Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
پرسى داهێنان و گەرما لەلاى د. موحسین ئەحمەد عومەر

پرسى داهێنان و گەرما لەلاى د. موحسین ئەحمەد عومەر

Closed
by December 23, 2008 گشتی

 پرسى داهێنان و گەرما
 لەلاى د. موحسین ئەحمەد عومەر
 سۆران عەزیز
 كافكا دەیگوت "ئەو ئەدەبیاتەى نەتوانێت ببێتە تەورێك و سەهۆڵبەندانى بێدەنگى بشكێنێت، ئەو ئەدەبە هەر بابەتى سووتاندنە و هەر بابەتى تورهەڵدانە".لەم گوتەى كافكاوە تێدەگەین كە ئەدەب ناشێت لە هەمبەر ئەو جیهانەى تێیدا لەدایك دەبێت و تێیدا گەشە دەكات، كەمتەرخەم و گوێ پێنەدەر و بێسەرنج بێت، بۆیە دەشێت ئەم  قسەیەش بەوشێوە لێك بدەینەوە، ناكرێت لە ئاست هەندێك نووسین و سەرنجى سەر پێیانیانەى رۆشنبیرى كوردى بێسەرنج و بیدەنگ بین. ماوەیەك لەمەوبەر بابەتێكى (د. موحسین ئەحمەد عومەر)م لە كۆوارى "رامان" خوێندەوە، بەناوى (شیعر و هەتاو) كە بووە جێى سەرنجم، یەكەم لەبەر ئەوەى ئەم بابەتە لە بڵاوكراوەیەكى ئەدەبى و رۆشنبیرى مانگانەى بەناوبانگى وەك "رامان" بڵاو بوویەوە كە سەرنووسیارەكەى لافى ئەوە لێدەدات گۆڤارەكەى ئەو یەكەمین بڵاًوكراوەى كوردییە كە بابەتى بێكەڵك بڵاو ناكاتەوە، یا بابەتى هەندىَ نووسەر بڵاو ناكەتەوە كە نەچنە خانەیەكى زانستى یان رەخنەیەكى ئەدەبى سافەوە، هەر ئەوەندەش نا، بەڵكو ئەو نووسینانەى لاى بەڕێزیان بڵاو دەبێتەوە، بەفلتەرى خوێندنەوەى جدیدا دەڕۆن، ئەو كات ئەگەر بزانرێت سوودى هەیە و دەبێتە سەرچاوەیەكى گرینگ بۆ خوێنەرى كوردى، ئەوە لە بڵاوكراوەكەى ئەودا جێگەیان دەبێتەوە، بەڵام ئێمە دەزانین رەنگە "رامان" لە زۆر بڵاوكراوەى ئەدەبى و رووناكبیرى كوردى باشتربێت. ئەوەش بەو پێیەى تەمەنێكى زۆرى هەیەو بەشێكى زۆر لە رووناكبیرانى كورد لەوێ بابەتیان بڵاوكردۆتەوە، رەنگە لەسەر دەمێكیشدا گۆڤارێكى تاقانەى رۆشنبیرى كوردى بووبێت، بەڵام ئێستا خاڵی نییە لەبابەت و شیعرى بێناوەڕۆك. دواتریش وەك ئەو نەخۆشییە گەورەى رووبەڕووى رۆشنبیرى و بڵاوكراوەى رۆشنبیرى لە كوردستان بۆتەوە بێبەش نییە  لە گوێپێنەدان و كەمتەرخەمى لەئاست نووسەرى ناسراو، ئەویش لەو بێباكیە بەدەر نییە كە نووسەرى ناسراو هەرچى بڵێن ئیدى بڵاوبۆتەوە یان، نووسەرى برادەر و هاوتەمەن… هتد بێت، بابەتى لاى بەڕێزیشیان ناوەستێت، ئەوەتا هەر لەو ژمارەیەى كە (شیعر و