Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
چەمکی گۆڕان، مەشقکردن، شت گووتن …

چەمکی گۆڕان، مەشقکردن، شت گووتن …

Closed
by March 16, 2012 گشتی


   چەمکی گۆڕان، مەشقکردن، شت گووتن، هەڵکشان بەرەو باڵایی. ڕۆحی ئەکرۆبات….

      ـ  خویندنەوەی بەشێک لەکتێبی (پێویستە ژیانی خۆت بگۆڕیت  Du mußt dein Leben ändern) پیتەر سلۆتێردایک

ئیسماعیل حەمەئەمین


          ــ تۆ بەڕاستی ناژیت..ئەوە دەسەڵاتی ژیانێکی ترە لەنێو ئەم ژیانەی ئێستاتدا یاریدەکات ..

مرۆڤایەتی مەحکومە بەگۆڕانکاری، ئەمە  ئەو ڕستەیە لەهەموو پێچێکی ژیان و تەمەندا پەلامارماندەدات، دەمخاتە بەردەم گێژاوی پشێوی گەورەوە، سوڕماندەدات لەنێو پێچەکانی خۆیدا و تەریکماندەکاتەوە لەنێو جیهاندا. هەموو زەمەنێک، زەمەنی گۆڕانە، زەمەنی گۆڕانیش، زەمەنی جەنگە گەورەکانی مرۆڤە لەگەڵ خۆی و دەرەوەی خۆیدا. بۆ هەر شوێنیک بڕۆین گۆڕانکاری بەدوومانەوەیە، بۆهەر شوێنێک هەنگاو بنێنن و لەهەر تەمەنیکدا بین  بەتیژی تەماشامان دەکات و ناتوانین لێی ڕابکەین . گۆڕان خێوێکە هەمیشە بەنێو دنیادا ڕێدەکات، نەبینراو بەخشپەیە، بینراوە و بەفەوزایە. ئیمە مەحکومین بەگۆڕان، مەحکومین بەگۆڕینی ژیانی خۆمان، بەجۆرێک کەترسێکی گەورە، نیگەرانیەکی ترسناک لەگۆڕان بەدەوام بەدوومانەوەیە، ئاخر ئێمەی مرۆڤ حەزیکمان تێدایە بۆ عەجمان لەیەک شوێن و شێوە ژیاندا، حەزێک بۆ مانەوە لەیەک شوێندا، بۆ جێگیربوون و یەک ڕیتمی دنیا. بەڵام کەجێگیر دەبین لەیەک شێوازی ژیاندا، کەدەگەینە دوا وێستگەی ئارامی ، زۆر نابات ئەم ڕیتمە لەجێگیر بوون، لەمانەوە لەنێو یەک شێوازی ژیان و دووبارەبوونەوەیە، وەهامان لێدەکات بیر لەشتێکی تر بکەینەوە، بیر لەجۆرێک ژیانی دیکە بکەینەوە، یان بەجۆرێکی تر بدوێم کاتێک مرۆڤ دەکەوێتە نێو دووبارەبوونەوە، ئەوسا لەنێو ژیانی کۆنینەی خۆیەوە بەدووی کەلێنەکاندا دەگەڕێت، بەدووی ئەو درزانەی لەژیانیدا بەسەریدا تێپەڕێووە، بەدووی ئەو دوورگانەی لەدەریاوانیدا لەدژی شەپۆلەکاندا نەیبینیوە، دوایی دەگەڕێتەوە سەریان. ئاوەها مرۆڤ لەنێو ژیانێکدایە و بیر لەژیانیکی دیکە دەکاتەوە، لەنێو ئەویشدا بۆ شێوازیکی دیکە دەگەڕێت. ئیدی ئازیزان،  لەسەر ئەم هەسارەدا مرۆڤ لەگەڵ دۆزینەوە و گەڕان بەدووی شێوازی تازەدا  لەکێشمەکێشدایە،  هەمیشە  گەڕان بەدووی ژیانێکی نوێی پڕ گۆڕانکاری لەنێو هەناوی ژیانی کۆنینەدا تارمایی و سێبەرێکە بەدووی مرۆڤەوەیە، وەک ئەو خێوەی مارکس وەهایە لە مانفێستدا بەئاسمانی سەر سەرمانەوە  هەنگاو دەنێت.
بەدیویکی تردا گۆڕانکاری خێوی ئەم چەرخەیە، لەهەمانکاتیشدا من پێموایە خەونی دنیای نوێیە لەنێو نەوەیەکدا لەسەر تۆڕەکانی نێت خەونەکانی خۆیان پەخشدەکەن، حەزەکانیان، دنیا تایبەتیەکانیان نمایشدەکەن، ئەوەی کەکیشوەر و دوورگەکان پێکەوە دەبێستێتەوە ئەوە نییە، کە دەریاوان و دۆزەرەوەیەکی  وەک  کۆلۆمبس بێت و هێزە کۆلۆنیالیەکان بیاندۆزێتەوە بۆئەوەی بوونیان هەبێت لەسەر نەخشەی ئەم دنیایە، بەڵکو ئەوەی کیشوەررەکان دەبەستێتەوە پێکەوە لەم چەرخەدا،  ئەو خەونە  نمایشکارانەیە لەسەر لاپەڕەکانی فەیس بووک و تڤیتەر و نێتدا خۆی نمایشدەکات، لەدواجاردا دەبێتە هیزیک و لەسەر جادەکانی قاهیرە و تونس و تەرابولس و دەرعا تەعبیر لەبوونی ڕیالێتێتی خۆی دەکات.  ئیدی (خودێکی نمایشاکارانە ) دەبینین هیلاک نابێت لەنمایشکردنی خەونەکانی، یاریکەرەکان دەبینینن لەماراسۆنی بەردەوامیاندا لەنێو میدایاکاندا باس لەشێوازێکی دیکەی دیکە ژیان دەکەن، تەنانەت لەم جەنگی گۆڕانەدا فوندەمێنتاڵی ئیسلامەوی و نیو لیبراڵ و نیوکۆنزەرڤاتیڤی ئەمریکانی دەبینین لەم سەری ئەفغانستانەوە تاوەکو ژوورەکانی کۆشکی سپی لەکێشمەکێشدان، هەریەکەو سەرقاڵە بەنمایشکردنی جۆرێک لەفۆرمی ژیانێکی  نوێ، لەململانێدان لەگەڵ یەکتریدا کێهایان دنیا دەگوڕێت، کامە بەهەشت لەنێو گۆڕاندا لەدایک دەبێت، کامە فۆرم فۆرمی دنیای نوێیە…ئەم تۆبۆگرافیایەی جیهان، لەپشتیەوە خەونی گۆڕانکاری وەستاوە، خەونی ئەوەی چیتر لەنێو ژیاندا وەک خۆمان نەمێنینەوە بەڵکو ئەو کێشە وجودیە ئەبەدییە، هایدگەر گووتەنی (لەنێو جیهاندا بین..in der Welt sein ) ، لەنێو دنیادا بوونمان هەبێت و لێرەهەبین Dasein، لەنێو ژیاندا هەبین و بەئاسانی بەنێویدا تێپەڕ نەبین. ئەم گرفتە بوونگەراییە، ئەم کەڵکەڵەیە جوڵەی ئێمەی مرۆڤ لەنێو ژیاندا دیاریدەکات ، کاتێک دەمانەوێت ، پڕاوپڕی دنیا بژین…        
(تۆ پێویستە ژیانت بگۆڕێت.. Peter Sloterdjik, Du mußt dein Leben ändern,Suhrkamp2009.) ناونیشانی یەکێکە لەکتێبە هەرەگرنگەکانی ئەم ساڵانەی دوایی فەیلەسوفی ئەلمانی (پیتەر سڵۆتێردایک)، ئەم کتێبە یەکێکە لەکتێبە هەرە گرنگەکانی لەدوای کتێبە بەناوبانگەکەی (ڕەخنەگرتن لەئەقڵی گاڵتەجاڕی) کەلەساڵی ١٩٨٥ دا سڵۆتێردایکی هێنایە سەر شانۆی یەکێک لەهەرە فەیلەسوفە گرنگەکانی ئەم سەدەیە .  ئەم کتێبە دەتوانین وەک (زەردەشت ئاوەهای گووت..)ی نیتچەی ئەم سەردەمە سەیری بکەین، وەک یەکێک لەو کتێبە گرنگانەی کەباس لەگرنگترین تێوەری (گۆڕان ) دەکات، گۆڕان وەک خەونێک ، وەک پڕۆسەیەکی کۆمەڵایەتی ، وەک تێورەیەکی سیاسی، وەک تاڵەدەزوویەک کەلەئەنیتکاوە خۆی ڕادەکێشیت بۆ نێو زەمەنی ڕێنیساس و لەوێشەوە بۆ نێو دنیای نوێ، دووبارە بوونەوەیەکی فۆرمەکانە یان ئاینی ئەم چەرخەیە. بەگشتی لەم کتێبەدا لەم فۆرمانە دەدوێت، لەنێو ئەم ئاینە نوێیەدا کەناوی گۆڕانە شێتەڵکاری و ڕاڤەکردنی سڵۆتێردایک لەنێو ئەدەبەوە ئەزمونی خۆیدەکات تادەگاتە دۆزینەوەی فیگوری ئەکرۆبات، تاوەکو شکاندنی دارشەقەکان و(هەڵکشانی ستوونی/ Vertikalspannung ). بەگشتی ئەم کتێبە ئەوەندە فراوانە لەڕووی جوگرافیای فەلسەفی و ئیستاتیکی و تەنانەت ئەدەبیەوە. نابێت ئەوەشمان لەبیربچێت کەزمانی سڵۆتێردایک زمانێکی توند و تۆڵ و پڕ ئیشکالیەت و بیرۆکەیە، نیچەویە بەڕای من،  کەزۆر جار لەدێڕێکدا سی بیرۆکە فڕیدەدات و لەدوای سەد لاپەڕە دەچێتەوە سەری، ئەدەب تێدا لەقوڵاییدا گەمەی خۆی دەکات، ئەمەش خاڵی سەرسامی منە بە کتێبەکانی. وێنە و بیرۆکەکانی لەزۆر شوێندا ترانسپەرێنت و شەفافن و لەزۆر شوێندا دەبێت بەسەریدا بخەویت، چەند جارێک بچیتەوە سەری، بچیتەوە سەر سەرچاوەکانی دیکە ئەوسا وێنەکان، تێزەکان لەلامان ڕووندەبنەوە.  ئاوەها خوێندنەوەی من بۆ ئەم کتێبە سەرکێشیەکە، هەوڵدانێکە بۆ تێگەیشتن لەچەند چەمکێکی کەم لەکۆی چەمک و وێنا و تێزو ئیدیاکانی ئەم کارە گرنگە لەمەڕ چەمکی (ژیان گۆڕین). هەوڵدەدەین لەم نوسینەدا تەنها لەچەند چەمکیکی نێزیک بینەوە و خویندنەوە بۆ بەشێکی بکەین، زەمەن یاربێت لەداهاتوودا بەشەکانی دیکەشی دەخەینە بەردەم خوێندنەوە، دەبێت ئاماژە بەوەش بکەین کەخوێندەنەوەی ئێمە بۆ ئەم کتێبە بەشێکی زۆری سوبێکتیڤانەیە، خودگەراییە،بەوەی هەر یەکەی لەئێمە مەحکومە بە سوبێکتیڤ، مادامەکی خود ڕزگاری نابێت لەخۆی…

