محەمەد عومەر عوسمان پێی گوتم: نامەیەكی پاییزی م بۆ یار نووسیوە

 محەمەد عومەر عوسمان پێی گوتم: "نامەیەكی پاییزی" م
  بۆ یار نووسیوە
 رابەر فاریق

 لەباتی پێشەكی:

 كەنگێ ترپەكانی دڵی شیعر دەڕژینە زەریای سنگمەوە، كەنگی چیرۆكێك فێنكی سینییەك قاژە شووتی لە هەناسەمدا دەڕوێنێ، كەنگی رۆمانێك پڕاوپڕ دەبێت لە ئاڵوَزی منداڵدانی ئافرەتێك … لە كاتی دەركەوتنی خۆر، خودایە … كەنگێ لەم سەرابی ژینە، رامدەپێچیت بەرەو فەزا ئارامە سەرمەدییەكەت.
 تا ئێستەیش رێژەی زۆری ئەوانەی لێكۆڵینەوە لەسەر شیعر دەكەن، نە دەتوانن پەیوەندی هاوڕێیەتی لە یاد بكەن، نە دەتوانن لایەنە شاراوەكانی دەقەكە ئاشكرا بكەن، بەڵكو مەبەستی سەرەكییان ستایشی هەڵدانەبەردەم بەرانبەرە، واتە شاعیر، بۆیە هیچ لاتان سەیر نەبێ ئەگەر شیعری جوانیش ناشیرین بكەن.
 شاعیر ئەگەر بیەوێت پەیامەكەی بە پاكژی و راستی و دروستی بە خوێنەر بگەیەنێت، نە دەچێتە لای وشەی قەبە سواڵ بكات، نە دڕكی ئاڵۆزێتیی لە شیعرەكەدا دەڕوێنێ, بەڵكو هەوڵ دەدات بە رێگەیەكی جیاوازدا بڕوات، جگە لەمەیش هەرگیز دەسەڵاتی پەنجە و خەیاڵەكانی بەسەر پێنووسەكەیدا ناچەسپێنێت، بەڵكو قەڵەمەكە رەدووی پیتەكانی زمانی دەكەوێت، ئەگەر دەتەوێ شاعیرێكی داهێنەر بیت، واتە رانەهێنراویت، یا خود بە دوای جاویدانیەتی هەمیشەیی وێڵی، پێویستە ئەوە بزانی كە ناگونجێ هەم هێزی جەستەیی و هەم هێزی كەڵكەڵەیش بەسەر دێڕەكاندا بچەسپێنی، خۆ ئەگەر بیریشت لەمە كردۆتەوە و نەگەیشتوویەتە ئامانجێك كە دیاریت كردووە، ئەوا دڵنیابە نێوەی گرەوەكەت یا خود راستتر بڵێم: لەگەڵ وشەدا لەسەر شەقامی دێڕ، لەگەڵ شیعر لە پیاسەدای، بۆیە چاوەنواڕی مەكە بگاتە كۆتایی، چونكە مرۆڤی لێزان فەقەت بیر لە هەنگاوەكانی دەكاتەوە، شیعری جوان هەرگیز پەروانەی دەوری مانایەك، باسێك، زێدێك، خەیاڵێك و روانینێكیش نییە، بۆیە فراوانە و هەر وشەیەك بۆنى لە بۆنى باڵەكانى رەنگاڵە بچێت، دەبێتەوە لەناویدا. شاعیرەكەشی خەیاڵی هێندە بەرزە لە كاتی فڕینا، كام لقی فەنتازیا كەسی پێی نەگەیشتبێت، بە ئاسانی لەسەریا دەنیشێت. ئاخر بۆیە هەردەم بێدارە و هەر جارێك خوێنەر بەرەو ئاقارێك دەبات، بە كەمترین وشە، چڕترین خەیاڵ زۆرترین مانا، فرەترین ئامێزت بۆ دەكاتەوە، ئەو شاعیرانەی لە بەرانبەر خوێنەرەكانیان تەریق دەبنەوە، لەبەر ئەوە نییە دێڕەكانیان بێمانا بێ، بەڵكو زادەی ئەوەیە خۆشیان دەوێت، رێز لە بینایی و بیركردنەوە و سەرنج و گفتوگۆكانیان دەگرن.
