Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
مالیکی و ئایندە …. ڕزگار عومەر

مالیکی و ئایندە …. ڕزگار عومەر

Closed

 

 

 

      لە مانگی پێنج وشەشی ئەمساڵ ، ترۆپکی دیمەنی سیاسی عێراق لە پرسی سەندنەوەی متمانە لە مالیکی گیری خوارد و تائەمڕۆش سەرەڕای ئاهەنگ گێرانی هەوادارانی مالیکی کە گوایە ” سەرکەوتن ” یان بە دەست هێنا، هێشتا فشاری سیاسی بۆ لابردنی لە ئارادایە .

    گەورەترین بەدحاڵی بوون لەم پرسە ئەوەیە : کە بە دوای  سەرکەوتن  یان  سەرنەکەوتنی مالیکی یاخود نەیارانی ئەودا بگەڕێین . ئەم بەدحاڵی بوونە درێژەی وەهمێکە کە گۆڕانکاریەکان و مەترسیەکانی ئایندەی ئەمڕۆی عێراق چڕ دەکاتەوە لە نیەت و هەڵس و کەوتی ” پیاوێکی خراپ ” کە بە دوای فراوان کردنی دەسەڵاتەکانێتی ، لە کاتێکدا بە لاچوونی ئەم سیاسەتمەدارەش ، زەمینەی بارودۆخ وسیستەمی سیاسی لە عێراقی نوێدا لە دەرەوەی هەموو دەقە یاسایی و دەستوریەکان و بە پێچەوانەی هەموو ڕێکەوتنە سیاسیەکان و بەڵێنە ئیمزا کراوەکاندا ، توانای بەرهەمهێنانەوەی دەیان مالیکی هەیە ! کە ڕەنگە نموونەیەکی زیندووش قسەی ئەو ئەفسەرانە بێت کە لە کۆبوونەوە داخراوەکاندا دزە دەکاتە دەرەوەو ئەوان لە وێ بە مالیکی دەڵێن :- (( گەورەم بەس فەرمان بکەیت هەولێریش دەگرین ، مالیکیش پێیان دەڵێت پەلە مەکەن بە F-16 کانمان بە دەست بگات )) 

     ئەم نووسینە لە هەوڵی ئەوەدایە خوێنەران قەناعەت پێبێنێ کە مالیکی نەک تەنیا وەکو دەوڵەتمەدارێک لە ئێستادا ، بەڵکو وەکو دیاردەیەکی سیاسی نوێنەرایەتی هەڕەشەیەکی گەورەتر دەکا لە تەماح و تاکڕەوی کەسێک . ئەم بارودۆخەی ئەوی دروست کرد لە توانایدا هەیە لە دوای لابردنیشی کەسی تریش بەرهەم بهێنێ . بەتایبەتی بۆ هەموو ئەو هێزە کۆمەڵایەتیانەی کە دژایەتی عێراقی دوای سەدامیان دەکردو نەیاندەتوانی بەرژەوندیەکانی خۆیان زامن بکەن بە بێ عێراقی یەکگرتووی ، ژێر سێبەری پیاوێکی بە ئۆتۆریتەی سەربازی و هەیبەتی توندوتیژی دەوڵەت .

 ئەم هەڕەشەیە بریتیە لە ” قبوڵ کردنی ” تاکڕەویە ، لە ئاستێکی بەرینی هەموو هێزە چەکدارەکانی عێراق لەسەروی هەموویانەوە (سوپای عێراق) و هەموو ئەو میلیشیا چەکدارانەی بە چاوپۆشین لە پێکهاتەی ئیسنیکی و مەزهەبی و ناسیۆنالیستیان هاوکارو ئامادەباشی سەپاندنی ئەم ” قبوڵ کردنەن ” لە ئەمڕۆی عێراقدا .

 فاکتەرێکی تریش کە یارمەتیدەرە بریتیە لە سازگار بوونی ستراتیژیە دژ بە یەکە ئیقلیمیەکانە لە یەک خاڵی هاوبەشدا کە بریتیە لە سەپاندنی سیاستمەداری بە ” دەسەڵات ” لە بابەتی مالیکی ، کە ئیش بۆ بەرژەوەندیە ئیقلیمیە دژ بە یەکەکان بکات . ئەمریکاو ئێران نموونەی ئەو بەرژەوەندیە دژ بەیەکانەن کە بۆ ئەمڕۆ ئەگەر بۆ قۆناغێکی گوزەری کورتیش بێت کۆکن لەسەر پشتگیری پیاوێکی بەدەسەڵات و ئۆتۆریتە لە هەرەمی دەسەڵات لە عێراقدا . 

 

 میلتاریزم لە ئەمڕۆی عێراقدا

 

     هەڕەشەی پڕ چەک کردنی سوپاو میلتاریزە کردنی کۆمەڵگەو ژیانی سیاسی پێش ئەوەی تەعبیر بێ لە گومانی ” کورد ” لە بەرامبەر مالیکی ، بریتیە لە سوچێک لە قەلەقی و دڵەڕاوکێ ی جیهانی لە بەرامبەر تەشەنە کردنی خۆ پڕ چەک کردنی هەموو ناوچەکە .

