Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
عه‌ده‌ به‌ره‌ک ….. دڵشاد تاقانە

عه‌ده‌ به‌ره‌ک ….. دڵشاد تاقانە

Closed
by September 23, 2012 گشتی

 

 

لافاوی عه‌ده‌به‌رکی جگه‌ له‌گێڕانه‌وه‌ی مێژوو بۆ ڕووداوێکی چاوه‌ڕوان نه‌کراوی سه‌یر له‌کۆیه‌ ، ساڵنامه‌ و پێوه‌ری مێژووخوانانه‌ هاوده‌م مه‌زه‌نده‌ی ده‌مگۆی چه‌ندان پیره‌ژن و پیره‌مێرده‌ لۆ چه‌ندین بۆنه‌ی بیره‌وه‌ری له‌دایک بوون ، هاوسه‌رگیری ، نه‌خۆشی و په‌ککه‌وته‌یی به‌سه‌رهاتی تری ئه‌غره‌ب خه‌رکی شاره‌که‌یه‌ . ‌ڕووداوێکی سروشتی لافاوێکی ناوه‌رزی ڕووباری کۆیه‌ له‌شه‌شی مانگی پوشپه‌ڕی ساری 1956 ڕۆژی چارشه‌مه‌ هاوین بوو ، له‌ده‌رکی خۆشناوان که‌سایه‌تیه‌کی ناوداری برد کردیه‌ قوربانی عبدالله‌ ڕه‌سول پیرۆت ناسراو به‌( عه‌ده‌ به‌ره‌ک ) . لێره‌وه‌ لافاوه‌که‌ خۆی ناساند جگه‌ له‌ڕووداوێکی که‌ش و هه‌وای جوگرافی هه‌روابێته‌وه‌ گرینگیه‌ مێژووییه‌که‌ی خۆی وه‌رده‌گرێ واته‌ به‌ته‌نیا ڕووداوه‌ سروشتیه‌که به‌س نه‌بوو دیاری که‌سایه‌تیه‌که‌ش چاوکێشه‌ سه‌رنج ده‌گرێ ، پێویستیه‌ هه‌روا مافی خۆیه‌تی له‌هه‌ندێ گۆشه‌وه‌ وێنه‌کاری جوایه‌زی تایبه‌تمه‌ندی خودی بۆ بکرێ چونکه‌ لافاوه‌که‌ شانازی به‌ناوی خاوه‌نه‌که‌ی ده‌کا تاهه‌تایه‌ش وابه‌سته‌یه‌کی ده‌سته‌واژه‌یی لێکی گرێدان . مام عه‌بدوڵا پیاوێکی چوارشانه‌ی ناقۆرای به‌هێز و ڕه‌شید ، هه‌رگیز نه‌به‌زیوی سه‌ربه‌رز ، ده‌سگه‌رمی لێقه‌ومان به‌سام و سراوات بوو ، هه‌موو که‌س حسابی لۆ ده‌کرد که‌سایه‌تیه‌کی کاریگه‌ری هه‌بووه‌ . هه‌ندێ په‌ره‌ی سپی له‌ده‌ست و پێیه‌کانی هه‌بوو به‌ره‌کی ناسناوی ناوزه‌ندی کردبوو به‌ عه‌ده‌به‌ره‌ک . ‌ چاوه‌کانی قاوه‌یی ڕه‌نگ ، که‌پوی باریک و درێژ ، گه‌نمڕه‌نگی که‌ره‌گه‌ت ، پرچ شی و ڕه‌ش هه‌رده‌م دوو مشکی له‌سه‌ری ده‌نا . وه‌ک پێناسه‌ی خانه‌واده‌یی کوڕی ڕه‌سوله‌ درێژه‌ یه‌که‌ پیاوی حه‌ماغه‌ی کۆیه‌‌ له‌ئازایه‌تی و ڕێنوانی پشته‌پیاوی بۆ که‌سایه‌تی ناوداری کورد حه‌ماغه‌ی کۆیه‌ له‌سه‌خاوه‌ت و نانده‌ری پیاوه‌تی هه‌ڵکه‌وته‌یی . ‌به‌بنه‌چه‌ خه‌ڵکی هه‌نجیره‌ی به‌ری مه‌رگه‌ و له‌عێلی جافه‌ له‌به‌ر دوژمنایه‌تی هاتینه‌ کۆیه‌ نیشته‌جێ بوون وه‌چه‌ و به‌ره‌بابێکی ناسراون ڕێزگر و ڕێزلێگیراون . له‌کۆی دوازده‌ مندار ته‌نیا سێیان ژیاوه‌ دووکوڕ و کچێک به‌پێ ی باوه‌ڕی که‌ڵچه‌ری ئاینه‌کۆنه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌مانه‌ خه‌رک جلکی لۆکردیین تا بژیه‌ن . نه‌هاته‌ی ئێمه‌مانانه‌ ئه‌و که‌ڵه‌مێرده‌ وێنه‌ی نی یه‌ ، ئه‌وکات‌ مه‌لاکان وه‌عزیان داده‌دا ڕه‌سمگرتن حه‌رامه‌ ! تا له‌دائیره‌ی نفوسیش وێنه‌یان له‌پێناسه‌کان نه‌ده‌دا و ده‌فته‌رنفوسیان به‌بێ وێنه‌ ده‌دانێ . له‌هه‌ڕه‌تی گه‌نجی ده‌برێته‌ سه‌فه‌ربه‌لگ له‌سوپای عوسمانی ماوه‌ی حه‌فت سار بێ ده‌نگوباس دوور ده‌کرێته‌وه‌ ، که‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ نایناسنه‌وه‌ له‌گه‌ر مه‌لا مه‌عسومی بابی دکتۆر فواد پێکه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ . مه‌لامه‌عسوم پێناسه‌ی کردیه‌ ده‌گێڕته‌وه: له‌سه‌ر ده‌ریابوون ته‌نیا عه‌بدوڵا پشتیوان و به‌ده‌سه‌رات ، باڵنده‌ی گرتووه‌ نانی بۆ ئاماده‌کردوون تا له‌برسا نه‌مرن . تومه‌ز کۆیی گوته‌نی: که‌سێکی په‌یداکون بووه‌ ! له‌خۆشی گه‌ڕانه‌وه‌ی حه‌ماغه‌ی کۆیه‌ ده‌رێ: بڕۆن حه‌فت شه‌و ڕۆژان دۆروزوڕنای لۆ بکوتن . یه‌کێ له‌تایبه‌تمه‌ندیه‌کانی دیکه‌ی عه‌ده‌ به‌ره‌ک ڕاوچیه‌کی به‌سه‌لیقه‌ی که‌وان بوو ، که‌وبازی بوارێکی تری حه‌ز و ئاره‌زوومه‌ندانه‌یتی . له‌ڕه‌وشتیش زۆر سه‌خی دڵفراوان و به‌خوارده‌بووه‌ حه‌زی له‌پیاوه‌تی و دۆستایه‌تی هه‌روه‌ها کۆمکاربوو له‌گه‌ر خه‌رکی تێکه‌ڵ و قسه‌خۆش پیاوێکی به‌گفت و لفتی دنیادیته ‌بووه‌ . سه‌فه‌ری موسڵ و چوونه‌ ئێرانی ده‌کرد . زۆر له‌ناسراوان و ئاغه‌کانی شار هه‌وڵی براده‌رایه‌تی نزیکایه‌تیان کردیه‌ ، ته‌نانه‌ت کاکه‌زیاد کوڕی حه‌ماغه‌ی کۆیه‌ داوی لێکردیه‌ ببیته‌ جێگری بابی کو ڕه‌سوله‌درێژ لای حه‌ماغه‌ی بابی خۆی‌ جێ ی متمانه‌ بووه‌ ئه‌ویش ئه‌وها پشتیوانی بکا به‌ڵام عه‌ده‌به‌ره‌ک نه‌یویستی یه‌ قبوڵی نه‌کردیه‌ . له‌به‌ر تایبه‌تمه‌ندی وراتی کۆیه‌ به‌کان و کانزاکان مام عه‌بدوڵا پیشه‌وه‌ر بوو کوره‌ی قسڵ و گێچی هه‌بوو ئه‌و‌کات پێیان ده‌گۆت: قه‌یاغچی ، لێزان و کارامه‌ی کاره‌که‌ی خۆی بوو قسریان ئاماده‌ ده‌کرد له‌جیات چه‌مه‌تۆ بناغه‌ی خانیان پێداده‌نا یا جۆگه‌ ئاوی ئاش و ئاودێریان پێ هه‌ڵده‌هینا به‌تێکه‌ڵه‌ی قوڕ و قسر ته‌لار سازی کراوه‌ . له‌و چه‌ند ساڵه‌ی ڕابردوو حاجی له‌تیف فه‌قێیانی باسی کرد کارگه‌یه‌کی ئاماده‌ی سووتانی قسریان دیتیته‌وه‌ ئه‌وکات عه‌ده‌به‌ره‌ک هه‌ریچنیه‌ له‌گه‌ر چه‌ندین سه‌ربان و بێرایی حه‌وشه‌ کۆنه‌کانی کۆیه‌ به‌رهه‌می کاری ئه‌و بوون له‌وانه‌ ته‌کیه‌ی تاڵه‌بانی .