Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
ئاراستە جیاوازەكان، لەپڕۆسەى بەشانۆكردنى حەساردا

ئاراستە جیاوازەكان، لەپڕۆسەى بەشانۆكردنى حەساردا

Closed
by December 23, 2008 شانۆ

 ئاراستە جیاوازەكان، لەپڕۆسەى بەشانۆكردنى حەساردا
 نیهاد جامى

 حەسارى شێرزاد حەسەن لەبنەڕەتدا خەونى كوشتنى باوكمان بۆ دەگێڕێتەوە، كوڕى گەورە خەون بە كوشتنى باوك دەبینێت. ئەو خەونە بە تراژیدیا كۆتایى دێت، تراژیدیایەك پێمان دەڵێت كوشتنى باوك خەونێكە، بەڵام خەونێكى ترسناك، زیاد لە دوانزە ساڵە شانۆكار ڕزگار ئەمین ئەو تێكستەى بۆ شانۆ ئامادە كردووە، چەندین جار ویستوویەتى بیخاتە سەر شانۆ، بەڵام هەوڵەكانى ناكام ماونەتەوە، تا ڕۆژى 20/8/2008  ئەم خەونەى لە سەنتەرى ئاڵاً (هەولێر) لەگەڵ كۆمەڵێك گەنج بە ئەنجام گەیاند، بەر لەو كارە ئەم شانۆگەریانەى دەرهێناوە "سزادان 87، یادى چالاك 89، شیرین و فەرهاد 90، مارا- ێاد 91، میهرەجانى كەلاوەكان 92، میهرەجانى مرۆڤایەتى 93، گۆرانى چایكا 97، دیوار 2005"
 شانۆگەرى حەسار دەقێكە لە نۆڤلێتێكى ئەدەبیەوە دەگوازرێتەوە بۆ جیهانى بەرجەستە كراوى كارەكتەرەكانى حەسار، ئەم شانۆگەریە لەسەر ئاستى بونیادى درامى و ئەتمۆسفێرى گشتى و ململانێى درامى و وێنە و پێكهاتەكانى، بەرهەمى شێرزاد حەسەن نیە، بەڵكو بەرەنجامى پڕۆسەیەكى دەقئاوێزان كردنە لەسەر چەندین دەقیتر، بۆیە لەڕووى ئەتمۆسفیرى گشتى شانۆگەریەكانى شكسپیر و هەروەها قەرەجى پوشكێن فەزاى گشتى پێك دێنن، وەك چۆن لەڕووى ئاخاوتنى كچەكانەوە ئەوان دەبنە كچانى (ماڵى بەرنادا ئەلبا)ى لۆڕكا، ئەوە جگە لەوەى كاتىَ دوو خوشكەكە جل و پێڵاوە تازەكە لەبەر دەكەن و بەشەڕدێن و ڕق و ئێرەیى دەنوێنن، ئەوان لەپشت پێكهاتى درامى شانۆگەرى (كارەكەرەكان) ى ژان ژینیەوە دەردەكەون، تەنانەت لە دیمەنێكدا ڕێك دەبن بە كلێر و سۆڵانژ، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئەم دوو كارەكتەرە بەهەموو ڕەهەندە فكرى و ئەخلاقى و سەركوتكردنەوەكانیان دێنەوە دەبنە دوو لە كچانى حەسار، ئایا ڕەهەند و بنیاتى كارەكتەر بەبىَ تێكشكانێكیتر دەتوانىَ لەناو حەسار دەربكەون؟ چونكە لە دەقئاوێزاندا پێویستە ماناى نوىَ لەسەر ئەو دەقانە بدۆزرێتەوە، بەڵام لەم نمایشەدا تەنانەت "داغستانى منى هەمزاتۆف، شیعرى سوهراب، مانۆڕى لۆلا ئەناگستۆكى" تەنیا وەك پڕۆسەى كۆكردنەوە و ئامادە كردن دەردەكەون، هەر بەهەمان ڕەهەند و دەلالەتەكانى دەقى یەكەم، دەقى یەكەم بە جەستەى دەقى نمایشەوە دەلكێنرىَ، بەبىَ ئەوەى دەقى نمایش تواناى دامەزراندنى ماناى نوێى هەبێت بۆ دەقى دووەم كە دەقى نمایشە، چونكە ئەوەیان لە دەقئاوێزان مەسەلەیەكى میتۆدیە، بەوەى دەقئاوێزان پەیوەندى نێوان دەقێكە لەگەڵ چەند دەقێك، ئەوەش دەكات بە سێنتەرێك بۆ پەیوەندیەكى دیالەكتیكى، كە دەق دابڕاو نیە لە دەقەكانى بەر لەخۆى، بەڵكو لە گفتوگۆى نێوان دەقەكانداین، بەڵام دەقە نوێیەكە لەناو ئاگاییەكى مێژوویدا دەجولێتەوە، كە ڕەهەندێكى ئەبستمۆلۆژى پىَ دەدرێت، ئەوە بە شێوەیەكى گشتى وەك مەسەلەیەكى میتۆدى بۆ دەقئاوێزان لاى (كریستیڤا، تۆدۆرۆف، بارت) بەڵام شانۆگەرى حەسار ناتوانىَ لەناو ئەو ڕەهەندەى دەقى یەكەم بێتە دەرەوە و بەرەو ڕەهەندى ئەبستمۆلۆژى بێت، كە ماناى كەشف نەكراوى نێو دەقەكانە، سەرەنجام دەقى كار لەسەر كراو (نۆڤلێتى حەسار) فەزاى خۆى دەدۆڕێنێت بەهۆى ئەوەى خۆشەویستى كە چەمكێكى سەرەكیە لەناو حەسار نەك سێكس وەك دەرهێنەر ئیشى لەسە ر كردبوو، حەساریەكان لە نمایشەكەدا تەنیا كێشەى سێكسكردنیان هەبوو هەر لە كوڕى گەورەوە تا شەلە و كچان و دایكان. ئەو هێلەى وێناى سێكس دەكات كوشتنى هێلى گشتى تێكستەكەى شێرزادە، هێلێك بۆ سێكس لەناو حەسار دەدۆزرێتەوە، لەسەر بنەماى كوشتنى هێلى سەرەكى دەقى نۆڤلێتەكە كە كێشەى حەسار عەشقە نەك سێكس. ناتوانین ناو لە حەسار بنێین دەقێكى كوردى بەهۆى ئەوەى دەیالۆگ و ڕووداوى حەساریەكان بەرهەمى كولتورى كوردى نین، نە ڕزگار ئەمین خوڵقاندوویەتى وەنە  شێرزاد حەسەن، بەڵكو دەقەكەى شێرزاد تەنیا چوارچێوەى گشتى پێك هێناوە،  ئەوانیتر دەقیتر درووستى كردوون، ئەوەش ئیشكالیەتى نووسینى كوردى و غیابى بیركردنەوەیە بۆ خوڵقاندن، بۆیە ئەو كاتانەى فەزاى گشتى لە شانۆگەریەكى جیهانى وەردەگرین و كارەكتەرى دەقێكیدى قەرز دەكەین و لەیەكێكیتریش دەیالۆگ دێنین، حەوت دەق لەهەر یەكێكیان بەشێك وەردەگرین و دەشمانەوىَ كارەكەمان لەژێر ناوى دەقى كوردى نمایش بكرىَ، ئەوە ئیشكالیەتى پرۆسەى ئامادەكردنەوەیە، نە بەرهەمى عەقڵى كوردى و نە خوڵقاندنەوەیەكى ئێمەیە، ئەوە گردبوونەوەیە لەناو دەقى جیهانى، ئیشكالیەتێكە لە ئیشكالیەتى شانۆى عەرەبیەوە هاتووە، لەناوەڕاستى هەشتاكانەوە ڕەخنەگر (پۆل شاوول) ئاماژەى بۆ ئەو جۆرە شانۆیە كردووە كە چۆن لەو كۆكردنەوەیە سەرەنجام ناو لە كارەكەیان دەنرىَ عەرەبى و شەڕ بە شانۆى جیهانیش دەفرۆشرێت، ئەم نمایشە بەشێكە لەو ئیشكالیەتە. لەڕووى پێكهاتە و دەیالۆگ و فەزاى گشتیەوە كۆكردنەوەیە لە دەقى جیهانى زۆر كەمتر لە حەسارى شێرزاد دەچێت.