لەنێوان شتبوون و خودگەرایی

دەبێت شاعیری ئەڵمانی (ڕاینە ماریا ڕیلکەRainer Maria Rilke  1875-  1926 ) بیری لەچی کردبێتەوە کاتێک بەرامبەر تۆرسۆیەک(Torso) بۆتەوە لە مۆزەخانەی (لۆڤەر)!. ئەم پرسیارە کلیلی سەرەتای کردنەوەی چەمکی گۆڕانە لەدیدی سڵۆتێردایکەوە. لەم بەیەگەیشتنەدا لەنێوان خودی شاعیر و بەردی بێ گیاندا، دنیایەک لەبیرکردنەوە و تێڕامان خۆی ڕایەڵکردووە، بەجۆرێک کەلەقەسیدەیەکدا تەعبیر لەخۆیدەکات، چرکەساتێکی سەرسوڕمان و شۆکە بەرامبەر پەیکەرێک کە بەتۆرسۆ  ناودەبرێت.  تۆرسۆ Torso ئەو پەیکەرە ناتەواویە کەهەردوو قۆڵی نییە و سەریشی پێوە نییە و لەخوار ڕانیشەوە لاقەکانی نییە، بەکورتی پەیکەری جەستەیەکی ناتەواوە، بێ سەر، بێ قۆڵ و بێ لاقە. ئاوەها تۆرسۆ بەناتەواوی جەستەییەوە لەنێو دنیای ئێمەدا نمایشی ناتەواوی خۆی دەکات، بەمەش دەسەڵاتخوازی و ئاوتۆریتێتی خۆی بەسەر شاعیرێکی وەک ڕیلکە پەخشدەکاتەوە، کاری تێدەکات و دەیهێنێت و دەیبات وسەرسامی دەکات. ئەوە کاریگەری شتەکانە لەسەر خود، ئەوە کاریگەری ئۆبێکتە لەسەر سوبێکت، ئەوە (لەپێشەوەبوونی ئۆبێکتە..) وەک (سڵۆتێردایک) تەعبیری لێوەدەکات، ئەوە کاریگەری شتەڕەقەکانە لەسەرمان، کەوەها دەکات کایە زمانەوانیەکان بجوڵێن و (بوون) لەنێو زماندا تەعبیر لەخۆی بکات. کاریگەری تۆرسۆ وەک پەیکەرێکی ناتەواو لەقەسیدەیەکدا خۆی نمایشدەکات، قەسیدەیەکە بەناوی (سەرەتایەک بۆ تۆرسۆی ئاپۆڵۆ Archaischer Torso Apollo )   کەلە ساڵی ١٩٠٨ دا لەکتێبکێی شیعریدا لەژێر ناوی (شیعرە نوێیەکان ) دابڵاویکردۆتەوە. پێویستە ئاماژە بەوەش بکەین کە (ماریا ڕیلکە) ی گەنج لەژێر کاریگەری هونەرمەندێکی وەک ( ئاوگۆست ڕۆدین  Auguste René Rodin) ئەو قەسیدەیەی نوسیوە. ماریا ڕیلکە لەساڵی 1902 دەچێت بۆ پاریس بۆئەوەی مۆنۆگرافیەک لەسەر کارەکانی ڕۆدین بنوسێت، جیاوازی تەمەنی نێوان ڕیلکەی گەنج و ڕۆدین سی وپێنچ ساڵ دەبێت، ئەمە جگە لەوەی ژیانی پاریسی و فەڕەنسا بۆ ڕیلکە بەشیکە لەو ئەزمونانەی کە کاڵ وکرچێتی و ڕیتمی ژیانی پێشووی قڵپدەکاتەوە بۆ سەر سوڕمان و تێڕامان لەدنیایەکی قەرەباڵغتر و نائارامتر. پەیوەندی نێوان ڕێلکەی شاعیر  و ڕۆدین وەک هەموو پەیوەندیەکی نێوان هونەرمەندان، بەڕۆتینی و سادەییدا تێپەر ناکات، پڕ گرفت و کێشە دەبێت. لەساڵی1906 ئەم پەیوەندیە تێکدەچێت، لەساڵی دوای ئەوە 1907 بەتەواوەتی ئەم پەیوەندییە کۆتایی پێدێت. لەو ماوەیەدا ڕیلکە نەک تەنها بەردەوام سەردانی ئاتێلێری ڕۆدینی دەکرد و سەرسامبوو بە پەیکەر و کارە پلاستیکیەکانی ڕۆدین، بەڵکو لەڕێگەی   هونەری  پلاستیکی رۆدینەوە، ڕیلکە بەسەر دۆزینەوەی هێزی شتە ڕەقەکاندا دەکەوێت، ئەوە ئەو  چرکە ساتانەی (خودی ئەدەبیە) بەر هێز و دەسەڵاتخوازی پەیکەرەکان دەکەوێت. لێرەوە قۆناغێک لەلای ڕیلکە دەستپێدەکات، کەناوی قۆناغی (شتەکانە Ding)، لەم قۆناغەدا کاریگەری مۆزەخانەکانی پاریس و هونەری  پلاستیکی بەسەر ڕیلکەوە لەچەندە قەسیدەیەکدا دەردەکەوێت،  وەک قەسیدەی(چەرخ و فەلەک )  و لە1910 ڕۆمانی  چەند سکێچێک دەربارەی ژیانی  ماڵتە لاوراد بریگە…(Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge) بڵاودەکاتەوە، پاڵەوانی ئەم رۆمانە بەڕای زۆربەی ڕەخنەگرەکان بە ڕەنگدانەوەی پڕ ئەزمون و ڕیفلیکسیۆنی ئەو ئەزمونە پاریسیەی ڕیلکەیە. کتێبی (پێویستە ژیانی خۆت بگۆڕیت) ی پیتەر سڵۆتێردایک لەو چرکەساتە گرنگەی نێوان (خود و شتەکان) خۆی بینادەکات، دەستپێدەکات، ئەو چرکە ساتە چرکەساتی تێڕوانینی  ڕیلکەیە لەپەیکەریکی بێ سەر و قۆڵ و قاچە، تێڕوانینە لە شتێکی ڕەقی ناتەواو،  لەقەسیدەکەی ڕیلکەدا گرنگترین ڕستەی شیعری تەعبیر لەخۆی دەکات، لەم ڕستە شیحرییەوە بینای فیکری و فەلسەفی کتێبەگرنگەکەی سڵۆتێردایک خاڵی دەستپێکردنی خۆی بانگەشەدەکات.. ڕستە دەڵێت:

