ناتوانم لەخۆشەویستى دابڕێم

 ناتوانم لەخۆشەویستى دابڕێم   
        رەسووڵ هەمزە تۆڤـــ
 و. عەبدولڕەحمان فەرهادى
 
 
 گوندى تسۆفكرا كە ناودارترین وەرزشوانانى كارامەى رۆیین لە سەر پەتى لێیە، رۆژى لەدایك بوونى نەوەكانیان بەو رۆژە دادەنێن كە منداڵێك دەست دەكات بەڕۆیین لەسەر پەت. هەروەها لە گوندى كۆباچى ناودار بە زێڕنگەرى، یەكەم رۆژى لەدایك بوونى رۆڵەكانیان بەو رۆژە دادەنێن كە منداڵەكە یەكەم كارى بۆ باوكى دەكات، ئەویش نەخشاندنە لەسەر زیو، ئەوكاتە باوكەكە بەشانازییەوە دەبێژىَ: ((ئێستا رۆڵەكەى من لەدایك بووە)). ئێستاش ئەز سەرم ماشو برنجییەو زەحمەتە بێژم كەى لەدایك بوویمە؟. كە منداڵێكى تەمەن پازدە ساڵى بووم، جارىَ قایشم لەپشتىَ نەكردبوو و زینم نەخستبووە سەر ئەسپەكەم، بەڵام توانیم یەكەم شیعرى خۆم لەسەر پێستى مانگایەك بنووسمو لەسەر بانى ماڵە چیاییەكەم رایخەم. دواى ئەوەش یەكەمین شیعرى خۆم لە پەخشنامەى سەر دیوارى قوتابخانە بڵاوكردەوە، بۆیە دەتوانم بڵێم ساڵى (1943) لەدایك بوومو ئەو كاتەى كە دەزگایەكى بڵاوكردنەوە لە داغستان یەكەم كۆهۆزانى بۆ بڵاوكردمەوە. نازانم چ كاتىَ بوو كە باوكم گوتى كوڕانى چیا هەست بە پێداهەڵدانى خۆیان دەكەن لەگەڵ خۆیاندا. باوكم گوتى ئێستا كوڕى من لەدایك بوو، بۆیە لەدایك بوونى راستەقینەى من بەستراوەتەوە بە لەدایك بوونى شیعرەكانم. لەگۆرانییەكەوە ژیانى من دەستى پێكرد كە تا هەتایە پابەندم پێوەى.
 شیعر وەك هەر كارێكى ترى سوودبەخش، ژیانى گەل دەڕازێنێتەوەو دەوڵەمەندى دەكاتو وادەكات كە لەناوەرۆكدا بەقووڵبوونەوەدا بچێت. بەرزترین ئاواتیشم لەوەدایە كە تا دواهەناسەم سەرچاوەى سوودبەخشین بم بۆ گەلەكەم، هەر لەخزمەتیشیدا دەبم نەك لەترسان، بەڵكو بە سرووشێك لەویژدانەوە. دراوسێكانمان دەڵێن سەرجەم پەندو وتەجوانو گوزارشتە بەچێژەكانى سەرزارى خەڵك لەگوندى تساداوە سەرچاوەیان گرتووە. نازانم بۆ بە شار ناوى دێنن، كەچى ژمارەى خانووەكانى لەحەفتا ماڵ تێپەڕ ناكات.
 وشەى (تسادا) واتە (لەناو ئاگر)، كەواتە خۆر زووترین كات لاى ئێمەوە هەڵدىَو تا درەنگانیش لامان دەمێنێتەوە. لێرە باوكم شاعیرى گەورەى داغستان، هەمزە تسادا سەرى هەڵدا. من منداڵى چوارەمو كوڕى سێیەم بووم لە خانەوادەكەمو لەرۆژى هەشتى ئەیلوولى (1923)دا لەدایك بوومو دوو براى گەورەشم لەمەیدانى جەنگى نەتەوەییدا شێرانە شەهید بوون. لەحوزەیرانى (1951)دا باوكم لەدەستدا كە لە تەمەنى (74) ساڵیدا كۆچى دوایى كرد. پیاوانى دەرو دراوسێو مامۆستایانى قوتابخانە لەسەرم بوون كە شیعرەكانى باوكم بەر لە بڵاوبوونەوەیان لە رۆژنامەكان بخوێنمەوە، بەهەژانەوە دەمخوێندنەوە، دواى ئەوە خۆم پێگەییم كە كوڕى ناوەنجى بنەماڵە بوومو دەستم كرد بەشیعر نووسین. یەكەمین شیعرەكانى خۆم لەبارەى كوڕانى دراسێكانمەوە بوون، دواى ئەوە لەبارەى قوتابخانەكەمو هاوڕێكانمو مامۆستاكانمەوە نووسیم.
