بۆ په‌ڕینه‌وه‌ی ڕوباره‌که‌ به‌کارهێنرابون .

به‌ڵام کتێب سوتاندنی نازیه‌کان له‌م ڕوداوه‌دا ،وه‌کو ناتۆره‌و جنیوێکی لێ هاتوه‌ ، به‌رامبه‌ر به‌جنیوێکی تر ی، کتێب و یادگار سوتاندنه‌که‌ .

 

لێره‌دا وشه‌ی جنیو ناتۆره‌م ، به‌بێ مه‌رام به‌کار نه‌هێناوه‌ .(***)

 

 

  ئه‌گه‌ر کتێب سوتاندن ناشارستانی بێت . ده‌بێت بزانین ، جیاواز له‌ نمونه‌ مێژویه‌کانی تر ،(نازیزم ) و ( فاشیزم )  بیرو باوه‌ڕو ئایدۆلۆژیایه‌کن ،ده‌ردراوی فه‌رهه‌نگی ڕاشیونیستی ڕۆژئاواین (عه‌قلانی غه‌ربی ) ، بۆ مه‌به‌ستی تۆخکردنه‌وه‌ شوناسی ناسیونالیستی ( هه‌ویه‌ی قه‌ومی ) . به تایبه‌ت( نازیه‌کان) باوه‌ڕیان به‌ وه‌ بو ، که‌وا زانسته‌کانیش ، وه‌کو ئه‌ده‌بو هونه‌ر ، ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی جیا جیای هه‌یه‌ ،  له‌و ڕوه‌وه‌ به‌نمونه‌ی ناوهێنانی زانسته‌کان له‌میدیاکانیاندا به‌ ( فیزیای ئه‌ڵمانی ) ،یان ( کیمیای ئه‌ڵمانی ) و (گه‌ردونناسی ئه‌ڵمانی )، زۆر بابه‌تی تر (****).

لێره‌وه‌ چه‌مکێ (ئێمه‌) و ( ئه‌وان )ی جوداکارنه‌ سه‌رهه‌ڵده‌دات ، که‌ هه‌میشهو زوربه‌ی کات ،‌ (ئێمه‌) ،له‌به‌ر مه‌ترسی له‌ناو چونی ( ئه‌وان ) ین .

دیارده‌ی کتێب سوتاندن له‌ ئه‌ڵمانیاو له ساڵی 1932 دا له‌م  بنه‌ماو بنخانه‌وه‌ سه‌ری هه‌ڵدا . ئه‌و کاره‌ ،مه‌ترسی و فۆبیای ده‌سه‌ڵاتێک بوه‌ ، له‌ شێواندن و کاڵبونه‌وه‌ی شوناس .

دواتریش له‌ دونیای دیموکراتی و لانکی ئازیبه‌خشی ئه‌مریکادا ،دوای کۆتایی جه‌نگی جیهانی دووه‌م . له‌ سه‌ر ده‌م و قۆناخی ترس و فۆبیای بڵابونه‌وه‌ی ئایدۆلۆجیای کۆمۆنیستی دا ، هه‌ڵمه‌تی ڕه‌شی کتێب سوتاندنی ( ئارسه‌ر ماکارسی ) هاوشێوه‌ی نازیه‌کان دوباره‌ بۆته‌وه‌ .

ئه‌مانه‌ ده‌کاته‌ ، کتێب سوتاندن له‌ فه‌رهه‌نگی خۆرئاوایی دا و له‌دوێنێ یه‌کی نزیک دا روی داوه‌ ، جگه‌ له‌وه‌ له‌م پارساڵه‌دا به‌دیوی فۆبیای دژه‌ ئیسلامدا، دیسان قه‌شه یه‌کی‌ ئه‌مه‌ریکی ، له‌ هات وهه‌ڵایه‌کی میدیای دا ،به‌تاک و قورئانێکی سوتاند .

سوتاندنی کتێب له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ ، ده‌کاته‌ پیشاندانی هێز ، یان سڕینه‌وه‌ وفه‌نا کردنی به‌رامبه‌رو نه‌یاره‌کانی خۆی ، ئاینی بن یان ئایدۆلۆجی .