 (ئەوەتا شوێنێک نییە  کەتۆ لەڕوانینی ئەو هەڵبێت،شوێنیک نییە کەتۆ خۆت لەڕوانینی بشارێتەوە/
ئیدی پێویستە ژیانی خۆت بگۆڕیت … )  ..

لەم چرکە ساتەوە پرسیاری (گۆڕان) دەستپێدەکات، وەک چرکە ساتێک کەناتوانین خۆمانی لێبدزینەوە و خۆمانی لەدەست قوتاربکەین، وەک چرکە ساتێک کە شتەڕەقەکان شتیکمان پێدەڵێن، کەجیهانی دەرەوی خۆمان ، تەنانەت شتە بێگیانەکانیش زیندەگیانەمان لەچرکەساتیکدا پێدەبەخشن وەک سڵۆتێردایک دەڵێت ( شتێک دەڵێن).. هەوڵدەدەم ئەم بەشە گرنگەی قەسیدەکە وەرگێڕمە سەر کوردی هەرچەندە دەزانم بەمەش بەشێکی زۆری ڕیتم و موزیکی قەسیدەکە لەناودەچێت، بەڵام هەر لەکتێبەکەی سڵۆتێردایکەوە ئەم بەشە وەردەگرین، بۆئەوەی خوێنەر بەسەرەتای ئەم کتێبە ئاشنابکەین 


                          سەرەتایەک بۆ تۆرسۆی ئاپۆڵۆ

                                         Archaischer Torso Apollo     
                          ڕاینە ماریا ڕیلکە Rainer Maria Rilke 

ئێمە  مەزندە گەورەیی  جەستەی ئەومان بۆ نەدەکرا ، تێدا چاوەکانی وەک دووسێو کامڵ دەبوون
بەڵام تۆرسۆی ئەو وەک چراخانێک دەگەشایەوە، لەگەڵیدا تەماشا سوڕی دەخوارد، خۆی دەسوڕاند و بریسکەدار بوو.
دەنا چەمانەوەی سنگی ئەو نەیدەتوانی کوێرت بکات، نەیدەتوانی لەگەڵ جوڵەی پەنهانی و سوڕانی حەوزی بزەکەی تێپەڕبکات بەرەو نێوەند و ناوەڕاست،
 نێوەندێک بڕوابوونی لەخۆگرتووە.
ئاوەها ئەم بەردە بەناڕێکی لەژێر شانیەوە بەربوونەوەیەکی شەفاف وەستاوە،
بریسکەدەداتەوە وەک فەرووی ئاژەڵیکی وەحشی و لەهەموو لایەکەوە، لەهەموو لێوارێکەوە، وەک ئەستێرەیەک دڕ بەخۆی دەدات،
ئەوەتا شوێنێک نییە کەتۆ لەڕوانینی ئەو هەڵبێت، شوێنیک نییە خۆت لەڕوانینی بشاریتەوە.
ئیدی پێویستە ژیانی خۆت بگۆڕیت…
بڕوانە: ١. پیتەر سڵۆتێردایک: پێویستە ژیانت بگۆڕیت، چاپخانەی سورکامپ 2009
Peter Sloterdjik, Du mußt dein Leben ändern,Suhrkamp2009.
وەک ئاماژەمان پێدا ڕیلکە لەم قەسیدەیەدا لەژێر کاریگەری هونەری پلاستیکیە وەک بەشێک لەچرکەساتی مۆدێرێنە، کەزەمەنی شتەکان دینە نێو زمانەوە، زەمەنی ناتەواو دێتە نێو زەمەنی تەواوەوە، ئیتر زەمەنی شتەڕەقەکان، ئۆبیکتەکان دێتە قسە و لەهەموو شوێنێکدا پەلاماری شاعیر دەدەن، هێرشدەکەنە سەر جوگرافیای شیعری ڕیلکە و ناتوانێت لەشوێنیکدا خۆی بگرێت کەچاوی (ناتەواوی) تێدابەدی نەکات.. (ئەم چەمکی ناتەواویە لەبەشەکانی دیکەی کتێبەکەیدا ئاماژەیە بۆ شکاندنی دارشەقەکانی کەمئەندامی، گێڕانەوەی چیرۆکی کەمئەندامیە لەنێو کۆنتیکستی سیاسی و فیکریدا، زەمەن یار بێت دێینەوە سەری…)..گۆڕان ئەو ئەم چرکە ساتەیە کەڕاکردن لەشتەناتەواوەکان مەحاڵە، هەر وەک ئەوەی ناتەواوی لەخوی خۆیدا تەواو بێت. ڕیلکە لەم قەسیدەیەدا ئێمە بەرامبەر شت و ئۆبێکت دادەنێت، خودایە ئێمە ڕۆژانە بەرامبەر شتەکان دەبینەوە، بەرامبەر وێنەکان، ڕەنگەکان، پەیکەرەکان و مۆنۆمێنت و هونەری پلاستیک و ڕیکلامەکان، خودی ئێمە لەنێو هەراوزەنای ئەم شتانەدا خولدەخوات و لەزۆر کاتدا مانا نەگوتراوەکانی فراونترن لەمانا گوتراوەکانی. شوێنیک نییە لەم سەدەیەدا ئێمە بتوانین خۆمان لەڕوانینی شتەکاندا بپارێزین، (لەم چرکە ساتەدا بیر لەوەدەکەمەوە کەچرکە ساتێک نییە ئیمە خۆمان لەدەسەڵاتی پەڕگەی فەیسبوک و یۆتۆبە و بلۆگەکان بشارینەوە، تەنانەت دیکتاتۆرەکانیش ئەم پەڕگانە بەمەترسی تێدەگەن چونکە سەرەتایەکە بۆ گۆڕینی دیسپۆت بەئازادی..). لێرەوە تۆرسۆ وەک پەیکەریک کەسەری نیە و قۆڵی نییە و ناتەواوە، بەرامبەر ڕیکلە شتێک دەڵێت. ئەم (شت گووتنە) بەتەعبیری سڵۆتێردایک لەلایەن ڕیلکەوە دەچێتە خانەی پرسیاری ئاتۆریتێەوە (دەسەڵاتخوازیەوە). سلۆتێردایک دەڵێت (قەسیدەی تۆرسۆی ڕیلکە، پرسیارێکە سەربارەی سەرچاوەکانی دەسەڵاتخوازی، لەبەرئەوەی تاقیکردنەوەیەکە دەربارەی ـ شتێک دەربارەی خۆت بڵێت ـ نمایشدەکات.. ) هەمان سەرچاوە ل٣٨  
شتێک بڵێ لەڕێگەی دانراوێکی بێ جوڵەوە، شتێک بڵێین لەڕێگەی ئۆبێکتەوە، قسەیەک بکەین لەڕێگەی ئەو شتەڕەقانەی لەچرکەساتیکدا مانای گەورە لەخۆدەگرن و  چیتر وەک شتی ڕەق بوونیان نامێنێت. لێرەوە خود بەرامبەر ئۆبێکت دەبێتەوە، لێرەوە تەنها خود. سوبێکتە کەدەتوانێت شتێک بڵێت لەڕێگەی ئۆبێکتەوە،بەمشێوەیە (ئۆبێکت لەگەڵ سوبێکتدا پلاستیکیانە شوێن گۆڕکێ دەکەن..ه.س. پ .ل44).  شتەکان  و خود جێگۆڕکێ بەیەکتری دەکەن، لەگەڵ یەکتردا دەخەون بێئەوەی پەیوەندەیەکی شەرعیان هەبێت پێکەوە، هەموو ئەمانە لەوچرکە ساتەوەیە کەشتەکان دەبنە کەناڵێک بۆ گووتنی شتێک دەربارەی خۆمان..
لەم خاڵەوە ئازیزانم ئاین گووتنی ئەو شتانەیە لەڕێگەی سمبولەکانیەوە، لەڕێگەی شتەکانەوە کەبەپیرۆز وەسفدەکرێن. لەم گۆشەنیگایەوە دەگەینە ئەو تێزەی کە ئایین گووتنی شتێکە لەڕێگەی سومبولەکانیەوە، لەڕێگەی خاچ و شوینە پیرۆز و ڕەمزەکانیەوە خود تەعبیر لەخۆی دەکات، ئەمەش بەڕای سڵۆتێردایک ئاین مەشقکردنی خودە لەسەر گووتنی شتەکان،  لەڕێگەی ئۆبێکتەکانەوە، مادامەکی ئەمە لەنێو ئەویتردا خۆی نمایشدەکات. بەڕای سڵۆتێردایک (ئاینخوازی فۆرمێکی جوڵە هاڕمۆنیە، ئاین گەورەترین مەشقکردن نمایشدەکات..ل46) ، هیچ شوێنیک نییە وەک ڕیلکە لەقەسیدەکەیدا ئاماژەی پێکردووە کەنەتبینێت، کەواتە دەبێت ژیانی خۆت بگۆڕیت، دەبێت لەگەڵ ئەو هاڕمۆنیەتەی ئۆبێکت لەسەر سوبێکت خوڵقاندوویەتی، ڕیتمی ژیانی خۆت بگۆڕیت.
پێویستە شتێک  بڵێیت لەڕێگەی مەشقکردنێکەوە لەگەڵ ئۆبیکتدا و چیتر  لەنێو خودێکی چەقبەستودا نەمێنێتەوە، چونکە شوێنێک نییە تۆ بتوانیت لێی رابکەیت، شوێنێک نییە ناتەواوی تێدا نەتبینێت، خۆحەشاردان نییە لەناتەواوی، لەبەرئەوە گەڕانێک لەتۆدا دەستپێدەکات، گەڕانی خودی خۆتە بۆ تەواوکردنی ژیان خۆت، بۆ ئەوەی هەموو شتانە بگۆڕیت کەناتەواون لەژیاندا، لەم خاڵە قورسەوە پرسی (ژیان گۆڕین) دەستپێدەکات. سڵۆتێردایک لەشیکردنەوەی قەسیدەکەی ڕێلکەوە دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی(پێویستە ژیانت بگۆڕیت !، ئەمە ئەم ڕستە جەبرییە کەئاڵتەرناتیڤە لەهیپۆتیزە و جەختکردنی سەرکەوتن بەرەو باڵایی ه.س.پ..47) ..ئەوەی لەم ڕستەیە تێدەگەین ئەوەیە کەجەنگێک بەرپا دەبێت لەنێوان فۆرمێکی نزم و فۆرمیکی باڵادا، جەنگیکی جەبری کەئالتەرناتیڤمان دەخاتە بەردەم، بەوەی ئایا لەفۆرمیکی نزمدا ژیان بەسەر بەرین، یاخود لەنێو فۆرمێکی دیکەی نوێدا ژیان بدۆزینەوە، ئەو ڕستەیەی سەرنجی من رادەکێشێت لەم کتێبەدا ئەو ڕستەیە کەدەڵێت ( تۆ بەڕاستی ناژیت… ئەوە دەسەڵاتی ژیانیکی ترە لەنێو ئەم ژیانەی ئێستادا یاریدەکات ..ل47) .. چەمکی ژیان گۆڕین لەم هەقیقەتەقە دەستپێدەکات کەهەستدەکەین  ئێمە چیتر بەڕاستی ناژین، کەواتە هێزی ژیانیکی تر هەیە لەنێوماندا یاریدەکات، هێزیکە پێماندەڵێت  ژیانیکی تر لەنێوماندا بوونی، لەنێو ئەم ژیانەی ئێستاماندا ، ژیانیکی تر گەمەی خۆی دەکات.