هەتاو)ى نووسەر بڵاو بۆتەوە بابەتێكى تریشى بەناوى (جۆرەكانى ئەدەب) بڵاو بۆتەوە، كە مەگەر نووسەر و سەرنووسەرى رامان بزانێت باسى چ دەكات، با ئەمەش لێگەڕێی و بێینە سەر رەتكردنەوە لاى سەرنووسەرى رامان. یەكێك لەو رەخنانەى كە بەردەوام رۆشنبیران و نووسەرانى كورد لە سیاسیەكانى كوردستانى دەگرن، ئەوەیە كە سیاسیەكانمان لە ئاست كەسایەتیەكانى دەرەوەى كوردستان زۆر بچوكن و زۆر موجامەلەیان دەكەن، كە لەوانەشە ئەم كەسایەتیە لە وڵاتەكەى خۆیدا ئەوەندە كەسایەتیەكى دیار و جێگەى بایەخ نەبێت، واتا بە هەموو پێوەرێك سیاسیەكانى كورد زیاتر لە پێویست بایەخ بەكەسایەتى بیانى دەدەن، بە گوتەى نووسەران و رۆشنبیران، بەڵام ئەوەتا ئەم پەتاى خۆ بە بچوك زانین و ئەوان بە گەورە زان، رۆشنبیرى كوردیشى گرتۆتەوە. ئەوەتا "رامان" وەك دەزگایەكى دیار لەناو رووناكبیرى كوردیداو لە كۆڕێكدا بۆ سەرنووسەرى گۆڤارى شیعرى فەڕەنسى كە ئەگەر ناوەكەم وەك خۆى لەبەر بێت بەناوى (هینرى)سازدرا ئەم بەڕێزە بەشدار بوو، هەروەها لە فیستیڤاڵى گەلاوێژدا لە ئێوارە كۆڕێكى فیستیڤاڵەكەشدا لە سەر قەیرانى شیعر لە فەڕەنسا باسێكى پێشكەش كرد، وەك نووسەرێك زۆر پێى خۆش بوو شیعر لە قەیراندایە. بەدەر لەوەش هیچى لەبارەى رەخنەى ئەدەبیەوە پێنەگوتین، بۆیە هەر ئەو كات بەبڕواى دانیشتوانى هۆڵەكە (عەباس عەبدولڵا یوسف)ى شاعیرى كورد زۆر لەو باشتر بوو گەر بەشدارى ئەو ئێوارە كۆڕەى بنكەى ئەدەبى گەلاوێژى بكردایە، كەچى هەر ئەم پیاوە لە ئێوارە كۆڕێك كە دەزگاى "رامان" بۆى سازدابوو لەپێشەكیەكى بەرپرسى دەزگاكە ئەم پیاوە فەڕەنسیەى كرد بە عەبقەرى شاعیران و نووسەرانى كوردى كرد بە خاڵى لە ناوەڕۆك و بێسەواد، هەر لەوێدا گوتى "كابراى فەڕەنسى بە (شێركۆ بێكەس و رەفیق سابیر"ى گوتووە ئەمانە شاعیر نین و قسەى بێمانا دەكەن. لەكاتێكدا ئەو كابرایە وەك باسى دەكەن لە وڵاتەكەى خۆیدا هیچ قورسایەكى لە ئەدەب و رۆشنبیرى فەڕەنسیدا نییە، كەچى نووسەر و رۆشنبیرى كورد بەو هەموو قورساییەى كە لەوڵاتەكەى خۆیاندا هەیانە  لە ئاست كەسێكى فەڕەنسیدا دەبێت بچوك بن، ئەمەیە پەتاى رۆشنبیرى كوردى. ئەوە بەدەر لەوەى كە رۆژانە پیشەى كاكى سەرنووسیار بۆتە رەخنەگرتن لە نووسەرانى كورد، دەكرێت بێژین رەخنەگرتنێكى بێ بنەما، ئەوە لەكاتێكدا ئەو هەندێكى وەك بەڕێزیان ئێستا خاڵى بوون لە