 نیگەرانی لە خۆپڕچەک کردن تەنیا لەوە سەرچاوە ناگرێت کە دەوڵەتە دراوسێکان لە جەنگەکانی ئایندە لە بەرامبەر یەکتر بە کاری دەهێنن ، بەڵکو ترسە گەورەکە لەوەدایە کاتێک سوپایەک دژ بە هاوڵاتیانی هەمان ووڵات بەکاری دێنێ . 

      لە ساڵی 1980 تا 1988 عێراق و ئێران لە شەڕێکی وێرانکەر بوون لە گەڵ یەکتر . چەک نەما دژ بەیەک بەکاری نەهێنن تا کار گەیشتە بەکارهێنانی چەکی کیمیاویش . بەڵام ، هەردوو دەوڵەت لە دژی هاوڵاتیانی نێوخۆش هەر هەمان چەکیان بەکار دێنا .

    دڵەڕاوکێ لە سوپاو خۆپڕچەک کردن ترسێکی زۆر واقیع بینەو دەبێ حیساباتی جدی بۆ بکرێت ، لە ئاستی ڕای گشتی وجەماوەری لە کوردستان موتابەعە بکرێ وهەڵوێستی لەسەر وەربگیرێت ، نەک تەنیا وەکو هەواڵی ڕاگوزەر بەسەرماندا تێپەڕێ . چونکە ئەو ئامارانەی لەبەردەستە لە بارەی کڕینی چەک لە سوپای نوێ ی عێراق بۆ نمونە لە ساڵی 2007 – 2011 کە لە داتاکانی (ئینستیوتوی ستۆکهۆڵمی نێودەوڵەتی بۆ ئاشتی ) دەست دەکەوێت ، نیشانی دەدەن کە ئەم سوپایە تەنیا لە ماوەی پێنچ ساڵدا سەرگەرم وسەرقاڵی خۆ پڕ چەک کردنێکی بێ ئەندازەیە ، وەک ئەوەی ئەم ووڵاتە لە شەڕێکی ئیقلیمی گەورەبێت یان چاوەڕوانی شەڕێکی گەورە بێت ، ئەم ئامارانە تەنیا نیوەی حەقیقەتەکەیە ، نیوەکەیتری لەلای (هیثم الجبوري ) یە کە ئەندامی لیژنەی داراییە لە پەرلەمانی عێراقدا !

 ئەم ئەندامە چەند داتایەکی گرنگی ئاشکرا کرد بۆ ڕۆژنامەی( الزمان) کە لە ڕۆژی 2012/03/20 لە ژمارە 4152 دەقی لێدوانەکەی بڵاوکرایەوە لە لاپەڕەی یەکەم و قسەکانی ئەو بوونە مانشێتی سەرەکی ڕۆژنامەکە . ئەو ئامارانەی ئەو باسی دەکا جێگەی بایەخە چونکە قەبارەیەکمان پێ نیشان دەدا لە سێبەری میلتاریزم لە سەرهاوکێشە سیاسیەکان و ئایندەی عێراق ئەگەر بێتوو ئەم گەشەو فراوان بوونە ئاوا بەردەوام بێت ، ئەو دەڵێت :- 

ژمارەی سەربازانی چەک بەدەستی سوپای ئەمڕۆی عێراق 1 ملیۆن و 200 هەزار سەربازە . واتا بە چاو پۆشین لەو هەموو تانک و تۆپ و هەمەرو ئەو F-16 ئەمریکا دەیدا بە سوپای عێراق هەر 22 هاوڵاتیەکی عێراقی سەربازێکی مەشق پێکراو بەچەکەوە لە بەرامبەریان وەستاوە .

 الجبوری دەڵێت لە %15 بودجەی عێراق کە دەکاتە 15 ملیار دۆلار تەرخان کراوە بۆ سوپای عێراق کە زۆرترە لە کۆی بودجەی هەرسێ وەزارەتی : پەروەردە ، خوێندنی باڵا ، تەندروستی ! ئەمە لە کاتێکدایە کە وەزیری پەروەردەی عێراقی دەڵێت :- (بێجگە لە کوردستان) 4 ملیۆن هاوڵاتی عێراقی نەخوێندەوارەو 1518 قوتابخانەی کۆن یان لە قوڕوخشت دروستکراویش کە 3 دەوامی تیا دەکرێت لە ژێر هەڕەشەی داڕمان وڕوخاندایە بەسەر سەری قوتابیەکاندا !!

     ڕەهەندێکی تری گەشەی سوپای عێراق لە ژێر دەسەڵاتی مالیکی بریتیە لە بەرزکردنەوەی ژمارەی ئەو ئەفسەرانەی خاوەن پلەی سەربازی بەرزن ، هەروەها بەرزکردنەوەی موچەیان بە ئاستێک کە لە ئەمڕۆدا بە پێ ی قسەی الجبوری لە %90 ی ئەو پارەیەی بۆ سوپا تەرخان کراوە وەکو موچە سەرف دەکرێت . 