هاوکێشەی تەواو و ناتەواو

من پێموایە هاوکێشەی (ناتەواو) و (تەواو / باڵا)  زنجیرە بیرکردنەوەی پشت ئەم بەشی یەکەمی ئەم کتێبە گرنگەی سلۆتێردایکن، چەمکی گۆڕان لەم دیدەوە چەمکێکە لەناتەواوە بۆ تەواو، ئاڕاستەی (هەڵکشانێکی ستوونی) وەردەگرێت، کەلەبەشەکانی دوایی ئەم نوسینەدا دێنە سەر چەمکی (هەڵکشانی ستوونی Vertikalspannung ) سڵۆتێرادیک، کاردانەوەیەک بەرامبەر خابوونەوەی  ڕۆشنبیران  intellektuellen Entspannung
بەوەی ڕۆشنبیرانی ئەم چەرخە ، سیاسیەکان و تەنانەت چەپیش لەبارێکی ئاسۆییدا ڕاکشاون، لەچوارچێوەیەکدان کەژیان ناگۆڕن و لەتایتمەندیەکانی خۆیاندا درێژە بەگەمەیەک دەدەن  پرێتی لەدووبارە کردنەوەی ڕیاڵێک بەبێ ڕۆحێکی زیندەگیانە. سیاسەت لەزیندەگی و هێزی جوڵەی ژیانەوە کەوتۆتە بەردەم پڕۆفیسۆرەکانی نێوان چوار دیوارەکانی ئەکادیمیای تەقلیدی، ڕۆشنبیران لەچوارچێوەی دەزگاکانی ڕۆشنبیریدا خۆیان دووبارە دەکەنەوە. مەشقکردن لەئاسۆییدا نەک مەشقکردنێکە بەرەو باڵا وسەرەوە. لێرەوە هەڵکشانی ستونی بەپێچەوانەی خاوبونەوەی ئاسۆیی ڕۆشنبیرانی پۆست کاپیتالەوە، دەبێتە مەشقکردنێک ڤیتالیتێت (زیندەگی) لەگەڵ خۆیدا دەبەخشیت بەژیان، هەمیشە لەفۆرم و ناوەڕۆکێکەوە هەڵدەکشیت بۆ فۆرمیکی نوێ و دۆزینەوەی ناوەڕۆکێکی باشتر لەویتر، بەجۆرێک پڕۆسێسێکی هەمیشە بەردەوامە لەناتەواوە بۆ تەواو و باڵابوون..  بەڵام  با ئێمە هێشتا لەبەشی یەکەمی کتێبەکەدا بمێنیەوە، لێرەدا ڕیگە بەخۆم دەدەم خوێندنەوەیەکی سوبێکتیڤانە بۆ ئەم قەسیدەیە بکەم، دیارە  ئێمە  لەبەردەم تۆرسۆی ئاپۆلۆداین، بەمانای ئێمە لەبەردەم پەیکەریکی ناتەواوی بێ سەر و قاچ و قۆڵی خوایەکی گرنگی ئانتیکاین کە ئاپۆڵۆیە Apollo، پەیکەری ئاپۆلۆ وەک خوای هونەر و زانست و ئەقڵ و مۆڕاڵ، هەمیشە سۆمبۆل بووە بۆ (تەواوی / باڵایی / ڕەهایی Vollkommenheit) ، لەم هاوکێشەی تەواوییەوە، تۆرسۆی ئاپۆڵۆ ناتەواویەکە بەرامبەر خەونێک بەرەو تەواوکاری، لێرەوە تۆرۆسۆ پەیکەریکی ناتەواوە کەسێبەری تەواوکاری لەخۆیدا شاردۆتەوە، لەم ناتەواویی خۆیەوە، دنیایەک لەبەردەمیدا خۆی ڕاکێشاوە کەوەک ڕیلکە باسی لێوەی لێدەکات (لەهەموو لایەکەوە، لەهەموو لێوارێکەوە وەک ئەستێرەیەک دڕ بەخۆی دەدات..) لەهەموو شوێنێکەوە سەرەڕای ئەوەی سەری نییە، چاوی نییە کەچی بەتەعبیری ڕیلکە ناتوانین لەڕوانینەکانی هەڵبێین، ناتوانین خۆمان بشارینەوە، شوێنێک نییە بتوانین لەناتەواوی ڕابکەین، دەبێت ژیانی خۆمان بگۆڕین.. ئەو تێزەی لەپشت ئەم پشت بەستنەی سڵۆتێرادیەکەوە وەستاوە بۆ قەسیدەکەی ڕیلکە، لەوەوە سەرچاوە هەڵدەگرێت کەناتەواوی خۆی لەخۆیدا لەگەڵ مرۆڤدا لەدایک دەبێت، لەبەرئەوە لەسەرەتای کتێبەکەوە  سەرسامی ڕێلکە بەرامبەر تۆرسۆی ئاپۆڵۆ خاڵی یەکەمی تەفسیرکردنی دنیای گۆڕانە بەمانا فراوانەکەیەوە، لەناتەواوییەوە دەگەڕێنەوە بۆ سروشتی مرۆڤ کەبەناتەواوی لەدایک دەبێت، سڵۆتێردایک لەبەشەکانی دیکەدا زیاتر ڕۆشنایی دەخاتە سەر بەشی یەکەمی و دەڵێت (لەکوێدا مرۆڤ هەنگاو بنێت، لەپێش خۆیەوە ئیفلجی ڕێدەکات.. ل97) ، لەکوێدا مرۆڤ هەبێت لەوێدا کەمئەندامی و ناتەواوی خۆی نمایشدەکات، ئیدی مرۆڤ مەحکومە بەناتەواوی و ئیفلجی بەهەموو ڕەهەندەکانیەوە، مرۆڤ لەخەمی ناتەواوی خۆیەوە دەیەوێت پەلاماری جیهان بدات، دەیەوێت شوێنەکان بۆ خۆی داگیر بکات، دەیەوێت ببێت بەبەشێک لەجیهانێکی تەواو. ئێمە لەبەردەم ناتەواوایداین، چونکە فانتازیای ئێمە بۆ تەواوکاری لەسنورەکانی مەشقکردندایە، بەم پێیە ئێمە مەشقدەکەین بەرەو تەواکاری و باڵایی. لەم خاڵەوە واهەستدەکەم سڵۆتێردایک لەچەمکی (مرۆڤی باڵا) ی نیچە نێزیک دەبێتەوە، بەڵام لەفۆرمێکی دیکەی فەلسەفیدا، بەمەش هەڵکشان بەرەو سەروو یان هەڵکشانی ستوونی کەسەرجەم کردەی مەشقکردنی خۆگرتووە، لای سڵۆتێردایک هەوڵدانێکی مرۆڤە بۆ زاڵبوون بەو ناتەواویەی لەخودی خۆیدا هەستیپێدەکات. کەواتە لەکوێدا ئێمە لەدایک بین لەوێدا ناتەواوی لەگەڵماندا لەدایکبووە، لەکوێدا من هەبم، ئالەوێدا ناتەوای هەڕەشەی یەکەمە لەسەر لێرەبوونی خۆم ، لێرەوە پرسیاری لێرەبوونم هەوڵدانە بۆ بوونم بەبونەوەرێکی تەواوکار، لەبەر ئەوە سەیر نییە کە سڵۆتێردایک ئەم زەویە وەک (ئەستێرەیەکی مەشقکاران) دەبینێت ، من مەشقدەکەم لەسەر بوونم، چوونکە بوونم ناتەواوە.
تۆرسۆ وەک پەیکەریکی ناتەواو، وەک (ئاپۆڵۆیەکی کەمئەندام ) بەرامبەر خۆی دەبێتەوە کەپێویستە دنیای خۆی لەو ڕوانینەدا کۆبکاتەوە کەبەرەو تەواوکاری و باڵایی ڕاپێچی دەکات، لێرەوە هیچ کلۆجێک نییە لەو تەماشایە ڕابکەین. کەلەهەموو لێوارەکانەوە بەرەو ناوەندێک ڕێدەکات، بەرەو ئێمە، کەلەبەردەم ناتەواوی خۆمانداین، هەست بەو ژیانە تەواوە دەکەین لەنێو خۆماندا یاریدەکات بەرەو باڵایی ، بەرەو هەڵکشان بەرەو سەروو. کەواتە تۆرسۆ وەک ئۆبێکت هەموو ئەو شتانە دەڵێت کەسوبێکت پێوەی دەناڵێت. شتێک گووتن، پێویستە شتێک بڵێین ئەو ڕەهەندە ئاینیەیە کەلەڕێگەی پەیکەر و بت و سومبول و شتەکانیەوە، لەڕێگەی کەشیگەرایی و ڕەنگەکانەوە شتێک دەڵێت. لێرەوە ئاین هیچ نییە جگە لەگۆڕینی پلاستیکی نێوان ئۆبێکت و سوبێکت، کەبەکردەی مەشقکردنیکی ڕۆحیدا تێپەڕ دەبێت، لەم نێوەندەدا ئیتێکی نوێ لەدایکدەبێت کەڕوانیینمان بۆ دنیا دەگۆڕێت.
 تۆ ئیدی پێویستە ژیانت بگۆڕیت، چونکە هەست بەلێدانی شتە نوێیەکان دەکەیت لەنێو ژیانی ئێستای خۆتدا، مێژووی مرۆڤایەتی لەم گۆشەنیگایەوە، بەڕای من هیچی تر نییە جگە لەگۆڕینی نێوان شوێنگۆڕکێ لەنێوان سوبێکت و ئۆبێکتدا، لەم نێوەندەدا،  ئیتیکی نوێ پەیدادەبن و ژیان بەشێوەیەکی دیکە خۆی شێوەباز دەکات، گشتاڵتی ئەم جیهانە جوگرافیای نوێ بۆ خوی دەدۆزیتەوە، بۆئەوەی بتوانێت خۆی پەرشبکاتەوە بەسەر مەدارە نوێیەکاندا، جیهان گۆڕین لەنێوان پەیوەندی نێوان ئۆبێکت و سوبێکتدا ئیتیکی و ئەخلاقی نوێ بەرهەمدێنێت، نۆرم و بەهای نوێ بەرهەمدینێت، لەسەر ئەم پەتە نوییانە ئەکرۆباتەکان گەمەی مەترسیداری خۆیان دەکەن.  

