شانۆى ئەزموونگەرى لەنێوان پڕۆژە و وەهمى حیكایەت

 شانۆى ئەزموونگەرى لەنێوان پڕۆژە و وەهمى حیكایەت
 وەڵامێك بۆ مامۆستا ئەحمەد تاقانە
 نیهاد جامى
 نەبوونى خوێندنەوەى میتۆدى و ورووژاندنى هەستە سادەكان تواناى ئەوەیان نیە بمانكەن بەڕەخنەگر، بەتایبەت لەبوارى شانۆدا، چونكە پێویستى بە ئاگاییەكى شانۆیى و تێگەیشتنێكى ڕەخنەیى بارگاوى كراو بە میتۆد هەیە، هەر كاتێك ویستمان چەند ووشەیەك ڕیز بكەین وناوى بنێن ڕەخنە وخۆمان وەك ڕۆشنبیر تیاى دەربخەین، لەڕاستیدا ئەو ڕستە بەیەكەوە لكێنراوانە نەخوێندەوارى نووسەرەكەى  دەردەخات، وەك ئەو ووتارەى هاوڕێى ئازیزمان مامۆستا ئەحمەد تاقانە لە ڕۆژنامەى باسەرە بڵاوى كرۆدتەوە، لەژێر ناونیشانى "شانۆمان هەبووە؟! شانۆمان هەیە؟! شانۆمان دەبىَ؟! كەى دەبىَ و چۆن دەبىَ؟!…" زۆر هەوڵمدا ئەو نووسینە وەكو كارێكى ڕۆژنامەوانى بۆ مامۆستا سەیر بكەم و تێڕوانینى خۆمان لەبارەیەوە دەرنەخەین، كە ناچارى كارى ڕۆژنامەنووسى واى كردووە ئەو ووتارە بنووسێت، بەڵام ئەوە واى كرد بێدەنگ نەبین دوو هۆكارى سەرەكیە لەپاڵ قسەكانیدا، وێنەیەكى شانۆگەرى (هاملێتى كەركوك) ى لەگەڵ ووتارەكەى بڵاو كردۆتەوە وەك نموونەیەك بۆ قسەكانى، كە ئەم شانۆگەریە لە حوزەیرانى 2007 لە قەڵاى كەركوك نمایش كراو كۆڕیكى هەڵسەنگاندنیشى بۆ سازكراو مامۆستا لەوىَ نەبووە دەنا دەیزانى چۆن بە بۆچوونى زۆربەى شانۆكاران وەك یەكێًك لە جدیترین ئەزموونە شانۆیەكان سەیر كراوە هەر بۆ ڕاستى ئەو قسەیەش دەتوانىَ بگەڕێتەوە بۆ گۆڤارى شانۆكار ژمارە (2) بزانێت شانۆكاران لەسەر ئەم شانۆگەریە چیان ووتووە، هۆى دووەم هۆكارى سەرەكیە، چونكە تەواوى ئەو نووسینەى مامۆستا تاقانە هەر لەناونیشانەوە تا دوا دێرى هەڵەى میتۆدى و بێئاگایى بەڕێزیان دەردەخات لەشانۆدا، تاكە شتێك كە لە ووتارەكەیدا ڕاست بێت تەنیا نووسینى ناوى خۆیەتى كە نووسیویەتى (ئەحمەد تاقانە) چۆن؟ ئەو پرسیارانەى ئەو كردوویەتى بە ناونیشانى ووتارەكەى لەڕاستیدا دووفاقیەتى زمان دەردەخات لەنێوان ئاستە زەمەنیەكان، بەوەى كۆمەڵێك پرسیارى دژ بەیەكن،  ئەو دژ بوونە گوزارشت لەئاستى قسەكردنى زارەكى دەكات نەك پرسیارى شانۆیى، هەر كاتێك نیشانەى پرسیارمان دانا لەكۆتایدا ڕستەدا ئەوە ماناى وانیە ئیمە پرسیارمان پێیە لە شانۆدا، ئەوانە پرسیار نین بەڵكو گرێى سایكۆلۆژین لەبەرامبەر شانۆدا، چونكە وەڵامى تەواوى پرسیارەكان لەبارەى بوونى شانۆ لە ئێستا و ڕابردوو و داهاتوو بەنەخێر وەڵام دەداتەوە، لێرەدا دەبىَ بپرسین ئایا هەوڵى د. فازل جاف لەبارەى شانۆى مایرهۆڵد بە شانۆ سەیرى ناكرێت؟ ئەزموونى ئەحمەد سالار لەشانۆدا چۆن بە دێرێك دەسڕدرێتەوە؟ ئێمە چۆن بتوانین هەوڵە ئەزموونكاریەكانمان لەبوارى شانۆدا بە هەند وەرنەگرین، ئایا (دارتووەكە)ى گەزیزە و (قەرەج) ى بەكر ڕەشید و (مارا- ێاد) ى ڕزگار ئەمین و ئەزموونە داهێنەرەكانى شەماڵ عومەر و تیپى ئەزموونگەرى هەشتاكان بە خۆخەریك كردنى بێهودە لە شانۆ ناوبەرین؟ ڕەتكردنەوەى ئەو هەموو ئەزموونە شانۆییانە پێمان دەڵێت ڕٍقمان لە شانۆ دەبێتەوە، گرێى سایكۆلۆژیمان هەیە لە بەرامبەر داهێنەرەكانى شانۆمان، چۆن بە (وێرانە) ى كامەران ڕەئووف و (كارەكەرەكان) ى دلێر محەمەد و (كەلاوەى نان) ى دلشاد حوسێن دەڵێین ئەوانە كارى شانۆیى نین؟ مامۆستا كە كۆمەڵێك نیشانەى پرسیارى بۆ ناونیشانەكەى داناوە با وەڵامى ئەو پرسیارانەش بداتەوە، بەداخەوە ئێمە دەمانەوىَ هاوڕێیەكى ئازیزمان بدوێنین كە بێئاگایە لەشانۆ، وا تێدەگات شانۆ دەبىَ وەك هۆڵى سینەما بێت، بۆیە لەڕێگەى پەخشانێكەوە گوزارشت لە چوارچێوە شێوەكاریەكانى وەكو (دیكۆر و ڕوناكى و میوزیك) دەكات، گەر زمانى پەخشانى نەبێت (گەرمى باو بۆران) یا (ماكیاژ و داوو دەرمان وماددە و سووراو سپیاو شینباو سەوزاو) جگە لە كۆمیدیا چ مانایەكى ترى هەیە، ئەگەر ئەو مەبەستى لەوە بێت كە ئێمە لەڕووى تواناى تەكنیكى لاوازین بۆیە شانۆمان نیە، ئەو هەڵە گەورەیە تەنیا بەڕێزیان تێى دەكەوون بەهۆى ئەوەى داهێنانى شانۆیى پەیوەست نیە بە هۆڵ و ڕووناكى و تەنانەت دەقیش، شانۆ بەرهەمى عەقڵى داهێنەرانە، پیتەر بروك لەو بارەیەوە دەڵێت "هەر پانتاییەكى بۆشم بدەیتىَ شانۆیەكى ڕاستەقینەى تیا درووست دەكەم" هەر بۆیە كاتىَ تەكنیكى هۆڵ ئەوەى مامۆستا خەونى پێوە دەبینىَ بروك پشتى تێكرد و ڕوو دەكاتە گوندێكى دوورە دەست و لە هۆڵێكى  ڕووخاو دەست بە پڕۆژەكانى دەكات و مانیفێستە شانۆیەكەى پىَ لەدایك دەبێت.
