Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
بێمانابوونی زمان و پارادۆکسەکانی بانگەشەی هەڵبژاردن

بێمانابوونی زمان و پارادۆکسەکانی بانگەشەی هەڵبژاردن

Closed
by September 29, 2013 گشتی

 

 

 

 

(٢)

1- سیاسەت لەگەمەیەکی قێزەوەنەوە بۆ بێزاندنی سیاسەت

ئەمرۆ سیاسەت لەسەر ئاستێکی نزم و بازاڕیی، گەورەترین هەڕەشەو مەترسییە لەسەر سیاسەت خۆی. چونکە لەخەیاڵدانی ئێمەی کوردا، وشەی سیاسەت یەکسانە بەنەهامەتی و ماڵوێرانی و بەتایبەتر دروۆدەسەلە. دیارە ئەم وێنەیە زەقترو تارادەی بەرجەستەبوون ئاشکرابوو. لەبەرئەوە هەڵبژاردن بەهەندێ باردا، زۆر دیوی شاراوەو نابەرچاوی کۆمەڵگەو رەفتاری مرۆڤی ئێمەو ئەقڵیەتی سیاسی حزبەکانی دەرخست. یەکێک لەو دیاردە زەق و دزێوانەی کەناکرێ بەسەریدا تێپەرین، ململانێی حزبەکان بوو لەبڵاوکردنەوەی وێنەی دەستکاریکراو، بەتایبەت کاندیدە ئافرەتەکان لەگەڵ پیاواندا، هاوکات هەڵبەستن و دروستکردنی وێنەو قسەڵۆک بۆیەکتر.

بەبازاڕیبوونی سیاسەت، بەڵگەیە لەسەر ئەوەی کە سیاسەت مەیدانێکی پیاوسالارانەیەو گوتارێکی نێرسالارانە لە پشتیەوە باڵادەستە. هەر بۆیە جنێوەکان و هێرشەکان لەرێی رەگەزی مێینەوە دەکرا. بەکارهێنانی جەستەی ژن وەک بانگەشەیەک بۆ جوانکاری لیستەکان، هاوکات وەک رێگەیەک بۆ لێدان لە بەرامبەری نەیار. بەتایبەت ئەم بابەتە لەسەر ‘تۆڕەسێبەرەکان’ دا هەڵاو چڵوچۆیی دروستکردو زۆرێ لەلایەنەکان وەک میکانیزمی پەیداکردنی دەنگ و شکاندنی شکۆی ئەویتر بەکاریاندەهێنا. بەراستی کولتوری یەکتر ئەتکردن بەئامرازی جیاواز پاشخانێکی فەرهەنگی لەپشتەوەیە. لەکۆمەڵگەی ئێمەدا هێڵی سوور بریتیە لە ‘مەسەلەی شەرەف’ و ‘باوەڕی ئاینیی’. هەر قسەو قسەلۆکێک بەناوی لایەن و کەسێکەوە لەوبارەوە بکرێ، قورسایی و جۆرێک لەرەوایەتی پێشوەخت وەردەگرێ. کەس ناپرسێ ئایا بەراستی بنەمای قسەڵۆکەکە راستە یا نا، بەڵکو ئامادەیی گوێگر بۆئەو پرسانەو خێرایی بڵاوبوونەوەی لای وەگر، دەنگداندەوە ئاورایەک بۆخۆی دروستدەکات.

لێرەوە، ئەو دیمەنە قێزەوەنەی کەسیاسەت پێوەی دەلکێی و سەرقاڵدەبێ هاندەرێکی دیکەی سەلماندنی ئەو وێنە ناحەزو ناجۆرەیە لەسەر سیاسەت لە خەیاڵدانی ئێمەدا. ئەمەش بەسە بۆئەوەی خەڵکانێ سیاسەت بە زەلکاوێکی پیس تەماشاکەن و لەپێناو پاراستنی کەسێتی و ناوبانگیان توخنی نەکەون. بێگومان گەورەتری باجیش مێینە دەیدات لەو نێوەندەدا. هەر بۆیە ئەنجامێکی نەخوارواوی ئەو رەوشە بریتیە لە دروستکردنی ململانێیەک لەناخی دەنگدەردا کە بەدیوێکدا هەڵبژاردن وەک هیوایەک بۆ باشتربوون تەماشاکات، هاوکات بەجۆرێکیش بێهیواو ئومێد بێت لێی بەهۆی ئەو کارانەوە. 

