سەبارةت بە پرسی دەوڵەت لە كۆنفرانسی شەشی یەكگرتوودا !!
یەكگرتووی ئیسلامی لە پاش كۆتایی پێهێنانی كۆنفرانسەكەیان هەڵایەكی گەورەیان نایەوە سەبارەت بە چێ كردنی پرسی دەوڵەت لە نێو پەیڕەوو پرۆگرامی سیاسی حزبەكەیاندا و زۆر پێی دڵشادن و بە سەروەریەكی گەورەی حزبی و سیاسی دەقەبڵێنن ٍ. بە دەر لەو هەڵا سیاسیەی كە ناوەڕۆكێكی ڕۆشن و ئاشكرای نییە و یەكگرتووی ئیسلامی بە ڕێیخستووە ، دەكرێت بڵێین ئەم دروشمە سیاسیانە جۆرێكە لە پەرچە كردارو لاسای كردنەوەی حزبە((ناسیۆناڵ ـ عەشیرەتەكانی)) كوردستان كە ناوە ناوە بە زارەكی بۆ مزایدەی سیاسی دوپاتی دەكەنەوە . لە گەڵ ئەوانەشدا ئەو ڕاستییەمان لا ئاشكراو ڕوونە پرسی ((دەوڵەت ـ نەتەوە)) یەكێكە لە پایەكان و داهێنانەكانی پرۆژەی ((سیاسی مۆدێرنە)) ، لە هەر پانتایی و جوگرافی و كۆمەڵگایەكی دیاریكراوی هاوچەرخ لەم ئەستێرەیەدا . نەبوونی دەوڵەت بەو مانایە دێت ئەو كۆمەڵگایە یان ئەو نەتەوەیە هیشتا یەكێك لە بنەماو پایە سەرەكیەكانی پرۆژەی ((سیاسی مۆدێرنەی )) بە ئەنجام نەگەیاندووە . چونكە بە بوونی دەوڵەتێكی سیكۆلارو مەدەنی و دەوڵەتی هاونیشتمانی زۆرێك لەو كۆت وبەندانەی بوونەتە گرفت و تەنگ وچەڵەمەو ((دوگماتیزم)) لە پێش كرانەوەی كۆمەڵگاو ڕەوشی بەرەو پێشچوونی ((ڕۆشنگەری و ڕێنسانس)) و ماف و ئازادیەكانی ئینسان پایەماڵ دەبێت ، ئیرادە بۆ تاكەكانی كۆمەڵگا دەگەڕێتەوە ، دەرگا ئاواڵا دەبێت بۆ چوونە نێو پرۆژەی مۆدێرنەو سوود وەرگرتن لە بەها سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری و زانستیەكانی سەردەم . دەبێت ئەوشمان لە یاد بێت مەرج نییەلە هەموو قۆناخ و سەردەمێكی مێژوویی دەوڵەتەكان ڕەفاهیەت و خۆشبەختی بۆ مرۆڤەكان دەستەبەر بكات ، هەندێك جار ئەم قەوارەو چەمكە سیاسیە كە پێی دەگوترێت ((دەوڵەت ـ نەتەوە)) كە لە یەكێك لە قۆناغەكانی گەشەكردنی كۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا دروست بووە ، دەبێتە بەڵایەكی ترسناك و كوشندە بە سەر هاونیشتمانانی ئەو وڵاتەدا ، گەر بێت و سیاسیەكان بە شێوەیەكی چەوت و ناعەقڵانی كاروباری سیاسی و ئیداری وڵات بە ڕێوە بەرن . دەبێتە ئامێرو كەرەستەیەكی ستەمكاری بە دەست چەند سیاسیەكی ((دكتاتۆرەوە)) دژ بە هاونیشتمانیان و مرۆڤەكان . خودی ئینسان لە دەوڵەتێكی لەو چەشنەدا دووچاری ((نامۆ بوون )) دەبێت . دەوڵەت دەبێتە ئەو ئەژدیها سیاسیەی كە ((تۆماس هۆبز)) پێی دەڵێت ((لیڤی ئەتهان)) دەبێتە جۆرە جانەوەرێك ڕەنگە هەموو بەها جوان و شیرینەكانی كۆمەڵگا لوشكات . لێرەدا پرسیارێك لە لامان گڵاڵە دەبیت ؟ ئایا ئەو جۆرە دەوڵەتەی یەكگرتووی ئیسلامی خوازیاریەتی بۆ گەلی كوردستان چ جۆرە دەوڵەتێكە ؟ ئایا دەوڵەتێكی ئایینی ((تیۆكراتیە)) كە تێولۆژیا دەكاتە بنەمای كاری سیاسی خۆی و دەبێتە دەوڵەتێكی ئایدۆلۆژی ڕەها ؟!! یان دەوڵەتێكی سیكۆلارو مەدەنیە كە ئازادی تاكی تێدا دەپارێزرێت ؟ یان دەوڵەتێكی ناسیۆنالستییی ((دەوڵەت ـ نەتەوەیە) كە هەردوو حزبی فەرمانڕەوا بانگەشەی بۆ دەكەن و ئازادی تاكی تێدا پشت گوێ دەخرێت ؟ !! . خەڵكی كوردستان كۆمەڵگایەكی هۆشیارو ڕۆشنبیرو مۆدێرنە و ئازادی دەوێت و ساڵانێكی زۆریشە خەباتی بۆ دەكات و باجێكی زۆریشی داوە لەو پێناوەدا ، ئازادیش لە دەوڵەتێكی سیكۆلاردا بەرجەستە دەبێت و تاكەكان بە بێ جێوازی بیروڕاو ،ئایین و مەزهەب و ،ڕەگەزو ، نەتەوە دەتوانن تێیدا ئازادو یەكسان بن . بەڵام ئەوەی پێی دەڵێن دەوڵەتی ((تیۆكراتی)) چەشنە دەوڵەتێكە ئایین و سیاسەتی تیدا تێكەڵاو دەكرێت و سیاسەت دەخرێتە خزمەتی ئاینەوە یان بە واتایەكی دیكە سیاسەت لە ((بەها زانست و هونەریەكەی)) ڕووت دەكرێتەوەو دەكرێتە كەرەستەیەكی مجەڕەت بە دەستی ئاینەوە بۆ بەرژەوەندی پیادە و سەپاندنی تێكستەكانی ئایین و فتوای پیاوە ئاینیەكان ، پیاوانی ئایینی دەسەڵاتدار خۆیان بە نوێنەری خوا لە سەر زەوی دەچوێنن و جۆرێك لە ستایلی دەسەڵات گەڵاڵە دەكەن زۆر سەیرو سەمەرەیە ، دەكرێت پێی بڵێین تكنۆلۆژیای ((شوانێتی)) خۆیان بە شوان و كۆمەڵگاش بە مەڕ سەیر دەكەن . هەندێك جار واوە تر دەڕۆن و بە جۆرێك خۆیان و ووتارەكانیان تەقدیس دەكەن وێنایەكی ((پەرەستراو)) دەبەخشنە خۆیان . دەسەڵاتی تیۆكراتی شەرع و تێكستی ئاینی دەكاتە بنەمایەكی سەرەكی بۆ داڕشتنی ((دەستوورو یاسای )) وڵات و بە ڕێوە بردن ، یاسای وەزعی مۆدێرن و مەدەنی گونجاو لە گەڵ پێشكەوتنەكانی ژیانی هاو چەرخ وەلاوە دەنرێت . بە كورتیەكەی دەوڵەتی تیۆكراتی دەسەڵاتێكی هەمەكی و سەرتاپاگیر بەرهەم دێنێت ، كە لە فەرهەنگی سیاسیدا پێی دەڵێن ((تۆتالیتاریزم)) ئەم جۆرە دەسەڵاتانە هەمە ڕەنگی سیاسی و فرەیی ((پلۆرانیزم)) تێیدا ڕەت دەكرێتەوەو ، شتێك نییە ناوی كۆمەڵگای مەدەنی بێت و دەبێت بگەڕینەوە بۆ ڕابردوو ڕەفتارو گوتار و مۆراڵ و ترادسیۆنەكانی ((سەلف الصالح)) بكەینە ڕیچكەی ژیانی ڕۆژانەمان و ، دەسەڵاتێكی تاكڕەوی ئاینی حوكمی وڵات بە ڕێوە دەبات . ئەگەر تێیدا باس لە دیمۆكراسی بكرێت تا ئەو جێگایەی بڕوایان پێیەتی كە دەستیان لە كورسی دەسەڵات بەن دبێت . بەڵام دیمۆكراسی ڕاستەقینە بریتیە لە ((دیمۆكراسی و علمانیەت)) دوو چەمكی سیاسی تەواوكەری یەكترن و پێكەوە گرێدراون ، نەبوونی یەكێك لەو دوو چەمكە سیاسیە پێكەوە ناتەواوی و پوچەڵی ئەوی تریان دەگەیەنێت ، بەومانایەی لە ((سیستەمێكی دیمۆكراسیدا نەبوونی سیكۆلاریزم دیمۆكراسی ڕاستەقینەش بوونی نییە)) دەسەڵاتی تیۆكراتی ڕەنگە بە ناوی دیمۆكراسیەوە قسەبكات بۆ لە خشتە بردنی كۆمەڵگا وەكو تاكتیكێكی سیاسی بۆ كاتێكی دیاریكراو . چونكە دەزانێت ئەم جۆرە دەسەڵاتە بۆتە كولتورێكی زارەكی ، هەر سیاسیەك قسە لە سیاسەت و دەسەڵات بكات بە دیمۆكراسی