 دەرهێنەر لەڕێگەى ئەم دەقەوە دەیەوىَ چارەسەر و داڕشتنەوەى بۆ پانتایى شانۆ بكات، بە ئاماژەكردنى گرفتەكانى ناو ماڵى كوردى، بەڵام بیرى دەچێت گرفتى سەرەكى ماڵەكان خۆشەویستیە نەك سێكس، نەبوونى خۆشەویستیە تراژیدیاى خوڵقاندووە نەك كێشەى سێكسى، شێرزاد زۆر بەقووڵى لەسەر ئەو چەمكە چ لە حەسار و یا لە كۆمەڵە چیرۆكى (گەڕەكى داهۆڵەكان) لەسەرى دەوەستێت، بەتایبەت لەهەردوو چیرۆكى (عیزرائیل) و (ماڵئاوا خۆشەویست). پەیوەندى دەرهێنەر بە بۆشایى پەیوەستە بە ئەتمۆسفێرى گشتى نمایش، نەوەك پەیوەندى بۆشایى بێت بە ئەكتەرەوە، ئەو ئەزموونە بۆ ئەكتەرى سەرەتایى سەركێشیە بۆ دۆڕاندن، چونكە ئەوان ناتوانن بەهۆى ئەو ووزە خاكیانەوە لەكارێكى وادا سەركەوتوو بن، بۆیە دەرهێنەر ڕوئیاكانى دەبێتە قوربانى نواندن، ئەگەرچى لە هەندىَ دیمەندا بەهۆى جولەى گشتیەوە ئەو خەوشانەى نواندن دەشاردرێنەوە، وەك دیمەنى شینگێڕان لەسەر تەرمى باوك، یا دیمەنى گۆڕ هەڵكەندن لەلایان زێوانەوە، كاتىَ دەنگى هەناسەى زێوان و حەساریەكان تێكەڵى یەكتر دەبێت، ئەوە جوانترین وێنەى ئەم نمایشەیە، كە خاوەنى ڕەهەندێكى ئیستاتیكى بەرزە و دید و پلانى دەرهێنەر خوڵقاندوویەتى.
 "بیكوژە" ئەو پەیڤەى حەساریەكان ئاراستەى براى گەورەى دەكەن، بۆئەوەى بە تاوانى كوشتن هەلًَبستىَ، ئەو داواكردنە بەدواى پڕۆسەى كوشتن بە پرسیارى "بۆ كوشتت؟" دەگۆڕدرێت، ئیشكردنى بەردەوام لەسەر "بیكوژە/ بۆ كوشتت" یەك هێلى ڕووداو زاڵ دەكات، وادەكات تەواوى ڕووداوەكانیتر (خۆشۆرینى كچەكان، هەوڵى نزیك بوونەوەى كوڕى گەورە لە ڕابى-بۆ سێكس نەك بۆ عەشق-،  شەهوانیەتى زێوان، كەبتەكانى شەلە) تەواوى ئەوانە ببنە پەراوێزى ڕووداوەكان، ئەوە سەربارى ئەوەى شوێن بۆخۆى چەندە دیدێكى جیاوازى بەپێى ئاستەكانى بینین بۆ كوشتن خوڵقاند، بەهۆى ئەوەى دابەش كردنى بینەر بۆ سىَ شوێنى جیاواز واى كرد هەر گروپێك لەبینەران بەشێوەیەك شانۆگەریەكە ببینێت، ئەوەش بووە هۆى ئەوەى ناڕۆشنى لەگوتارى نمایش دەربخات، لەهەردوو ئاستى دەلالى و جوانكارى، چونكە هەر گروپێك لە بینەران بەشێوەیەك جولەیان دەبینى، ئەوانەى لەسەر تەختەى شانۆكە دانیشتبوون دیمەنى قوماشەكەیان بە شێوەیەك بینى كە تاڕادەیەك وێنەیەكى جوانى پىَ بەخشیوون، لەكاتێكدا ئەوانەى لە خوارەوەى شانۆكە بوون نەیانتوانى لە نهێنى ئەو قوماشە بگەن.
