ڕۆڵی مامۆستایانی ئاینی لە کوردستان،ئێستاو ئەوسا
جاران کە سەردەمی بەرائەت و بەخشینەوەی جوانی بوو،هەم بیرەکان جوانیان دەنەخشاند ،هەم چاوەکان دنیایان بە جوانی دەبینی،ئەم بابابەتەی من تایبەتە بە دنیای مامۆستایانی ئاینی و ڕۆڵی ئەوان لە میژووی گەلەکەماندا،بەراوردێکی ئاساییە،ئەوسا مامۆستایانی ئاینی چیان دادەهێنا؟چیان بۆ گەلەکەیان دەخولقاند؟ئێستا مامۆستایانی ئاینی چییان پێیەو چیمان بۆ دەخولقێنن؟، چاوپێخشاندنێکی خێرایە،بە مێژووی داهێنانەکانی ئەو مامۆستا ئاینیانەو، هێنانەوەی چەندین بەڵگەیە،کەچ ڕۆڵێکی جوانیان بینیووە،ئێستاش بەشێکی بەرچاو لە مامۆستایانی ئاینی چ ڕۆڵێکی نەشیاو ناشیرین پیادە دەکەن.
ئەو سەردەمانەی خوێندنگا لە کوردستاندا نەبوو،خەڵکی کوردستان نوقمی دواکەوتووی بوون،وەک ئێستا سەردەمی گۆلیبالیزەیشن نەبوو،باسێک لەسەر داهێنانەکانی ئینسان لە مەیدانی تەکنۆلۆژیاداو گەیشتنی بە لوتکە نەبوو،مزگەوت تاکە خوێندنگا بووەو،خەڵکی لەوێدا قورعان و وێژەو شارەزای زمانی فارسی و عەرەبی دەبوون،هەموو شاعیران و نوسەران ومێژوو نووسان،لە مزگەوتەوە دەبوونە ڕۆشنبیرو،ڕۆڵیان لە پاراستنی زمان و فەرهەنگی کوردیدا هەبوو،لەمەیدانی زمان و ئەدەبی و هونەرو مێژوودا، چەندان ویانکردنی هزریان بەرهەم هێناوە.
جاران حوجرەکان و مزگەوتەکان پیاوانی وەک،حەزرەتی نالی،مەحوی،مەولانە خالید،شێخ مارفی نۆدێ،کاک ئەحمەدی شێخ،مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس،مەلا شێخ مەعشوقی خەزنەوی،مەلا کاکە حەمەی بێلو،موفتی پێنجوێنی،مەلای جەزیری، ئەحمەدی شێخ ئەلیاس،”ئەحمەدی خانی”،حاجی قادری کۆیی،مەلا عبدوڵای جەلیزادە،باوکی مەلا عبدوڵا واتە”مەلای کۆیە”،شێخ مارفی کەرخی، سەیدعلی تاوەگۆزی،مەلا وەلەدخانی جاف،مەلا مستەفای بێسارانی وسەدانی تر،تا دەگاتە پیری پیرانی بوخارا،مێژویان بۆ ئێمە نەخشاندوەو جوانیان بەرهەم هێناوە.
ئەوسا مامۆستایانی ئاینی ئاوایان دەووت،ئەوسا مزگەوتوو حوجرەکان ئەم کەڵەپیاوانەیان بەرهەم دەهێنا،مەلا محەمەدی کۆیە کە لە بنەماڵەی جەلیزادەکانەو ڕۆڵیان هەبووە،لە زمان و ئەدەب و هونەردا،ئەوەتا حاجی قادری کۆیی،لە نامەیەکدا کە بۆ حاجی مەلا عبدوڵای باوکی مەلا محەمەدی ناردوە،دەڵێت:
بە غەیری جەدی ئێوە کێ یە دانا
لە کوردستان بناغەی عیلمی دانا
مەلا محەمەدی کۆیەش لە هەست کردن بە چەوسانەوەی گەلەکەیەوە، بە مامۆستا ئاینییە مفتەخۆرو کۆنەپەرستەکانی ئەو سەردەمەی دەڵێت:
بە ڕیشی پان و پرچی پڕ لە ئەسپێ
بناغەی ئیشی کوردان چۆن ئەچەسپێ.