     لەسەردەمی بەعسدا کاتێک سوپای عێراق وەکو پێنجەم سوپای دونیا لە قەبارەو ژمارە وەسف دەکرا تەنیا 19 ئەفسەر پلەی (فەریق) یان هەبوو . ئەمڕۆ لە سوپای عێراقی ” دیموکراسی وپەرلەمانی ” 80 ئەفسەر پلەی (فەریق) یان هەیەو 200 ئەفسەریش پلەی (لیوا) یان هەیە ! کە (مظهر الجنابي) ئەندامی لیژنەی (ئاسایش وبەرگری) لە پەرلەمانی عێراق تەئکیدی لەم داتایانە کردەوەو وتی دەبوایە ژمارەی ئەو ئەفسەرانە  کەم کرێتەوە نەک زیادکرێت .

 ئەم هەموو زانیاریانە وەزارەتی بەرگری عێراق لێ ی بێ دەنگ نەبوو ، وەزارەتی بەرگری عێراق ڕەخنەی لەم لیژنانەی پەرلەمان گرت کە گوایە نهێنی سەربازی سوپای عێراق دەدرکێنن .

       لە شەڕی 2003 سوپای عێراق هەمووی لە ناو نەچوو ، توێژێکی بەرفراوان لە ئەفسەرەکانی سوپا دوای ماوەیەک چاوەڕوانی کردن سەر لەنوێ بوونەوە بەشێک لە پێکهاتەی سوپای عێراق . کلتووری پێگەیاندن لە نێو سوپای عێراق لە سەردەمی دروست بوونی دەوڵەتی عێراقەوە تا ئەمڕۆ ، کلتورێکی بێ ئەندازە خاڵیە لە بەها مرۆڤایەتیەکان و یەکێکە لە توندڕەوترین سوپای شەڕانگێزی ناوچەکە .

      لە ساڵی 1991 وە تا ئەمڕۆ ، ئەم سوپایە بە دۆراندنەکانی لە جەنگی کەنداوی یەکەم و ڕاپەرینی جەماوەریی باشوری عێراق و کوردستان ، بە دۆڕاندنی لە جەنگی 2003 دا لە بارودۆخێکی سایکۆلۆژی دیاریکراودایە . چونکە ئەو  توێژە بەرفراوانەی باسمان کرد کە پۆستە بەرزەکانی ئەو سوپایەیان بە دەستە گیرۆدەی تەعبیرێکن کە عەسکەریەکان خۆیان پێ ی دەڵێن ” کەرامەتی عەسکەری” و هەست دەکەن بەم زنجیرە دۆڕاندنانە ئەم کەرامەتە تێک شکێنراوە . 

     ئەم توێژە لە نێو سوپاهەڵگری هەموو ئەو گرێ وگۆڵە سایکۆلۆژیانەی ئەم دۆڕاندنە یەک لە دوای یەکانەن . هەر ئەوانیشن کە ئەمڕۆ بزوێنەری ئەو تەوژمە مەعنەویەی لە ” تۆڵە ” سەندنەوەن لە نێو ژیانی سوپای تازەی عێراقدا ، کە وایان لیدەکات تەنانەت خێراتریش بن لە تموحاتی مالیکی بۆ دەست وەشاندن لە کوردستان یان لە هەرشوێنێکی تری عێراق ، گرنگ ئەوەیە ” شەڕێک ” هەبێ کە ئەو ئۆتۆریتەو شانازیە لە دەست چووەی سوپا لە نێو کۆمەڵگەی عێراقدا بەزۆرو خوێن وبارود بسەپێنێتەوە . 

     کاتێک ئەم ویست و بارودۆخە سایکۆلۆژیە لەگەڵ تەکنەلۆژیای نوێ ی سەربازی ، مەشقی چڕو ، موچەی خەیاڵی بە یەک دەگەن ئەو کاتە تێدەگەین کە هەڕەشەی میلتاریزم چەندە جدیە لەحاڵی ئاوێزە بوونی بە ستراتیژو ئەجێندایەکی سیاسی .

 

      زەمانەت کردنی ( مەرجەع) وەکو پایەی ئایدیۆلۆژی

malki_sadam_198092958.jpg

       سیستانی ئێستا مەرجەعی گشتی شیعەکانە ، کە باری تەندروستی جێگیر نیەو ئێران و مالیکی چاوەڕێ ی مەرگی ئەون .

 

 ئێران لە دوای داگیر کردنی عێراق لە لایەن ئەمریکاوە بە دەست میانڕەوی و بێ لایەنی سیستانی گیری خواردوەو تینووی گۆڕانکاریەکە کە بتوانێ کۆتایی بەم میانڕەویە بهێنێ ، ئەویش لە ڕێگای حازرکردنی ” شەهرودی ” وەکو ئەلتەرناتیڤ و جێگرەوەی سیستانی . 