‌ سه‌رده‌مێک کارکه‌ری دروستکردنی ڕێگه‌بڕی جاده‌ی چیای هه‌یبه‌سوڵتان هه‌روا چیای حه‌مرین شاخه‌کانی هه‌رده‌قه‌ند شاره‌زای لێدانی تۆپ و ڕێگای ده‌کرده‌وه‌ . زستانانیش ده‌چوونه‌ چاره‌به‌فران له‌باواجی ، بابم حه‌سه‌نی سۆفی عه‌وڵای شیله‌ی ده‌یگێڕاوه‌: گه‌ر به‌یانیان دوابکه‌وتبام به‌ناو به‌فره‌که‌ی دا ده‌ڕۆیشتم جێ پێ ی مامه‌ عه‌بدوڵام ده‌دیته‌وه‌ پێیه‌کان زۆر گه‌وره‌ و چه‌رمی لێ ده‌به‌ستی . ئه‌سپێکی جنجری بۆر و سپی خارخاری هه‌بووه‌ ، هه‌میشه‌ دوازده‌ وراغی له‌سه‌ر سینگێ به‌ستیته‌وه‌ و کاری پێکردیین جگه‌ له‌دوو وراغی مه‌دارێ بریتیبوو له‌دوو هێستر باگردانیان ده‌گێڕا بۆ هاڕینی گێچ وه‌ک جه‌نجه‌ڕی سه‌رخه‌رمانێ . زۆربراده‌ری شێخه تاڵه‌بانیه‌کان بووه‌ به‌تایبه‌ت شێخ عیسامه‌دین بابی مام جه‌لال لای بنه‌ماڵه‌که‌یان هه‌ر به‌مامه‌ عه‌بدوڵا ناسرایه‌ . ئاسان نی یه‌ دوای به‌سه‌رچوونی نیوسه‌ده‌یه‌ک ئێستا بتوانرێ هه‌موو ئادگار و خاسیه‌ته‌کانی ئه‌و که‌سایه‌تیه‌ نیگارنووس بکرێ ده‌قی ڕووداوی ئاوبردنه‌که‌ داکم گێڕایه‌وه‌ هه‌یبه‌ت عه‌بدوڵا ڕه‌سول: فه‌یمه‌ی ڕه‌سور به‌گی باخچه‌وان داوای لێکردبوو: کوڕه‌ مام عه‌بدوڵا لێ ی مه‌ده‌ ئاوی ڕووباره‌که‌ زۆره‌ . بابیشم گۆتبووی: ئه‌من له‌به‌‌حرێم دایه‌ نه‌خنکایم ئه‌وه‌نده‌ ئاوه‌ چی یه‌ خه‌مت نه‌بی مه‌له‌وانم . به‌سه‌ره‌وه‌ی پردی ‌ده‌رکه‌ی خۆشناوان ده‌په‌ڕته‌وه‌ ، له‌سواری وراغه‌که‌ دانابه‌زی . ڕووباره‌که‌ خوڕی پاشباران بووه‌ به‌ردی زۆر و گه‌وره‌ی ڕادایه‌ ، وراغه‌که‌ ساتمه‌ی ده‌کا ئه‌ویش به‌رده‌بته‌وه‌‌ ئاوه‌که‌ ده‌یبا له‌ناکاو سه‌ری به‌پرده‌که‌ ده‌که‌وی و ده‌ته‌قی ! خۆی پێ ناگیرێته‌وه‌ هه‌رچه‌نده‌ مه‌له‌وانی چاک بوو ! تا سواره‌ی باخچه‌وان( سواره‌ی هه‌واوان ) ‌ ‌له‌ڕاستی کانیله‌ی ده‌یگرته‌وه . هه‌موو خه‌رکی کۆیه‌ ده‌چنه‌ سه‌ر ڕووبارێ ، لافاوه‌که‌ کۆلاوکۆل ده‌هات ، ئاوه‌که‌ گرمه‌ی ده‌هات ، مه‌لامه‌عسوم ده‌یگۆت: لافاوه‌که‌ پشکی تۆفانێ ی له‌گه‌ربووه‌ !  مه‌جیدی ڕه‌سول به‌گی هاواره‌که‌ی لۆمان هینا و داکم خۆی له‌قوڕی وه‌رده‌دا مارمان کاول بوو ! له‌تازیه‌که‌ی کاکه‌زیاد و مه‌لا مه‌عسوم چه‌ندین پیاوی گه‌وره‌ دانیشتن . مێژووناسه‌کانی کۆیه‌ باسی به‌سه‌رهاته‌که‌یان نوسی یه‌ ، وێژه‌وان و پێشمه‌رگه‌ی سه‌رکرده‌ کاک ڕه‌هبه‌ری سه‌ید برایمی له‌چامه‌‌ شعریه‌که‌ی خۆی ( به‌به‌ختی حاجی دا ) کۆیه‌ ده‌لاوێنێته‌وه‌:

