كوردستان و لاوازی ئەگەرەكانی سەربەخۆبوون

Closed

byسه‌نگه‌ر August 11, 2008 گشتی

کوردستان و لاوازی ئەگەرەكانی سەربەخۆبوون
(بەشی یەكەم)
سەنگەر زراری

پرسیار دەربارەی ئەوەی كە ئایا تا ئێستا بۆچی كورد نەبۆتە دەوڵەت؟ پرسیارێكی نوێ نییە، بەڵام تا ئەو كاتەی كورد دەبێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ، دەشی هەركاتێك و لە هەر شوێنێكدا ئەم پرسیارە خۆی دووبارە بكاتەوە، جگە لەوە دەبێ ئەوە بخرێتەڕوو كە ئایا تا چەند ئەگەری ئەوە هەیە كوردستان لە ماوەیەكی زەمەنی دیاریكراودا ببێتە دەوڵەت؟ بە تایبەتی لە سەردەمی ئەمڕۆدا كە رەنگە بارودۆخی جیهان بۆ )بەدەوڵتبوون(ی هەر گەلێك و وەرگرتنی مافی هەر میللەتێك و پاڵپشتی نێودەوڵەتی بۆ ئەو گەل و لایەنانەی كە دەیانەوێ بە مافەكانیان بگەن و ئیرادەیان هەیە لە هەموو كاتێك لەبارتر و زیاترە، چونكە ئێستا ئێمە لەسەردەمێكداین، كۆنتاكت و پەیوەندی و تۆڕەكانی گەیاندن ئەوەندە خێرا و ئاڵۆزن كە رەنگە گۆڕانێكی بچووك لە وڵاتێك، گۆڕانێكی نێودەوڵەتی یان گۆڕانكارییەكی جیهانی لێ بكەوێتەوە.
هەڵبەت بۆ ئەوەی هەر گەلێك لە وڵاتێكی دیاریكراودا ببێتە دەوڵەت، پێویستی بە هەبوونی چەندین مەرج و بنەما هەیە، چ لەسەر ئاستی سیاسی و نێودەوڵەتی، چ لەسەر ئاستی ناوەخۆ و رەخساندنی بارودۆخی كۆمەڵایەتی و كەلتووری بۆ دامەزراندن و بەڕێوەبردنی دەوڵەتەكە.
لێرەدا هەوڵ دەدەین هەندی لە پرەنسیپەكانی (دەوڵەت) بخەینەڕوو، هەروەها هەوڵ دەدەین ئەوەش بخەینەڕوو كە ئایا تا چەند بارودۆخی كوردستان ئەو مەرجانەی تێدایە بۆ ئەوەی ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ، كە ئێمە پێمان وایە لە رووی سیاسییەوە تاڕادەیەك بارودۆخێكی لەبار بۆ دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان هاتۆتە ئاراوە، یان راستتر هاتبووە ئاراوە، بەڵام دەسەڵاتدارانی كورد لەمڕووەوە كەمتەرخەم بوونە و نەیانتوانیوە ئیرادەیەك دروست بكەن كە كوردستان بەرەو بە دەوڵەتبوون هەنگاو بنێ.
هەرچی دیوەكەی دیكەیە، واتا ئاستی ناوەخۆ و رەخساندنی بارودۆخی كۆمەڵایەتی و كەلتووری كە دابینكردنی مافەكانی هاووڵاتیان و پرەنسیپی (هاووڵاتیبوون) و ئازادییە تاكەكەسی و گشتییەكان و… دەگرێتەوە، ئەوا ئەم بارودۆخەی ئێستا و ئەو كوردستانەی ئێستا بەم شێوەیە هەیە، پێمان دەڵێت كە ئەگەر كوردستان بشبێتە دەوڵەت، دەوڵەتێكی تەندروست نابێت، چونكە بە لایەنی كەمەوە دەسەڵاتدارانی كورد پێداویستییە سەرەكییەكانی خەڵكی كوردستانیان دابین نەكردووە و وەكو پێویست هەوڵی رازیكردنی میللەتیان نەداوە.