 خوێنەری راستەقینە، پیت بە پیت و وشە بە وشە و دێر بە دێر و شیعر بە شیعری شاعیر، دەخاتە بەردەم میكڕۆسكۆبی رەخنەكانی. رەخنەگری راستەقینە، نە باسی خودی شاعیر دەكات، نە ئەو شتانەی گشتی دەیزانن، لەبارەی شیعرەكەوە. شاعیری راستەقینە، شیعرەكانی بۆ خوێنەرەكانی شرۆڤە ناكات، سەرنجی شەو نادات كێ رەخنەی لە بەرهەمەكانی گرتووە، چاوەنواڕی ئەوە ناكات، كێ بە ستایشەكانی لەسەرا بەوە پەلكێشی دەكات بەرەو بەهەشتی وەهمی. ئەوانە هەموو تووڕ هەڵدەدات، ئەو هەڵانەی كە بۆی دەستنیشان كراون، دروستیان دەكاتەوە و كات، نە سوپاسی هەڵدەداتە بەر بیستۆكی رەخنەگر، نە سوپاسی لێكۆڵەر دەكات، نە چاوی قەڵەمی خوێنی لێدەڕژێت، نە دەبێتە زەریای پێكەنین. رەخنەگر كە دەستی بەرسنگی شیعر دەكەوێت، دەزانێ كەوا دڵی گەوزاوە لە ترپەی گەرم، لە هەمانكاتدا نەرم بە پێچەوانەشەوە جیاواز لە هەموو شەوانی دیكە بیرم كردۆتەوە و بیر كەرەوەم، جگە لەمەش "جاری وا هەیە ساڵێك تێدەپەڕێت، یەك شیعری جوان نابینم، ساڵ دەگوزەرێ، ئەم زەوییە سێ سەد و پەنجا و پێنج رۆژ قووتدەدات، من ناتوانم بڵێم شیعرێكی جوانم خوێندۆتەوە، چونكە نییە"(1)
 ئەمەش لەوەوە هەوێنی گرتووە كە شاعیرانمان گیرفانیان هێندەی وشەی بێگانەی تێدایە، هێندەشی كوردی، و كات هێشتایش لە ژێر سێبەری شیعری عەرەبی و فارسی و سوێدی و ئەوانی دیكەوە خەوتوون، كەچی لایان وایە خوێنەر رۆشنبیرییەكی ئەوتۆی نییە و ئەزموونێكی هیندە باشیان هەیە، مەگەر ئاسمان باوەشیان پیا كات، دەنا روومەتی خوێنەر ناكەوێتە بەرشنەی شیعرە باڵاكانیان.
 ئەم جۆرە شاعیرانە وابیر دەكەنەوە كە ئەوان بەخێوكەرن، خوێنەریش جووجەڵەیە هەر بۆیە بە چنگ گەنمی شیعریان هەڵدەدەنە بەردەمیان، كەچی حەیف مریشیكی فەزا تاریك و كابووسە مەحاڵەكەی ئەوانیشی لێناگەڕێت دەنكێك لە دەنووكییەوە بەرەوبینی ببێتەوە.
 شیعری ئیستاتیك و سەوز هاوار ناكات، بەڵكو بەدەنگێكى نەرمتر دەكات لە شەونمی سەر پەڕی گوڵە سپییەكانی، باغی پیتە جاویدانەكان. ئەو شیعرەی چەندین جار دەیخوێنیتەوە هەمان ماناكانى پیشترى بۆ ناردى بەو كۆترانەى عاشقى پاییزن، پێی مەڵێ: خۆشم دەوێی.
 لە هەشتاكان كۆمەڵێك شاعیری جیاواز هاتنە ناو دنیای ئەدەب، لەوانە: بەختیار عەلی و هیوا قادر و مەریوان وریا قانع و محەمەد عومەر عوسمان و چەندین ناوی دیكە، كەوا هەریەكەیان بەستایلێكی تایبەت دەركەوتن، ئەوەى ئاژاوەیەكى ئیستەتیكى گەورەى خوڵقاندا "محەمەد عومەر عوسمان" بوو، ئەویش لە رێگەی دیوانی یەكەمی "لە غوربەتا".(2)
 هەڵبەتە رێژەی زۆری شیعرەكانی ئەم دیوانە، پێوسیتە زیاد لە بۆچوونیك و زیاد لە لێكۆڵینەوەیەك و زیاد لە رەخنەیەك و زیاد لە ستایشێك و قووڵبوونەوەیەكیان بدرێتە پاڵ، بۆ ئەوەی هەم پڕێتی و هەم بۆشاییەكەكان دەربكەون.