ــ به‌لام شێوازی دوه‌می سوتاندن .

کاتێک خه‌ڵکو  جه‌ماوه‌ر ، به‌کۆ ،یان به‌تاک ، کتێب و تیکستێک ده‌سوتێنن ، به‌پێچه‌وانه‌ی نواندنی هێز نواندنی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ یه‌ ، به‌ڵکو له‌به‌ر نه‌بونی هێزو توانستێک ، په‌نا ده‌به‌نه‌ به‌ر سوتاندنی سیمبۆلی به‌رامبه‌رێک ، که‌ خاوه‌نی هێزه‌ یان له‌پاڵ هێزێک دایه‌ ، جه‌ماوه‌ر و تاکی جه‌ماوه‌ر ، کاتێک  ناتوانن بگه ن به‌ خودی (نه‌ویستراو ناحه‌زه‌که‌یان) ، ئاڵا وسیمبۆله‌که‌ی ، یان( بوکه‌ڵه‌ په‌ڕۆینه‌که‌ی) ده‌سوتێنن ، هیمان له‌م سه‌رده‌مه‌دا زۆر به‌ ساده‌یی ، ئه‌و وێنه‌و هه‌واڵی ڕوداوانه‌ ده‌بینین وده‌بیستین .

لێره‌دا کتێب و  تیکست ، هه‌مان شێوازی سیمبۆلین بۆ لایه‌ن وکه‌سی نه‌ویس و ناحه‌ز .

مه‌رج نیه‌ که‌سی ناحه‌ز له‌بنه‌ماو بنچینه‌وه‌ ناحه‌زبێت ، ده‌کرێت و خۆشه‌ویست و دڵخوازێکی دوێنی جه‌ماوه‌ره‌که‌بێت .له‌دیدگای ئه‌وانه‌وه‌  به‌هۆی  لادانێک ، یان بادانه‌وه‌ و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ی هه‌نوکه‌یی ، سیماو ره‌نگی ناحه‌زی لێ بنیشێت .

 جه‌ماوه‌ر و تاکی جه‌ماوه‌ر ، له‌لاوازترین دژه‌ هه‌ڵویستی دا ، له‌داخی فریوخواردویی و ده‌سخه‌ڕۆ بونی خۆی له‌ناو شه‌رواڵی خۆیه‌وه‌ ، چه‌مۆڵه‌ له‌ خۆشه‌ویستی دوێنێ و ناحه‌زی ئه‌مڕۆ ده‌نێت .

  یان له‌وه‌ توندتر ، هه‌لده‌ستێت به‌سوتاندنی کتێب و یادگاره‌کانی ، ئیتر ، له‌وه‌ به‌دوا پله‌ی تریش هه‌یه‌ بۆ داخ پێ ڕشتن،ئومێد ده‌که‌م له‌وه‌ی ئێستا تێ نه‌په‌ڕێنێت و له‌وه‌ش بگه‌ڕینه دواوه‌ .

 

 خۆ هه‌میشه‌ سوتاندنی کتێب له‌لایه‌ن ناحه‌زو نه‌یاره‌وه‌ نیه‌ .

 چه‌ندین نوسه‌ر هه‌بوه‌ ، کتێب و نوسراوی به‌نرخی خۆی سوتاندوه‌، نه‌ک له‌به‌ر ناڕازی بون له‌ به‌رهه‌مه‌که‌یان ، به‌ڵکو له‌به‌ر گۆڕانی ، دیگا ،و باری دنیا بینی، و ڕێچکه‌ گۆڕینی ژیانی سه‌رتاپایی خۆی.

 له‌وانه‌ ( گۆگۆل ) نوسه‌ری به‌ناوبانگی ڕوس له‌دواینه‌ی ته‌مه‌نیدا و پاش کاریگه‌ر بونی به‌ سۆفیزم وگۆشه‌گیری هه‌ڵسا به‌سوتاندنی به‌رهه‌مه‌کانی .