 

        مالیکی لە شەهرودی نزیکەو هەردوکیان بێجگە لەوەی نوێنەرایەتی دەخالەت وبەرژەوەندی ئێران دەکەن لە ئەمڕۆی عێراقدا لە هەمان کاتیشدا لە نێو خودی حیزبی دەعوەش نوێنەرایەتی هێڵێکی ئایدیۆلۆژی دەکەن کە ڕکابەریان هەیە لە گەڵ کەسایەتی و لیدەرکانیتری نێو حیزبەکەی خۆشیان .

 مالیکی و شەهرودی هەردوکیان پێویستیان بە یەکە ، وەکو پێویستی و سود بینینی سەدام حوسێن ومیشێل عەفلەق لە ڕاکردن و هاتنی یەکجارەکی عەفلەق بۆ عێراق لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو .

        بە هاتنی عەفلەق بۆ عێراق ئەو سەرپەنایە ئایدیۆلۆژیە دروست بوو بۆ حیزبی بەعس( لقی عێراق) خۆی وەکو سەرچاوەی سەرەکی و ئەسڵی ئەزموونی سەرکردایەتی نیشان بدا لە چاو( لقی سوریا )ی هەمان حیزب کە بە ڕەهەندی جیاواز دوژمنایەتی یەکتریان دەکرد . عەفلەق هەموو قورسایی وئۆتۆریتەی ناسراوبوونی خۆی لە ئاستی لقەکانی حیزبی بەعس لە دونیای عەرەبدا کردە پالپشت بۆ ئەزموونی بەعس لە عێراق بە تایبەتیش بۆ سەدام حوسێن . هاتنی عەفلەق ژیانی سیاسی و ڕێکخراوەیی نێو حیزبی بەعسی دیموکرات و شەفاف نەکرد ، بەڵکو بووە پایەک لە سێنترالیزە کردنی دەسەڵاتخوازی خوێناویانەی بەعس نەک تەنیا دژ بە نەیارانی بەعس لە نێو حیزبە سیاسیە عێراقیەکانی ئەوساو حیزبەکانی کوردستان ، بەڵکو بووە فاکتەرێکی یاریدەدەری بەهێز بۆ وەرگرتنی شەرعیەت پێدانی سیاسی وئایدیۆلۆژی لە سەرکوتی باڵە جیاوازەکانی نێو خودی حیزبی بەعس و زاڵ کردنی یەک دەنگی توندڕەوی فاشیست لە سەرکردایەتی بەعس .

 

     مەحمود هاشمی شەهرودی تەمەنی 63 ساڵەو 18 ساڵ لە سیستانی گەنجترە ، لە شاری نەجەف لە خێزانێکی بە ڕەچەڵەک ئێرانی لە دایک بووە ، کە لە شاری (شەهرود)ی باکوری تارانەوە هاتون بەرەو عێراق . ئەو یەکێکە لە دامەزرێنەرانی حیزبی دەعوە لە عێراق . لە ساڵی 1979 لە سەر داوی محەمەد باقر السەدر چوو بۆ ئێران و لەوێ بووە نوێنەری حیزب و پەیوەندیە ڕاستەخۆکانی ئەم حیزبەی لە گەڵ خومەینی بەڕێوەدەبرد و بە درێژایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو تا ساڵی 2003 ڕێکخەرو ئەندازیاری پەیوەندیەکانی ئۆپۆزسیۆنی چەکدرای ئیسلامی حیزبە عێراقیەکان بووە لە گەڵ ئیتیڵاعات ودەزگا سەربازیەکانی ئێران . 

     شەهرودی پەروەردەی حوجرە توندڕەوەکانی شاری قومەو بەشێکی زۆر لە شیعە نەرم ڕەوەکانی عێراق چ سیاسی چ ئاینی ترسیان هەیە شەهرودی جێگەی سیستانی بگرێتەوە ، چونکە شەهرودی زۆر لایەنگیری ئەلگۆ و شێوازی حوکمی ئیسلامی ئێرانە . شەهرودی لەسەر ئەم هەڵوێستانەی تا لە ئێران بووە پۆستی گرنگی وەرگرتووە لەوانە (سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەری) وچەندین پۆستی تر،چونکە هەڵوێستەکانی بە پێچەوانەی سیستانی هیچ سەربەخۆیەکی تێدا نیەو دەقاو دەق تەعبیرە لە خواست و بەرژوەندیەکانی باڵی پارێزگاران لە دەسەلاتی سیاسی ئێران . 

      ئەمڕۆ ئێران کەمپینێکی فراوانی بەڕێخستوە بۆ جێگیرکردنی شەهرودی وەکو مەرجەعی شیعەکان لە دوای سیستانی تەمەن 81 سال کە دوور نیە هەر لەحزەیەک پیری و نەخۆشی زەفەری پێببات . ئێران نەک تەنیا ئۆفیسی بۆ شەهرودی کردۆتەوە لە نەجەف ، بەڵکو وەکو هەڵبژاردن لە ئارادا بێت لە ڕێگای کردنەوەی دەزگای خێرخوازی بە نێوی شەهرودی پارەی زۆر بەسەر قوتابیان و هەژارو نەدار دابەش دەکات .