 ئێستە " نامەیەكی پایزیی" خۆم دووبارە دەنووسمەوە و بۆ یەكێك لە كیژەكان دەینێرم، ئەو كیژەی ئامێزی بەقەد ئاسمان فرەیە، وەلێ رەنگە هەموو وشەكانم لێ قبووڵ نەكات، بەشێوازێكیتر هەندێكیان بگۆڕێت و بە قاسیدەكە بینێرێتەوە، تاكو منیشی دوا سەرنجی خۆمی ئاراستە بكەم، رەنگە بێدەنگشی بم هاوڕێیكی دێرینم بەرسڤێكی بۆ بخاتە پۆستە:
 "ئەی ئەو كچەی پایزانیش
 بەرگت سەوزە و
 گوڵی تەڕ ئەدەی لەسەرت
 خەو مەبینە قۆڵ و باسكم
 پشتێنێ بێ بۆ كەمەرت"
 ئەمە دوو دێری سەرەتای ئەو شیعرە بوو كە بۆ كێژێكم نارد، كە بەرسڤی نامەكەی گەیشت بینیم دێرێ دووەمی بەو چەشنەی خوارەوە دارشتۆتەوە "خەم مەبینە … قۆڵ و باسكم … پشتێنێ بن بۆ كەمەرت" لێرەدا بێ ئەوەی دەستكاری وشەیەكیشی بكەم، هەموو رەخنە و ستایشەكانی دەخەمە روو، سەبارەت بە گۆڕینی وشەی "بێ" بۆ "بن" نووسیبووی: بۆیە لە تاكەوە كردن بەكۆ، چونكە تۆیشی نووسیبووت: "قۆڵ و باسكم" لەبەر ئەوەش بۆ چوونەكەم دروستە، چونكە ئەوانە دوو وشەن.
 لە هەمان نامەدا وەلێ لە جێگەیەكی تر نووسیبووی: حەجەب، تۆ لە زێدێكدا دەژیت، دەمژمێرێكیشی تامی بەختەوەری راستەقینە ناكەیت، وەلىَ هێندە میهرەبانی ئەوەتا لەبەرچاوی شیعرێكدا تەمەننای پاییزت لە سەوزی  هەڵكێشاوە، هێندە خەیاڵفراوانی توانیوتە لەم وەرزە پەمەییە لە سەوزاییم بگەوزێنی. دەزانی ئەم شتانە تەنها بە مرۆڤی باڵا دەكرێن، چونكە دكارێت كۆمەڵێك فەزای ئیستاتێك و پڕ شەوق بخوڵقێنێ، هەر بۆیە لە لات سەیر نەبێ كە سەرسامم بەو شێوازەی شیعرەكەت داڕشتووە. دەزانم لەكن تۆ نیشتمانیش تاراوگەیە، دەزانم ئەو خەیاڵاتانەی لە توێی سەرەتا هەڵگیراون، بە تەنافی نامۆیی و غوربەت هەڵواسراون.
 ئەمەش جێگەی بایەخە، لەبەر ئەوە نا كە گیانم بە ئازارێكی تەڕ دەگەینێت، لەبەر ئەوەی شتێكی تازەیە لە جیهان و فەزای عەشق و مەستبووندا:
 "تۆ نەتدیوە … چۆن ئاگری سپی پیریی
 بەربووەتە قژی سەرم؟
 زۆر ئەترسم…
 دارستانی قژی رەشت بگرێتەوە"
 نووسیبووی: رەنگە مەبەستت لە هێنانەوەی وشەی "ئاگر" ئەوە بێت تا پێم بڵێی، سەیركە هاوڕێم چ خەمێكی قورس دایگرتووم. ئەگەرچی قسەكانی ئەویشم بڕی وەلێ ئاگر سیمبولە بۆ "خەم" خەمێك كەڵەگەتتر لە بەژنی حوزنی ئەوین، گەرمتر لە "تا"ی تەوێڵی عەشق.
