پرسی شوناس لە مژدەکانی مۆدێرنەوە بۆ گومانەکانی پۆستمۆدێرنە

ڕانانێک بۆ کتێبی : 

پرسی شوناس لە مژدەکانی مۆدێرنەوە بۆ گومانەکانی پۆستمۆدێرنە*

خوێندنەوەی:  هاوکار محمەد

ئەم کتێبە لێکۆڵینەوەیەکی سۆسیۆلۆژی و کەلتوریە لەمەڕ پرسی ناسنامە؛  نوسەر لەم کتێبەدا هەوڵ دەدات گفتوگۆیەک دامەرزێنێت  لەسەر پرسی شوناس لەسەر ئاستی تاک و خود لەسەردەمی جیهانگەرایی و ئاسانی پەیوەندیکردن و تیۆرەکانی مەسرەفگەرایی. واتە قۆناغی گواستنەوەی شوناس لە تاک شوناسیەوە بۆ فرە شوناسی و لە شوناسی گەورەوە (نەتەوە، چین، ئاین)  بۆ شوناسی بچوک و لۆکاڵ. موناقەشەیەکی فەلسەفی و تیۆرییە بۆ هەریەک لە مۆدێرنەو کەپیتالیزم و ناسیۆنالیزم و تاکگەرایی، قسەکردنە لەسەر ئەوەی ”من ئەوەم کە ئەیخۆم ئەیکڕم و گوێیلێدەگرم و لەبەری دەکەم ” . واتە ناسنامەی مرۆڤەکان لەسەردەمی ئینتەرنێت و کۆمەڵگە ئۆنلاینەکاندا. خۆدان لەم کێشەگەلە و گفتوگۆی ئەو چەمکە نوێانە لەدونیای کوردیدا جۆریکە لە سەرکێشی نوسەر چونکە لەلایەک تائێستا ئەو پرسانە نەوروژێنراون و کێڵگەی رۆشنبیری کوردی بەبواری ماوەتەوە لەمڕوەوە؛ لەسەرێکی تریشەوە لەبەرئەوەی کۆمەڵگەی کوردی ناسنامەیەکی  ئاڵۆزو تێكەڵی هەیە بەجۆری پێیەکی لە ترادیسۆنەو پێیەکی لەمۆدێرنەوە گفتوگۆی تیۆرەکانی تایبەت بە بیری ” پۆستمۆدێرنیزم” کارێکی ئاسان نییە. 