     مالیکی لە دوا سەردان بۆ ئێران کۆبوونەوەی لە گەڵ شەهرودی ئەنجام داو کەسیان دەربارەی ئەم  کۆبوونەوەیە لێدوانیان نەداوە . بۆ شەهرودی بوون بە مەرجەع بریتییە لە شادبوون بە دەسەڵاتێکی ڕەهای ئاینی بەسەر نزیکەی 200 ملیۆن شیعەی دابەش بووی سەر نەتەوەو وڵاتی جیاواز کە هەموو فەقێ و ئایەتوڵایەکی قوم و نەجەف خەون بەم پلەو پایە دەبینن . بۆ مالیکیش گۆڕینی مەرجەع بە کەسێکی نزیک لە خۆی هەر سێ کوچکەی ( مەرجەعی دینی – دەست ڕۆیشتنی موتڵەقی دەزگای دەوڵەت – سوپای تینوی شەڕ )ی بۆ تەواو دەکاو پێشمەرجێکی یارمەتیدەری بە تینە بۆ زەمانەت کردنی ئەجێنداو تموحە سیاسیەکانی خۆی .

               وێنە ، وەسف ، دەسەڵات

malki2_836651147.jpg

      تەنیا هاولاتیانی سادەی عێراق وکوردستان نین کە تێبینی زۆر بوونی وێنەکانی مالیکی دەکەن لە سەر ڕێگاوبانەکان وشوێنە گشتیەکانی باشوری عێراق بە گشتی وبەغدا بە تایبەتی ، بەڵکو میدیای جیهانیش وردتر لەسەر ئەم وێنانە قسەیان کرد بە تایبەتی نیۆرک تایمز و فاینانشل تایمز . هاولاتیان و میدیاکان بە سادەیی دەڵێن :- هەڵواسینی ئەم هەموو وێنانەی مالیکی سەردەمی سەدامان بیر دێنێتەوە . 

بەدەر لەوێنە ، ئەو وەسفانەی لە زمانی سیاسی مالیکی و دەزگا هەمە ڕەنگەکانی ڕاگەیاندنەکانی ژێر ڕکێفی خۆی بەکاردێت لە خزمەتی ناردنی سیگنالێک دایە بۆ ڕای گشتی کە هیچی کەمتر نیە لە خولانەوەی هەمەرەکانی سوپا لە کوچەو کۆڵانەکان .

 

    لە نێو یەکێک لە گرتە ڤێدیۆیەکانی سایتی یوتوپدا ، کە لە ئەرشیفی کۆنی  تەلەفزیۆنی عێراقی وەرگیراوە ، سەدام حوسێن گاڵتەیەکی سادە ، بەڵام زۆر گرنگ لەسەر دەرکەوتنی بەردەوامی خۆی دەکا لە تەلەفزیۆن ، لەوێدا بە پێکەنینەوە دەڵێت :- 

                                   (( پێویست ناکا تەلەفزیۆن داگیرسێنن ، هەر ڕەسمێکی سەدامی لە سەر دانێنن و تەواو )) ئەم قسە سادەیە ڕوویەکی ئەوەیە کە هەموو عێراقیەکان بە سەدامیشەوە دەیانزانی ئەو هەموو شوێنێکی داگیرکردبوو ، تەلەفزیۆنەکان ،لاپەڕەی یەکەمی ڕۆژنامەکان ، مەیدانەکان و شوێنە گشتیەکان و ..هتد . ڕووەکەیتری کە جێ ی مەبەستمانە ئەوەیە کە سەرەڕای زانینی ئەو حەقیقەتە ، سەرەرای ئەوەی سەدام خۆی نوکتەی لەسەر دەکا  بەڵام وێنەو تەلەفزیۆن داگیر کردنی سەدام هەر لە زیاد بوون بوو !

      گرنگی ئەم هەموو وێنانە لە ژیانی سیاسی و ڕۆژانەدا بریتی بوو لە هیلاک کردن وسەرنەوی کردنی سایکۆلۆژیای خەڵك ، لە ڕێگای ( دووبارە بوونەوە ) و ( ئامادەبوونی ) هەمیشە بە سەرسەری هاوڵاتیانەوە لە ڕێگەی وێنەو پۆستەر کە ڕەمزو جێگەرەوەی ئامادەبوونی دیکتاتۆر بوون لە هەموو شوێنێک  و لە هەموو کاتێکدا .

     ڕەنگە زۆر نیگارکێش تێبینی ئەوەیان کردبێت کە بەشێک لە وێنە زلەکانی سەدام خەوش وهەڵەی هونەری زۆری تێدابوو، تەنانەت هەندێکیشیان مناڵانەو نامەعقول بوون . بەڵام ، حکومەتی عێراقی لای نەدەدا ! خۆ کێشە سەرف کردنی پارەی زۆرتر نەبوو ، بەڵکو ئەم دۆخە خۆی لە خزمەتی سیگنالی ئامادەبوونی ئەفسانەیی دیکتاتۆر دابوو ، چونکە ئەم سیگنالە تەنیا سەپاندنی ترس وهەیبەت نەبوو . بەڵکو زەلیل کردنی زەوق و سەلیقەی هاوڵاتی بوو ، وەک پڕۆسەیەکی سادەی ڕۆژانەی دووبارە کردنەوەی چۆک پێدادان و بێ دەسەڵات کردن.