 ئەم شیعرە كتومت شەربەت وایە، لەتام، وەلێ شەرابە و مەستی كردووم، وەكات دنیایەك تێڕامان و ئاژاوەی گەورە گەورەی هێناوەتە ناومەوە. رەنگە لە رێگەی ئەم وشە و واتا و دیارانەوە ویستبێتت پێم بڵێی: بەو چەشنە كانیی یەكێك لە ستایلە وەهمییە ئیستەتیكەكانم رژاندۆتە زەریای ئەدەبی میللەتەكەمەوە، ئەگەرچی لافت بەسەرەوە لێ نادەم وەلێ دروستە پەی بەو حەقیقەتە ببەن.
 ئەو كیژەی لە سەرەوە باسم كرد، بە تێڕوانیی خۆی ئەم دێڕانەی خستە قاڵبی شرۆڤەیەكییەوە، ئاخر ئەو بەر لەوەی منی خۆش بووێت، رەنگە خوێنەرێكی جدی بێت و تەئەمولەكانی دەربخات. كە دەگوترێت پاییز هات، یەكڕاست تێدەگەم كە محەمەد عومەر عوسمان لە یەكێك لە وێستگە نزیكەكانی گەڵا چاوەنواڕی دەركەوتنی دواهەمین خۆری پاییزە، ئەمەیش یەكێك لەو تایبەتمەندییە گرنگانەمان لەلا دەدركێنێت، كە شاعیرێكی بێدەنگ، دەنگی خۆی بەخشیوە بە مرۆڤایەتی، دەنگێك پڕ لە سیحر و ئەفسانە و داهێنان، كە وندەبێت مانای گەڕان بەدوای تازەگەرییەكی نەبینراودا دەگەڕێت، ئەم گەڕانەیشی دەفرێكی پڕمان دەداتە دەست، لە ئاسوودەیی.
 ئەگەرچی كۆ شیعری "لەغوربەتا" سەروادارن، وەلىَ خوێنەر هەست بە قورسایی قەڵەمی شاعیر ناكات، بەڵكو دوای تەئەمولێكی درێژخایەنیشی تێدەگات كە ئەو شیعرانە بۆنی سروشتیان لێدێت، نەك پەنجەكانی ژەنەڕاڵ:
 "تۆ نەتدیوە … پەنجەكانم
 دەچڵی وشك و برنگن؟
 گەر ببنە شانەی قژت
 ساتێك نابا ئەشكێتەوە!"
 لە هەمان نامەدا كیژەكە نووسیبووی: بەر لە هەر شتێك وشەی "ئەشكێتەوە" دروست نییە، بەڵكو "ئەشكێنەوە"، چونكە تۆ لێرەدا باست زیاتر لە پەنجەیەك كردووە، بۆیە ئەم وشەیەی بەكارتهێناوە تاكە، دەبێ كۆ بێت وەكو ئەوەی من بە نموونە هێناومەتەوە، تا دژ بە یەكتری نەوەستن، دێرەكان.
 بەو چەشنەش درێژەی دابووی: كوا پەنجەكانت وشكن، نەْ  ، سەوزترن لە چڵێك رێحانە، كە بەر گەردنم دەكەون دنیای جەننەت رادەپێچنە دووتووێی تاڵە موولوولەی خوێنە بزێوەكەی جەستەم. وا مەڵێ ئەی یار، تۆ چووزانی وەكو چیلكەدار قرچەیان دێت، لە دارستانی قژمدا:
 "لۆمەم مەكە … گەر دیت چاوم
 هەردەم وەك هەوری زستان بوو
 من كەناری شیعرم بەسە
 باوەشم بۆ بگرێتەوە
 ئەگەر هاتوو بیستت خۆم كوشت
 بزانە كە …،
 نەمتوانیوە شیعرێ بڵێم…
 ئازارمی تیا جێبێتەوە!"
