Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
شانۆکارانی عیراق و علووجەکانی سەحاف لەئەڵمانیا

شانۆکارانی عیراق و علووجەکانی سەحاف لەئەڵمانیا

Closed
by April 13, 2012 گشتی

 

لەڕۆژانی 19 بۆ 26ی تشرینی یەکەمی 2003 فیستیڤاڵێکی شانۆیی لەشاری (میولهایم ئەن دێر رووەر سازکرا کە تایبەتە بۆ تیپە عەرەبییەکانی سەر بەوەزارەتەکانی رۆشنبیری و ئێران، دیارە جێی ئۆپەزسیۆنی تیادا نابێتەوە.
هەموو ساڵێک لەلایەن رۆبیرتۆ جیولی سەرپەرشتیاری فیستیڤاڵەکەوە تیپێکی علووجی سەدامی بانگهێش کراوەو رێگا نەدراوە لەکاتی گفتوگۆشدا کەس رەخنەو لەو رژێمە خوێناوییە بگرێ.
بەڵام ئەمساڵ سەرۆکەکەیان لەگەڵ جریجدا تەراتێن دەکاو ناچار بوون هونەرمەندانی نەدۆڕاو بانگهێشت بکەن، لەناو ئەوانیشدا سێ هونەرمەندی کوردیان تیابوو (نووسەری بەناوبانگ محسێدین زەنگەنەو هونەرمەند ئەحمەد سالارو هونەرمەند گەزیزە عومەر)، بێجگە لەهەندێ لەهونەرمەندانی عەرەب وەک (جەعفەر ئەلسەعدی و عەزیز خەیون و هونەرمەندی بەڕەچەڵەک کورد خەلیل شەوقی و ….هتد).
هاتنی ئەو هونەرمەندانە بە هەموو پێوەرێک کارێکی چاک بوو، بەلایەنی کەمەوە چەند شانۆیەکی عەرەبی و بیانییان بینی، گەرچی ئەوەندەش سەرکەوتوو نەبوون و بەڕای خودی هونەرمەندان رادەی هونەریان نزم بوون، دیارە هۆیەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ بانگهێشتکردنی هونەرمەندانی سەر بەڕژێمەکان.
تائێرە مەسەلەکە ئاساییە، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە هەریەکێ لەهونەرمەندان (ئەحمەد سالارو گەزیزە) دوو دەعوەت نامەیان ئاراستەی تیپی [(Theater an der Ruhr) کە رۆبیرتۆ جیولی سەرپەرشتی دەکا، کردبوو] بۆ سەردانی هەردوو هەرێمی سلێمانی و هەولێر، بێ ئەوەی بانن جیولی کێیەو بێ ئەوەی پرسێک بەو کوردانەی هەندەران بکەن و بزانن ئایا ئەو تیپە شایستەی ئەوەن پارەی کوردستانیان بۆ سەرف بکرێ؟
رۆبیرتۆ جیولی بەڕەگەز ئیتاڵییەو وەک عەشیرەتیش خەڵکی عۆجە نییە، بەڵام لەعبد الباری عەتون زیاتر بەرگریی لەڕژێمەکەی بەعسی رووخاو کردووەو ئێستاش وادەزانێ دوای ئەو رژێمە بۆگەنە عیراق نەماوەو هونەرو رۆشنبیری دوای نەخوێندەوارەکانی بەعس ناکەوێتەوە سەرپێ، لێرەدا دەمەوێ هەندێ لایەنی کاراکتەری جیولی  (لەڕوانگەی وتەکانی خۆیەوە) بخەینە روو.
ساڵەهای ساڵە ئەو گرووپە فیستیڤاڵ چێدەکەن و تائەمساڵ بیریان نەکەوتۆتەوە کورد بانگهێش بکەن و ئەمساڵیش، وەک عیراقی بانگهێش کراون نەک کورد.
ساڵێک پێش رووخاندنی رژێمە خوێناوییەکەی ێەدام، جیولی و تیپەکەی سەردانی پایتەختی بەعسیان کردووەو زۆر بەشانازییەوە باسی ئەوە دەکات، بەوەزیری رۆشنبیری (یوسف-حومادی) وتووە، جەنابی وەزیر لەوەدەچێ هونەرمەندان زۆر لێتان بترسن.
لەلایەکی ترەوە باسی خۆڕووتکردنەوەی ماریا نۆیمان دەکا لەسەر شانۆ، چۆن (ئەلدولەیمی) کە موخابەراتەو لەوەزارەتەوە تەرخانکراوە بۆ چاودێریکردنی ئەو گرووپە، فەرموویەتی ئەم خۆ رووتکردنەوەیە بۆمبایەک بوو لەڕۆشنبیری عیراقدا تەقانتانەوە (ئاوا).