چەمکی گۆڕان و شەڕی خواوەندەکان

خوێندنەوەیەکی دیکە بەڕای من بۆ سەرسامی سڵۆتێردایک بەو قەسیدەیەدا لەوەدایە کەفیگوری خوداوەندێک ئامادەیە لەبەرامبەر خوادەوەندێکی دیکەی نادیار، کەسێبەرەکانی بەڕای من (تەواوکاری ناتەواوی تەواوە). من پێموایە ئاپۆڵۆ خۆی لەخۆیدا بەرجەستەبوونی تەواوکاری خواوەندێکە کەپاراستنی مۆڕاڵ، زانست، لۆجیک، ئەقڵانیەت، ئیستاتیکا … لەئەستۆ گرتووە. لەگریکی کۆندا ، لەئانتیکادا، گریکیەکان بڕوایەکی تەوایان بەوە هەبوو کە (ئاپۆڵۆ Apollo) وەک کوڕی زێۆسی خواوەندی هەموو خواکانی ئانتیکا، پارێزەری ئەو بەها باڵا و مەزنانەیە کەکۆمەڵگە و مرۆڤ و دنیای خواوەندەکانی پێکەوە بەندکردبوو، لەئەنتیکادا ئەو هێزە لۆجیکی و مۆڕاڵیەی بەرجەستە دەکرد، لەپەرستگاکانیدا مرۆڤ هەستیدەکرد خوداوەندێک لەناوەڕاستی دنیای پڕ ئازار و ئاژاوەدا بەچاوەتیژەکانیەوە دانیشتووە، هەستێک دەبەخشێت بەمرۆڤ کەدنیا بەهۆی ئەوەوە هێزی چاکە و مۆڕاڵ و جوانیەکان و لۆجیکی خۆی لەدەست نەداوە. لە کتێبە گرنگەکەیدا (لەدایکبوونی تراژیدیا)  فردریک نیتچە دەڵێت  ئاپۆڵۆ (هەقیقەتی باڵا، باڵایی و تەواوکاری Vollkommenheit  حاڵەتەکانە لەبەرامبەر دنیای پڕ ناتێگەیشتن و  درزتێبووی ژیانی ڕۆژانەدا…ل٢٠ 
 بڕوانە بەئەڵمانی  : نیتچە: لەدایکبوونی تراژیدیا،ل٢٠
Friedrich Nitsche, Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik Werke, Zweitausendeins, Karl Hanse Verlag  1999,s20 
نیتچە  ئاپۆڵۆ وەک ئەو هێزە تێدەگات (لەنێوەڕاستی دنیایەکی پڕ ئازاردا دانیشتووە ..ه.س.پ ل٢١) ، بەڕای نیتچە ئاپۆڵۆ دەرکەوتنی ڕێکبوونەوەی دنیا لەنێو درزتێبوونەکانی ژیانمان. ئەم ڕێکیە، ئەم ئیرادەیە، ئەم مۆڕاڵە، ئەم دەرکەوتنە دەرکەوتنی خەونە، بەخشینی خەونە بەمرۆڤ لەسەر ئەم زەویە ناشرینە بەکارەسات و ئازار.  لەبەرامبەریدا خودایەکی تر دەوستێت کە (دیۆنیزۆس / دیۆنیز Dionysus) ، خوای خواماری و مەستبوون و لەبیرکردنی هەموو لۆجیکەکانی ئەم دنیایە، خوادیەکە دەیەوێت خومار بین و ئەم دنیایە لەبیربکەین، لەپەرستگاکانی دیۆنیزۆس ، سێکس و خوماری و مەستبوون و شەراب و سەمای شێتانە و نوکتە و گاڵتەکردن  کەشی زاڵ بوو بۆ هەموو ئەوانەی لەدنیای هەبوو، لەڕیاڵ، بێزار بوون. ئەم دوو خواوەندە، ئاپۆڵۆ و دیۆنیزۆس ، خوای ئەقڵ ومۆڕاڵ و خەون و ڕێکی و خوداوەندی خومار بوون و لەبیرکردنی لۆجیکە ڕاکشاوەکانی ئەم جیهانە، ئەم دوو خوداوەندە لای نیتچە  پێکێهنەرەکانی تراژیدیا و  چێژ وەرگرن لەموزیک، بەڵکو موزیک ئەو دووجادووەی لەخۆدا گرتووە، خوماری و لۆجیک، ڕێکی و هاڕمۆنیەت و خەون و مەستبوونەش بەفانتازیا ودەرچوون لەجەهەنەمەکانی ڕۆژانە ژیان.  نیتچە دەڵێت ( ئەم حاڵەتە ڕاستەخۆیە هونەریانەی سروشت لەبەرامبەر  هەموو هونەرمەندێک (وەک لاسایی کارێک ) یان دەبێت هونەرمەندێکی خەوبینەری ئاپۆلۆنیزی  بێت ،یاخود هونەرمەندیکی خوماری دیۆنیزییە بێت یان لەدواجاردا وەک نمونەی تراژیدیای گریکی کەهەردوو پێکهاتەکەی لەخۆیدا کۆکردۆتەوە، خوماری و خەونە هونەرییەکان… ه.س .پ 23) .لەم گۆشە نیگایەوە شەڕی تەواوکاران ، شەڕی باڵاکان لەنێوان خوماری و خەوندا تۆبۆگرافیای جیهان بۆ خۆی دیاریبکات. کەواتە ئەوە تەواوکارییە بەرەو ناتەواوی ڕاپێچمان دەکات، ئەوە ناتەوەواکانە بەرەو ئاسۆگەی تەواکاری هەڵماندەکشێنێت، لێرەوە ئەم جەنگە لەنێوان لۆجیک و خوماریدا، لەنێوان خەون و گاڵتەدا، بەشێکە لەو مەشقەگەورەیەی نێوان خودی من و جیهاندا، بۆئەوەی ژیانێکی تر بدۆزینەوە، بۆ ئەوەی ژیانی خۆمان بگۆڕین ، پێویستە شتێک بڵێین.
لەتۆرسۆی ئاپۆڵۆوە خەون هەیە بەئاپۆڵۆیەکی تەواو بەخۆی وچاوەتیژەکانیەوە لێمان دەڕوانێت، دنیای ئێمە لەهەموو لێوارەکانیەوە دەخاتە بەردەم گومانێکی ئەبەدی، لەناتەواویەوە دەبێت خەیاڵی تەواوکاری بکەین، لەتەواوکارییەوە دەبێت هەستبکەین شتێک ناتەواوە. ئیدی من پێموایە لەئاپۆڵۆوە حەزکردن هەیە بۆ خوماربوون لەپەرستگاکانی دیۆنیزۆس، لەئەقڵانیەتەوە بۆ خومار بوون، لەخومار بوونەوە بۆ هاڕمۆنیەت، لەهارمۆنیەتەوە بۆ گۆڕان. لەم گۆشە نیگایەوە چەمکی گۆڕان  لەسەرەتادا (گووتنی شتێکە)، وەک ئۆبێکتیکی ئاینی وەهایە کەدەوێت شتێک بڵێت، دەیەوێت بڵێت ئەم ژیانەی ئێستا لەنێویدا ژیانیکی تر خۆی حەشارداوە، بەڵام ئایا دنیای ئیمە تەنها بەلۆجیکە بێ دڵەکان بەڕیوەدەچیت!، یان بەشێکی زۆری هەڕەمەکی و ئانارشیستی لەخۆگرتووە؟، من پێموایە ئەوەی دەیەوێت ژیان بگۆڕێت چەندە ڕۆحی ئاپۆلۆ لەخۆدا هەڵگرتووە، ئەوەندەش دیۆنیزیانە، خومار بەچێژ و سەمای شێتانە، بەسەر پەتە ڕایەڵکراوەکانی ئەم جیهانەدا ڕیدەکات. ئەوانەی جیهانی خۆیان دەگۆڕن لەگەڵ خۆیاندا بەختەوەریەکی نادیار نمایشدەکەن لەنێو دیاردا، بەوەی هیچ گۆڕانکاریەک نییە بەبێ چێژی گەورەی سەرکێشی و خومار بوون نەبێت بەبۆنی خۆی لەنێو خۆیدا وەک بوونیک لەجیهاندا.
خومار بوون، خەون بینین، بیرکردنەوە، سەماکردن، گاڵتەکردن و ڕۆحی گاڵتەجاری، دۆزینەوەی موزیکی شتەکان، دۆزینەوەی موزیک لەو پڕۆسەیەدا، دۆزینەوەی بەشێک لەسوبێکت، هەستکردن بەوەی بەسەر مەترسیدا هەنگاو دەنێت، چونکە ژیانی پێشووت جێدەهێڵت، بەڵام وەک ئەکرۆباتیکی سەرکێش بەختەوەری بەوەی لەنێو مەترسیدا بۆ سەرکێشیەکی دیکە دەژیت. بەمشیوەیە گۆڕانخواز بەڕای من ئەو کەسەیە کەڕۆحی ئەکرۆبات، ڕۆحی دیۆنیزۆس و ئاۆپۆڵۆی لەخۆدا هەڵگرتووە. لەم فیگورەوە، شتێیک دەگوترێت، شتێک دەکرێت، خەونێک خۆی بەسەر مەدارەکاندا پەرتدەکاتەوە، بوونیک لەنێو جیهاندا بەسەرکێشیەوە خۆی نمایشدەکات.  