رەخنەى ئەدەبى جدى، ئەوە لەكاتێكدا ئاگاشیان لە رەخنەى ئەدەبى مۆدێرن نەماوەو بەس بە عەقڵى كلاسیك مامەڵە دەكەن، ئیدى ئەمجۆرە عەقڵێتەش عەقڵێتێكى كۆنزەرڤاتیڤە، لىَ ئەمانە  زەمینەو كەرەستەى فیكریان لەگەڵ خوێندنەوەى دەقى رەخنەى ئەدەبى فیكرى ئێستا برٍناكات. بۆ ئەوەى لە باسەكەمان دوورنەكەوینەوە پێویستە بگەڕێینەوە سەر كرۆكى باسەكە، ئەویش بابەتى (شیعر و هەتاو)ى "د. موحسین ئەحمەد عومەر"ە كە لەژمارەى 138 رامان بڵاو بۆتەوە، نووسەر هەر لەسەرەتای باسەكەیەوە دەبێژێت (لە ئاوهەواو ژینگەیەكى گەرمدا كە شیعر دەنووسرێت، ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە شیعرى گەرمیش دەنووسرێت نەخێر، بەڵكو شیعرى پوچ دەنوسرێت)، سەرەتا ئەم بڕیارە رەهایەى بەڕێزیان مرۆ بە بیرى ئەو دێڕە بەناوبانگەى نیچە دێنێتەوە كە تووڕە دەبوو دەیگووت "خودایە گەمژەكان رۆژ بەرۆژ زۆرتر و زۆرتر دەبن"، بۆیە من نازانم  منیش وەك نیچە توڕە بم لە ئاست ئەم سەتحیەتە بێباكییەدا یان بگریم بەدیار ئەمجۆرە لەگوتارى رۆشنبیرى كوردى، باشە ئەگەر ئەمە هەژاری لە رۆشنبیرى كوردى نەبێت كێ هەبووە داهێنان ببەستێتەوە بەگەرماوە و بڵێت، داهێنان لە گەرمادا لەدایك نابێت، بەڵام نازانم بۆ د. موحسین " نەجیب مەحفوز"ى لەبیر كرد، كە داهێنانی كرد لەناو گەرمەڵۆكى میسردا،  بەشێكى زۆرى رۆشنبیرانى فارس و عەرەب لە ناوچە زۆر گەرمەكانى خۆیاندا بوون و هاوكات ئەمە بۆ نووسەر و شاعیرانى كوردیش راستە كە ئەوانیش لەوڵاتەكەى خۆیاندا چەندین قەسیدەیان نووسیوە، كە تا ئێستاش جێگەى مشتومڕى ئەدەبى فیكرییە، بۆ نمونە شوێنە گەرمەكانى كوردستان (نالى و مەحوى و سالم ) ى لێهاتوون، دواى ئەوانیش (گۆران و هێمن) كە بەشێكیان لە شارەكانى وەك بەغدادو..هتد،  شیعریان نووسیوە كە ناوچەیەكى هێجگار گەرمە، ئەوە لەكاتێكدا "د. موحسین" لە شوێنێكیترى هەمان بابەتدا دەڵێت " هەموو شیعرێكى نایاب بەلاى كەمى كە نرخ و بەهایەك پێشكەش بكات لەئاو وهەوایەكى فێنكدا نووسراوە". هەروەها دەڵێت " وڵاتە فێنكەكان خاكى داهێنانن، داهێنانى شارستانى لەهەموو بوارێكەوە". ئیدى بە بڕواى ناوبراو ئەو وڵاتەى كە فێنك بێت، دەبێت پڕ بێت لە داهێنان، وەك ئەوەى "د. موحسین" خۆى ئەو كاتەى لە فێنكایى فەڕەنسادا ژیانى دەكرد داهێنانى كردبێت و ئێستا گەرماى هەولێر رێگە لەداهێنانى بگرێت!! ئەوە