گەنج و دەسەڵات …. 1
گوتاری رەخنەیی سەردەشت عوسمان لەهۆشیارییەوە بۆ یاخیبووون ..!
کەمال میراودەلی
[لە رۆژنامەی بانگ رۆژی ٦/١/٢٠١٣ بلاوکراوەتەوە]
بەشی یەکەم: سەرەتاو بۆچوون
ئەم باسە هەوڵێکە بۆ خوێندنەوەیەکی ئەکادیمی سەردەشت عوسمان وەک بیر، هۆشیاریی، هەڵوێست، کەسێتی و رووناکبیرێکی خاوەن پەیامێک کە بەئاسایی زانی خۆی لەپێناودا شەهید بکات .
بەکورتی بریتییە لە خوێندنەوەی گوتاری رەخنەیی سەردەشت عوسمان وەک لەو چەند وتارو راپۆرتانەدا کە بەر لە جوانەمەرگبووونی نووسیونی، دەردەکەوێ.
لە چەند بۆنەیەکدا بۆ یادی سەردەشت بەشدار بووم و زۆر وتارم لە سەر خوێندوونەوە.
وەک هەموو شەهیدێک بە تایبەتی گەر ناوبانگی دەرکردبێ، دوای خۆی خێرا لەلایەن گروپ ودەستەی جیاوازی حیزبیی و ئایدیپۆلۆجیی و نووسەر داگیردەکرێ و بەو شێوە دایدەڕێژنەوەو وێنای دەکەن کە زۆر کەم پێوەندی بە کەسێتی و راستیی شەهیدەکەوە هەیە.
خەمبار بووم کەسەرنجم دا ئەو هەموو باسەی سەردەشت لە دەرەوە، وەک پیاهەلدان یان بەکارهێنان، دەکرێ بە بێ ئەوەی، تا من ئاگادار بم، کەسێک خۆی ماندوو کردبێ تەنانەت خوێندنەوەیەکی سەخت (جددی) بۆ تاکە وتارێکیشی بکات. یان بە گێرانەوە ی یادگاری ئاشنابوون وناسینی کەسێتی و رەفتاری رۆژانەی لە تێگەیشتنی زیاترو باشتری سەردەشت یارمەتیدەربن.
لەلایەکی ترەوە هەر دوای خوێندنەوەی چەند وتارێکی سەردەشت دوای شەهیدبوونی، رەسەنێتی و راستگۆیی و جوانیی و فراوانی بیرکردنەوەی ئەو لاوە جوانەمەرگەم بۆ دەرکەوت، کە بەراستی، وەک هیوادارم لەم باسەدا دەری بخەم، گوتارە رەخنەییەکەی زۆر کورتترو چڕترو بەپێزترو روونترو راستترو راستگۆترو رووناکییبەخشترە لە زۆربلێیی و درێژدادڕییە بێتامەکانی ئەو زلە رۆشنبیرە باوانەی بواری رۆشنبیریی کوردیی کە لە حەقیقەتدا لە ناوی گەورەو بیریی وێران زیاتر نین و زلکراوو زاڵکراوی میدیای حیزبی تۆخ و سێبەرن.
بۆیە بە پێویستم زانی وەک وەفا بۆ خوێنی سەردەشت و وەک نرخاندنێکی بیریی بۆ بیرو هەلوێستەکانی شیکردنەوەیەکی ئەکادیمی بابەتی بۆ تەواوی نووسینەکانی بکەم و وێنەی ئەو سەردەشتە پێشکەش بە خوێنەر بکەم کە راستیی بیرو هەست و هەلوێستی خۆیەتی وەک لە وشەو وتارەکانی خۆیدا دەردەکەوێ.
سەردەشت چ وەک کەسێتیی، ئازایەتی، هەلوێست و بیرکردنەوە دەکرێ و پێویستە ببێتە نموونەو سەرمەشق بۆ گەنجەکان، هەروەها وتارە رەخنەیی یەکانیشی دەکرێ وەک نموونەی وتاری رۆژنامەگەریی کاریگەرو سەرکەوتوو چاویان لێبکرێ.