کلتوری مەشقکردنی جەستەیی

بەمشێوەیە وەک بینیمان، ئۆبێکت وەک ئاینێک دێتە نێو دنیای سوبێکتەوە، لێرەوە وەک سڵۆتێردایک ئاماژەی پێدەکات، (بەرد فەرمان دەردەکات) ،  شتەکان قسەدەکەن، شتێک دەڵێن، ئۆبێکت کار لەسوبێکت دەکات. لەم کارکردنەوە لەسەر ئۆبێکت، لەسەر شت، پەیکەری تۆرسۆی ئاپۆڵۆ دەبێتە ئاماژەیەک بۆ گەڕانەوەی جەستەیەکی تەواو، وەک ئاماژەمان پێدا ئامادەبونی ناتەواو وێنەی تەواومان لەلا پێکدەهێنیت، لەم گەمەیەدا، ڕیلکە ئەوە ناشارێتەوە کەجوانی جەستەی پەیکەری ئاپۆڵۆ لەوەدایە جوانیەکی جەستەییەی تیژ و جەبرییە (Imperativ)  فەرمان دەرەدەکات بەگۆڕینی ژیان، کڵێشەکانی سەرەتای ئەو چەمکەیە، کەسڵۆتێردایک بە(هەڵکشانی ستوونی) ناویدەبات. لەم گۆشەنیگایەوە سەدەی نۆزدە سەدەی  گەڕانەوەیە بۆ ئەنتیکا. گەڕانەوەیە بۆ زەمەنی خواوەندەکانی ئانتیکا. بەجۆریکی تر، زەمەنی پەیوەندی نێوان جەستە و خوادوەندەکان، چیرۆکی فانیەکان کەمرۆڤن لەگەڵ ئەبەدییەکان کەخوداکانن. بەمجۆرە لەنێوان ئەبەدییەکان و خواکاندا ئەو هەڵکشانە ستوونیە هەیەکەجەستە دەبێتە نێوەندی ئەو هەڵکشانە بۆ ئەبەدیەت. چیرۆکی پاڵەوانێکی وەک ئاخیلیس کەلەجەنگی تەروادە دەکوژرێت، چیرۆکی پاڵەوانێکە لەڕێگەی ئازایەتی و مەشقی جەستییەوە دەبێتە نیمچە خواوەندێک. فانیەکان لەئەنتیکادا لەگەڵ داهێنان و ئازایەتیاندا لەژیاندا، توانای ئەوەیان هەبوو هەڵکشێن بەرەو سەروو، مەشقکاران لەهەموو بورەکاندا دەگەیشتنە ئاستی گفتوگۆ لەگەڵ خواوەندەکاندا. هێرکولس ئەو پاڵەوانە وەرزشکارەیە کەبەرزدەبێتەوە بۆ ئاستی خواوەندەکان، ئۆدیسۆس شەڕ لەگەڵ خواوەندەکاندا دەکات، ئۆرفیۆس لەنێوان مەشقی موزیک و دنیای هادێسی خوای مردندا گەمەی ترسناکی خۆی دەکات، پڕۆمیسۆس ئاگر لەپەرستگاکانی خوای خواکان زێۆس دەدزێت و سزاکەی ئەوەیە بەبەردیکەوە دەبەسترێتەوە و هەموو ڕۆژێک داڵێک دێت لەبەیانییەوە تاوەکو ئێوارە دادەکەوێت  جگەری دەخوات، جگەری جارێکی تر دەڕوێتەوە و ئاوەها ڕۆژانە ئەم بازنە جەهەنەمیەی زیۆس بۆ پڕۆمیسۆسی دیاریکردووە بەردەوامی هەیە تاوەکو هیرکولس وەک وەرشکارو پاڵەوانیکی فانی داڵەکە  زیۆس دەکوژێت و پڕۆمیسۆس ڕزگار دەکات لەسزاکەی.. بەمجۆرە لەنێوان خواوەند و وەرزشکارانەو مەشقکاراندا لە گریکی کۆندا (ئەنتیکا) پەیوەندیەکی  پڕ کێشەبەندی هەبووە. لەم ڤیزۆنەوە، لەم دووریە ڕۆحانیەیەوە گریکیەکان کولتوری مەشقکردنی جەستەییان پیرۆز دەکرد، لەگریکی کۆندا لەشتادیۆنەکاندا، لەپاڵەوانبازی گلادیاتۆرەکاندا خۆی بەرجەستە دەکرد، پاڵەوانەکان دەگەیشتنە ئاستی خواوەند و پادشاکان، دەبوونە کەسایەتی گرنگ لەکۆمەڵگەدا. کلتوری وەرزشکارانە و مەشقکردن ، کولتێک بوو لەئانتیکادا بەردەوام کاری لەسەر دەکرا…گەڕانەوە بۆ کلتوری جەستە و وەرزشکاری  لەم سەدەیەدا، گەڕانەوەیە بۆ کولتوری ئانتیکا و بەخوداکردنی جەستەیە لەڕێگەی مەشقەوە، بێگومان بۆگەیشتن بەباڵایی و تەواوکاری. پەیوەندی نێوان خواوەند و جەستە، پەیوەندی نێوان ئەبەدییەت و فانیبوونە، پەیوەندییەکە لەڕێگەی مەشقکردن و هەڵکشانی ستوونیەوە ئامانجەکانی خۆی دەپێکێت، بەوەی مرۆڤ دەچێتە ڕیزی خواوەندەکانەوە.
ئەوەی دەرئەنجامی چیرۆکی نێوان خواوەندەکان و مرۆڤە لەئەنتیکا، ئەوەیە کەمەشقکاران نێزیکبوون لەخواوەندەکانەوە، بەڵام زەمەنیکی دوور ئەم کولتە (کولتورۆچکە) لەگەڵ پەیدابونی  یەکخوادایی Monotheismus لەسەر ڕووبەری گرنگیپێدانی خۆی وەلا دەدات و لەنێوکڵێسادا مەشقکردن لەجەستەوە دەچێتە خانەکانی زوهدیەتی ڕۆحی، جەستە بۆ دواجار تەسلیم بەمەشقکردنی ڕۆحی ئاینی دەبێتەوە، بەڵام (پڕۆسێسی دوای دووبارە بیناکردنەوەی کلتوری کریستومی، کە لەسەدەی پانزەوە وەک وەک پڕۆسێسیکی  ڕێنیساس لەشێوازیکی ئارتیستانە و (ئەکرۆباتیانە) و فیلۆگیانە دەستیپیکرد بەرەو کلتوررێکی جەماوەری خۆی ڕاکێشا، یەکیک لەنیشانە هەرە سەرەکیەکانی وەرزش بوو، بەجۆریک کەمرۆڤ ناتوانێت دووبارە و سێ بارەی نەکاتەوە. ئەم کولتورە زۆر قوڵ لەئیتۆس و مۆڕاڵی مۆدێرنەدا ڕەنگیدایەوە… لەگەڵ دەستپیکردنی یارییە ئۆلۆمپیەکان، ئەم کاروانە دەستیپێکرد تائەمڕۆ… سلۆتێردایک ..ه.س.پ. ل٤٩)  لەسەدەی نۆزدەوە  ئەم کولتی جەستەکردن و مەشقکردنە دەبێتە بەشێکی گەورە  لەکلوتوری زاڵی ئەوروپا کەشانبەشانی هەڵچوونی مۆدێرنە هەڵدەکشێت.
ئەم گۆڕانکارییە لەکریستومیەوە بۆ ڕێنیساس و لەوێوە بۆ مۆدێرنە ئەو کلتورە پێدەگەیەنێت کەناوی مەشقکردنە(Übung)، مەشقکردنی ڕۆحانی و جەستەیی، بەڵام ئەوەی خاڵی قورسی گۆڕانکارییە لەم چیرۆکەدا ئەوەیە کەلەکریستومدا جەستە تەسلیم بەتاکخوادایی دەبێتەوە، جەستە لە خۆبێبەریکردن و زوهدیەتدا       لەمەشقکردنی ڕۆحیدا بازنەی بەدەوردا دەکێشرێت،  مەشقکردنی جەستەیی لەڕێگەی وەرزشەوە و نمایشکردنی پێشبڕکێ لەشتادیۆنەکاندا، بەرەو ڕیزەکانی دواوە کشاوەتەوە، لەسەدەی پانزەوە، لەسەرەتاکانی ڕێنیسانس کلتوری مەشقکردنی جەستەیی دەستپیدەکاتەوە و بەدرێژایی سەدەکان خۆی ڕادەکێشێت تاوەکو ئەم کولتورە لەمۆدێرنەدا دەگاتە ترۆپک..
