بەتاڵبوونەوەیەکی مەزن … رزگار لوتفی
لە خەو هەستانەکان، قەت لەیەک نەچوون و هیچ کاتێک، وەک یەک نەبوون، هەندێکیان رابوونێکی هێمنانەیە بە مەززەی پێکەنینێکی ئەفسووناوییەوە، کە تایبەتی تەلارنشین و خودا
پێداوەکانە، لەوان بەرەو ژێرتر تاقمێکن کە بە مامناوەندی ناسراون. لە خەوهەستانیان هاوتەریبی بیرکردنەوەیە لە کاروبار و ئەرکی رۆژانەیان و هەموو رۆژێکیان بێ ئەملاولا، وەک یەک دەچێ، بێجگە هەینییان. گرووپێکی دیکە هەن کە لەخەو هەستانیان تایبەت بە سەرلەبەیانی نییەو بەردەوام لە خەوەکەروێشکەدان، واتە لە نێوان خەو و بێداری. ئەم جەماعەتە بۆ بژێوی ژیانیان هەمیشە لە ئامادەییدا بەسەر دەبەن و لەگەڵ ژیاندا بەردەوام دەستەو یەخەن. بەڵام لە هەموویان جیاوازتر، لەخەو رابوونێکی تراژیکە، کە بە هەڵدانی بارێکی قورس و بەکێش، بۆ سەر پشتت، شیرینترین خەونەکانت لێبکنە پوتکێکی بەتەوژم، لە ئانێکدا و تیشک ئاسا، دابێتەوە و بەر تەوقی سەرت کەوێ و بتتاسێنێ …
لە خەو ڕابوونێک وەک زۆربەی کاتەکانی تر، بە بارلێنانم بگاتە ئەنجام. بەڵام ئەوجارەیان، لەگەڵ جارانی دی، جیاوازییەکی بەرچاوتری هەبوو. تاهاتم و ویستم خۆم ئامادە بکەم و کۆڵە نوێیەکەم بەگاڵتە نەگرم، موورەغەی پشتم قرپەی کرد و بە خۆی زانی. لەوانەبوو لێک هەڵوەشێمەوە. جیڕە و قرپەی قوڵفووبەستەکانم نیشانەیەک بوون بۆ دەنگهەڵبڕینم. بەزمانی بێزمانی دەمزریکاند. گازندەم لە کێشی لەڕادەبەدەری ئەو بوونەوەرە بوو کە هەنووکە خستبوویانە سەر گازەرەی پشتم. ترسی ئەوەم بوو لەژێریا وەچەمێم، بپسێم و بۆ هەتاهەتایە لەکار بکەوم. ئەمجارە لە بەڕۆژێك و لەبەر نیگای سوورەتاوێک، فڕێمدەن و دەستەوەستان و بێ چارە، لەترسی مۆریانەلێدانی لەشم، هەر ساتێک هەزارجار، ئاواتەخوازی مەرگێکی کتوپڕی بم. نیگەرانی ئەوەبم بەژێر پێی کەسێک یان لاشانی تاشەبەردێک، هەڵقرپێم و لەت و پەتەکانم، ببنە هۆی خۆشکردنی ئاوری نەورۆز یاخود پشکۆی کەبابی سەیرانچییەک. لەباشترین شێوەدا بەسەر دەردێکی وێرانگەر و کوشەندەدا بکەوم و بۆ هەتاهەتایە لە یادگەکاندا وەسڕدرێمەوە، وێنەی بەساڵاچووێکی پەککەوتەی تەریککەوتە، هیچ کەسێک سەرنجم نەداتێ و بۆ مەزاحیش، ئاوڕێکم لێ نەدەنەوە.