ئەوەی کە گەنجەکان دەشێ لە نموونەی نووسین و کەسێتیی سەردەشتەوە لە پێش هەموو شتێکدا فێری بن و بەدوای بکەون ئەوەیە: کە نووسەر دەبێ خاوەن بیر بێ، دەبێ فەلسەفەیەکی هەم بۆ خوێندنەوەی ژیان و هەم لێکدانەوەی دیاردەو رووداوەکان هەبێت کە بە پێی ئەو شتەکان هەلسەنگێنی و جەخت لە شتە سەرەکییەکانی ژیان و دادو بەختەوەری مرۆڤ بکات، وینە گەورەو گشتییەکان ببینێ، لە سەر هیلێكی فیکری بەردەوام پیشبکەوێ و هەر جارە بە لایەکدا نەروات، دەبێ پەیامی هەبێت وهەر وتارێک بیرۆکەو بابەتی دیاریکراوی هەبێت و بە وشەی کەم و دەربرینی بەپێز پەیامەکەی بگەیەنێت.
وتراوە: عەقلە گەورەکان باسی بابەتی هزریی و تیۆری دەکەن، عەقلە ناوەندەکان باسی رووداوەکان دەکەن و شییان دەکەنەوە، عە‌قڵە بچووکەکان ئەوانەن ىێهوودە خۆیان بە باسی کەسەکان و ناوو ناتۆرەوفەزیحەو رەفتارەکانیانەوە سەرقاڵ دەکەن.
بەداخەوە گەر ئەم پێوانەی جیاکردنەوە بۆ نووسینی رۆژنامەگەریی کوردیی وەک لە رۆژنامەو سایتە کوردییەکندا بە تایبەتیتر ئەوانەی خۆیان بە بەرهەلستی دەسەلاتیش دەزانن، بەکاربێنین دەبینین سەدی نەوەدو نۆی بابەتەکان شتی رۆژانەی پووچ و بەرهەمی عەقلی بچووکن.
سەردەشت زۆر کەم توخنی شتی شەخسی دەکەوێ، کە باسی کەسەکانیش دەکا وەک سەرانی کورد، وەک هەڵوێست و بابەتی شیکردنەوەی فیکریی یان رووداو سەیریان دەکا نەک وەک ناوو ناتۆرە. سەردەشت هەر لە یەکەمین نووسینەکانیەوە باسی مرۆڤەمەزنەکان دەکات. ئەمە خەونی سەردەشتمان بۆ دیار دەخات کە هەر لە سەرەتاوە ئەوەی بۆ خۆی دانابوو: ببێتە مرۆڤێکی مەزن. ئەمەش لەوەوە دەست پێدەکات کە یەکەم: خەونی مەزن ببینیت یان ئاواتی گەورەت هەبن. نەبوونی ئامانجی بەرزو ئاواتی گەورە نیشانەی مرۆڤی بچووک و لە ئاکامادا رووخاوە. فەیلەسوفی بلیمەت و مامۆستای یەکەمی مرۆڤایەتی ئەرستۆ دەلێ: مرۆڤ بوونەوەرێکی ئامانجدارە. تەنیا ئەو کاتە ژیانی مانا دەبەخشێ کە ئامانجی لە ژیاندا هەبن و بۆ بەدیهاتنیان خەبات بکات.’ تا ئامانجەکانت بەرزترو ئاواتەکانت گەورەتر بن ژیانت پڕماناتر دەبێت و پالنەری هیواو سرۆشت بۆ کارکردن زیاتر دەبێت.
زانایەک، دۆنالد ترەمپ، دەلێت: مرۆڤ رۆژی ٥٠،٠٠٠ وردەچالاکی بیریی هەیە. با هەندێ لەم وردە بیرانە لە بیرێکی گەورەدا، ئامانجێکی گەورەدا کە ببێتە سرۆشبەخش و پالنەری خەبات و سەرکەوتن کۆ ببنەوە. لایەنیکی تری بیرکرنەوەی مەزنی سەردەشت ئەوە یە کە زۆر حەزی بە خوێندنەوەی ژیانی مەزنە مرۆڤەکان بووە. هێج شتێک لەوە سرۆشبەخترو و هیوابەخشترو سەرمەشقتر نییە لەوەی چیرۆکی ژیانی نووسەرەمەزنەکان، زانا مەزنەکان، دا‌هێنەرە مەزنەکان، سەرکردە سیاسییە مەزنەکان، هونەرمەندە مەزنەکان بخوێنییەوەو بۆت دەرکەوێت چٶن مرۆڤ دەتوانێ بە سەر کۆسپ و ئازارو مەینەتی ژیاندا زال بێت و هەنکاو هەنگاو، لە هەنگاویكی ىچووکەوە بۆ گەورەترو گەورەتر، بەرەو پێشەوە بچێت تا دەگاتە مەلبەندی مرۆڤە مەزنەکان. بۆیە فاولەر دەلێ: بآشترین مامۆستاکانی مرۆڤایەتی ژیانی مرۆڤە مەزنەکانن. بۆیەش لە ولاتانی پێشکەتوودا هەر لە سەرەتاوە ژیانی دەیان مرۆڤی مەزن بە شێوازی سەرنجراکێش و ئاسان، دەکەنە بابەتی خوێندنەوەو پێخٶری مێشکی ساوای مندالەکانیان تا ئاواتی مەزن لە دەروونیاندا چەکەرە بکات.