دەست پێدەكات , بەڵام دژایەتیەكی سەر سەختی سیكۆلاریزم دەكات ، چونكە لەو ڕاستیە ئاگادارن سیكۆلاریزم ئازادیەكی بەرفرەوان و دادوەریەكی بە كردەوە بۆ تاكەكان بە بێ جێوازی فەراهەم دەكات . لە سیستەمێكی دیمۆكراسی سیكۆلاریزم پێچەوانەی دەوڵەتی ((تیۆكراتی)) دەستی ئایین لە كاروباری سیاسی و یاسایی و ئیداری و ئابووری و ڕۆشنبیری و پەروەردەیی وڵات كوتا دەكرێت . هەموو ئاینەكان بە شێوەیەكی ئازادانە كاروباری ئایینی خۆیان ممارەسە دەكەن و ،ئایین دەبێتە كارێكی تایبەتی تاكەكان و خۆیان لە كاروباری سیاسی كۆمەڵگا هەڵناقورتێنن . دەوڵەت دەوڵەتی هەموو جڤاتەو هاونیشتمانان تێیدا یەكسانن لە ماف و ئەركدا بە بێ جێوازی ئاین و ڕەگەزو نەتەوە . فەلسەفەی كۆمەڵایەتی دیمۆكراسی سێ لایەنی زۆر بە نرخی هەیە كە بریتیە لە كایەی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری .لایەنی كۆمەڵایەتی هەموو تاكەكانی جڤات لە ماف و ئازادیەكان بەهرەمەند دەبن بە بێ سنوور ، لایەنی سیاسی و بەشداری سیاسی مافێكی ناسراوە بۆ هەموو تاكێك وەكو هاونیشتمانیانی دەوڵەتی دیمۆكراسی . لایەنی ئابووریش مافێكی بێ ئەملاو ئەولای هەموو تاكێكە لە جفاتدا . دەبێت بە شیوەیەكی یەكسان و بە پێی ئاستی پێویست سوود لە سەروەت و سامانی وڵات وەر بگرێت و پشكی هەبێت لەو سامانە . یەكگرتووی ئیسلامی لە ناوە ڕاستی نەوەدەكانەوە و لە چركە ساتی ڕەوشی كار كردنیان وەكو حزبێكی سیاسی ئایینی هەمیشە ویستویانە ئایینی ئیسلام بۆ خۆیان ((مۆنۆپۆڵ)) بكەن و بیكەنە موڵكی خۆیان و خاوەندارێتی لێ بكەن ، پاشان لە ڕێگەی ئاینەوە كۆڵەكەی سیاسی خۆیان داكوتن و كۆمەڵگا بەسیج بكەن و دواجاریش ئەگەر بۆیان لوا دەسەڵاتێكی ((تیۆكراتی)) بسەپێنن . ئاشكرایە لە دەسەڵاتێكی ڕەهای لەم چەشنەدا تاك ئازادیەكانی لە دەست دەدات و دەبێتە ((كۆیلەی سەردەم)) ، ئەگەر سرنجێكی خێرای مێژووی پانۆرامای ئەم چەند ساڵەی كار كردی سیاسی یەكگرتووی ئیسلامی بدەین ساڵانێكی زۆر لە گەڵ ئەم دەسەڵاتەی ئێستا هاو نشین و بەشدار بوون لە تێكڕای پۆخڵەواتەكان و نادادوەریەكان و گەندەڵیەكان ، یەكگرتووی ئیسلامی خۆی لە پەراوێزی دەسەڵاتدا دەبینیەوەو زۆر بە شەرم و زەلیلانەوە درێژەی بە كاری سیاسی خۆیدەدا . ڕۆژێك لە ڕۆژان نەمانبینی هەڵوێستێكی جەسورانەی هەبێت و بە شێوەیەكی ڕاشكاوانە لە بەرانبەر ئەو هەموو زوڵم و زۆرو ستەمكاریانەی دەرهەق هاونیشتمانیانی كوردستان دەكرا ڕووبە ڕووی دەسەڵات ببێتەوەو داكۆكی لە ماف و ئازادیەكانی هاونیشتمانیان بكات . لە گەڵ هەموو ئەوانەشدا شەریك و بەشدار بوو لە گەڵ دەسەڵاتدا ، بەو مانایەی ئەمانیش بەشێك بوون لە ستەمكاری دەرهەق بە هاونیشتمانیان . بە دیوێكی ترادا لە پاڵ شەریك بوونیان لە گەڵ دەسەڵاتدا وەكو ڕێخراوێكی ((كۆنسەرفاتیزم)) هەمیشە دژایەتی بزووتنەوەی ڕوشنگەری و