      وێنەکانی ئەمڕۆی مالیکی کێشەی هونەریان نیە ، چونکە تەکنۆلۆژیای چاپ ودروست کردنی پۆستەر لە باری کوالیتەوە ئەمەی چارەسەر کردووە . سیگنالی وێنەکانی مالیکی ، خاڵی هاوبەش و خاڵی جیاکەرەوەی هەیە لە وێنەکانی سەدام ، خاڵی هاوبەش بریتیە لە ” ئامادەبوون و دووبارە ” کردنەوەی خۆی لە لاشعوری خەڵکدا .

       خاڵی جیاکەرەوە ئەوەیە کە لەسەردەمی سەدامدا هیچ دەنگێکی ناڕەزایی بەرامبەری بەرز نەدەبۆوە لەسەر ئەم هەموو وێنانە ، چونکە عێراقی ئەوسا وەک هەموو دەزانین سیستەمێکی شمولی بوو . بەڵام ، لە ئەزمونی مالیکی جێ ی سەرنج ئەوەیە کە خۆی سودێکی زۆر دەبینی لەو ناڕازایاتیانەی بەرامبەر وێنە زۆربووەکانی ئەو بەرزدەکرێتەوە !

 سودی زۆری مالیکی بریتیە لەوەی ئەم ناڕازایاتیانە سەر بە بەرەیەکی پەرش و بڵاوی و فرە جەمسەرە کە نەیان توانیوە وەکو تەنێکی یەکگرتوو پێشی پێبگرن لە چوون بەرەو تاکڕەوی . سەرئەنجام ئەم ناڕازایەتیانە ترسی (گەڕانەوەی دیکتاتۆر) ی زیندوو کردۆتەوە ، بێ ئەوەی ئەم ترسە بتوانێ ببێتە بەرگریەکی کاریگەر لە ڕای گشتی و یارمەتیدانی لە وەرگرتنی هەڵوێست لە بەرامبەریدا . ئیشی مالیکی لەسەر ئاراستە کردنی ترسی ” گەڕانەوەی دیکتاتۆر”ە بۆ ئاستێک کە خەڵک وەکو ئەڵقەیەک لە ژیانی سیاسی ئەمڕۆی عێراق نۆرمالیزەی بکەن و قبوڵی بکەن .

     وەسف لە زمانی سیاسی مالیکی وهەوادارانی لە ئەمڕۆدا گەیشتۆتە ئاستێک کە دەکرێ لێ ی وردببینەوەو وەکو برغویەک لە مەکینەیەکی ئایدیۆلۆژی و سیاسی هەڵکشان بەرەو تاکڕەوی سیاسی و دەسەڵات زومی بخەینە سەرو لێکدانەوەی جدی بۆ بکەین . 

چونکە پرۆسەی دروست بوونی هەر دیکتاتۆرێک ئەگەر نیوەی هێزو سوپا دابینی بکات ، نیوەکەیتری بریتیە لەو زمانە سیاسیە کە نەک دیکتاتۆرو ئەرتەشی ئیعلامی ژێردەستی خۆی بەکاری دێنێ ، بەڵکو ئەو زمانەش دەگرێتەوە کە هێزەکانی کۆمەڵگە لە بەر بەرژەوەندو تموحی جیاواز کۆمەکی دروست بوونی دیکتاتۆری پێدەکەن و فشار دەخەنە سەربەخۆیی یان یەکلانەبونەوەی ڕای گشتی .

لێرە من  نموونەیەک دەهێنمەوە کە لەم ماوەیەدا زۆر دوبارە بۆتەوە ، نووسەرێکی سەر بەئیعلامی مالیکی بە نێوی (ایمان محسن الجاسم) لە ڕۆژنامەی (البیان)ندا ، لەژێر ناونیشانی (مالیکی وبنیات نانی دەوڵەتی یاسا) نووسینێکی لە ژمارە 964 ی ڕۆژی 2012/06/21 بڵاو کردەوە . لەوێدا ئەم نووسەرە لە وەسف کردنی مالیکیدا دەڵێت :- 

 

(( ڕەسیدی مالیکی و دەوڵەتی یاسا زۆر لەوە زیاتر چۆتە سەر کە هەندێک کەس لێ ی تێگەیشتبوون ، پشتگیری جەماوەریش ڕوو لەسەرە بە شێوەیەک کە ئەوە نیشان دەدا گەلی عێراق هۆگری بنیات نانی دەوڵەتی یاسایە، بەڕێز مالیکیش لە هەمووان زیاتر هێمنی پێوەدیاربوو لە مامەڵە کردنی ڕۆژانەی ئەم قەیرانە ، هیچ هەڵچوو نەبوو ، دەستوری پێشێل نەکردو پاشەکشەی نەکرد لە بەها جێگیرەکانی نیشتیمان کە گەلی عێراق مالیکی پێ دەناسێتەوە ، ئەو نەوەستا لە ڕۆڵ بینینی خۆی وەکو دەوڵەتمەدارێک و لێپرسراوێک لە جێ بەجێ کردنی یاساو سیستەم و بەڕێوەچونی عێراق لە گشت ئاستەکاندا ، پیاوێک کە قەیران نەیتوانی زەفەری پێببا یان غافڵی بکا لە جێ بەجێ کردنی ئەرکەکانی خۆی ))