 ساڵى (1940) خوێندنم لەخانەى مامۆستایان لە شارى بویناكسك تەواو كردو گەڕامەوە هەمان ئەو قوتابخانەیەى كە تێیدا خوێندكار بووم، بەڵام ئەمجارەیان بەمامۆستایى، كە ئێستا قوتابخانەیەكى دواناوەندییەو ناوى باوكمى پێوەیە. لەپۆلى حەوتەمدا بووم رۆژنامەى (بەلشەفیى چیا) یەكێك لەشیعرەكانمى بڵاوكردەوە، دواى ئەوە زۆرم شیعر بڵاوكردەوە، بەڵام ئەوكاتە خەڵك بە رەسووڵ هەمزە تۆڤـ نەیاندەناسیم، بەڵكو پێیان دەگوتم ((كوڕى هەمزە تسادا)).
 لە شیعرە بەراییەكانمدا وشە زۆر بوونو بیرۆكە كەم، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، دەبىَ دان بەوەدا بنێم كە خۆم سەرسامى شیعرەكانى ئەو كاتەى خۆم بووم، بەهادارترینو خۆشەویستترین دیوانیشم ئەو دیوانەیەكە كەمترین پێگەیشتنى پێوە دیارە. یەكەم دیوانە شیعرم ناوى ((ئەڤینێكى زۆرو رقێكى ئاگرین))بوو. ئایا دەتوانم ئەو خۆشییە لەبیر خۆم بەرمەوە كە دواى بڵاوبوونەوەى ئەو دیوانە كچانى چیا چەندین نامەیان بۆ ناردم؟! یان ئەو ناخۆشییانە لەیاد بكەم كە دەمدیت شوانەكانى دەشتو دەر لاپەڕەكانى دیوانەكەمیان دەكردە پەڕە جغارە؟!. ئەمە لەساڵى (1943)دا بوو كە تازە سمێڵم دانابوو و ریشم دەتاشىو رۆژانە لەخۆشەویستیدا دەژیام. من تا ئەو كاتەش بەگەلێك جۆرە كارەوە خەریك بووم،  لەوانە ببووم بە یاریدەدەرى دەرهێنەر لەشانۆى ئاڤاریى گەڕۆكو نووسەر لە رۆژنامەى (بەلشەفیى چیا)و لەرادیۆشدا كارم دەكردو ئەوكاتە زۆر شیعرى لاوازم نووسین. دواى ئەوە چوومە مۆسكۆو تازە وەك ئەندام لە نووسەرانى سۆڤێت وەرگیرابوومو ناسنامەى ئەو ئەندامێتییەو هەندىَ پارەم لەگیرفاندا بوو، چووم پێوەندیم بە پەیمانگاى گۆركیى ئەدەبییەوە كرد. لەمۆسكۆ گەلىَ نهێنى لەبارەى شیعرو شاعیرێتى لەژیانمدا ئاشكرابوون كە تا ئەوكاتە لێى نەبان بووم، ئەوە بوو یەك لەدواى یەك كەوتمە داوى عەشقى شاعیرانى سۆڤێت، جارێك بلۆكو جارێكى تر مایكۆڤسكىو جارىَ باسترناكو یەسەنینو تسفیتایڤاو باگریتسكىو شاعیرى ئاڤارى مەحموودو ئەڵەمانى هاینىَ، بەڵام خۆشەویستیم بۆ پۆشكینو لێرمەنتۆڤـ هەردەم چەسپاوەو لەق نابێت. من هەر لە منداڵییەوە بەر لەوەى ردێنم بتاشم، ئاشنایەتیم لەگەڵ ئەدەبیاتى رووسى هەبوو، ئەمەش بەكاریگەریى باوكمەوە بوو كە واى دەكرد چیرۆكەكانى تۆلستۆى ((حاجى موراد)) بۆ گوندنشینانمان بخوێنمەوەو ئەویش دەمودەست دەیكردە ئاڤارى.
 پیرەمێردانى ئەوكاتە كە گوێیان لەم چیرۆكانە دەبوو دەیانگوت نووسینى راستەقینەو راستگۆیى وا هەرگیز لەكارى مرۆڤدا نییە، بەڵكو خودا خۆى ئەمانەى داهێناوە. من ئەوكاتە پەندەكانى كریلۆڤـو (حەربا)ى چیكۆڤـو (گوند)ى پوشكینم بەوەرگێڕانە بەچێژەكانى هەمزە تسادا لەبەر دەكرد، منیش زۆر جاران  قەسیدەكانى شاعیرى خۆشەویست لێرمەنتۆڤـو پوشكینو یەسەنینم بۆ وەردەگێڕان… لەساڵى (1947) یەكەمین كۆهۆزانم بەزمانى رووسىو دواتریش هى دیكەم بڵاوبۆوە، ئیتر لەوەوە شیعرەكانم بۆ زمانانى جیهانى وەردەگێڕدران… ژیانم وەك ژیانى رۆڵەكانى نیشتمانەكەم بووە، بەڵام هەرگیز نەمویستووە شیعرەكانم لەشیعرى هاوڕىَ شاعیرەكانم بكات. دواتر گرنگترین دیوانە شیعرەكانم بڵاوكردنەوە كە ئەمانە بوون: (ساڵى لەدایك بوونم، وشەیەك لەبارەى برا گەورەكەمەوە، نیشتمانى چیایى، كچى چیایى، ئەستێرە بەرزەكان، ئەستێرە لەگەڵ ئەستیرە دەدوىَ، سەعاتى سێیەم، كتێبى ئەڤین، شیعرە فارسییەكان، داغستانى من، سۆناتەكان)و گەلێكى دیكە. مانەوەو جێگیرى لایەنى بەهێز نییە لاى شاعیر، چونكە شاعیرێتى وەك دەڵێن میزاجە، میزاجیش بە زۆرى وەك كەشوهەوا لەگۆڕاندایە، بەڵام لەگەڵ هەندێش دەڵێم: من تا ئێستا لەتەك شیعردا توانیومە بوەستمو تا هەتایەش لەدوو تخوبدا دەوەستم. یەكەمیان سنوورى وڵاتەكەم، داغستانەكەم، دووەمیشیان سنوورى خۆشەویستییە كە ئەمەیان هەرگیز سنوورى نییە. خۆشەویستیى ژنانى بەهادارى وڵاتەكەم كە تاهەتایە خۆشم دەوێن. ئەم دوو كتێبە كۆتاییان نییە. هەرچى كتێبى سێیەمە بریتییە لە روانینەكانم لەبارەى ژیانو مەرگو خاكو مرۆڤـو جیابوونەوەو ژوانو بەیەكگەیشتنەوە. هەر گەلێك پشكى تایبەتى خۆى هەیە لەبەشداربوون بۆ پێشكەوتنى مرۆڤایەتى، لەگەڵ پێشكەوتنى رۆشنبیریى گشتى، رۆشنبیریى رەسەنیش لاى سەرجەم گەلان پێش دەكەوىَ، هیچ ئاوازێك نییە جىَ بە ئاوازێكى دیكە بگرێتەوە، ئێمە گۆرانیى تازە دەچڕین، بەڵام لەگۆرانییە كۆنینەكانمان بێبەرى نابین، كە لەنێو بێشكەوە پێیانەوە گۆش كراوین… من واى بۆ دەچم كە شاعیر كاتێك راستگۆیانە گوزارشت لەخودى خۆى دەكات، ئەوا ئەو خودە دەبێتە مرۆڤێكى گشتى، بەڵام كاتێك حەزدەكات گابەردێك لەباوەش بگرێت، كەچى دەستەكانى ناگەنەوە یەك، ئەوا زۆر لەخۆكردنو نەخشەكێشان باڵ بەسەر شیعرەكانیدا دەكێشىَ، هەروەها واى بۆ دەچم كە هەرچى نەتەوەیى پاكە لەناخى خۆیدا رەنگ دەداتەوە. هەروەها هەندێك لە شاعیران واى بۆ دەچن كە ئەركى سەرەكىو گرنگ بریتییە لە واقیعى راستەقینەو وردەكارىو ئەوەى چاو دەیبینىَو چاودێری دەكات، دیسانەوە هەندىَ شاعیرى دیكە هەن كە بەلایانەوە بیرۆكەى گشتگیرىو بنیادى لۆجیكى بایەخدارە، بەڵام شیعرى راستەقینە تێكەڵێكە لەم شتو لەو شت، كە نائامادەیى شیعر لەئارادابێت ئەوا زۆر لەخۆكردن بۆ پەند ئامادە دەبىَ، هەروەها كە نائامادەیى پەند لەئارادا بێت، ئەوا دیماگۆجیەت دەست پێدەكات. شاعیرە تەواو نەتەوەییەكان بەردەوام شاعیرى گەلن، ئەوكاتەى كە شاعیرێك لەبارەى گەلەكەیەوە دەنووسىَ، ئەوا دووپاتى پابەند بوونى خۆى دەكاتەوە… من كاتێك دەست بە نووسین دەكەم، خۆم دەبمە گەورەى هەستو رامانى خۆم، ئەمەش ئەوە دەگەیەنىَ كە من تاكم، كاتىَ لەنووسین دەبمەوە دووبارە دەست بەخوێندنەوەى نووسینەكەمو چاپ كردنى دەكەمەوە. ئەمانە شتێك بوون بۆم باس كردن، بەڵام وردەكارىو درێژدادڕیى دیكە با بۆ جارێكى تر بمێنێتەوە، لێرەوە چەند پارچە شیعرێكى ئەم دواییەمتان پێشكێش دەكەم:
 