2- پارادۆکسی هەڵبژاردنی هیواو بێهوایی

ئەگەرچی بەشداریی هەڵبژاردنەکە لەمێشکی دەنگدەردا بەهیوای ئایندەیەکی تر لەبەرامبەر ئێستاو ئەزمووونێکی رابوردووکردا بەرەوڕووی یەکتر دەبێتەوە، وەلێ جارێکیتر بەبێ هیوا دەبێ دەنگبدات. چونکی ئەوەی تائێستا ئەزموونیکردووە نەهامەتی و ناڕاستی بەڵێنەکان بووە. هاوکات جارناجارێ کەگوێ لەشتیک دەبێ، نوزەی هیوایەک لە دڵیدا دەگەشێتەوە. بۆیە باری دەروونی دەنگدەر سەختە بەراستی. لەم هەڵبژاردنەدا ئەو پاشخانە-باکگراوندە- ئایینەی کە لە هەناو ناخی خۆکاندیدەکاندا بەرجەستەبووە بەزەقی بەرچاکەوت. ئەمە نەک لەبەرئەوەی هەندێ سەر بەلایەنی ئیسلامین و بەئاشکراو بانگەشەیان دیدیكی ئاینیە، بەڵکو لەسەر ئاسی زمانی گوتارداو لەپشت پەیامی وشەکانیانەوە، بیرو ئەندێشەی ئاینییی خۆی بەرجەستەدەکات بێناوبردنی ئایین. بەتایبەت لایەنێ کە ئێستە دەکەنە بەهەشت و هەموو شتێکی جوان و باش و بەڵێن باشتر دەدەن، بەتایبەت حزبەکانی دەسەڵات، بەتایبەتر پارتی. لەکاتێکدا لایەنەکانی ئۆپزسیۆن ئەمرۆ دۆزەخی مرۆڤی کورد داەدەنی. هاوکات لایەنەکانی تر، ئەوەی هەیە بەراست و چەپ بەخراپ و دۆزەخێکی نیشتمانی دەبینین. راستە کەئەو لایەنانە وشەی بەهەشت و دۆزەخیان باسنەکردووە، بەڵام کە وەسفی رەوشەکە بە وشەگەلێ پێناسە دەکەن دەلالەتی بەهەشت و دۆزەخی هەیە. دیارە پەنابردنە بەر بەهەشت یا دۆزەخ خۆنزیکردنەوە لەنەستی دەنگدەرو دابەزینە بۆ سەر ئاستی کۆنەست و ئەو دیو هۆش و ئاگامەندی ئەقڵانی.

 

3- خۆنزیکرندەوە: دابران دەگەیەنێ

پێدەچوو لەهەڵمەتی هەڵبژاردنەکاندا دیاردەی کورتبوونەوەی مەودای نێوان سیاسی، بەرپرسەکان لەگەڵ خەڵکدا زیتر هەستپێکراوبێ. هێندەی ئەو دەمە سیاسەتمەدارو سەرکردەو بەرپرسی حکومەت خۆیان لەخەڵک نزیک نەکردۆتەوە. ئەوان هەمیشە کە لەپشتی جامڕەشەکانەوە و قوللەی بڵندی باڵەخانەو کۆشک و ڤێلاکانیانەوە دەڕواننە خەڵکی و لەعەرشی زێرینەوە حوکمی هەستیارترین پنتی ژیانی ئێمە دەکەن، هەرگیز راستەوخۆ نزیک و بەردەست نەبوون. هەمیشە دیوارێکی ئەستوور لەنێوان ئێمەی خەڵکی ئاسایی و کاربەدەستەکان و سیاسیەکاندا کاریگەربووە. بەردەوام جەستەی کۆمەڵگی ئێمە خۆی وەک بێسەرو رابەر زانیوە.