 هەلًَبژاردنى شوێن لەڕووى میتۆدیەوە بۆ ئەمجۆرە كارانە پێویستى بە چارەسەرى جیاوازە بۆ پانتایى، چونكە دەبىَ ئەو كاتە هێلى ئاسۆیى جولەى ئەكتەر بگۆڕدرێت بۆ هێلى بازنەیى و لاكێشەیى و یا سێگۆشەیى، بەڵام هێلەكانى جولەكردن بەو شێوەیە بوو كە ئەو بینەرانەى لەسەر تەختەى شانۆن لەبەردەم جولەى ئاسۆیى بن و هیچ نرخێكیش بۆ ئەوانەى  خوارەوە دانەنراوە، بەواتاى ئەو جولە كردنە تەنیا جێگۆڕكىَ كردنە بە ئێمەى بینەر و ئەوانى ئەكتەر، ئەو جێگۆڕكێكردنە نەیتوانى پەیوەندیەكى نوىَ لەنێوان ئەكتەر و بینەر بدۆزێتەوە، كەچى لەناكاو بۆ درووست كردنى پەیوەندى بەبىَ بوونى هیچ سیستمێك كچەكان بە پرسیارى "بیكوژىَ یان نەیكوژى؟" خەنەبەندان درووست دەكەن و خەنە لەدەستمان دەدەن، لەڕاستیدا پرسیارى كچەكان گومانێكى هاملێتیە لەبارەى بوون و نەبوون، ئەو پرسیارە پێویستى بە توێژینەوەى ئەو ئاگاییە هەبوو، كە كچەكان لەناو خەنەبەندانەوە بە چ ئاگاییەكەوە ئەو پرسیارە دەكەن، بەتایبەت ئاگایى ئەوان لە حەسار بریتیە لە سەركوتكردنەوەى پرسیار، بۆیە ئەو پرسیارە هاملێتیەى هەڵگرى گومانى فەلسەفیە زۆر بەزەحمەت تواناى ئەوەى هەیە بێتە ناو حەسارەوە، سەرەڕاى ئەو هەڵە كولتوریەى بەسەر كچەكان تێدەپەڕىَ، كە دەبوایە خەنە گیراوەكەیان لەدەستى كچان بدابوایە نەك كوڕان، دیارە بەدواى ئەو دیمەنەوە دیسان هیچ پەیوەندیەك نامێنىَ لەنێوان ئێمەى بینەر و ئەوانى ئەكتەر، بۆیە دیمەنى خەنەبەندانەكە لەدەرەوەى سیستمى نمایشەوەیە، هەڕەمەكیەت درووستى كردووە، دەیەوىَ پەیوەندى لەگەڵ بینەر درووست بكات، بەڵام پەیوەندیەكى ڕواڵەت ئامێزەو تواناى خوڵقاندنى پەیوەندى نیە سەربارى هەڵەى كولتورى و بوونى پرسیارى فەلسەفى كە زیاتر لە كۆمیدیایەك دەچێت.
 ئیشكالیەتى سەرەكى ئەم شانۆگەریە پەیوەندى بە ئەكتەرەكانى نمایشەكەوە هەیە، بەهۆى ئەوەى ئەوان بریتین لەكۆمەڵە ئەكتەرێكى بىَ ئەزموون، كە خاوەنى ئاگاییەكى شانۆیى نین، بۆیە بوونە بەو جەستانەى كە كۆیلەى دەسەڵاتى دەرهێنەرن، تواناى تەوزیف كردنى ئەندامەكانى جەستەى خۆیانیان نیە، لەكاتى دەیالۆگ ووتنیشدا ئەوان تەنیا تێكستى نووسراو دەخوێننەوە، گوزارشتى جەستەیى لاى ئەكتەر بەتەواوى وونە، ئەگەر ئەو ئەسكەلانەى موفرەدەى شانۆیەكە بوون نەبوایە، ئەوا ئێمە لەبەردەم چەند مرۆڤێكى ئاسایى بووین نەك لەبەردەم تواناى ئەكتەر، جگە لە (بەهمەن حاجى) كە دەیزانى چۆن دەنگ و جەستەى بەكار بێنێت، ئەگەرچى سستى و بێتوانایى ئەوانیتر واى كردبوو ئەو وەك كەسى سەرەكى دەربكەوێت، ڕووداوەكان بەدەورى ئەودا بخولێنەوە نەك بەدەورى باوك، باوك بەهۆى نەگەیاندنى دەیالۆگ و نەبوونى توانا بۆ بزاوت باوكێكى ترسنۆكى خوڵقاند، باوكێكى تۆقێنەر نەبوو، باوكێك نەبوو شایەنى ئەوە بێت لە حەساردا خەون بە كوشتنیەوە ببینین، ئەگەر هەموو ئەمانە ئەكتەر تیایدا بەرپرسیار بێت و دەرهێنەر  هەست بەهەموو ئەو لاوازیە بكات، ئەوە واى لىَ دەكات دوو هێل بۆ نواندن دەست نیشان بكات، هێلى سەرەكى كە هێلێكى تراژیدیە (براى گەورە و باوك) نوێنەرایەتى دەكەن، هێلى دووەم هێلێكى كۆمیدیە كارەكتەرى (شەلە) ئیشى لەسەر دەكات، ئەوەیان زیاتر بۆ ڕاگرتنى ڕووداوەكانە، بۆ ئەوەیە بێتوانایى ئەكتەرەكان بشارێتەوە، تاوەكو تووشى دابەزینى ئاستى گشتى ڕووداو نەبێت، بەڵام بەهۆى لاوازى تواناكانى نواندن، ئەو هێلە كۆمیدیە ناتوانىَ ڕیتمى ڕووداوەكان ڕابگرێت، ئەوە سەربارى ئەوەى هەریەكە لەو دوو هێلە بەدوو ئاراستەى جیاواز ئیش دەكەن، سیستمێكى ڕێكخەر نیە ئەو دوو هێلە كۆبكاتەوە، ئەوە لە كاتێكدا كارەكتەرى شەلە ناتوانىَ لەناو پڕۆسەى خەون بێتە دەرەوە، بەواتاى ناتوانىَ بەشدارى لە گێڕانەوە جیاوازەكان خەون بكات، لەهەموو گێڕانەوەكان یەك ڕیتم بەسەر نواندنى زاڵ دەبىَ كە ناتوانىَ لێى دەرباز بێت.