پێنج رۆژ پێش داڕمانی پەیکەرەکەی ێەدامی خوێنڕێژ لە (4ی نیسانی 2003) وتووێژێکی لەگەڵ رۆژنامەی فرایتاگ Freitagدا کردووەو بەئاشکرا بەرگریی لەو رژێمە خوێناویە دەکاو دەڵێ ئێمە کەمتەرخەمیمان کردووە کە دوو ملیۆن کەسمان نەبرد بۆ عیراق و بەرگریمان لەماف و ژیانی ئەو خەڵکە نەکرد.
دەڵێ: عیراق سیمبۆلی یهانی عەرەبییەو عیراق خاوەنی گەورەترین کتێبخانەیەو عیراق ناوەندی رۆشنبیرییەو هەموو عەرەب بەدنیاوە دەبەستێتەوە (دیقەتی ئەو ژەهرە بدەن چۆن رژێم دەبەستێتەوە بەکولتورو مافی مرۆڤەوە).
هەروەها دەڵێ: سەیرکەن ئەوانەی کە دەیانەوێ لەپاڵ عیراقدا بجەنگن چۆن رۆژ لەدوای رۆژ لەزیادبووندان، چونکە سەدام تەنیا کەسە کە بویرانە ئیسرائیلی بۆردومان کردووە.
پاشان هێرشێکی بازاڕییانە دەکاتە سەر سەرۆکی وڵاتە یەکرگتووەکان و بوشی باوک و کوڕ بەنەخۆشی دەروونی و بەد مەست و چەتە ناو دەبات و هێرشکردنە سەر عیراق دەگێڕێتەوە بۆ هەڵمەتی خاچ دژی ئیسلام، هەر لەو رۆژنامەیەدا قسەی وادەکات کە رووی مەجلیسیان نییە مەگەر هەر لەیەکێکی وەک جیولی بوەشێتەوە، بەهەر حاڵ ئەوەندە بەسە بۆ ناسینی جیولی و بەپێویستی نازانم هەموو راو بۆچوونەکانی دەستنیشان بکەم و کاتی ئێوەشی پێ بکوژم، لەڕاستیدا زۆر زیاتر هەیە لەسەر ئەو کەسە بوترێ، ئامادەم لەفرسەتێکی تردا، بەبەڵگەی زیاترەوە، بگەڕێمەوە سەر ئەو باسە.
رۆژی یەکشەممە کە تەرخانکرابوو بۆ گفتوگۆ لەسەر شانۆی عیراقی (بەداخەوە ئەو رۆژە مامۆستا ئەحمەد سالار ئامادەنەبوو، هەرچەندە مامۆستا محیەدین زەنگەنە تکای ئامادەبوونی کردبوو بەو نیازەی لەدانیشتنەکاندا باسی شانۆی کوردیش بکرێ)، لەو دانیشتنەدا داوا لەهونەرمەندانی عیراقی کرا کە داواکارییەکانی خۆیان بخەنەڕوو، ئەوانیش مانیڤێستایەکیان ئامادەکردبوو، هەموو گیرو گرفت و رێی چارەسەری کۆسپەکانیان دەستنیشان کردبوو، بەڵام جیولی زۆر بێ ئەدەبانە باسی لەوەکرد گوایە ئێستا شتێک نییەو ناوی عیراق یان شانۆی عیراقی بێت (دیارە مەبەستی دوای دەسەڵاتی رژێمی نەخوێندەواران بوو) پاشان هێنایەوە سەر ئەو پارەیەی ئەڵمانیا لەمەدرید بۆ عیراقی تەرخانکردبووەو بەشێوەیەکی زۆر ناشرین وەڵامی ئەوانەی دایەوە کە پارەکەیان بەکەم زانیوە (هەرچەندە جیولی خۆیشی لەبنەڕەتدا ئیتاڵیە نەک ئەڵمان) ئەوەندەی باسی پارەو یارمەتی کرد تا هونەرمەند خەلیل شەوقی لێی هاتە جواب و وتی: ئێمە هونەرمەندین و هاتووین بۆ گفتوگۆی هونەری و ئەگەر بمانزانیایە باس باسی پارەیە، ژمێریارمان دەناردو هونەرمەندان نەدەهاتین.
لەڕاستیدا باسی جیولی و تیپەکەی زۆر درێژە دەکێشێ و ئەوەی من لێرەدا مەبەستمە پارەی کوردستانە کە بۆ خەڵکێکی سەرف دەکەن ئەگەر دوژمنی کوردیش نەبن ئەوە بەدڵنیاییەوە دەۆستی نین، ئایا نەدەکرا لەجیاتی کەسێکی وا دۆستێکی دێرینی کوردی وەک (داریۆفۆ)ی هەڵگری خەڵاتی نۆبڵ، یان دەیان شانۆکاری بەناوبانگ و دۆستانی نەتەوەکەمان بانگهێشتی کوردستان بکرێن؟
هەر لێرەدا دەمەوێ رووی دەمم بکەمە هونەرمەندی گەورەی نەتەوەکەمان (ئەحمەد سالار)و دڵنیای بکەم لەوەی ئەگەر لەجیولی هونەرمەندتر نەبێت ئەوە لەهیچ حاڵەتێکدا لەو کەمتر نییەو ئومێدەوارم خۆ بەکەمزانینی سیاسەتمەداران نەبێتە پەتاو هونەرمەندانیش بگرێتەوە.