– لایەنی سیاسی و دەرەكی:
بەپێی پرەنسیپە نێودەوڵەتییەكان هەر دەوڵەتێك پێویستە چەند مەرجێكی تێدابێت و بە هۆی ئەو مەرجانەوە دەبێتە دەوڵەت، ئەوانیش بریتین لە هەبوونی "خاك، گەل، دەسەڵات، دانپێدانانی نێودەوڵەتی" كە ئەوەی دواییان مەرجی سەرەكی نییە.
دیارە كە كوردستان خاكێكی دیاریكراوی هەیە و لە ساڵی (1991)ـەوە دەسەڵاتێكی خۆجێی كوردی هەیە و حوكمی دەكات، جگە لە كورد چەند گەلێكی دیكەش لەسەر ئەو خاكە دەژین، مەبەستمان ئەوەیە كە (گەل)ــێك هەیە و لەسەر خاكی كوردستان دەژی و لە ژێر دەسەڵاتی ئەم دەسەڵاتە خۆجێیە دایە، كەواتە سێ مەرجە سەرەكییەكەی بە دەوڵەتبوون لە كوردستان هەیە، واتا "خاك و دەسەڵات و گەل"، مەرجی چوارەمیش كە دانپێدانانی نێودەوڵەتییە، لەو كاتە دەبێت كە ئەو دەسەڵاتەی لەسەر ئەم خاكە حوكم دەكات، ئەوە بسەلمێنێ كە شایەنی دەوڵەتە و داوای بكات و تەنانەت لە زۆربەی حاڵەتەكاندا شەڕیشی بۆ بكات، بەڵام ئەو دەسەڵاتەی كە لە كوردستان هەیە، هیچ رۆژێك داوای سەربەخۆیی كوردستانی نەكردووە، تا دانپێدانانی نێودەوڵەتی لەم رووەوە كاری خۆی بكات، لە كاتێكدا زۆر جار بارودۆخی گونجاو بۆ ئەم مەبەستە هاتۆتە پێش و دەكرا چۆن ئەم ناوچەیە لە ژێر دەستی رژێمی بەعسی رووخاو دەرهێنرا و حوكمە خۆجێیەكەی بووە دیفاكتۆیەك، بە هەمان شێوەش راگەیاندنی دەوڵەت بكرابا دیفاكتۆ، بە تایبەتیش لە دوای رووخانی رژێم، یان هەر هیچ نەبا دەسەڵاتدارانی كورد داوای دەوڵەتیان كردبا و داوایەكی لەم جۆرەیان بە گوێی نێودەوڵەتیدا بچرپاندبا، بۆئەوەی ئەگەر جارێ نەشبینە دەوڵەت، ئەم داوایە نامۆ نەبایە و هەر كاتێ داوای دەوڵەتمان كردبا، هەمووان (وڵاتانی جیهان و عەرەب بە گشتی و عەرەبەكانی عێراقیش) بە داوایەكی لەمجۆرە ئاشنا بان.
ئەگەر لە ماوەی رابردوودا (مەبەستم دوای رووخانی رژێمی بەعسە كە دەرفەتی بەدەوڵەتبوون و جیابوونەوە لەو ماوەیەدا فراوانتر بووە) ترسمان لە عەرەبەكانی عێراق هەبووبێت، ئەوا ئەم ترسە لە جێی خۆیدا نەبووە، ئەوان ئەوەندە لاوازیوونە كە جێگای مەترسی نەبوون، ئەوان هیچ كاتێك وەكو ئێستا لاواز نەبوونە، ناكۆكییەكی تەواو لە ناویاندا هەیە، ناكۆكی هەم لە نێوان هەردوو تایەفەی سوننە و شیعە، هەم لە نێوان سووننەكان خۆیان و شیعەكانیش خۆیان، زۆرجار ئەگەر ناوبژیوانی كورد نەبێت، رەنگە شەڕی گەورە لە نێوانیاندا رووبدات و رەحم بەیەكتر ناكەن. ئەگەر ترس لە وڵاتە دراوسێكان بێت، پێ ناچێت لە ئەم ترسەش رەوا بێت، چونكە هەروا ئاسان نییە میللەتێك لەلایەن دراوسێكانی بچەوسێنرێتەوە و دنیاش بە بێ دەنگی بە دیاریییەوە دانیشن، كورد خۆشی تاڕادەیەكی باش هێزێكی سەربازی خاوەن ئەزموونی ئەوتۆی هەبوو كە بتوانێ بەرگری لە كوردستان بكات، بە تایبەتیش دوای رووخانی رژێمی بەعس، بینیمان كە چۆن هێزی پێشمەرگە هێزێكی سەرەكی بوولە پاككردنەوەی ناوچە كوردییە بە عەرەبكراوەكان.