 جیهانى سێیەم
 
 كاتىَ دەچمە دنیایەكى تر
 لەوىَ رووبەڕووى دایك و باوەم دەبمەوە
 وتووێژەكانمان دواناخەین
 – ئەرىَ، ژیانتان لەسەر زەمین چۆنە؟
 بەڵام، ئەز وەڵام نادەمەوە
 چۆن دەتوانم هەواڵى راستەقینە بدەمە ئەو دوو هاوڕێیەم؟
 خۆزیا تازە لەدایك بوومایە.
 كاتىَ دەچمە دنیایەكى تر
 لەوىَ چاوم بەو دوو برایەم دەكەوىَ
 كە لە جەنگدا شەهید بوون:
 – ئەرىَ، وڵات چۆنە؟ چۆنە نیشتمان؟ ماڵەوە چۆنە؟
 بۆ یەكەم جار خۆم دێتە بەرچاو كە حەز دەكەم درۆیان بۆ بكەم،
 چۆن دەتوانم بەوانە بڵێم كە لە پێناو نیشتمان شەهید بوون:
 ((وڵاتەكەتان بوونى نییە))؟
 كاتىَ دەچمە دنیایەكى دیكە
 رووبەڕووى هاوڕێیە خۆشەویستەكانم دەبمەوە.
 ئەرىَ دەمناسنەوە؟
 ئەوانیش بە پرسیاران نوقمم دەكەن، هەر دەڵێى گوڵبارانم دەكەن
 – كێندەر خۆشە: ئێرە یان سەرزەمین؟
 نا.. جورئەت ناكەم بڕۆنمە چاوانیان.
 كاتىَ دەچمە دنیایەكى تر
 حەز دەكەم بچمە دنیاى سێیەم
 ئەو دنیایەى كە هەر هەمووى دانیشتنە
 نەخوا، نەمەسیح هیچ پرسیارێكى ئازاراویى
 بۆ نانێرن.
 
 
 نیشتمانەكەم
 
 نیشتمانەكەم دەستێكى بىَ پەنجەیە
 وەك ئوتێلێكى بىَ میوانە
 رەنگى سوور بوو، سەوز هەڵگەڕا
 ئاڵاكانى سەر لەنوو گۆڕان
 كوا لەكوێیە.. دەنگى بەرزى
 وڵاتەكەم ((قەفقاس)) پڕ لە برینە
 هات و هاوار لەگشت لاوە لە بەرزیدایە
 بۆ درۆیان بكەم؟ كە من لە پەناگیریدام
 خوێنڕێژان ئەركى خۆیان باش دەزانن
 ئەوان باڵى قورینگان دەشكێنن و
 پەنایان بردۆتە بەر قەلان
 خوایە لەرقەكانمان خۆش بە
 وەك فیلەتەنێكى رووخاوو ژەنگاوى
 وڵاتە مەزنەكان دەڕووخێن
 لق و پۆپ زۆرن، بەڵام بىَ رەگ و ڕیشە
 كەس بە نەمرى نامێنىَ جگە لە دژانى فیكر
 ئەى سەدەى پڕ لە شتى پڕوپووچ
 وەك تەپشووى سەر تابلۆى گۆیا
 ئەوەى كە منداڵان هەڵدەلووشىَ
 زووكە، دەى ئاوابە.
 
 كە ژنێك دەبینم
 لەچركە ساتێكدا دەست دەكەمەوە بەگۆرانى،