ئەوسا مامۆستایانی ئاینی ئاوایان دەووت
پێم دەڵین مەحبووبە خێل و قیچە مەیلی شەر دەکا
خێل وقیچە یا ترازووی نازی نەختێ سەر دەکا
خێل وقیچە یا بە غەمزە بۆ نشانەی دڵ بە چاو
مەیلی ڕاست هاوێتنی موژگانی دڵ پەی کەر دەکا
چاوی هەم ڕەنگی گوڵی مەستی شەو و ڕۆژن مەدام
یەک لە نەشگوفتەی بە نەفشە یەک لە نەیلۆفەڕ دەکا
عەکسی چاوی تۆ لە چاویدا بە خواری تێدەگەی
کەچ نەزەرکەی فەرقی خواروژوورو خێرو شەڕ دەکا نالی.
شەوێ لەیلا بە مەجنوونی دەووت بنواڕە ماڵی خۆت
بە خۆڕایی کە چۆنت دا بە با عەقڵ و کەماڵی خۆت
مەحوی.
لە یاقوتی ووشەی کوردی پەری خان
گەردانەیەک بۆ تۆ ئەکەم ئاڵوجوان
لە گەردانەی هۆنراوەی منا پەری
کە ناوی تۆ لە دەنکەکانیا ئەژی
علی تەرمووکی.
شۆخ و شەنگێ،زوهرە ڕەنگێ،دڵ ژمن بڕ،دڵ ژمن
ئاوورین هەیبەت پڵنگێ،دڵ ژمن پڕ، دڵ ژ من
مەلای جەزیری.
فەرهادیان دانا لەم دیوو پەردەوە
شیرین جا دەرگای قسەی کردەوە
پێ کەنی،لە دەم شەکر ئەباری
گوڵ هەڵئەوەری،بە بار لە زاری
خانەی قوبادی.
گەردی هەبوامە،سەرفرازەک
ساحەب کەرەمەک سوخەن نەوازەک
نەقدی مە دەبوو بەسککە مەسکووک
نەدما وە هەبێ ڕەواج و مەشکوک
ئەحمەدی خانی.
کوردە دەزانی لە کوێ ساکینە خزمانی تۆ؟
گوێ گرە بە تۆ دەڵێم مەسکەنی قەومانی تۆ؟
کێوی تۆرۆس وعومقی حەوزەیی ئەسکەندەروون
غەربی تا بەحری ڕەش،سەرحەدی مەیدانی تۆ
حاجی قادری کۆیی.
مەولەوی کە حەزرەتی پێغەمبەری بە خاتەمی پێغەمبەران زانیوە دەڵێت:
چەرخ هەر ئەو چەرخەن تا ئاوەردو بەرد
دەس ئەو دەس نگین تا خاتەم ئاوەرد.
دیسان دەڵێت:
شەماڵ ئەرجوم هەن،هەی وە فیدات بام
وە سەرگەرد باڵ سانای هەوات بام
جەستە خەستەی خار خەم خەڵاتە نان
بەیدا پێوگێڵ دوور وڵاتە نان
ساخ وداخ و زاخ چۆڵ و هۆڵ و کاو
سەر بەردو سەر هەرد ساراو سەر سەراو
تەی کە وە پڕتاو هیچ مدرات نەبۆ
چون دووی هەناسەم شەوان تا بە ڕۆ.
مەلا کەریمی تەوقە”ناتق” دەڵێت
سەرکورشتەی چەرخی فەلەکی بێ سەروپا خۆم
ئاوارەی شام و حلب و حەمص و حما خۆم
پاماڵی هەموو محنەت و هیجرانی زەمانە
مستغرقی دەریای غەم و چەورو جەفا خۆم.