 بۆ پڕكردنەوەى كەلێنەكانى نێوان نواندن و ڕاگرتنى زەمەنى خەون، دەرهێنەر ئەو كەلێنە بە گۆرانى چارەسەر دەكات، بەڵام گۆرانى هەڵگرى هیچ مانایەك نیە، هێندەى كاریگەرى ئەزموونى ئاهەنگسازى بەسەر دەرهێنەرەوە دیارە چ لە بوونى گۆرانیەكان یا ئەو دابەشكردنەى شوێن كە پێشتر لە ئەزموونى ئاهەنگسازى دەركەوتووە، بۆیە گۆرانى تواناى ئەوەى نیە پەیوەندى دەلالى بە خەونى چەپێنراوى كارەكتەر درووست بكات، وەك چۆن پارچە قوماشە سپیەكە هێندەى شاردنەوەى موفرەدە و درووست كردنەوەى وێنە و خۆ ئامادەكردنە بۆ دیمەنى دواتر، بەقەد ئەوە ماتریالێك نیە دەلالەت بنیات بنێت، بەڵكو ماتریالێكە بۆ پڕكردنەوەى بۆشایى.  
 لەكۆتایدا پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بكەین كە ئەم نمایشە خەونى دوانزە ساڵەى دەرهێنەرەكەیەتى، چەندین ساڵە ئەو خەونە لەگەڵ خۆى هەڵدەگرىَ، تا ڕادەى ئەوەى حەسار لە خەونەوە بۆى ببوو بە وەهم، بەڵام ئەمجارەیان وەهمەكەى بوو بە حەقیقەت، كەچى حەقیقەت تاڵ بوو، جوانیەكانى وەهم مردن و حەقیقەتى ئەكتەرى سەرەتایى وەهمە جوانەكەى ڕزگار ئەمینى بەرەو هەڵدێر برد، ئەگەرچى ئەو پێشتر لە ڕێكەوتێكى نائاسایدا یانزە ساڵ بەر لە ئێستا لە (گۆرانى چایكا) تووشى هەمان تاڵى بۆوە، خەونەكانى ئەو دەرهێنەرەمان لەو دوو پڕۆژەیە پێمان دەلێن ئەو لە ئاڕتۆ دەچێت، ئاڕتۆ كە كارەكانى لە ئاستى پراكتیكیەوە سەركەوتنى وەدەست نەهێنا، بەڵام خەیاڵ و بیركردنەوەكانى مانیفێست و سەرچاوەى شەرعى شانۆى ئەزموونگەریە، ڕزگار ئەمین توانایەكى شانۆیى گەورەیە هەموومان پێویستمان پێیەتى، بەڵام ئەزموونەكان پێمان دەڵێن چیدى ناتوانین لە ئاستى پراكتیكیەوە چاوەڕوانى پڕۆژەى داهێنەرانەى لىَ بكەین، ئەگەرچى هەندێك تێبینى سەرەتایى لەكارەكەى بەدى دەكرا كە نەدەبوو بەسەر ئەودا تێپەڕێت، لەوانەش نائامادە بوونى ئاگایى شانۆیى لەبارەى شوێن و خوێندنەوەى جیاواز بۆ پانتایى، دەشىَ بڕوابوون بە توانا فەردیەكانى خۆى و پرسنەكردن و بانگهێشت نەكردنى هیچ شانۆكارێك و كاركردن لەتەك كۆمەڵە ئارەزوومەندێكى شانۆیى ئەو حەقیقەتە تاڵەى بۆمان خستبێتە ڕوو، هەر ئومێدێك بۆ پڕۆژەى جیاواز و ئەلتەرناتیڤ بەو دەرهێنەرە لە داهاتوودا ئاسان نیە و ناشتوانین جارێكیتر وەهمى داهێنان لەكارەكانى ئەودا داگیرمان بكات.         
              
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.