 

مێژوویی بوونی ئەم جۆرە وەسفە لە ئەمڕۆدا هیچ پەیوەندیەکی بەوە نیە کە کێ نووسیویەتی چەندە هەڵگری درۆو چەندە هەڵگری ڕاستیە ، ئەم پەرەگرافە نموونەیەکە لە زمان و خیتابی مالیکی و بەرەیەک کە لە پشتی دروست کردنەوەی ” پیاوێکی بە هێزدان ” کە گوایە سەرەڕای زوڵم ی ئەوانەی موئامەرەی لێدەکەن هێشتا هەر لە خەمی دەوڵەت و میلەتدایە !

 ئەم وەسفە گێڕانەوەو قەتیس کردنی قەیرانێکی قوڵی سیاسی وڵاتێکە لە فۆرمی  ” سوپەرمانێک ” کە نابێ پێ ی بڵێین تووڕەو هەڵچوو ، تەنانەت کاتێک نامەش بۆ ئۆباما دەنێرێ و دەڵێ لەسەر نەوتی کوردستان جەنگ ڕوودەدات .

    لە وەسفی ئەم نووسەرەدا : گەلی عێراق بێ ئەندازە یەکپارچەیەو لە پشتی مالیکی وەستاون و خۆشەویستی وجەماوەری بوونی ئەویش وا ڕوو لەسەرە ! هەروەها بەرەی دژی مالیکی چیتر وەکو بەشێک و پێکهاتەیەکی  ناڕازی نێو تێرمی ” گەلی عێراقیش ” نەماون و خاڵی کراونەتەوە لە مافی جیاواز بوون و تەنیا وەکو چەند تارمایی سەرەڕۆ دێنە بەرچاو ، کە نەیانتوانی زەفەر بە مالیکی یان دەوڵەت ببەن . چونکە مالیکی و دەوڵەتیش لەم وەسفەدا بوونەتە یەک ماناو یەک تەعبیر، تەنانەت سەرەکیترین ڕەخنەش لە مالیکی کە ” فرە پۆستی دەوڵەت و سوپایە ” لەم وەسفەدا نەک حاشای لێ ناکرێت بەڵکو وەکو مەدحی بەڕێوەچونی عێراق لە گشت ئاستەکاندا سواخی هێزو توانای ئەفسانەیی سوپەرمانی پێدەکرێت .

 

              کێ لە دەرگای ماڵمان دەدا ؟

 

      کەم نین ئەو شی کردنەوانەی دیاردەی مالیکی بە بەرهەمی دەست تێوەردانی ئێران یان پشتگیری ئەمریکا دەزانن ، کە بێ گومان ئەم شی کردنەوانە ڕاستن و تەعبیر لە پایەکانی مانەوەو درێژە کێشانی ئەو دەدەن . بەڵام ، مالیکی بێجگە لەو فاکتەرە واقیعیانەش  نوێنەرایەتی شەبەحی ” عێراقی یەکگرتوو ” ش دەکا . کە هەموو ئەو بارودۆخەی دوای ڕوخانی سەدام دروست بووە نەیتوانیوە ڕیشەکیشی ئەو چوارچێوە ئایدیۆلۆژیە بکا لە کلتوری سیاسی ناسیۆنالیزم لە عێراقداو وەکو دێوێکی خەوتوو هەموو کاتێک چاوەڕێ ی گونجاوترین ومومکینترین بارودۆخە بۆ سەر لە نوێ هەڵسانەوە .

     د . قاسم حسین صالح سەرۆکی کۆمەڵەی دەرونزانی عێراقی ، دەربارەی” دەمارگیری ” شوناس لە وتارێکدا بە ناونیشانی ( گرێ دەرونیەکان لە کەسایەتی عێراقیدا) کە لە ژمارە 2523 ڕۆژنامەی  المدی  بڵاوبۆتەوە، دەڵێت :-

 

                              (( عێراق نەتەوەی جیاوازی لێ ژیاوەو دەژی : عەرەب ، کورد ، تورکمان ، کلدان ، ئاشور، یەزیدی ، شەبەک .. هەروەها پەیڕەوانی ئاین و مەزهەبی جۆراوجۆریشی لێیە لە بابەتی ئیسلام ، مەسیح ، یەهود ، سابیئی ، مەجوسی ..شافعی ، جەعفەری ، حەنەفی ، حەنبەلی .. هتد .ڕودواکان پێمان دەڵێن هەموو ئەو نەتەوە جیاوازو پەیڕەوانی ئاینە فرە ڕەنگە لە ئاشتیدا پێکەوە ژیانیان بەسەر بردووە هەر کاتێک دەسەڵاتی سیاسی دوور بووە لە دەست تێوەردان لە ژیان و تایبەتمەندیەکانیان ، هەموو کاتێکیش دژایەتی و کێشمە کێش لە نێوانیان دروست بووە تا ئاستی سڕینەوەو لە نێو بردنی یەکتر کە دەسەڵاتی سیاسی یان هێزێکی داگیرکەر بە نهێنی یان بە ئاشکرا هاندەریان بووە )) 