بەشێکی تری رەسەنێتی سادەو کاریگەری گوتاری رەخنەیی سەردەشت ئەوەیە کە ئەو وەک وتم خاوەنی بیرکردنەوە و ئامرازی فیکریی لێکدانەوەی خۆیەتی. ئەوە مانای ئەوە نییە کە خۆی خاوەن فەلسەفەیە یان شتێکی تازەی داهێناوە. نا، بە مانای ئەوەی کە لە ئەنجامی خوێندنەوەکانی گەیشتۆتە ئەوەی هیلێکی هزریی دیاریکراوی هەبێت کە لە شێکرنەوەکانیدا بەکاری دێنێ و نایەت دیسانەوە وەک زۆر لە رۆشنبیرە بێ بیرو میتۆدەکان، نوسینەکانی پڕ کات لە ناوی نووسەرو رۆشنبیری مەزنی بیانی یان زاروەو بیرو زانینی خواستراوو هەزمنەکراو، کە ، وەک چەندین ساڵ لەمەو بەر لە وتارێکدا نووسیومە، زیاتر وەک رشانەوەی بیری بێگانە بەسەر زمانی کوردییدا ، دەردەکەوێ.
ئەو خاوەن هزر و لێکدانەوە و هەڵوێستی مرۆڤە مەزنەکانە، کە دیسانەوە بە پێچەوانەی بۆشنبیرو نووسەرە دووسەرەکان، سەردەشت بە خەستی، بە تۆخی، بە هەلوێست، بە کردەوە، بە نووسین، بە خوینی گەشی و کۆتایی تراجیدی جوانەمەرگبوونی خۆی، بی پێچ و پەناو ، گەڕانەوە بادانەوە ماستاوکردن و بوون بە کۆیلەی مووچەو بەژەوەندی دیارو نادیار، سەدی سەد خۆی و ژیانی خۆی و بیرکرنەوەی خۆی و خێزانی خٶی و مێژووی خۆی و ئاواتی خۆی و نەوەکەی لە هەموو مێژووو کردەوەو ئاکاری دەسەلاتی گەندەڵ و کوردکوژو تاوانکاری حیزبە بەربەرییەکانی کوردی جیا دەکاتەوە و سەدی سەد بە هیلێكی پێچەوانەو بەرهەلستی ئەوانەوە دەنووسێ و دەهزرێ و دەکارێ.
ماوەیەک لەمەوبەر چەند گەنجێک لە رێگای فەیسبووکەوە داوایان لێکردم کە چەند رێنماییەک بۆ گەنجان بنووسم. بە داخەوە ئەو کاتەم نەبووە ئەم ئەرکە پێویستە ئەنجام بدەم. بەلام سەردەشت لە نەوەی خۆتانەو بۆ خۆتانە. شوێنێكی باشە لە تێگەیشنی ئەوەوە دەست پێبکەین. راستە دەسەلاتی بکوژو تاوانکار مۆڵەتی نەدا ببێتە ئەو رێبەرە مەزنەی گۆڕانێکی مەزن بۆ نەوەکەی دروست بکات. بەلام مادام ئەو لە سەرەتاوە ئاواتی مەزنی هەبوون، بیرکردنەوەی گەورەی لە مێشکیدا پەروەردە کردبوون، هەر لەو چەند وتارە کەمانەی ژیانی کورتبڕاوی، بۆتان دەردەکەوێ کە بەراستی لەو هەنگاوە سەرەتاییە کەمانەوە خۆی کردۆتە هاوکاروانی مرۆڤە مەزنەکان. خۆ شەهیدبوونە تراژیدییە خواستراوو هۆشمەندو بێباکانەکەشی لە پێناو بیرو ئازادیی و دادا، ئەوە دەیخاتە پاڵ یەکەم شەهیدو دووەم شەهیدی بیرو دادی مرۆڤایەتی: [زەردەشت] ی خۆمان و [سۆکرات] ی یۆنان.