بەدیویکی تردا  ڕێنیساس هیچی تر نییە جگە لەدووبارەبوونەوەی ئەنتیکا نەبێت، بەوەی کلتوری مەشقکردنی جەستەیی و زوهدیەتی پابەند بەمەشقکردنەوە دەگەڕێتەوە بۆ نێو هۆشمەندی گشتی، لەگەڵیشیدا سەماکردن لەگەڵ خواوەندەکاندا دەستپێدەکاتەوە.  جارێکیتر ئەم کولتە  نێزیکبوونەوەی مرۆڤە لەوەی لەڕێگەی مەشقکردنی جەستەیەوە بگاتە ئاستی خواوەندەکان. لەسەدەی ناوەڕاستدا خواوەند زیاتر لەکڵێسەکاندا بەند دەکرێت و جەستەش دەبێتە جەستەیەکی (ڕۆحانی) ، ئیدی زوهدیەتی ڕۆحانی دەبێتە خەسڵەتە سەرەکیەکانی کریستوم و جەستە دەگەڕیتەوە بۆ نێو زوهدیەتی قەشەگەرایی، خۆبیبەریکردن لەپێناو گەیشتنە بەڕۆحانیەت نەک لەپێناو ئەوەیە وەک لەئەنتیکادا هەبووە، نمایشکارانە لەشتادۆنەکاندا گەمەی خۆت بکەیت ، لەتاقیکردنەوەکانی خواوەندا دەربچیت و لەدواجاردا لەشاخی ئۆلمپیا ، کەجێگەی خواوەندەکانە بە دیداری خواوەندەکان بگەیت…
دیارە ناتوانین بڵێین کە ڕیلکە لەپەیوەندیەکی نەرجسیانەدا لەگەڵ تۆرسۆی ئاپۆلۆدا ژیاوە، نەخێر ، (بەڵکو ئەو هەستیارییە ئەوروپییەی  سەردەمی خۆیەتی، سەردەمی دواوێستگەکانی ڕینیساس کەلە١٩٠٠ دا دەچێتە نێو یاریگەیەکی پڕ قەیرانەوە…ه.س.پ. ل ٤٩ )..
ڕاینەڕیلکە کوڕی سەردەمی خۆیەتی، سەردەمێک کلتوری وەرزش جارێکیتر دەگەڕیتەوە نیو فەزای گشتی، لەگەڵ وەزرشکردن و مەشقکردنی جەستییەدا، زوهدیەت / ئەسکێسە(Askese)  دەبێتە بنیچینە مۆڕاڵیەکانی ئەم سەدەیە. لەسەدەی نۆزدەدا ڕۆژئاوا خۆی لە(مەشقکردن) دا بەرجەستە دەکرد. لەهەموو لایەکەوە مۆدێرنە هەموو هیواکانی بەدواڕۆژیکی ڕوون لەخۆگرتبوو، پێشکەوتنی تەکنەلۆژی ، پێشەسازی قورس ، دامەزراندنی کۆمارەکان و گەشانەوەی ڕێڕەوە فەلسەفیەکان مژدەی دنیایەکی نوی بوو بەجیهان. جیهان لەسەدەی نۆزدەدا خۆی لەبەردەم کاری بەردەوامدا دەبینیەوە، لەبەردەم داهێنانە نوییەکانی تەکنەلۆژیاو پیشەسازی ڕۆژئاوا  دەچووە نێو دواوێستگەکانی ڕێنیساس.
سەدەی نۆزدە لەگۆشەنیگای سڵۆتێردایکەوە، سەدەی ئیدۆلی  (دووبارە سۆماتیزەکرنەوە Re-Somatisierung) بوو بەمانیەکی تر دووبارە دروستبوونەوەی و تەندروستبوونەوەی جەستە  Re-Somatisierung هێنایەوە سەر شانۆی هۆسمەدنی گشتی، وەک کلوتێک جاریکیتر جەستە لە بەندیخانەکانی زوهدیەتی ئاینی هاتەدەرەوە بۆ نێوەڕاستی   جەستەبوونەوەی خۆی بوو ، لەهەمانکاتدا گەڕانەوەی جەستە بوو وەک بەرجەستەبوویەکی مەشق لەسەر کراو بۆ نێو هۆشمەندی ئەم سەدەیە. لەم گەڕانەوەیەدا سەدەی نۆزدە بەرامبەر دوو ئیدۆلی دیار دەبێت ، یەکەمیان وەک باسمان لێوەی کرد دووبارە گەڕانەوە بوو بۆ جەستە کەدەتوانین  بە(دووبارە جەستەییبوون) وەریگێڕێن، تێدا جەستە جارێکیتر خۆی لەنێو کلتورێکی نوێدا نمایشدەکات، بەجۆریک کەدوورخستەوەی ئەو ڕەهەندە ڕۆحیەیە  ئایینیە لەجەستە  و جەستە خۆی و لەخودی خۆییدا کلتوری مەشقکردن دەهێنتە ئاراوە، دووهەمیان پابەندە بەجوڵانەوەی (هێگلینزمە نوێیەکان یان هێگلیە گەنجەکان  Junghegelianer) وەک جوڵانەوەیەکی فەلسەفی کە لەمارکس و ئەنجلس و فیۆرباخ و برۆنەر باور و هێس و رۆژێ و شتیرن و زۆریتر…  لەپێچیکدا ئیدۆلی سۆسیالزم و کارکدن بۆ گۆڕینی جیهان خۆی بەرجەستە دەکات، دروشمی ئەو زەمەنە بوو کە (Die Auferstehung des Fleisches im Diesseits
هەستاوەنەوە و زیندەگیکردنەوەی دووبارە زیندووبونەوەی گۆشت لێرەوەیە..
بەمانای دووبارە زیندبونەوەی مرۆڤ بۆ خەباتکردن، بۆ مەشقکردن لەپێناوگۆرنیی دنیادا وەک مارکس ئاماژەی پێداوە. ئەم دوو کولتە، ئەم دوو ئیدۆلە لەسەدەی نۆزدەدا یەکێکیان لەکولتوری بەپێرفێکتکردنی جەستەو کلتوری وەرزش خۆی بەرجەستەدەکات، کەناوەڕۆکی مەشقکردن و بەرزبونەوە بۆ ئاستەکانی تەواوکاری وەک چەمکی فەلسەفی و فیکری دەبێتە وانەیەک بۆ بەردەوامبوون، لەئاستەکانی خوارەوە بۆ هەڵکشان بەرەو سەرەوە، وەک هەڵکشانێکی ستوونی، لەم خاڵەوە ئەو دەنگەی لەتۆرسۆی ناتەواوی ئاپۆلۆوە لەقەسیدەکەی ڕیلکەوە داوامان لێدەکات (پێویستە ژیانی خۆمان بگۆڕین ..)  تەنها ڕستە جەبری نییە، بەقەد هێندەی کردنەوەی ڕەهەندیکی نوێیە بەسەر ژیاندا، کاتێک ئێمە لەشتەڕەقەکانەوە لەماناکانی شت گووتن فێردەبین، دەبێت شتێک بڵێین بۆ ئەوەی لەم دنیایە تێبگەین، دەبێت لەدنیا تێبگەین بۆئەوەی بتوانین ژیانمان بگۆڕین.. دەبێت وەک سڵۆتێردایک دەڵێت لەگەڵ خواوەندەکاندا مەشق بکەین..  