بۆیە رووی ناز دەکەمە هەموو دڵسۆزانی نەتەوەکەمان کە لەمەودوا هەنگاوێکی وا دەنرێ و لایەنێک بانگهێشت دەکرێتە کوردستان، بەرلەوە بزانن کێن و کورد چۆن دەناسن و هەر بەو پێوەرەش رێزیان لێ بگیرێ.
ئەم نووسینەشم بەو نیازە نووسیوە کە گەلەکەمان بزانن چ کەڵە پیاوێک بانگهێشت کراوە، هەمووانیش دەزانین کە کورد گرفتاری هەلپەرستانەو پێویستی نییە لەلیستی مەزنی هەلپەرستان ناوێکی تریش زیاد بکات.
رۆڵی شانۆ بۆ لەنێوبردنی بۆ ماوەی ئیدۆلۆجی دکتاتۆریەتی رژێمی بەعس لەعیراق و لەکوردستاندا…
هاوڕێ زەنگەنە “ئەڵمانیا”
گەر بەوردی بڕوانین بەمێژووی شانۆ لەجیهاندا بۆمان دەردەکەوێت بەگشتی، کە شانۆ چ رۆڵێکی زیندووی کاریگەری هەبووە، بۆ بزووتنەوەو گۆڕانی کۆمەڵگا بەهەموو پەیوەندییەکانیەوە گەر بەتایبەت شیرۆڤەی بزوتنەوەی شانۆ لەنێو ئەو ستروکتورەی کە سیستمێکی دیکتاتۆریەت بۆ ماوەیەک ئیدیۆلۆجیەکەی بەشێوەی زەبرو زەنگیەتی دڕندانە کردۆتە بنەمای پەروەردەیی نێو کۆمەڵ بۆ هەموو رەفتارەکانی، دەبینین شانۆ رۆڵی زیندووی خۆی بینیوە، بەتایبەت لەدوای نەمانی دیکتاتۆریەت بۆ کارکردن لەو مێژووەو لەو بیرە ئیدیۆلۆجییەی کە رەگی لەنێو چین و توێژو دەستگاکاندا…. هتد تاکو نێوان خێزان کشاوە، سەر سەکۆی شانۆکان بووە بەجێگای نەشتەرگەریی هەموو رەفتارەکانی ئەو دیکتاتۆریەت و سەر سەکۆکان بووە بەجێگای گفتوگۆو دیالۆک و لێکۆڵینەوەو یەک لاکردنەوەی کەسایەتییە ناجێگیرەکان و بووە بەجێگای تیراپی و دۆزینەوەی رەفتارە شاراوەکانی ئەو دیکتاتۆرە… تەنانەت جاری وا هەبووە سەکۆ بووە بەسەکۆی دادگاو سەکۆی دان پێدانان و سەکۆی بەخۆدا چوونەوەی هەموو مرۆڤێکی ئەو وڵاتە، بۆنموونە گەر بڕوانینە شانۆی بەڕازیل لەدوای لەناودانی سیستمی دیکتاتۆریەت، یان شیلی یان ئیسپانیاو رژێمی نازی هیتلەر، چۆن شانۆ سەکۆی خۆی کردە جێی شیکردنەوەی بابەتەکانی ئەو سیستمە دیکتاتۆریەتەو چۆن تتاوانەکان و دەسەڵاتی توندو تیژی بوو بەجێگای باس و لێکۆڵنەوەی نێو هونەری شانۆ، زۆر بەکورتی رستەیەک و چەند نموونەیەک دەهێنمەوە بۆ روونکردنەوەی زیاتر.