ڕۆشنبیریان كردوە و جاری وا هەبووە لە مەڕ تێكستێكی ئەدەبی سادە یان كتێبێك هەڵایەكی گەورەیان ناوەتەوە . داوایان كردووە لە دەسەڵات دادگا بۆ ڕۆشنبیران بە ڕێبخرێت و كتێبەكانیان بسوتێنرێت . بە كورتیەكەی دژ بە ئازادی بیروڕای ئازادی قەڵەم و نوسینن كە یەكێكە لە بنەما سەرەكیەكانی مافی مرۆڤ و دیمۆكراسی . تەنانەت لەو ڕۆژەوەی كەوا بوونەتە ئۆپزسیۆنیش ڕۆڵێكی نەگەتیفیان گێڕاوە لە باری كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیریدا ، كاراكتەرێكی سیاسی ئەكتیف بوون بۆ تەغزیە كردنی فەنتامەنتالیزم و بەرهەرهم هێنان و پەرەپێدەری ژینگەی توندو تیژی لە جڤاتدا . گەر بۆیشیان بلوایە دادگای پشكنین ((ئەگسزاسیۆنیان)) بۆ ڕۆشنبیران دادەمەزراند . دژایەتی مافەكانی ژنان و علمانیەتی دەوڵەتیان كردووە و جاری واش هەبووە ئەندامانیان و هەوادارانیان لە نێو سیستەمی پەروەردەو فەرمانگەكاندا هەوڵی سەپاندنی ئایدۆلۆژی سیاسی داوەو دەسەڵاتیش لێی بێدەنگ بووە كە ئەمانە هەمووی دژ بە یاساو ڕێسای كۆمەڵگای مەدەنی و هاوچەرخە . ڕاستە هەندێك جار ئەم حزبە دووچاری هێرشی ناڕەوا بوەتەوە لە لایەن دەسەڵاتەوە بارگاكانیان سوتێنراوە و غەدرێكی سیاسی گەورەیان لێ كراوە و هەموو ئینسانێكی ئازادی خواز ئەو كردەوانەی دەسەڵاتی مەحكوم كردوە ، بەڵام یەكگرتووی ئیسلامی دژایەتی سیكۆلاریزە بوونی كۆمەڵگا دەكات و ئەمە ئەو گومانە دروست دەكات كە ئازادیخواز بوونی دەخاتە ژێر پرسیارەوە . كۆی هەموو ئەو كردەوەو مۆراڵە سیاسیانەی ئەم حزبە لە دنیای سیاسی ئێمە ئەنجامی دەدات ئەو لۆژیكە دەبەخشێت كە كار بۆ دەسەڵاتێكی تیۆكراتی دەكات نەك دیمۆكراسی ڕاستەقینە . ئەمە پێچەوانەی خواست و وویستی هاونیشتمانیانی كوردستانە كۆی میژووی خەباتمان بۆ دەوڵەتێكی مەدەنی و سیكۆلار بووە . كەواتە ئەو دەوڵەتەی كە یەكگرتووی ئیسلامی مەبەستێتی و لە كۆنفرانسەكەیان كردویانەتە ئەجندای سیاسیان دەوڵتێكی ((تیۆكراتیە)) . ئێران و ئەفغانستان و سودان باشترین نموونەی دەوڵەتی تیۆكراتین ، كە ئازادی تاك و مافی مرۆڤی تێدا پارێزراو نییە ، ئێران كە باڵی چەپی دەوڵەتی تیۆكراتیە بە دڕندەترین شێوە ژنانی تێدا سەنگەسار دەكرێت و خەڵخاڵی بە هەزاران مرۆڤی بێتاوانی بۆ مەرگ و پەتی سێدارە ڕیز دەكرد ، سودان بازرگانی بە مرۆڤەوە دەكەن و هەر ئێستا سەردەمی كۆیلایەتی گەڕاوەتەوەو مرۆڤ دەكرێتە كۆیلە . لە ئەفغانستانیش لە سەردەمی دەوڵەتی تیۆكراتی تاڵیبان دەنگی پێی ئافرەتیان بە عورەت و تاوان دەژماردو سزایان لە سەر دا نابوو . ئەمانە تەنها نموونەیەكن بۆ دەوڵەتی تیۆكراتی . ئەگەریش یەكگرتووی ئیسلامی خوازیاری دەوڵەتێكی سیكۆلار و مەدەنی و دیمۆكراسی بێت پێموایە ئەوە سەروەریەكی سیاسی بۆ خۆی تۆمار دەكات و دێتە پاڵ خەباتی سیاسی خواست و داواكاریەكانی هاونیشتمانیانی كوردستان .
ياسين لةتيف