 ئەو پەخشانەى نووسەر درێژ دەبێتەوە بۆ گەمەیەكى مەبەستدار، بۆیە دەیەوىَ پرسیار لە بوون و نەبوونى دەق بكات، ئەو لەوە حاڵى نەبووە كە شانۆ بەتەنیا دەق داینامەزرێنێت، بەڵكو تەواوى پڕۆسە شانۆییەكە شانۆ بنیات دەنێت، شانۆى ئەمریكى سەرەتا پەناى دەبردە بەر نووسەرانى وەكو چیخۆف و ئەپسن بەڵام كە شانۆى ئەمریكى لەر ِێگەى دەقى نەرویژى و ڕووسى و فەڕەنسى توانى بوونى خۆى بسەلمێنىَ ئەوسا چەندین نووسەرى تیا لەدایك بوو لەجۆرى یۆژین ئۆنێڵ و ئێدوارد ئەلبى كە كارەكانیان بووە مایەى سەرسامى شانۆى جیهانى و لەتەواوى جیهان نمایش بكرێت، ئەوەش سەلماندنى ئەو ڕاستییە كە شانۆى جیهانى ئەوەى بۆ دەرخستووین دەقى خۆماڵى شانۆ درووست ناكات، وەك چۆن نووسینى شانۆییش بەو حیكایەتانە خوێنەر فریوو نادات كە بڵیت "خودا نەیبڕىَ.. من لە خوێندەوارى بەڕێز دەپرسم" ئەوە زمانى ووتارى ڕەخنەییە یا زمانى حیكایەتخوانێكە هاتووە حیكایەتى دژایەتى شانۆ بگێڕِێتەوە، ئەو گەمە ناشیرینە دەگاتە ئەو ئاستەى كە دەلێت "ئینجا كەسێك دىَ بە ناوى دەرهێنانەوە گرووپێكى ئارەزوومەند لەخۆى كۆ دەكاتەوە، یان دەقى هەیە! یان نییەتى.. بەهەزار و یەك بیانووەوە كارێك دەكا، لەوانەیە لە چایخانەیەكدا، لەحەمامێكى كۆندا، لە گۆڕەپانێكى كراوەدا، لەبینایەكى كەلەپووریدا، بەناوى سرووت و شانۆى هەژار و چەندین ناوى خۆ فریودەرى دیكەوە كارێك ئەنجام دەدا……"  ڕاستى مەبەست لەگەڵ وێنەكەى شانۆگەرى هاملێت تەواوى مەبەستى نووسینەكە دەپێكێت كە مامۆستا مەبەستى ئەم نمایشەیە بەبىَ ئەوەى جورئەت بكات ناوى كارەكە بێنىَ ئەوەش بەشێكى ترى ئەو گەمە ناشیرینەیە كە یەكێك لە دۆستەكانى ئێمە پێى هەڵدەستىَ، ئێمە لەتەك ئەو دۆستەمان باسى ئەم نمایشە ناكەین، چونكە ئەو مەعریفەیەكى دوو دێرى پىَ نیە تا ئاڵ و گۆڕى شانۆى لەگەڵ بكەین تەنیا هەڵە كوشندەكانى ڕاست دەكەینەوە، سرووت بیانووى هیچ دەرهێنەرێك نیە، بەڵكو بەرەنجامى شانۆى كولتوریە، گواستنەوەیە لە كولتورێكەوە بۆ شانۆیەكى ڕیتواڵى، ئەوەش ئاڕتۆ هێنایە ناو شانۆ كاتىَ سرووتى دوورگەى باڵێى خستە كارى شانۆیى بەدواى گەشتەكەى بۆ خۆر هەڵات، دواى ئەویش سرووت بوو بە یەكێك لە بنەماكانى شانۆى ئەزموونگەرى لاى دەرهێنەرانى وەكو جۆلیان بیك و گرۆتۆفسكى و پیتەر بروك و باربا، ئەوە بنەمایەكى شانۆى ئەزموونگەریە نەك بیانوو، بۆیە پێویستە پرسیارى ئەوە بكرێت ئەوەى تۆ نووسیووتە بیانووە، بەڵام بە چ بیانوویەك ئەو ووتارەى نووسیووە؟ چونكە دەبىَ ئەو بزانىَ ئەوە كارى خۆ فریوودەر نیە بەڵكو ئەوە نەبوونى مەعریفەى شانۆییە ئەو ناشیرینیانە بە بەرامبەرەكانمان دەردەخات، دیارە شانۆى هەژار یەكێكە لە جدترین هەوڵە شانۆییەكانى جیهان كە دەرگا لەچەندین پڕۆژەیتر كردۆتەوە، كەسیش ناتوانىَ لەژێر ئەو ناوە خۆى فریوو بدات ئەوە پێویستى بە شەونخوونى و گەڕانى ئەزموونكاریانە هەیە نەوەك مامۆستا واى ناو بردووە كەترسى گەورەمان لەوەدایە مامۆستا وا تێًبگات هەر شانۆیەك دیكۆر و روناكى و مۆسیقاى نەبوو ئەوە هەژارە، ئەگەر وابىًَ ئەوە جەهلى ناو تێگەیشتنە لە شانۆ، ئەو كە نازانىَ گرۆتۆفسكى دامەزرێنەرى ئەو شانۆییە دیارە گلەیمان لێى نیە كە بۆ نایزانىَ بەڵام كاتىَ دەیەوىًَ ئەو شانۆیە بە سووك سەیر بكات ئەو پێویستى بە خوێندنەوەى چەندین سەرچاوەى جدى هەیە تاوەكو بگاتە ئەو دەرەنجامانە، بە بڕواى بروك گرۆتۆفسكى داوى ستانسلافسكى دووەم كەسە كە توانیویەتى قوتابخانەى نواندن بنیات بنێت، بەواتاى ئێمە دوو شێوازى نواندنمان هەیە ستانسلافسكى و گرۆتۆفسكى، ئەوەى دوەمیان دامەزرێنەرى شانۆى هەژارە كە مامۆستا سووكى كردووە، ئەوەى ئەویشى گەیاندۆتە ئەو ئاستە وا بیر بكاتەوە كاركردنى ئێمە بوو لە هاملێتى شكسپیر لەسەر شانۆى هەژار، كە ئەو دەیەوىَ بێتە كارى ێمە هۆڵێكى شایستە هەبێت بۆیان لەڕیزى یەكەم كورسى بۆ بگیرێت و هەست بە گەرما و سەرماى ناو هۆڵ نەكات دیارە لاى ئێمە نەك هۆڵ بینەر وەك ئەكتەر بەسەر قاچەكانى خۆى دەوەستىَ كورسیمان بۆ كەس پىَ نیە هەموومان وەك یەكین، ئەوەش شانۆیەك نیە ئێمە دامەزرێنەرى بین با بەڕێزى وا تێنەگات ئێمە لەخۆڕا هاتووینەتە دەرەوەى بیناسازى شانۆ بەڵاًم ئەگەر ئەو كارەكانى ئێمە بە شانۆ تێًناگات، ئەى چۆن سەیرى كارەكانى یۆژینۆ باربا دەكات كە لە شەقامەكان و گوندەكان نمایشى دەكات ئایا ئەوە شانۆ نیە؟ ئایا گومان لە شانۆى كانتور بكەین؟ ئاخۆ جۆزیف شاینە بسڕینەوە كە دەڵێت دواى تەواو بوونى ووشە شانۆ دەست پىَ دەكات؟ چونكە بەدواى مردنى دەق دەست بە شانۆ دەكات؟ ئەوە گرۆتۆفسكى و ئاڕتۆ نابىًَ هەر ناویان بێنین.
 ئەگەر هەموو ئەمانە لاى هاوڕێم ئەحمەد تاقانە شانۆكارى ئەزموونگەر نەبوون با تیپى شانۆى ئەزموونگەرى كەركوكیش كارەكانى بسڕدرێتەوە و بەشانۆ نەزانرێت ئێمە وەك داهێنەر سەیرى تاداشى سوزوكى و كانتور و شاینە و ئاڕتۆ و بروك و گرۆتۆفسكى دەكەین ئەگەر داهێنەرەكان بەها و نرخیان لاى تۆ نیە با كارەكانى ئێمەش بۆتۆ هیچ نرخێكى نەبێت.
 ئەوە یەكێكە لە ووتارە ترسناكەكانى ناو ڕۆژنامەگەرى كوردى هەر جارىَ بەناوێك خۆیمان بۆ نمایش دەكات، بەڵام تواناى وەستانى هەوڵە ئەزموونگەریەكانى نیە كە دواى ئێمە لەئەزموونەكانى (كورسیەكان)ى كۆسرەت عەبدولرەحمان و (گۆرانى چایكا) ى فریاد ئەحمەد و (چەپكىَ خەم) ى سیروان بێلانە بینیمان ئیدى ڕەوتى ئەزموونگەرى لە شانۆى كەركوك بە ئاسانى تەسلیمى وەهمى حیكایەتخوانەكان نابێت، ئەوەتە شانۆكارى داهێنەرمان شەماڵ عومەر شانۆ دەباتە كەنار دەریاى سپى ناوەڕاست، هەموو ئەمانەش پێمان دەڵێن ئەزموونگەرى خەونێكى بەردەوامى شانۆیە و سنوورەكانى لەهیچ شوێنێك ناوەستىَ.