بەڵام بانگەشەی هەڵبژاردن و هەڵمەتی کۆکردنەوەی دەنگ، وایکرد بۆ ساتێ بێنەناو ئێمەوە. بۆیە هێندە ئەورۆژە ئەوان بەسەر شەقام و کۆڵان و بازارەکاندا نەڕۆیشتوون کە رۆژانە ئێمەی هاوڵاتی گرفتی سەرسەختمان لەگەڵ ئەو شوێنانەدا هەیە. تائەو ساتە هێندە قسەیان لەسەر ئەو پرس و خواسانەی خەڵکی نەکردووە، وەلێ ئێستە وادەنوێنن کە هەست بەئازارو مافەکانی خەڵکی دەکەن! وانیشان دەدەن، کەدەنگی ئێمە بڕیاردەرە. بۆیە لەئێستادا پرۆژە جوان و گرنگەکان باسدەکرێن، بەڵام لەماوەی چوارساڵدا کەسێک نزیک نییە لە کێشە بنەرەتیەکانی هاوڵاتیانەوە. 

هەڵمەتی هەڵبژاردن لە بەدەستهێنانی دەنگ و پاڵپشتی نەدەچوو بەئەندازەی پیتاککردن و دەرۆزی دەنگ. چونکی ئێش و ئازاری ئەوان لەهی خەڵکی ئاسایی ناچێ. رۆژێک خۆیان و خێزانیان کە نەخۆشدەکەوێ، دەیبەن بۆ نەخۆشخانەکان؟ ئایا منداڵەکانیان دەنێرنە هەمان قوتابخانە گشتیەکان؟ ئەوان هەرگیز لە زانکۆو شوێنەگشتیەکان دانین، نارۆنە فەرمانگەو دامەزراوە وێرانەکان تابزانن چ باسە لەوێ و کێشە راستینەکان چین. 

بۆیە کۆکردنەوەی دەنگ و هەڵبژاردن دەریدەخەن کە دیموکراسی بازاڕێکە، نەک بنەماو بەهاو کولتور. چونکی پاش هەڵبژاردن وەکچۆن پۆستەرو پەرۆی دروشمەکان کۆدەکرێنەوە و باو دەشۆرێنەوە، ئاوەهاش بەڵێن و پەیمانە جوانەکان دەپێچرێنەوە. کەواتە نزیکبوونەوەیان دەرخەری ئەوەیە دوورن لەخەڵک، ئاگایان لە بارودۆخی گشتی نییە. 


4- فرەییەکی نادیموکراسی: دابەشبوونیێک لەرەتکردنەوەی یەکتردا 

زێدەرەوی نییە بڵێین لەو هەڵبژاردن و بۆنەی جیاوازدا هەموو بانگەشەی دیموکراسی دەکەن، بەڵام کەمیان بنەماو ئەنجامەکانی پرۆسەی دیموکراسیان پێقبوڵە. بەبڕوای من ئەمە بۆئەو راستیە دەگەڕیتەوە کە کۆمەڵگەی سیاسی ئێمە ‘ئازاد’ نییە لەخۆیدا. دیارە جیاوازی لیستەکانیش، نیشانەی دابەشبوون دووبەرەکی و یەکترپەسەند نەکردنە، نەک فرەیی. ئەگەرچی لەیەکەم روانیندا، جیاوازیەکانی کۆمەڵگەی ئێمە لەنێو حزب و رێکخراوەکاندا ئاشکرایە، بەڵام زادەی ناوچەگەری و خێلگەری نەریتخوازی و ئایدۆلۆجیاو بەرژەوەندییە تاکگەراکانە. 