بۆ نموونە، شانۆگەری ئەڵمانی هیرتسوک مایر چۆن بۆ یەکەم جار لەساڵی 1947 کەسایەتییەکانی سەردەمی نازی NSDAPی لێکدایەوە ئەو کەسایەتییانەو رەفتارەکانیان و هۆکان و بیرکردنەوەکانیانی لەشانۆگەری (جینراڵە شەیتانەکە)وە پیتر فایس کۆمەڵگا لەنێو دوو کەسایەتیدا کۆدەکاتەوە لەدیتنی ئەو دوو ک ەسایەتییەوە کە یەکێکیان چالاک و شۆڕشگێڕو بێ دەنگ نابێ لەتاوانەکان و کەسایەتییەکەی تر پاسیف و دوور لەهەموو شتێ و کزو مات کۆدەکاتەوە کە چۆن لەئەنجامدا کەسایەتییە پاسیفەکە بەر پرشکی ئاگری توندوتیژیی و دڕندەیی نازیەت دەبێ، کەئەمە بەکورتی لەشانۆگەری (ماراساد) دەخاتەڕوو و لێرەدا چۆن باسی بەرپرسیارەتی دەخاتە ناوەندی شانۆگەرییەکانییەوەو لەلایەکی ترەوە لەشانۆگەرییەکی تریدا چۆن دەچێ سەدەها مەلەفی گوناهباران و ئەوانەی بێ تاوان لەسێدارە دران و زیندانی کران و کوژران دەخوێنێتەوە، سەدەها مەلەف دەخوێنیتەوەو شیرۆڤەی شێوازی دڕندانەی دادگای سەردەمی نازی دەخاتە ژێر شیرۆڤەو لێکۆڵینەوە تاکو لەشانۆگەری Die Emitleug (تحقیق) بەم کارە شێوازێکی شانۆی نوێ هاتە کایەوە کەهەمووی لەسەر نەمای دۆکیومێنت شانۆگەرییەکە دەنووسرێت و شانۆکار برتۆڵد چۆن کەسایەتییەکی زەلیل و داماوی نێو بازاڕی شەقاوەکان و دزو جەردەکان دەبێتە خاوەن دەسەڵات.
ئەو کەسایەتییە بازاڕییە دەبێ بەدەسەڵاتدارو کەسانی تر خزمەتی دەکەن، ئیتر دەبێ چی بەرپرسیارێیکی هۆشیار هەبێ بەم شێوەیە چۆن دەسەڵاتی هیتلەر شی دەکاتەوەو دەیخاتە ژێر پرسیارەوە، بەهەزاران خەڵکی دوای دەکەون، یان شانۆگەری (تەباشیرە بازنە قەوقازییەکە) چۆن بارودۆخی دەسەڵاتی کۆمەڵگا شی دەکاتەوە، بۆنموونە گیۆرگ تابوری چۆن بابەتی باوکی خۆی لەزیندان گیانی لەدەستداوە بەبێ تاوان دەخاتە سەر سەکۆوە یان ماکس فریش چۆن ئەو بیرو ئایدیۆلۆژیەی نازی لەڕێگەی شانۆی (Andora)و (سنوورە چینییەکە)وە دەخاتە ژێر لێکۆڵینەوەیەکی رەخنەییەوە، وە چەندین کەسی تری وەک دویرن مات و پسکاتۆر ئیرڤین بیترشتاین… هتد.
ئەمانەو چەندین شانۆکاری تری ئەڵمانی کەهزرو مێشکی بینەر بەسەکۆی شانۆ دەدەنە قەڵەم هەروەک چۆن شانۆکار فرانک ڤیدەکند لەوتارێکدا دەڵێ کەحەزی مرۆڤ سەکۆی منە، بۆ گۆڕینی ئەو مێشکانە پێویستی خۆی هەیە کە شانۆ لەگەڵ هەموو دەسکاگانی تردا رۆڵی خۆی بنوێنێ، بۆیە هەروەک چۆن پیترفایس کە لەشانۆی (تحقیق)دا بارودۆخی زیندانییەکان دەهێنێتە سەر سەکۆ بەشێوەیەکی دۆکیومێنتی و سەکۆ دەبێ بەنیشاندانی شێوازە جۆراجۆرەکانی ئەشکەنجەی سەردەمی هیتلەری تاکو وای لێدێ شانۆو سەکۆکەی دەبنە سەکۆی دادگایی، بەگشتی کار دەکەن بۆ رزگارکردنی خودی شانۆ، کە چۆن لەسەردەمی نازییەتی هیتلەردا بوووبوو بەئامرازێکی جێگەی پڕوپاگەندەی ئیدیۆلۆجی هیتلەردا بەشێوازێکی ئەوتۆ هەوڵ درا کە لەڕابردوو پەروەردەی ئیدیۆلۆجی نازیەت وڵاتانی دەورووبەر خودی خۆیانیش بۆ نمونە کەوتنە کارکردن وەک –فەرەنسا- سویسرا – ئۆستریش و ئیتاڵیاو ئینگلیزو… هتد. بەگشتی لەدوای جەنگی جیهانی دووەم کاری شانۆیی وەرچەرخانێکی بەخۆیەوە بیی بەتایبەتی لەساڵی 1956 ویسترا شانۆی ئینگلیزی گیانێکی تری بکرێ بەبەردا، بۆچەندین شانۆ کەوتنە کار بۆنموونە هارۆڵ پنتر… کەچۆن بابەتەکانی باسی ئەشکەنجەو ئازاری مرۆڤ دەکات رەخنە لەدەسەڵاتداران دەگرێ، تەنانەت لەیەکێ لەشانۆگەرییە بەناوبانگەکانی کە بۆ کوردی نووسیوە باسی شێوازی ئەشکەنجەو رەفتاری نامرۆڤانەی رژێمی تورکیا دەکات بەرامبەر بەکورد.