هەسارەیەک لەمەشقکارانی گۆڕان
 لێرەوە دەتوانین لەوە تێبگەین کەشتەڕەقەکانیش شت دەڵێن، لەگوتنی شتەڕەقەکانەوە، لەجەستەی ناتەواوەوە بەرەو تەواوی و باڵایی هەڵدەکشێین، بەمەش ئەوەی بیەوێت دنیا بگۆڕێت دەبێت لەشت گوتنەوە هەڵکشێت بەرەو ئاستی مەشقکردنی رۆحی و جەستەییی ،دەبێت خۆی بێبەری بکات لەچێژی ڕاگوزارو، دەبێت شت بڵێت و شت بکات و مەشقبکات لەسەر زوهدیەت (خۆ بێبەریکردن)  لەپێناوی هەڵکشانێک بەرەو سەرەوە، هەڵکشانێکی ستوونی. دەبێت وەک ئەکرۆباتیک وەها بێت کەبەسەر پەتێکی باریکدا دەڕوات لەوانەیە بکەوێتە خوارەوە و کۆتایی بەژیانی بێت، بەڵام وەک نیتچە دەڵێت (ئەو ئەکرۆباتە، ئەو ئارتێستە مەترسی کردۆتە ژیانی خۆی ..). ئەم هەسارەیەی ئێمەی لەسەری دەژین، هەسارەیەکی مەشقکارە، هەسارەیەکە مەشقدەکات لەژیان، لەسەر ئازادی لەسەر سیکسوالیەت و ئەشق ، لەسەر نوێبوونەوەو بیناکردن، لەسەر فراوانکردنی ئازادییەکانی جەستە و ڕۆح.. ئەم هەسارەیە دەیەوێت لەڕێگەی شتەڕەقەکانەوە، لەڕێگەی شتە وردیلەکانی ژیانەوە شتێک بڵێت، شتێک بینابکات، شتێکی تر بڕوخینێت.. کێ ئەم مەشقەی کرد دەتوانێت لەگەڵ خواوەندەکاندا سەما بکات، دووبارە نیتچە دەڵێت: ئای کەمەزنە جەنگی خواوەندەکان،ئەوەی تەماشای ئەو جەنگە بکات ، ناتوانێ بێدەنگ بێت و بەشداری نەکات.. کێ مەشقیکرد و نەوەستا لەمەشقکردن دەتوانێت بەشدار بێت لەتەماشادا، کێ هەڵکشا بەرەو سەرەوە دەتوانێت، بەشدار لەشەڕی خواوەندەکاندا…


                                          تەواو

                                             سەرچاوەکان
1 Peter Sloterdjik, Du mußt dein Leben ändern,Suhrkamp2009

  2.  Friedrich Nitsche, Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik Werke, Zweitausendeins, Karl Hanse Verlag  1999

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.