 مرۆڤی باڵا تەنانەت لەناو جەنگیشدا پێكەنینی لێوەكانی جێناهێڵێت، ئەمە مانای ئەوە نییە كە گاڵتەی بە هەموو، تەنانەت یەكێكیشی، ئەو جەنگانە بێت، كە دۆستەكانی تیادا دەكوژرێن، بەڵكو گەشبینە بەرانبەر بە ژیان، واتە دەیەوێ پتر ژیان بكات، تا داهێنانی تازەترمان پێ نیشان بدات. هەرگیز ناخوازێ دوژمنەكەی راستەوخۆ بكوژێت، چونكە كۆمەڵێك بیرۆكە و شابیری لەلا گەڵاڵە بووە، ئەو نەدەركی پێ كردوون، نە دكارێ بە تەنیشتیاندا تێبپەڕێت. هەر بۆیە "ئەو چەكەیش كە بەكاری دەهێنێت بۆ كوشتن، پێكەنینەكەیەتی، نەك تووڕەییەكەی"(3).
 لەم شیعرەدا ئیشە سەرەكییەكە لەسەر "رەنگ" یاخود "پێشبینی" كراوە، ئەم ناخوازێت پەنجەكانی لەناو قژی ئەو هەڵوەرن، نایەوێت لەكابووسدا قۆڵ و باسكی بكات بە سەرین، یاخود پشتێن بۆ كەمەر.
 خۆ ئەگەر بەوردی سەرنجی وشەی "پشتێن" بدەین، دەردەكەوێ كە ئەم وەكو شاعیرەكانی تر كلتووری خۆی لەیاد نەكردووە، هۆكاری سەرەكی شوێن جوان هەڵكەوتنی ئەم وشەیەش هەر بۆ ئەوە دەگەرێتەوە، هەروەها گەورەترین كۆستیش كە ژیانی لەبەر چاوان قوورسی بكات، بە تاڵبوونیەتی لە شیعر، هەر بۆیەش دركی بەوە كردووە كە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی مەرگ دەبێت. شێوازەكانی مردنی مرۆڤ زۆرجۆرن، هەروەها كوشتنیشیان، وەلىَ هی شاعیر جیاوازترە لە هەموان، چونكە لای وایە ئەگەر شیعرێكی تازەی بۆ بەرانبەرەكەی رەوانە نەكرد مانای ئەوەیە كە: "ئیتر تەواو …. عەشق تەواو…. ژیانی تەوان / هێندە نابا هەموویت بیر دەچێتەوە"(4)
 كە عەشق بەرەو ئاوابوون رۆیشت، ژیانیشی بەپێی پەتی دەچێتە سەردووگردی عەدەم، ئیتر شاعیر سواری شەمەندەفەرێك دەبێت كە لای وایە بەرەو ژیان دەڕوات، وەلێ مخابن لە سكەكەی دەترازێت و مردن ئامێزی بۆ دەكاتەوە.
 
 سەرچاوە و پەراوێز:
 1-هیوا قادر رەخنەی چاودێر، ژمارە (50) دووشەممە 22/1/20047، ل (4). تۆزێك دەستكاریم كردووە تەنها بۆ جوانتركردنی رستەكە، ئەگینا هەمان مەبەست دەگەیەنێت.
 2-لە غوربەتا، شیعری: محەمەد عومەر عوسمان، چاپی دووەم، ساڵی (2002)، چاپخانەی رەنج. "نامەیەكی پایزیی"یم لەم دیوانە وەرگرتووە. بڕوانە (ل)(115).
 3- مرۆڤی باڵا. هەڵبژاردەیەك لە تێكستەكانی زەردەشتی نیتشە، نیتشە. وەرگێڕانی: بەختیار ئەحمەد ساڵح.
 چاپی یەكەم، ساڵی (2007) (ل)17
 4- زمانی عەشق، زەمەنی ئەنفال. شیعرە كوردی و فارسییەكان، رێبوار سیوەیلی. چاپی یەكەم ساڵی (2000)، چایخانەی رەنج.
 ل (72). هەردوو وشەكانی "ژیان تەواو" من دامناون، تاكو مەبەستەكەم بە تەواوی بە خوێنەر بگەیەنم، بەبێ ناشیرینكردنی سیما و ناوەڕۆكی شیعرەكە.