یان ئیتاڵیا چۆن چەندین شانۆکاری ئەم بوارە دەخەنە نێو بابەت و سەرسەکۆکانیان هەروەک (داریۆفۆ) یان لەبەرازیل ولاتین ئەمریکا چۆن شانۆکار (ئەو گۆستۆبوال) تەنانەت شانۆ میتودەکەی بەشێوەی شانۆی چەوساوەکان ناودەبات، لەجامایکا کۆمەڵێ ئافرەت شانۆگەرییەکان و گرووپەکەیان باسی چەوسانەوی ئافرەت لەو سەردەمەدا دەکەن… هتد.
تەنانەت لەزۆربەی وڵاتانی جیهان شانۆکاران دەکەونە کارکردن بۆ دیموکراسی کردنی کۆمەڵگاو هەژاندنی دەسەڵاتدارانی نادیموکراتی و چەوسێنەر بۆنموونە لەئەمریکا هەروەک چۆن شانۆکار (wole soyinkla)ی نایجیری (نایجیریا) سەکۆکەی دەکاتە هی ئازارو ئەشکەنجەی مرۆڤی ئەفریقی و خستنە سەر سەکۆ بۆ هەڵوەشاندنەوەی سیاسەتی ئەپارتیاید لەوڵاتەکەی و رەخنە لەدەسەڵاتی حوکم دەگرێ بۆ لەناودانی ئەو شێوازە حوکمە.
گرنگ لێرەدا ئەو پرسیارەیە کە چۆن کۆمەڵگاو ئەندامانی نێو کۆمەڵگا لەدوای نەمانی دیکتاتۆریەت و ئایدیاکەی (ئیدیۆلۆجیە)کەی دکتاتۆریەت کاری لەسەر بکرێ بۆ دووبارە نەبوونەوەی ئەو شێوە ئیدیۆلۆجیایە، چونکە تەنانەت تاکو ئەمڕۆش لەسەر سەکۆکانی شانۆی ئەڵمانیا هێشتتا باس لەسەر وەحشێتی سەردەمی نازیەت دەکرێ بۆنموونە… لەڤیستیڤاڵی دوو ساڵ لەمەوپێش لەیەکێ لەشانۆگەرییە بەناوبانگەکان باسی چوار کەسایەتی ئافرەتیان لەو سەردەمەدا دەکرد چۆن ببوون بەدوو بەشەوە، ژنان هەبوون خزمەتی ئیدۆلۆژی نازیەتیان دەکردو ژنان هەبوون شۆڕشگێڕبوون، تەنانەت لە(زیندانە بەکۆمەڵەکانیش) کۆڵیان نەئەدا، من لێرەدا رەفتارەکانی رژێمی دیکتاتۆری عیراق و ئیدیۆلۆژییەکەی و بڵاوبوونەوەی لەنێو کۆمەڵگاداو رەنگدانەوەی لەهەموو شوێنێکدا دەستنیشان کردووە چۆن ئەمڕۆ شانۆ دەتوانێ بێ بەش نەبێ لەڕۆڵی خۆی بۆ هۆشمەندو رووناک کردنەوەی ئەو شێوە رەفتارانە لەهەموو کۆشکێکی ژیان پەنجەی لەسەر دانێ و بیخاتە سەر سەکۆی بێ بابەت تاکو هزری مرۆڤ و هۆشمەندی و هەستیاری بۆ دروست بێت تاکو ئەو شێوازە بنبڕ بکرێت و دووبارە نەبێتەوە لەو نووسینەی تردا لەسەر کەمی (21) خاڵی رژێمی دیکتاتۆریەتم دەستنیشانکردووە بۆ کارکردن لەڕەگو ریشەی ئەم هەموو شێوازە رەفتارانەی نێو کۆمەڵگاو ئەم رەفتارە نا مەدەنییەتەو ئەو رەفتارانەی کە ڕاستەوخۆ زەبرو زەنگ و توندووتیژیی جێی گوفتارو رەفتاری هۆشمەندی گرتۆتەوە کە ساڵەهای ساڵە رژێمێکی دیکتاتۆرو خێزانێکی نەخۆش و دڕندە، ئەم رەفتارانە ئەم بیر شێواوانە کە 24 ساڵە سیستمی پەروەردەی منداڵ و ژن و پیاوی نێو کۆمەڵگای عیراق بووە، ئەم شێوازە رەگ و ریشەی لەنێو کۆمەڵگاکەماندا وا چەسپیوە تەنانەت بەنەمانی رژێمیش هێشتا ساڵەها ساڵمان پێویستە بۆ بنەبڕکردنی ئەم شێوازەو رەفتارانە بێئەوەی ئاگادار بین لەنێو دەسگاو دامەزراوەی کۆمەڵایەتی و سیاسی و رۆشنبیری رەنگی داوەتەوە.
بۆیە چۆن هەموو لایەنەکانی زانستی، هونەری کەلتوری ئەم بابەتە کاری بۆ بکەن، بۆیە بەهەموو لایەنەکانەوە کاری لەسەر بکرێت هەروەک چۆن ئەرکی منداڵانی باخچەی ساوا لەلایەن مامۆستا بەخێوکەرەکەیەوە پێویستە شێوازی دیموکراتی دیالۆگ، گفتوگۆ بیرکردنەوە هۆشمەندیانە بخاتە پڕۆسەی کارکردنەوە هەر لەیاری وێنەو رەنگ و جێگەی رەفتاری پێشوو بگرێتەوە جا لێرە ئەو مامۆستایە کە خۆی (بەشێکی زۆریان) کە نوقمی ئەو پەروەردەیەن چۆن دەشێ ئەو هۆشمەندییە لەلایان ئاشنا بێت تاکو وەچەی داهاتوو ئومێدی داهاتوو بێت لەهەموو بوارەکانی کۆمەڵگا بۆنموونە قوتابخانە، دانیشکا، کارخانە، دەستگای سیاسی، ئاسایشی کۆمەڵ… هتد.
لێرەدا ئەوە پرسیارەکەیە: چۆن رۆژنامەنووسێک کاردەکات بۆ بنەبڕکردنی ئەو رەگ و ریشە ئیدیۆلۆجییەی دیکتاتۆریەتی خێزانی ێەدام و بەعس، چۆن نووسەرێک لەسیفەتەکانیدا ئەمە دەخاتە بەر تیشکی لێکۆڵینەوە چۆن مێژوونووسێک ئەم کارەو ئەم رەفتارانە شیتەڵ دەکاتەوەو دەیکاتە بابەت بۆ نووسینەکانی، ئەی شاعیرێک چۆن ئەم بابەتە دەکاتە شێوازی هۆنراوەکانیەوە، ئەی هونەرمەندێکی شێوەکار چۆن لەدوو توێی تابلۆکەیدا بنەڕەتی ئەم شێوازی ئیدیۆلۆجییە بەڕەنگ هەست و هۆشی دەینەخشێنێ، ئەی چۆن ئەم…. ئەی چۆن ئەێ…. ئەی چۆن ئەوی تر….
ئەی چۆن شانۆکارێک رۆڵی خۆی دەتوانێ ببینێ، چۆن شانۆکاری عیراقی و یان شانۆکاری کورد دەتوانێ رۆڵی خۆی ببینێ بۆئەوەی شێوازی ئیدیۆلۆجیانەی بنبڕ بێت، شێوازێکی مەدەنیەت و شارستانی نوێ لەجێگیرێ هەروەک چۆن شانۆکاری ئەوروپی لەدوای ئیدیۆلۆجی و باری نازیەکەی کاری خۆی کردووە شانۆ رۆڵی خۆی بینی و شۆڕبووەوە بۆ نێو کۆمەڵگا تاکو شانۆکار لەم بارەیەوە هۆشمەند نەبێت ناتوانێت کاری بۆ بکات.
ئەوە پرسیارە سەرەکییەکەیە: بۆ گفتوگۆ لێدوانێکی زانستی پڕ فاکەتت و پڕ لەزانایانی ئەزموونەکان بۆ خزمەتی شانۆی کوردی و گەلی کورد، زەروورەتی چەندین کۆڕو لێکۆڵینەوەو گفتوگۆی میدیاو کۆنفرانسی هەیە.
رۆڵی شانۆ بۆ بنەبڕکردنی بۆ ماوەی ئیتولۆجی دکتاتۆریەتی، دکتاتۆریی بەعس لەعیراق و کوردستان.
1.    دیکتاتۆریەت لەناوچوو وەک دەسەڵات – بەڵام ئایا بۆ ماوەی بەعس لەناوچووە.
2.    (34) ساڵە رژێمی دیکتاتۆریەتی بەعس دەسەڵاتی لەژێر دەست بوو بەحوکمی ئەوەش ئەم ساڵانە بەردەوام بەهەموو شێوازێکی بپەروەردە بەهەموو ئامرازێکی کارتێکردن و کاریگەری بەکاری هێناوە بۆ کارکردن لەمێشکی و بیری خەڵک لەعیراقدا بەگشتی.
3.    دەنگدانەوەی بیری ئایدیۆلۆجی بەعس و تێکەڵ بوونی بەئاین و بەکارهێنانی ئاین بۆ خزمەتی پیرۆزکردنی ئایدیۆلۆجی بەعس هەنگاوی هێناوەتە نێو مێشک و بیرکردنەوەی خەڵک بۆیە لەگەڵ نەمانی بەعس پێویستی بەکارکردن هەیە بۆ نەمانی ئەو جۆرە (بیرکردنەوو پیرۆزکردنەی ئاین.)