هەرچۆنێ بێ لە دوای رووخانی رژێمی بەعس دەرفەتێكی دەتوانین بڵێین (زێڕین) بۆ كورد هاتە پێش تا جیابوونەوەی خۆی رابگەیەنێت، بەڵام ئێستا دەرفەتەكە بەهەمان شێوە نییە.
لە مانگی دووی ئەمساڵدا هەرێمی "كۆسۆڤۆ" سەربەخۆیی خۆی لە سربیا راگەیاند و زووبەزوو چەندین وڵاتی جیهانیش دانیان پێدانا، بەراوردێكی سادە لە نێوان كوردستان و كۆسۆڤۆ پێمان دەڵێت كە هەرێمی كوردستان لە هەرێمی كۆسۆڤۆ بۆ وەرگرتنی سەربەخۆیی زۆر لەبارتر بوو، بەڵام ئیرادەی ئەوان و متمانە بەخۆبوونیان بەو دەسەڵاتەی كە لە دەستیاندا بوو، هەروەها ئەو پەیوەندییە توندوتۆڵەی كە لە نێوان گەلی كۆسۆڤۆ و دەسەڵاتی ئەوێدا هەبوو، بۆ ئەم مەبەستە زۆر زیاتر بوو لەوەی كە لە كوردستان هەیە، كۆسۆڤۆ رووبەرەكەی (10882كم)ـە، لە كاتێكدا رووبەری كوردستان (80000كم)، واتا رووبەری كوردستان نزیكەی حەوت هێندەی رووبەری كۆسۆڤۆیە. ژمارەی دانیشتوانی كۆسۆڤۆ (2200000) كەسە. ژمارەی دانیشتووانی كوردستان (5500000) كەسە. واتا دانیشتوانی كوردستان دوو هێندە زیاتری خەڵكی كۆسۆڤۆیە.
كۆسۆڤۆ لە ساڵی (1999)وە لە ژێر دەسەڵاتی سربیا نەما و كەوتە ژێر چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان و دەسەڵاتێكی خۆجێیان پێكهێنا. كوردستان لە ساڵی (1991)ەوە لە ژێر دەسەڵاتی بەعس نەما و دەسەڵاتێكی كوردی دروست بوو، واتا (8) ساڵ پێش كۆسۆڤۆ حوكمی خۆجێی كوردی دروست بوو، جگە لەوە (5) ساڵە رژێمی بەعس لەناوچووە كە گەورەترین نەیاری سەربەخۆیی كوردستان بوو.
كەواتە مەرجەكانی سەربەخۆبوون لە كوردستان لەبارتربوونە وەك لەوەی لە كۆسۆڤۆ، بەڵام ئەوەی كوردستان و كۆسۆڤۆ جیا دەكاتەوە ئەوەیە كە دەسەڵاتدارانی كۆسۆڤۆ لەوكاتەوەی كە كەوتنە ژێر چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان، داوای ئۆتۆنۆمی و فیدرالی و ئەو جۆرە حوكمانەیان نەكرد كە جارێكی تر بە سربیایان بلكێنێتەوە و بیانگێڕێتەوە ژێر دەسەڵاتی سربییەكان، ئامادەش بوون لەم پیناوەدا باجەكەی هەرچی بێت بیدەن، بە هیچ شێوەیەك مساوەمەیان لەسەر سەربەخۆبوون نەكرد. ئەوەبوو دنیایان ناچاركرد كە رێز لە ئیرادەی ئەوان بگرن و دواجار وەكو دەوڵەتێكی سەربەخۆ قبوڵ بكرێن.