ئەو جیاوازیانەی قەوارەو لیست و کاندیدەکان ئەنجامی هیچیتر نییە جگەلە یەکترقبوڵ نەکردن و دژبەیەکی و پەرتبوون و دابەشبوون ناوەکی. واتە دەلالەتێکی ئاشکرایە لەو رۆحە ‘یەکخوازە’ ستەمکارەی جیاوازی قبوڵ ناکات و لەناخی هەریەکێکدا هەیە. بۆنموونە ئیسلامی نائیسلامی لاپەسەندنییە، چونکی خۆی بەخاوەنی هەقیەقەت دەزانێ. تەنانەت هێزە ئیسلامیەکانیش لەنێو خۆیاندا یەکترپەسەندناکەن. وە هێزی نائیسلامیش بەناوی پێشکەوتن و ئازادیەوە، کەسیتری پێ راست نییە. هەمان شت بۆ حزبگەلی پارتی و یەکێتی لایەنی ئۆپزسێۆنی پێ هەرسناکرێ بەناوی لادەرو پاشکۆییان بۆ وڵاتانی دەرەکی. ئۆپزسیۆنەکانیش حزبەکانی دەسەڵاتیان رەتدەکەنەوە لەبنەرەتەوە، چونکی مایەی مەینەتی و نەگبەتی گەلن! ئەمیان خۆی پێ نیشتمانپەروەر، ئەویتر جاش و خائین! 

دەشبێ بڵێین کە بەرەی دەسەڵات و بەرەی ئۆپزسیۆنیش بەگشتی دەنگی سێهەم و سەربەخۆیان پێ قبوڵ نییە، جائەمە لەسەر ئاستی رۆشنبیری و نوسین بێ یا لەسەر ئاستی حزب و سیاسەت. ئیتر فەزای رۆشنبیری کەسیبەری راستەوخۆی فەزای سیاسیە لەدوالیزمی رەش و سپیدا بیردەکاتەوە. ئیدی کۆمەڵگەی ئێمە بریتییە لەزنجیرەیەکی یەکبەدوایەکی دابەشبوون و پەرتبوونی زاتی بێمانا. هەبوونی ئەو ناو ناونیشانە جیاوازانەی قەوارەکان، ئەنجامی یەکتررەتکردنەوەو یەکدی قبوڵنەکردنە. لەکانگەی رۆحێکەوە هەڵدەقوڵێ کەخۆیشی پێ قبووڵ نییە وەک مرۆڤ، بۆیە بەئاسانی ئەویتر رەتدەکاتەوەو لەماف و ژیان و خواست و ئازادیەکانی بێبەشی دەکات. 

کەواتە کەسێک خۆی پێ قبوڵ بێ، ئەویتریش بەجیاوازیەوە پەسەند ناکات. چونکی لەخۆی وەک سەربەخۆو ئازادێک تێنەگەیشتووە. بۆیە کۆڵان و گەرەکی شارەکانیش وەک دابەشبوونی حزب و لیست و سیاسیەکانیش پەرتدەبێ! هەموو پەرتبوونێ بەدوای رەوایەتی و بەرگریکردندا دەگەڕی، رەنگە زمانی چەقۆو جنێوو هۆڕنلێدان، جێگەی زمانی ئاخاوتن بگرێتەوەو ببێتە نەریتێکی ئاسایی مرۆڤی ئێمە! لەبەرئەوەی دیموکراسی هەڵبژاردن لە دابەشکردنی کۆڵان و شەقامەکانەوە بۆ شەرەچەقۆ تارەتکردنەوەی دەنگ و دەستکاریکردن و سینارێوی تریش دەروات.

 

5- وشەکان نەک لێهاتوویی کاندید پێوەرن 

خۆکاندیکردن لەدونیای ئێستەماندا بووەتە دیاردەکەیک سیاسی، بەڵام ناواخنێکی کۆمەڵایەتی و کولتوری پاشکەوتووی لەپشتەوە. بۆیە لەگەڵ زۆربوونی لیست و کاندیدەکانی ئەم هەڵبژاردنە، بەدواچوون و خوێندنەوەی کارنامەکانیان ئاسان نییە. ئەگەرچی هەرکەس ئازادە خۆی کاندیدکات، بەتایبەت کە ئەمساڵ رێژەی خانمان بەرچاوە، بەڵام راستیەک هەیە: ئەگەر کەسێک شیاوو لێهاتوو و خاوەنی دیدیێک نەبێ بۆ کارو پۆست و ئەرکەکانی، رەنگە ئەگەری دەرچوونی هەبێ. ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ زەمیەنی کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆجیای جەماوەر کەزۆرجار مامەڵەکردنی لەگەڵ بابەتەکان لەرێی وشەو زاراوەو دروشمی بریسکەدارەوە هەیە.