4.    سیستمی پیرۆزکردنی توندو تیژی وەک بناغەیەکی بیرکردنەوە دەسەڵات؟
5.    ئایدیۆلۆجی بەعس و بەستنەوەی بە(شەرەف)و (کەرامەت) بەهۆی ئەم دوو زاراوەیەوە توانیویەتی زەبرو زەنگ پیرۆز بکات ئاسایی ببینرێ.
6.    نەبوونی بواری هەڵوەشانەوەی ئەو شێوازە بیرکردنەوەیەو خستنە ژێر پرسیارەوە.
7.    کوشتن بێ لێپرسینەوەی دادگایەکی ئازاد، خۆشەکردنی ئەو کوشتنەو تکییف کردن؟ ئەو خەڵکە لەگەڵ ئەو رەفتارە، ساڵەهای ساڵە بۆ کارکردن لەسەر لەناوچوون و نەهێشتنی و وریاکردن بەهۆشمەندکردنی ئەو خەڵکە سەبارەت بەو بابەتە.
8.    پەروەردەکردن و پێگەیاندنی منداڵ و گەنجان بەبیری میلیتاریزم بەکارهێنانی چەکی دەست لەجیاتی چەکی هۆشمەندی.
9.    لەسەرووی هەموو ئەمانەوە بەرهەم هێنانی ترس و چاندنی لەمێشکدا بۆ جەزاو گوێڕایەڵ نەکردنی فەرمانی سەرەوە بۆ خوارەوە، ئیتر ئەم فەرمانە هەرچی یان هەرچۆن بێت رەت کردنەوەی بۆنییە.
10.    سیستمی بەخێوکردنی مرۆڤی کورد یان عیراقی ژیر دەسەڵاتی دیکتاتۆریی عیراق-مرۆڤێکی ناسەربەستەو سەربەخۆیی خودی نییە؟                                    ئەمە رونکردنەوەیەکی زۆر قووڵی دەرونناسی دەوێ تاکو زیاتر ئەوە ئاشکرا بکەن، چونکە کاتێک لەقوتابخانە یان دەرەوەی قوتابخانە لەئاین دا هەموو پاڵپشتی ئەوە دەکەن کە لەقودرەت و دەسەڵات نابێ رەخنە بگری، چونکە تەنها دەسەڵات خودا دەسەڵاتە ئاین دەسەڵاتی رژێمی نابێ دژایەتی بکەن یان پەیڕەوانی بیرو بۆچوونێکی سیاسی تریان لەگەڵ رەوت و رێبازی بەعسدا نەگونجێ ئەم رێبازە یان ئەم سیستمە هەر سیستمێک، سیستمێک تازەی پەروەردەکردن بەشێوازی تر هەروەک چەند رێگاو سیستمی تر هەن جێگەی سیستمی رابردوو بگرێتەوە.
11.    سیستەمی سانسۆر بەسیستمی زۆر ئاسایی دەدرێتە قەڵەم، ئەمەش بۆ ناخی خەڵکی حزبەکانی تری ناو عیراق شۆڕبووەتەوە، جا ئەم گۆڕینە بۆ هزریبَکی دیموکراسی و شێوازی گۆڕینی سیستمی بردن و کوشتن بۆ سیستمی تری دیموکراسی ئەمەش پێویستی بەئاشنا کردنی ئەو هۆشمەندییە هەیە.
12.    بابەتی ئافرەت بابەتێکی زۆر گرنگە کەچۆن رژێم 24 ساڵە مرۆڤ دەچەوسێنێتەوە ئافرەت بەگشتی دەچەوسێنێتەوەو ئەو چەوسانەوە چووەتە نێو کۆمەڵگاوە لەنێو کۆمەڵگاش بەهۆشی ئەو سیستمە پاڵپشت کردنی لەلایەن ئاینەوە (کەسان نەزانی ئاین پەروەردە) ئەو چەوساندنەوەو یان ناحەقیە کە بەرامبەر ئافرەت دەکرێ حەقانیەتێکی ئاسایی و سادەی پەیدا کردووە لەنێوان کۆمەڵ ئەمەش خۆی لەچەندین شێوازدا دەبینێتەوە لەشەرەف…. هتد، ئافرەت وەک بەرهەمهێنەری تەنها منداڵ و جەنگ سەیردەکرێت، نزمکردنەوەی نرخی ئافرەت لای پیاو.
13.    ئافرەت و بەستنەوەی جەستەی ئافرەت و زیندانیکردنی جەستەی ئافرەت لەنێوان خودی ئافرەت و گەرچی ئەوە پرسێکی کۆنە، بەڵام ئەم بیرە ئایدیۆلۆجی بەعس…. زیندانی کردووە دەرگای ئازادی بۆ نەکردوونەتەوە.
*   نامۆبوونی بەخودی جەستەی خۆی.
*   ئازادنەبوون دەربڕین لەگەڵ جەستەی خۆی.
*   هەست بەکەم کردن و کەم جەستەی ئافرەت بەرامبەر بەجەستەی پیاو.