– هێڵی تەئکید هی منە –

 

پەیوەندی ئەم بۆچوونە بە ئەزمونی مالیکی بریتیە لە (دەست تێوەردان ) ، ئەم جۆرە لە شێوازی حوکمڕانێتی ئەو بەڕێوەی دەیبات ، هەر لە زیندوو کردنەوەی پێگەو ڕۆڵی میلیشیای چەکدار کە باکگرواندی نەتەوەیی و ئیسنیکی وئاینی جیاوازیان هەیە ، بۆ نموونە : سەحوەی سونی ، ئیسنادی شیعی ، جاشە کوردەکان و ئەو عەشیرەتانەی دەیانەوێ سەرلەنوێ بێنەوە مەیدان ، هەمووی ڕویەکی سادەی خولێکی ترن لە دەست تێوەردانی – دەسەڵاتی سیاسی و دەوڵەت – لە پێکەوە ژیان و جێ بوونەوەی میلەتە جیاوازەکان لە گەڵ یەکتر، کە لە ڕوداوەکانی دوای 2003 وە تا ئەمڕۆ درزی  گەورەو مەحاڵ ، زیانی  گەورەی پێکەوتووە.

      مالیکی نوێنەرایەتی دیاردەیەک ناکا کە هاوڵاتی گیرۆدەی دەمارگیری شوناس نەبێت و خۆی لە شوناسی عێراقێکی فیدرال و کۆنسێپتی هاوڵاتی بوندا ببینێتەوە . بەڵكو نوێنەرایەتی سەردەمێک دەکا کە سوپای عێراق لە زۆربەی ئەو گەڕەک و ماڵانەی پارێزگاکانی باشور، بە تایبەتی ئەو شوێنانەی کە کەمترین توندو تیژیان بە خۆیانەوە بینیوە خەریکی تەحری و پشکنینی بەیانیانە ، بە بێ هیچ ئامانجێکی دیاریکراو . لە یەکێ لەم پشکنیانە کە بە ڕێکەوت ماڵی نووسەرێکی عەرەبی بەردەکەوێ ئەفسەرەکەی سوپا پێ ی دەڵێت :- زانیاریمان بدەنێ لە سەر هەموو شتێک !! 

 

داواکەی ئەم ئەفسەرە چەندە خۆبەخۆیی بوبێت هیچ لەوە ناگۆڕێت کە ئەم لۆژیکە ئاماژەیە بۆ ڕۆڵێکی مەترسیدارو موحتەمەل کە ئەم سوپایە لە خۆی ڕادەبینێ ، وەکو نوێنەرایەتی کردنی توندوتیژی دەسەڵات و قودرەتی دەوڵەت کاتێک ماسکەکانی لەسەر دەم چاوی لادەچێت .  ئەو نووسەرە وردو درشتی ئەم پشکنینە زۆرە ملێیەی سوپای عێراقی کردە نووسینێک و بە ناونیشانی (( ئەو کاتەی حکومەت لە دەرگای ماڵت دەدا )) بڵاوی کردەوە ، کە بەڕاستی تەعبیرێکی زۆر دروستە لە دەست تێوەردانی دەسەڵات و دەوڵەت لە ژیانی هاوڵاتیان . 

      سوپای عێراق لە دەرگای ماڵان دەدا تا پێمان بڵێت من لەسەروی دەستورو یاساو پێویستم بە  مۆڵەتی حاکم نیە بۆ پشکنینی ماڵەکانتان . مالیکیش لە دەرگای قۆناغێک دەدا کە تەنانەت ئەو فۆرمە هیلاک و پڕ لە خەوشەی ” دیموکراسی “ش ناتوانێ یەک بگرێتەو لە نێوان (پێاوێکی بە‌هێزی سێنتراڵ) لەگەڵ سادەترین مافی پێکهاتەکان و شێوەی بەڕێوەچوونی نیمچە سەربەخۆکان ، بە تایبەتی لەگەڵ ئەزمونی کوردستان .

 

ڕزگار عومەر

orezgar@yahoo.ca

 

 

                                                            سەرچاوەکان

1. Singular ambition. By Michael Peel.

 FINANCIAL TIMES. Tuesday may 8 2012

2. http://www.shafaaq.com

3. Building Iraq’s Military: A Dubious Deal?

http://english.al-akhbar.com/content/building-iraq%E2%80%99s-military-dubious-deal

 

4. المدی /عدد 2500/السبت 2012/05/02

5. المدی / عدد 2509/الاثنین 2012/05/11

6. الزمان / عدد 4152 /الثلاثاء 2012/03/20

7. القدس العربي / عدد 7079

 

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.