جاران سالم دەیووت:
توخوا بڵێ بە حەزرەتی نالی دەخیلی بم
بەم نەوعە قەدنەکا بە سولەیمانی یا گوزەر
ئەم موڵکە نەزمی نابێ بە بێ عەدل و وارسی
بێ ئەو بە قەسدی ئەم تەرەفە با نەکا سەفەر
“سالم”سیفەت لە بێ کەسی یا با نەبێ هیلاک
من کردم ئەو نەکا لە غەما خوێنی خۆی هەدەر.
ئێستا بەشێکی بەرچاو لە مامۆستایانی ئاینی،ڕۆچونەتە ناو خەون بینینێکی هێندە ترسناکەوە،نموونەی لە مێژووی هیچ نەتەوەیەکدا نەبووە،بەدەستی ئەنقەست لە لێڵاوێکدا مەلە دەکەن،ئەگەر خەڵکی کوردستان و دەسەڵات بەریان پێنەگرن،ئەوا بە ناوی خوداو ئیسلامەوە خۆیشیان و گەلەکەیشمان دەخنکێنن.
نەک هەر ناتوانن وەک ئەم حەزرەتانەی ڕابردووی مێژووی گەلەکەمان بە جوانی بنەخشێنن،بە هۆنراوەیەک برینمان ساڕێژ بکەن،بەداهێنانێک خزمەت بە گەلەکەیان بکەن،بەڵکو بوونەتە هۆی دەردەداری گەلی کورد،چەشنی جاڵجاڵۆکە خۆیان بەشوشەی ماڵەکانماندا دەدەن و وێرانمان دەکەن،ئەمانە ڕێگا نادەن جیاوازتر، لە بیری تاریکستان و زۆر جار گاڵتەجاڕیانەی خۆیان بیر بکەینەوە، مەرگدۆستانە لەسەر ڕێگاو لە ژیانماندا،قەدەرێک دادەنێن کە تەنها وێرانە بەرهەم دێنن،هیچیان پێنییە،زۆربەیان دەسکردی داگیرکەرانن،تەنها بۆ سڕینەوەی داب وڕسوومی کوردەواری هاتوون و لە هەموو مەیدانەکاندا ئیفلاسن،کۆمەڵێک قسە و هاوار هاواری بێماناو لاوەکی نەبێت،من زۆر جاران کە گوێ لە قسەکانیان دەگرم، هەست بە شەرمەزاری دەکەم،کە لەسەردەمێکدا دەژیم ،مامۆستای ئاینی ئاوا داماو هێڕ،لە پشت مایکرۆفۆنەوە دەقیژێنن وخەڵکیش گوێیان لێدەگرن.
بەشێک بەرچاو لە مامۆستای ئاینی ئێستا ئاوا دەڵین،ئەمە داهێنان و زانستەکانیانە بۆ خزمەتی گەلەکەمان.
یەکێک لە بەردەم سروودی ئەی ڕەقیبدا هەڵناسێ وسوکایەتی پێدەکات،بەڵام لە تاران بەرزە پێ لە بەر سرووی پاسداراندا قنج دەبێتەوە.
ئیمام جەومعەی سنە، فتوای حەرامکردنی هەڵپەڕکێی کوردی دەدات،بەڵام ڕۆژانە لاوانی کورد لە سێدارە دەدرێ،نقەی لێوە نایەت.
مامۆستایەک دێت ودەڵێت”بە قورعان و هەنگوین نەخۆشی سەرەتان و ئایدز چاک دەکەمەوە”لەکاتێکدا توێژینەوە گرنگەکانی دنیاو زانستی پزیشکی پەییان بەمە نەبردووە.
چەند مامۆستایەک بە خۆیان و مێزەرەکانیانەوە موناجات دەکەن،لە نیوەدا دەیکەن بە گۆرانی”سەرە ڕێیەکەم لێمەگرە،سۆفیم دەچم بۆ نوێژی”.