داخ و زوخاوم بۆ کۆیه‌ی جاران

وا وێران بووه‌ ناگاته‌ شاران

مۆزه‌خانه‌که‌ ، دێرین و مێژوو

گۆڕستانێکه‌ به‌عاسته‌م زیندوو

له ‌لافاوه‌که‌ی عه‌ده‌ به‌ره‌کی

نه‌ڕووخا ته‌کیه‌ و سه‌را و گه‌ڕه‌کی ‌‌

هه‌روا پێشنیاری بۆ شاره‌وانی کۆیه‌ ده‌کا‌: جاده‌یه‌کیش به‌ناوی ئه‌و که‌ڵه‌پیاوه‌ بکرێ . له‌چه‌ندین بۆنه‌ و یاده‌وه‌ری دیکه‌ باسی ده‌کرێته‌وه‌ نیشانه‌ و جێنه‌زه‌رگه‌ هه‌روابێته‌وه‌ گه‌ردانێکی دره‌وشاوه‌ی پشتێنی سه‌وزی ڕووباره‌که‌یه‌تی‌ . لافاوه‌که‌ی عه‌ده‌به‌رک زاراوه‌یه‌کی مێژوویی ، فه‌رهه‌نگی ، تایبه‌تمه‌ندی شاری کۆیه‌یه‌ ڕاسته‌ لافاوه‌که‌ ژیانی له‌و ستاند به‌ڵام ‌نه‌مری مێژوویی پێبه‌خشی هه‌رگیز له‌بیری کۆییان ناچیته‌وه‌ .

 

                              Dlshadtakana@yahoo.com

 

 

 

 

 

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.