وەک نوسەر ئاماژە دەکات لە دووڕوی جیاوازەوە لەم بەرهەمەدا  مامەڵە لەگەڵ پرسی ناسنامە  کراوە  ئەوانیش: یەکەم، لەبری میتۆدی لەسەرەوە بۆ خوارەوە بۆ هەڵسەنگاندنی ناسنامە ئەوا ” ئێمە لەخوارەوە بۆ سەرەوە کارمان تیاکردوە و دەیخوێنینەوە”. واتە لەبری ئەوەی لەژێر رۆشنایی جیهانبینی ناسیۆنالیزمی مۆدێرنە کە ناسنامەی نەتەوەیی وەک چەترێک دەبینینێت و ئیدی هەموو ئەوانی تر واتە هەموو دەنگ و ڕەنگە لۆکاڵیەکان خۆیان بخەنە ژێر ئەو کاتیگۆریەوە. ئەوا  پێداگیری لەسەر ئەوە دەکرێت لەم پەرتوکەدا  کە گەرەکە تاک و دانەکانی ناو کۆمەڵگە رەنگو دەنگی خۆیان دەرخەن و ببینرێن و ناکرێت بەهیچ بیانوێک هەموان لەژێر شوناسێکدا کۆببینەوە. بەڵکو هەنووکە لەژێر سایەی تیۆری مەسرفگەرایی و پێداگیریی پۆستمۆدیرنەکان ئیدی مرۆڤەکان ناسنامەکانیان دەکڕن. ئەگەر گوتاری مۆدێرنە کە وەحی لە رۆشنگەریەوە وەردەگرێ جەخت لەسەر چیرۆکە گەورەکان بکاتەوە لە زانست و مەعریفەدا ، لەبواری سیاسەت دەوڵەتی نەتەوەی بەرهەمهێنابێت و لە ئابوریدا ئابوری  سەنتراڵی دەوڵەت ؛ ئەوا لای پۆستمۆدێرنەکان ئێستا ئیدی کاتی حیکایەتە بچوک و لۆکاڵیەکانە و لەسیاسەتدا  گوتاری دەسەڵاتی هەرێمی و سەرو نەتەوەیی ( پرۆسەی گڵۆبالیزەیشن ). هەرچی ڕووی دووهەمی مامەڵەی جیاوازی ئێمەیە لەتەک پرسی ناسنامە بریتیە لەو تێگەیشتنەی کە لای ئێمە ناسنامە لەبری ئەوەی داببڕێت بەسەردا و هەتبێ ناسنامە دروست ئەکرێت و بونیات دەنرێت و ئەکرێت. بەڵێ چیدی ناسنامە دابەش ناکرێت لەژێر ناونیشانی گەورە و ریزبەندی قەبەدا (نەتەوەیی، ئاینی ، رەگەزی ، چینایەتی)  بەڵکو هەموان کاراین لە دروستکردنی شوناسی خۆمان، هەموان ئەزموونی رۆژانەی ناسنامەی خۆمان دەکەین. کەواتە بەم پێودانگە ناسنامە لە نەگۆڕاویەوە دەگوازرێتەوە بۆ گۆڕاوی، لە ڕەقیەوە بۆ شلی( وەک زیگمۆند باومان پیمان دەڵێت)  لە تاکڕەهەندیەوە بۆ فرەڕەهەندی. چیدی ئێمە تەنها کورد نین یان موسڵمان نین یان چینی کریکار نین بەڵکو هەنووکە ناسنامە لەسەر بنەمای ئەوەی دەیخۆین و ئەیکڕین و گوێیلێدەگرین و سەیری دەکەین و ئەو یانە وەرزشیە هاندەرین و ئەو گروپە لە چالاکی مەدەنی ( مافی ئاژەڵان ، ژینگەپاریزی ، مافی هۆمۆ ) ئەندامین تیایدا دیاریدەکرێت نەک بەتەنها  ئەو پارتە سیاسیەی ئەندامین تیایدا. 

ئەم کتێبە لە سێ ڕەهەندی سەرەکیەوە چووتە ناو باسکردنی شوناسەوە ؛ سەرەتا و لەبەشی یەکەمدا  لە ڕەهەندی کۆمەڵایەتیەوە نوسەر هەوڵدەدات گفتگۆی هەندێ کێشەو چەمکی فکری و کەلتوری تایبەت بە کۆمەڵگەی کوردی بکات. بێگومان ئەم گفتوگۆیە دەروازیەک ئەبێت بۆ  قسەکردن لەسەر دوانەی ناسیۆنالیزم و تاکگەرایی ( Individualism ) لە ناو کۆمەڵگەی کوردیدا و پرۆسەی پێگەین و پوکانەوەی ئەو دوو چەمکە. نوسەر  هەوڵدەدات لە بەشی یەکەمی ئەم نوسینەدا بیخاتە ڕوو پاشان ئەگەرەکانی ناسیۆنالیزمی کوردی لەبەردەم کرانەوەی کورد بەڕووی جیهاندا و وردتر کوردو جیهانگەرایی. لەوێشەوە پەیوەند نێوان ناسنامە و جیهانگەرایی ، لۆکاڵ و یونڤێرساڵ کاریگەری سیستمی کەپیتالیزم لەسەر ژیانی مرۆڤی مۆدێرن ،  دواتر  باسی پرسی خاک و دەوڵەت لەسەروبەندی ڕاگوێزانی کۆمەڵگەی کوردیدا دەکەین.