یەکێ تر لە بن دارێکدا دادەنیشێ و کۆمەڵی کوڕوکاڵ لە دەوری خۆی کۆدەکاتەوەو نوکتەیان بۆدەکات و ڕیچ دەبێتەوە.
مامۆستایەکی ئاینی تر دێت ،ژنان و پیاوان وە بەر گۆپاڵان دەداو هەندێکیان لە ژێر دەستیدا دەمرن،گوایە جنۆکە لە لەشی ئەم خەڵکەدا هەیەو جەنابی دەریدەکات.
مامۆستایەکی تر هیچ شەرم لە خۆی ناکات ودەڵیت” من جنۆکە داوای لێکرووم زەواجی لەگەڵ بکەم،ڕەدم کردۆتەوە”.
مامۆستایەکی تر بە خۆی ومێزەرەکەیەوەو لەپشت سێ مایکرۆفۆنەوەو ڕوو بەسەدان کەس هاوار دەکات ودەڵێت:
خوایە ئەوەی ژنێکی هەیە بۆی بکەیت بەدوان،ئەوەی دوانی هەیە بۆی بکەیت بە سیان،خوایە ئەوە باوەڕ بە تۆ ناکات،ئاردی ماڵەکەی ئەسپێ تێیبدات،تەسبێحەکەی بچڕێتەوە،کە مرد تایەی ئەو سەیارە پەنچەر بێت کە تەرمەکەی پێدەبەن بۆ سەرقەبران”وەک دەبینن تا ئێستا نازانێت هەموو سەیارەیەک تایەی سپێری پێیە”.
یەکێکی تر گۆرانی کوردی قەدەخە دەکات،هاوار دەکات ئەوەی دژی پارتی وماڵی مەلا مستەفا ناڕەزایەتی دەرببڕیت کافرە،دژایەتی خەڵکی ناڕازیان کرد لە حەڤدەی شوباتداو،پاشان چوون لەهەقی ئەمەدا ئۆتۆمبێلی سفریان وەرگرت.
ئەوساو ئێستا
ئەوسای سەردەمی جوانی و درەوشانەوەی مامۆستایانی ئاینی و داهێنان و پاراستنی زمان و فەرهەنگی کوردی ونیشتیمان،ئێستای سەردەمی مامۆستایانی ئاینی،کە لە وێرانە زیاتر هیچیان نییە بۆ ووتن،قیژە قیژی بێ بەرهەم ودژایەتی جوانی و لێدان لە بەرژەوەندیەکانی کوردو هەوڵدان بۆ سڕینەوەی فەرهەنگ و زمانی کوردی و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی داگیرکەران و هەوڵدان بۆ توانەوەی میژووی کوردو زمانی کوردی و فەرهەنگی کوردی، لە بۆتە پان عەرەبیزم و پان فارسیزم وپان تورکیزمدا.
بەشێک بەرچاو لە مامۆستایانی ئاینی ئەم سەردەمە،خۆیان دەردن،نەخۆشین،تا خودا حەز بکات ناشیرینن،پێوویستە خەڵکی کوردستان،بە وریاییەوە معامەلەیان لەگەل بکات،وەک چۆن شەهید “ئارام” دەڵێت” مەرج نییە ئەوەی جلی خاکی لەبەردا بوو،تفەنگێکی لەشاندا بوو پێشمەرگە بێت،”مەرجیش نییە هەر کەسێک مێزەرێکی بەسەرەوە بوو، ڕیشێکی یەشتەوەو قورعانێکی لە بن دەستا بوو مامۆستای ئاینی بێت،ئەمانە ئێستا تەنها سیاسیەکی بازرگانن،بە ناوی خوداو ئیسلام و قورعانەوە،هاتوون بۆ توانەوەی هەموو پیرۆزیەکانمان.
ئارام ئەحمەد علی