لەکاتێکدا ئەگەر کاندیدکراو هەگبەکەی تەنها وشەی قەبەو گرانبێ و سەردەرنەکات لەو کارەی بۆی دەچێ، وەکئەوەیە هەرکەس حەزیکرد بڕوات بۆ ئەوروپاو بێئەوەی پاسپۆرتی هەبێ. یا هەرکەس بۆی لوا دکتۆرا و ماستەر وەرگرێ، بێئەوەی توانای زانستی هەبێ. هەرکەس بەدەستیەوە هەبوو ئۆتۆمبێل بهاژوێ، بێئەوەی مۆڵەتی شۆفێری و فێربووبێ!

ئەوەی مایەی سەرنج بوو هەندێ کاندید لە نائاگاییەکی تەواوە بانگەشەی دەکرد، بەتایبەت کاتێ بانگەشەی پرۆژەو ئامانجێک دەکردە دروشمی خۆی، رەنگە تەمەن و چەندان پسپۆڕی بوێ. لەکاتێکدا گرنگ نییە کاندید وشەی بریسکەدارو دروشمی رەنگین و زەرکەفت بەرزکاتەوە، بەڵکو پێشمەرج ئەوەیە بیر لەو میکانیزم و رێوشوێنە بکاتەوە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکەی لە چوارساڵی تەمەنی پەرلەمانتاریی. ‘ماف و داوەری و ئازادی و یەکسانی و دژایەتیکردنی گەندەڵی’ ئەگەرچی چەمکی جوان و پێویستن، بەڵام بەبێ میکانیزمی بەدیهێنانیان پووچ و بێمانان. 

چۆن تاکە کەسێ دەتوانێ بەڵێنی ئەوەبدات گەندەڵی بنەبڕکات، ئەگەر هیچ پلان و بیرۆکەیەکی دیاریکراوی نەبێ بۆ ئەو پرۆسەیە؟ هەندێ گرفت هەن لەبینەقاقامانەوە تا بنی پێمان شۆڕبۆتەوە، شتێک نییە بەیەک کەس و دووان چارەبێ. خۆکەس کلیلی سیحری و عەسای موسای نییە! بەلام کاندیدەکانی زۆربەی لایەنەکان بەو نەفەسە سیحری و براویەوە قسەیان دەکرد گوایا زۆرشتیان پێدەکرێ! ئیدی ئەوەندەی بانگەشەکردن و لاف لێدان بوو، ئەوەندە هەڵمەتی هەڵبژاردن نەبوو. چونکی کاندید ئیش لەسەر بەرنامەو کارنامەی خۆی بۆ پەرلەمان دەکات. کاتێ باس لەپرۆژەیەک دەکات بەدواچوون و پرس و راو تێگەیشتنی بۆ هەیە. هیچ نەبێ تەمەن و ئەزموونی کارکردنی لەبواری سیاسی یا ئیداریدا دەبێ زۆر لەهی پەرلەمان زێتربێ. 

بەش بەحاڵی خۆم وەک هەڵبژێرەرو دەنگدەر، ناتوانم متمانەم بەکەسێک هەبێ لە بەدیهێنانی ماف و خواست و خەونەکانم، بێئەوەی بەرنامەو دیدو روانینێکی شارەزایانەشی هەبێ. ئاخر ئەوە وەک ئەوە وایە کەسێک بڵێ شوێنم بکەوە، من بەهەشتت بۆمسۆگەردەکەم. دەنگم بدەرێ، من پسوڵەی چوونت بۆئەوێ دابیندەکەم.

 

 

نەوزاد جەمال

مامۆستای فەلسەفەی سیاسی و کۆمەڵایەتی

زانکۆی سەلاحەدین- بەشی فەلسەفە 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.