*   دەرئەنجام، هەست بەکەمزانین هۆشی هۆشمەندێتی بەرامبەر بەپیاو.
14.    گەورەکردنەوەی سنووری نێوان پیاوو ژن و کچ و کوڕ بەشێوەیەکی ئەوتۆ کە ئەو د ەستووری ئاساییە خودی خەڵکی عیراق ئەمڕۆ ئەو سنوورە بەئاسان دەبیننەوە، بڕینی ئەو سنوورە بەکارێکی ناڕەواو ناشەرعی دەدرێت لەقەڵەم…. چۆن رژێم و پاڵپشتی ئاین و هەندێ لەپەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان زیاتر ئەم سنوورەی دروستکردووەو بەکارهێنراوە بۆ خزمەتی دەسەڵاتی خودی خۆی شەرعیەت دان بەدەسەڵاتی.
15.    رەفتاری کارمەندی حکومەت بەرامبەر بەخەڵک مدیر –مکتب-مامۆستا-باوک-منداڵ-کارمەند… بەپەیوەندییەکی زۆر ئەمڕۆ شێوە سەربازییەکی تێدایە نەک لەهەموو جێگایەکدا بەڵام هەست پێکردن، بەشێکی هەڕەشەی تێدایە کە ئەوەی ئەو دەیڵێ دەبێ بکرێ (بێ لێپرسینەوە) ئەمەش خودی کرۆکی سیستمی ئایدیۆلۆجی لەخواستیدایە بۆ سەرکوتکردنی خەڵکی بۆ جێبەجێکردنی هەموو خواستەکانی رژێم.
16.    سیستمی ترس و داپڵۆسان و لێپرسینەوە، واتە ئەو سیستمە ترسیی خستۆتەوەو لەهەمان کاتدا کەسێکی خەڵکی عیراق گەر ئەو دەسەڵاتەی بدرێتە دەست لەچ بوارێکی تردا بەڕەوا دەزانرێت. کەواتە گەر ناحەقیش بێت، چۆن مرۆڤێکی سادەو ئاسایی فێری ئەوە بێت کەئەو ناحەقیە نابێ چاوپۆشی لێ بکرێ، یاساکان بخرێتە ژێر لێکۆڵینەوە، هۆشمەندی دەربڕینی ناڕەزایی بەرامبەر بەناحەقی بێ دەنگی ئەکردن، لەهەر بوارێکی کۆمەڵگا بێت ئەمە پڕۆسەیەکە پێویستی بەکارکردن هەیە.
17.    سیستمی هەقدان بەعەرەب، ەرەبێک خودی خۆی بەڕەوای بزانێ لەشارێکی کوردی لەجێی خێزانێکی کورد لەکەرکوک دانیشێ پارەیەکی زۆرو وەزیفەیەک وەرگرێ بەرامبەر بەوە خێزانێکی تر ئاوارە بکرێ، تەنها لەسەر ئەوە کە سەر بەنەتەوەی کوردەو عەرەب نییە، ئەم سیاسەتە رەگەزپەرستییە، چۆن لەکاتی خۆیدا لەلایەن هەزاران هەزارانەوە بەڕاست زانراوە زۆربەیان ئێستا بەئارەزووی خۆیان جێگایان بەجێهێشتووە، زۆریان هەر ماونەتەوە.
18.    چۆنیەتی قەناعەت و شێواندنی مێشک و هۆشی زۆر سەربازی عیراق (هەموو کەمایەتییەکان بەکوردەوە) کە بەشداری کوشتاری مرۆڤی ئاسایی کورد بکەن، بەناڕەواترین حاڵەتی وەکو باران کیمیاوی ببارێننن بەسەریاندا.
19.    چۆنیەتی شێواندنی مێشکی چەندین کوردو کردنیان بەجاش و زەلیل کردنیان هەر لەسەرەتای هاتنە سەر حوکمی بەعس لە (1968) تاکو کۆتتایی رژێم تەنانەت زۆریان بەشداری هێرشەکەی ئەنفال بوونە ئەی ئەوە چۆن و چییان لێ بکرێ؟ چۆن ئەم مێژووە دووبارە نەبێتەوە، چۆن بەبەرچاوی خەڵک بسوڕێنەوە.
20.    سیستمی رازی بوون و سیستمی بێ دەنگ بوون- سیستمی ترس- سیستمی شکاندنەوە، سیستمی ترسێکی بەردەوامی نێو کۆمەڵگا هەروەک رۆژنامەنووسی عیراق (سمیر) دەڵێ جهوریتتی ترس و تۆقاندن.
21.    کارکردن بۆ حاڵەتی (TRAUMA) (نەخۆشییەکی-یان گرفتێکی دەروونییە کە لەسەر هەموو خەڵکی عیراقەوە بەتایبەت کوردستان، چۆن رژێم بەرپرسیارە بەرامبەر بەم گرفتە سەختە دەروونییەی میللەت.

ئەنوەر قادر رەشید-

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.