سوودێکی تر کە هیوادارم لەم لێکٶلێنەوەی ببینن ئەوەیە کە من میتۆدی شێکاریی ئاخاوتن –م بەکار‌هێناوە. واتە شیکاری دیسکۆرس. میتۆدی شیکاری ئاخاوتن بەدوای بنسازی و ناوکە بیرییەکان لە نووسیندا دەگەڕێ و ئەو ستراکتورو روانگەی جیهانبینیی ئاشکرا دەکا کە قوولتر لە بن و لە ناو وشەکاندا ئاشکرا یان مات خۆی دەردەخا. بۆ نموونە: دەشێ شاعیرێک کۆمەلێ هۆنراوەی دڵداری هەبێت. لە رەخنەی ئاساییدا ئێمە هەر وەک هۆنراوەیەکی دلداری دەیانخوێنینەوەو ئەو تەکنیک و وێنانەش کە بەکاری هێناون وەک رەوانبێژیی و میتافۆرو جوانکاریی سەیر دەکەین و بەس. بەلام رەنگە میتۆدێکی شیکاریی ئاخاوتن ئەوە دەربخا کە زۆربەی وێنەکان و بیرۆکەکانی شاعیر باسی بابەتی هەژارییی و هەژارانن . لە شیکردنەوەو داڕشتنەوەی هەموو ئەمانەدا دەردەکەوێت کە راستی لە ناو شیعرە دلدارییەکانیدا گوتارێکی یان ئاخاوتنێکی هەژاریی یان چینایەتی هەیە. دەرخستنی ئەمە گرنگترو دەولەمەندترە لە لیکدانەوەیەکی ئیستاتیکی پەتی شیعرەکان.
هیوادارم بتوانن ئەم جۆرە شیکارییە بۆ نوسینەکانی گەنجانی تر کە لە ژیان دان و هاوخەباتی سەردەشت –ن بەکاربێنن. چ دووفاقیی و هەلەیەکی تراژیدییە کە تا رۆلە بە تواناو بە ئەمەکانمان لە ژیان دان هەول نادەین بیانناسین و نرخیان بزانین و پشتیان بگرین. لە دوای مردنیش هەموو لا وەک قەومی عەلەشیش دەیکەن بە هەڵلا. لە ژیاندا یەکتر بناسن، یەکترتان خۆش بوێ، لە یەکتر فێربن و پالپشتی یەکتر بکەن..
مرۆڤە مەزنەکان بە کاری بەردەوام، مەزن، سەخت دروست دەبن. چەند جێگای نائومێدییە زۆر جار خوێندەواری گەنج هەیە کە بابەتێک تەنانەت هۆنراوەش بێت، کەمێ دێژ بێت، دەلێن: ناتوانن بیخویننەوە چونکە درێژە. ئەمە بە داخەوە ئەو نەریت و کەلتوورەی نەخوێندنەوەو نەزانیی و فێرنەبوونە کە سسیستمی پەروەردەی دەسەلاتی گەندەل و تەلەفزیۆنە حیزبییە تورەهاتییەکان سەپاندوویانە.
رێبازی ژیان درێژو سەخت و پڕ هەورازە، گەر لە خوێندنەوەی سەرەتایی ساقیت بیت چٶن هیوای سەرکەوتن و سەرفرازی دەخوازی؟ منالانی بەریتانیا لە تەمەنی ٧-٨ ساڵیەوە فێری خوێندنەوەی رۆمانی ٣٠٠- ٤٠٠ لاپەرەیی دەبن جگە لە بابەتەکانی زمان و زانست و هونەری قوتابخانەیان
خەون ببینە ببیتە مرۆڤی مەزن. دلسۆزبە بۆ راسپاردەی دوایی سەردەشت: لەو نوختەوە دەستپێبکەنەوە کە ئەو کۆتایی پێ هێنرا. مەیدانی ژیان بۆ مرۆڤە مەزنەکان ئاواڵەیە. ئاواتی گەورەی ئازادیی و ادپەروەریی ویەکسانی هەمیشە پێویستی بە نووسەرو بیرەوان و پاڵەوانەکان هەیە. ئەو ئەزموونی ژیان و نووسینە کەمەی سەردەشتیش ئەزموونی مرۆڤە مەزنەکانە کە دەشێ گەنجەکانمان لێیەوە فێر بن و بەهرەمەند بن.
کەمال میراودەلی
بەشەکانی تری بە دوادا دێن.