لەكاتێكدا نەوەیەك لە رۆشنبیر و شاعیر و هونەرمەندانى ئێمە لەگەرماى بێداهێناندا هەڵهاتن و چوونە فێنكایى داهێنەرەوە، لەوىَ نەك نەبوونە داهێنەر، بەڵكو بۆ هەتایە مردن بە پێوەرەى بەڕێزیان بێت دەبێت بێژین فێنكایى ئەوانى كوشت، نەخێر برا ئەوە هەلومەرجە تایبەتیى مرۆڤەكانە لەحزەیەك داهێنەرەو لەحزەیەكیتر پوكێنەر، ئەوە كێشەو گرفت و حەز و خۆشیەكانى تاكەكانە بەرەو سەر یان خوار دەیانبات، ئەوە سروشتى هەندێَك لەمرۆكانە كە داهێنەرە و هەندێكیتریش نا داهێنەر، بەڵام  بەڕێزیان هەموو ئەوانەیان لە بیركردووە كە داهێنان پەیوەندى بە كلتوورى دەوڵەمەندى داهێنانەوە هەیە، لە وڵاتێكدا داهێنان سەرهەڵدەدات كە داهێنانى هەبووبێت، بەو واتایەى داهێنان لەسەر داهێنان، بۆیە خودى داهێنان لە منداڵدانى داهێنانەوە دێت، هەروەها داهێنان لەوڵاتێكدایە كە ئاستى خوێندن و خوێندنەوەى بەرز بێت، ئەوڕۆ لە كوردستان لە سەدا پێنجى ناخوێنێتەوە، ئیدى داهێنان بەرمەبناى چى، هەروەها لەم ناوچە گەرمەى "د. موحسین" باسى دەكات تا ئێستاش بەشێكى زۆرى نەخوێندەوارە بەدەست چەندین پەتاى كۆمەڵایەتى و سیاسیەوە دەناڵێنێت، ئەم وڵاتانە تا ئێستاش بژێوى ژیانى تاكەكەس لە مەترسییەكى گەورەدایە. بەڵام دەكرێت لەیەك خاڵ لەگەڵ بەڕێزیاندا بم، ئەویش ئەو كاتەى كە بەڕێزیان پێیانوابێت گەرماى پروكێنەر تاقەتى مرۆڤ ئەوەندە كەمدەكاتەوە كە ناتوانێت ژیانى ئاسایى خۆیشى بكات نەك داهێنان بكات، كە خۆزگەم دەخواست ئەمە رەئیى نووسەر بوایە نەك پاش شەهادەى دكتۆراو ژیان لە وڵاتێكى وەك فەڕەنسا كە بنەماى داهێنان بێت و بڵێت داهێنان بەرئەنجامى فێنكاییە، بۆیە هەر لەو وڵاتەى بەڕێزیانى لێبوون كە بەبڕواى من و ئەویش وڵاتێكى داهێنەرە، "هینرى" فەڕەنسى دەیگوت " لە قەیرانى داهێنانى ئەدەبیدایە، بەتایبەت داهێنانى شیعرى"، خۆ ئەم وڵاتەى هینرى باسى دەكرد وڵاتێكى فێنك و سازگارە، كەچى فێنكى نەبۆتە هۆى داهێنانى زیاتر. بۆیە ناچارم بەكورتى ، بە "د. موحسین" بێژم كە ئەوەى كە لەوىَ و لێرە داهێنانى كردووە ئەوانە كەسانێكن لە لەحزەیەكى ژیاندا بەر خوێندنەوە دەكەون و بەر گومان سەرسام بوون دەكەون، ئەمانە لێرەبن یان لەوىَ بەرەنجامى بیركردنەوە و گومان و پرسیارەكانیان دەیانخاتە ناو جیهانى داهێنانەوە، نەك گەرمى و فێنكى.  
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.