به‌ڵام وه‌کو ئومێدی کۆتایی . ده‌خوازم سوتاندنی کتێب نه‌بێته‌ دیارده‌یه‌کی قۆناغی هه‌نوکه‌یی ، چونکه هه‌میشه‌ بێده‌سه‌ڵاتی ، جنێو ده‌خوڵقێنێت .

 سوتاندنیش جۆرێکه‌ له‌ جنێوی بێده‌سه‌لاتی ، له‌به‌رده‌م ده‌سخه‌ڕۆ بونی زه‌مه‌نێکی له‌ده‌ست چودا . ئه‌و زه‌مه‌نه‌ی له‌به‌رده‌م دایه‌ ، ده‌کرێت زمانێکی شارستانی ترو  به‌تواناتری له‌ پرۆتیستۆ تیا بدۆزرێته‌وه‌ ، زۆر کاریگه‌ر ترێک ده‌بێت له‌ جنێوی سوتاندنی سیمبۆل .

 

 

22/7/2013سلێمانی 

saidaraf@hotmail.com

 

 

پـــــــــــــــه‌رواێز 

ـــــــــــــــــــــــــ :

(*)

 http://www.emrro.com/agirusutandinle.htm

 

  (**)

   ده‌گێڕنه‌وه‌ ، کاتێک له‌شکری ئیسلامی عه‌ره‌ب ده‌گه‌نه‌ پایته‌ختی ساسانیه‌کان له‌ ته‌یسه‌فون ( تاقی کیسرای هه‌نوکه‌یی) ده‌گڕنه‌وه‌ کتێبخانه‌یه‌کی گه‌وره‌و گران له‌وێدا ده‌بێت ، عه‌ره‌به‌کان هیچ سه‌رو ده‌رێک له‌ کتێبو نوسینه‌کان ده‌رناکه‌ن ، به‌و سۆنگه‌یه‌وه‌ جواب ده‌گه‌ننه‌ خه‌لیفه‌ ( عومه‌ری کوڕی خه‌تاب ) ئاخۆ چی له‌م کتێبخانه‌و په‌ڕتوکانه‌ بکه‌ن ؟ 

 عومه‌ر له‌ وه‌ڵام داده‌ڵیت ، به‌رزی هیچ نوسینێک ناگاته‌ قورئان ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌مو ئه‌و نوسراوه‌ نزم ترانه‌ له‌رناو به‌رن ، ته‌نها قورئان کیفایه‌ .

 

(***)

  ڕای تایبه‌تی خۆم هه‌یه‌ ده‌رباره‌ی جنێو ، پێم وایه‌ : ( جنێو ئه‌و ته‌ندورو دۆزه‌خه‌یه‌ ، مافی که‌سی مه‌غدوری به‌ خۆڕایی تیا ده‌سوتێ )

ده‌بێت ، جنێو له‌  چه‌پاندن و ئاڵۆزی و به‌سه‌ریه‌کدا گرمۆڵه‌بونی مافدا ده‌خوڵقێت ، خۆ ئه‌گه‌ربتوانین جنێو  خاو بکه‌ینه‌وه‌ ، ده‌توانین داوه‌سپیه‌کانی مافی له‌ داوی ره‌شی بێ مافی لێک دوباره‌ بدۆزرێته‌وه‌ لێکیان جیا بکه‌ینه‌وه‌ .

 هه‌روه‌ها ،(ناتۆره‌)ش، به‌ ده‌ربونه‌یه‌کی تر ، جنێوێکی به‌رده‌وام و زیندو تره‌‌ .

ئه‌وه‌ بابه‌تێکه‌ له‌سه‌رهه‌ڵوه‌ستانێکی تایبه‌تی خۆی ده‌وێت لێره‌دا له‌کرۆکی باس دورمان ده‌خانه‌وه‌ .

 

(****)

سه‌رچاوه‌ ، به‌رگی یه‌که‌می ( التاریخ المانیا الهتلریة )

ــ وه‌رگێڕانی ( خه‌یری حه‌ماد) .

 

 

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.