هەڵبەت ئەو رژێمەی خەڵكی كۆسۆڤۆ رووبەڕووی بوونەوە، كە رژێمی سربیایە، ئەگەر لە رژێمی بەعس توندڕەوتر نەبووبێ، میانڕەوتر نەبووە، بەڵام حزبە بە دەسەڵاتەكانی كوردستان لەجیاتی ئەوەی لە سەرەتاوە هەوڵی ئەوە بدەن كە دەوڵەت دروست بكەن و خۆیان ئامادە بكەن و پرۆژە و ستراتیژیەتێك دابنێن بۆ ئەوەی لە داهاتوودا دەوڵەتی پێ بەڕێوە ببەن، بەر لە هەر شتێك، كەوتنە گیانی یەكتر و دژایەتی یەكتریان كرد و چەند ساڵێك خوێنی یەكتریان رشت.
هەرچی حزبە بچووكەكانیش بوو، ئەوا ئەوان دەیانتوانی زوو جەماوەرێك پەیدا بكەن و هەژموونێك بۆخۆیان دروست بكەن و وەكو ئۆپۆزسیۆنێك داواكاری و پرۆژەی خۆیان هەبێ بۆ بەڕێوەبردنی وڵات و رازیكردنی خەڵك، بەڵام ئەوانیش لە پێناو وەرگرتنی پۆستی وەزاری و كورسی پەرلەمان و بودجەیەكی دیاریكراو (كە لە بنەڕەتدا مافی خۆیانە و رەنگە ئەوان وەكو ئیكرامییە و رێزلێنان تەماشای بكەن!!) هەمان ئەو شتانە دەڵێنەوە كە حزبە دەسەڵاتدارەكان دەیڵێن، بۆیە ئەگەر داواكارییەكیشیان هەبێ، یان داواكارییە بۆ وەرگرتنی پارەی زیاتر و پۆستی زیاتر بۆ خۆیان، یان هەمان ئەو داواكاریانەیە كە خەڵك و رۆژنامەنووسان دەمێكە داوای دەكەن و ئەوان تازە باسی دەكەن، بۆنموونە داواكردنی خزمەتگوزاری بۆ هاوڵاتیان، وەك لە یاداشتی چوار حزبی كوردستانیدا هاتبوو كە بە نهێنی بۆ سەرۆكایەتی هەرێم بەرز كرابووەوە و باسی ئەوە كرابوو كە "بژێوی و گوزەرانی هاووڵاتیان خراپە و بازاڕەكانی كوردستان لەلایەن چەند كۆمپانیا و دەزگایەكەوە قۆرخكراون و گیروگرفتی كەمی خزمەتگوزارییەكانی وەك كارەبا و ئاو و سووتەمەنی بەردەوامە". (بڕوانە رۆژنامەی ئاوێنە ژمارە (105) ل3)، سەیرەكە لەوەدایە ئەو گیروگرفتانەی ئەوان لە ئێستادا بە یاداشتی نهێنی باسی دەكەن، خەڵكی ئاسایی و رۆژنامەكان زۆر لەمێژە بە ئاشكرا باسیان كردووە.
بەم جۆرە تا ئێستاش تەنانەت ئەگەر كەس و لایەنێكی دەرەكیش باسی دروستبوونی دەوڵەتی كوردی بكات، پێش هەموو كەس دەسەڵاتدارانی كورد دەڵێن: كاتی ئەوە نەهاتووە كە دەوڵەتی كوردی دروست بكەین، ئەم قسەیە بۆتە باو و خەڵكی بێگانەش لە ئێمە فێربوونە كە هەمیشە ئەم قسەیە دووبارە بكەنەوە و بڵێن كاتی ئەوە نەهاتووە كوردستان ببێتە دەوڵەت، پێم وایە ئەگەر ئەو قسەیە لە خۆمانەوە سەرچاوەی نەگرتبا، هیچ وڵاتێكی گەورەی جیهان رێگای بە خۆی نەدەدا چارەنووسی ئێمە دیار بكات و بەم جۆرە قسەی لەسەر بكات.
بۆیە من لەو باوەڕەدام، بەهۆی ئەوەی لە تەواوی ئەو بارودۆخانەی پێویست و گونجاو بووە داوای دەوڵەتمان نەكردووە، ئەگەر لە ئێستادا داوای بكەین، لەوانەیە ئەم داوایە لەسەر ئاستی جیهانی و نێودەوڵەتی وەكو بۆمبێك بە رووماندا بتەقێتەوە، چونكە ئێمە خۆمان فێری ئەوەمان كردوون كە "هێشتا كاتی ئەوە نەهاتووە كوردستان ببێتە دەوڵەت؟!".