پاشان  تیۆریکی دیکە دەردەکەوێت لەبەشی دووەمی ئەم کتیبەدا کاتێ قسە لەسەر ناسنامەی کەلتوری دەکرێت، یان وردتر گفتوگۆی مۆدیرنە. کورد لەکوێی مۆدیرنەدایە ، یان چی مۆدیرنەیە و چی ترادیسۆن و پێش مۆدیرنە هەروەها ئەی کوێ و چی کورد لەپۆستمۆدیرنەدایە. واتە پرسی شوناسی کوردی  بە کات و شوێنەوە ئایا ئێمە لە ڕابردوودا دەژین یان ئێستا یاخود داهاتوو یان هەر هەموویان. لەم بەشەدا گفتوگۆی پەیوەندی نێوان شار و لادێ دەکرێ ، پەیوەندی نێوان ئاین مۆدێرنە لەلایەک و ئاین و زمان لەلایەکی ترەوە. پاشان پرسی ناسنامە لەنێوان نەتەوە/ئاین ، تاک/نەتەوە و تاک/ئاین بخەینە ڕوو . دواتر پەیوەندی نێوان زمان و ناسنامە ، گفتوگۆی تیۆرێی نوێی زمانزانی کۆمەڵایەتی( Sociolinguistics )  نەک کۆمەڵناسی زمان بخرێتە ڕوو لەمەڕ ئەم پەیوەندیە ئایا کامیان چوارچێوە بۆ ئەویدیان دەنەخشێنێت. ئایا لە دونیای حەکایەتە بچوکەکاندا پرسی زمانی ستاندار بەرەوکوێ دەڕوات ئەی خودی نەتەوە وەک کۆرپەلەی مۆدیرنە و سەردەمی حکایەتە گەورەکاندا( Metanarrative) چی بەسەردا دێت؟  پاشان هەر لەم بەشەدا باس لە هەلومەرجی گوتارە لۆکاڵی و شوناسی کەمایەتیەکان کراوە لە کوردستاندا.

  لەدوا بەشی ئەم کتێبەدا واتە قسەکردن لەمەڕ ناسنامە لە ڕەهەندی تاکەوە  گفتۆگۆی فەلسەفەی مۆدێرنە کراوە و ڕەگوڕیشەی شۆڕشی زانستی پاشان ئەو پارادایمە نوێیە لە زانست و مەعریفەدا وەک تێپەڕاندنی مۆدیلی مۆدێرنە، وردتر باسی دوو قەیرانی مەعریفی کراوە. پاشان بەرواردی نێوان مۆدێرنە و پۆستمۆدێرنە لە بوارەکانی ژیاندا وە هەروەها ئەو هەلومەرجە نوێیانەی هاتنوتە پێشەوە لەژیانی مرۆڤی سەردەمدا. دواتر تیۆری مەسرەفگەرا و کۆمەڵگەی ئۆنلاین و زۆربوونی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان باس کراوە و هەروەها گفتوگۆی چەمکی خودی واقع و هەقیەقەت و ئاڵۆزی نێوان واقیع و خەیاڵ لەم هەلومەرجەی ئێستادا. دواجار ئەنجامگیری لێکۆڵینەوەکە خراوەتە ڕوو  و پەیوەست کراوەتەوە بە  کۆمەڵگەی کوردی و پرسی ناسنامە لە هەنووکەی ژیانی تاک و کۆمەڵی کوردیدا لە زۆربەی بوارەکانی ژیاندا. لەم دوا بەشەدا نوسەر هەوڵی داوە گفتوگۆی قەیرانی خودی ناسنامە بکات، توخم و چوراچێوەکانی، ئەدگار و بەهاکانی لە دەیەیی یەکەمی سەدەی بیستویەکی کۆمەڵگەی کوردی. شێوازی ژیانی خەڵک؛ بەمانا زۆربوونی تەوژمی مەسەرەفگەرایی ( Consumerism) ، ئاسانی سەفەرکردن، بەکارهینانی تەکنەلۆژیا و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان چی دەبەخشێتە ناسنامەی تاکەکان و چی لێ زەوت دەکات.  سەرهەڵدانی فۆرمی نوێی ئینتما و چالاکی سیاسی و بەشداری سیاسی ( خۆپیشاندان و مانگرتن بە نمونە )، هەروەها سەرهەڵدانی گروپەکانی فشار و کۆمەڵگەی مەدەنی وەک ئەلتەرناتیڤی بوونە ئەندامی حزبی سیاسی. ئەمە بەو مانایە نایەت کە ناسیۆنالیزم کۆتای هاتوە بەڵکو فۆرمی تری وەرگرتوە. نوسەر هیواخوازە  گفتوگۆیەکی جددی و زانستی بۆ چەمک و پرسی ناسنامە کردبێت و وەک ئاماژە دەکات ” کەلێنکیکمان پڕکردبێتەوە لە بواری نوسینی ئەکادیمی و فکری کتێبخانەی کوردی. ”   

*ئەم کتێبە لە نوسینی (عەلی زەڵمی )ە و چاپی یەکەم، ساڵی ٢٠١٢ مانگی ئۆگست کەوتە بەردەستی خوێنەران.