ئەمەریكا گەورەترین وڵاتی زلهێزی جیهانە و كورد بە پشتوپەنا و هاوپەیمانی خۆی دەزانێ، لەبەرامبەریشدا ئەگەر ناچاری نەبێت، ئەمەریكا مامەڵە لەگەڵ عەرەبەكان ناكات، ئەویش لەبەرئەوەی عەرەبە سووننەكان تا ئێستاش زۆربەیان لایەنگری بەعسن و بە ئاشكراش دژایەتی ئەمەریكا دەكەن، عەرەبە شیعەكانیش لایەنگری ئێرانن و ئێرانیش دژی ئەمەریكایە، كەواتە لەم نێوانەدا چانسی پشتگیری ئەمەریكا بۆ كورد لە هەمووان زیاتر بوو، ئەگەر كورد سەربەخۆیی راگەیاندبا، ئەمەریكا ناچار دەبوو پشگیری بكات، نەك تەنها ناچاریش، بەڵكو بەبڕوای من زۆریشی پێخۆش دەبوو، چونكە هەر هیچ نەبێ وەكو چەكێك بۆ بەرژەوەندی خۆی، ئەم دەوڵەتە كوردییەی دژی عەرەبەكان بەكار دەهێنا، بەڵام ئێستا دوا تێپەڕینی (5)ساڵ بەسەر جەنگی سەر عێراق كە بە هۆیەوە وەكو راپۆرتەكان لە میانەی یادی (5) ساڵەی جەنگەكەدا باسیان كرد (4000) سەربازی ئەمەریكی كوژراون و (800000)كەسی مەدەنی عێراقیش كوژراون (كە هەندی راپۆرت باسی ئەوە دەكەن رێژەی كوژراوانی مەدەنی عێراقی دەگاتە دوو ملیۆن و نیو كەس، ئەم ژمارانە ئەمەریكایان بەتەواوی بێئومێد كرد، لە كاتێكدا تا ئێستا جەنگەكە یەكلا نەبۆتەوە و پێدەچێ جارێ زۆری مابێ كە عێراق ئارام ببێتەوە، بۆیە ئەمڕۆ ئەمەریكا بەهیچ شێوەیەك پشتگیری دەوڵەتی كوردی ناكات، چونكە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی بە پشتگیری ئەمەریكا، واتا زیادبوونی جەنگێكی تر بۆسەر جەنگە سەرنەكەوتوو و تەواونەبووەكانی ئەفغانستان و عێراق كە بە پلەی یەكەم لەسەر ئەمەریكا حسابن.
ئەم قسانەی تا ئێستا كردمان سەبارەت بە باشووری كوردستان "كوردستانی عێراق"بوو، سەبارەت بە پارچەكانی دی دروستبوونی دەوڵەتی كوردی زۆر ئەستەمترە و دروستبوونی دەوڵەتی كوردستانی گەورەش هەر هیچ. حزبەكانی هیچ یەك لە پارچەكانی دیكەی كوردستان خاوەنی پرۆژەیەك نین بۆ بەڕێوەبردنی وڵاتێك، تەنانەت ناكۆكیش لەناوخۆی هەریەكەیاندا هەیە، بۆ نموونە پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان ناكۆكی تەواو لەنێوانیاندا هەیە، بینیمان كە چۆن حزبی دیموكرات بوو بە دوو لەت كە یەكێكە لە حزبە سەرەكییەكان، لە كاتێكدا وەكو خۆیان دەڵێن بە قەدەر گۆڕێك خاوەنی زەوی نین لە وڵاتەكەیاندا. كەواتە ئەگەر دەرفەتێك هەبێ بۆ دروستبوونی دەوڵەتی كوردی ئەوا ئەم دەرفەتە لە باشووری كوردستان دەبێت، بۆیەش ئێمە قسەكانمان زیاتر لەسەر ئەم پارچەیەی كوردستان چڕ دەكەینەوە.