بۆن و بەرامەکەی ئاشنا بوو. بۆخاوێکی ساردی دڕن، لەگەڵ بۆنی ئەو بوونەوەرگەلەی تائێستا سواریم دابوون، یەکسان بوو. لە قەوارەشدا، جیاوازییەکی ئەوتۆیان نەدەنواند. تەنیا جیاوازییەکی بەرچاو، کێشەکەیان بوو، کە ئەگەر پێبڕانی ئەو رێز و ناوبانگەی کۆتایی رێوڕەسمەکە نەبووایە و بەم کردەوەیە عەیبەم نەهاتبایەتە سەر، بەهیچ جۆرێک لە ژێریدا، تاقەتم نەدەهێنا و ئەم بەرپرسیارەتییە ئەستەمەم لە ئەستۆ نەدەگرت. لەوە سەرسووڕهێنەرتر ئەوە بوو کە؛ ئەم بوونەوەرە ناوازە لەگەڵ چرکەکانیشدا، ئالوودەی ململانێ بوو. جار لەگەڵ جار، کێشەکەی پەرەی دەسەند و قورستر دەبوو. وێنەی لاشەیەکی قەسابیکراوی ئاژەڵێک، خرابێتە سەر دارگوێزە ئەستوورەکەی قەسابییەک، بەپشتما تڵیسابووەوە و دەرفەتی، ئاسایی هەناسەکێشانمی بڕیبوو. ئەوەندە دەزانم کە بە هیچ پێوەرێک لە تەرمی مرۆیەکی بەساڵاچووی نەدەکرد. رەنگیشە بەقەد رێژەی مووی سەری مردوویەکی جوانەمەرگ، تەرمم دیتبن، کێشم کردبن و هەڵمسەنگاندبن، تەنانەت لەوانەیە، لەگەڵیشیاندا تا گۆڕستانەکەی شار و تا دەم گۆڕەکەیان و کۆتاییهاتنی دوادێڕی یاسینەکەشیان پەیوەندیم بەرقەرار کردبێ. لەگەڵ خەون، دەردەدڵ، ئاواتی نەزۆک و خولیا سەقەتبووەکانیان ئاشنا بووبێتم و ژیابێتم، بەڵام دڵنیام کە هیچکامیانم، بەهیچ شێواز و پێوەرێکی تەرمناسی، کە تاسەر ئێسک و لەکۆی تەمەنمدا، لێیان شارەزا و پسپۆڕ ببووم، لەگەڵ ئەو بوونەوەرە نوێیەی مەجبوور بە سواریدانی کرابووم، لێکیان نەدەکرد. ئاواتەخواز بووم هەرچی زووتر، لەم گێژاوەی تێیکەوتبووم، بە ساغی و بێوەیی رزگارم بێ و بە ئاسوودیی تەواو بگەم. بەڵام وەک شتێک ئەم هەویرە، زۆرتر لەوەی بیرم لێکردبوەوە، ئاوکێش بوو و دەبوا، خۆم بۆ خوڵقانی داستانێکی مەزن کە بەمزووانە رێگاکەم، بەرە ژانەکانی ئەزموون دەکرد، ئامادە بکردبایە.
لەگەڵ یەکەم بیسمیللای حەوادانی بوونەوەرەکە بۆ سەرپشتم، حیلکەیەکی بەسوێی ئەسپێکی سوارمردووم هاتەبەر گوێ، لە ناکاو رەعشەیەکی شڵەژێنەری هاویشتە ناو دڵم، وێنەی نێزەکێکی درێژی بەتەوژم، لەناو ململانێی جەنگاوەرانی گۆڕەپانی جەنگێکدا، لەمابەینی شریخە و رمبەی شمشێر و سپەرەکانیان، بە رەوڕووی کەسێک، رێبکا و کاسەی سەری بپێکێ و لەودیو سەریەوە دەمدەربێنێ؛ ئاوەها کاریگەرانە بڵمەبڵمی جەماوەری دەورمی بەخێراییەکی تیژتر لە نوور، تێپەڕاند و ناوەندی دڵمی پێکا و لە ناخەوە هەژاندمی. وادیار بوو، جەماوەری دەورووبەرم سەرنجیان نەداوەتێ یان ئەسڵەن بەرگوێیان نەکەوتووە و نەیانبیستووە. لەکاتێکدا چواربەندەکەمیان خستبووە سەر شان و لەژوورەوە بەرەو رێگای دەرەوەی شار و گۆڕستانە پیرەکەی دەیانگوازتمەوە، لەو دەرفەتەدا تێکۆشام، لەبەرزییەوە؛ بۆ ئەسپە سوارمردووەکە بڕوانم. بەتێرو تەسەلی و بێ ئەوەی سەرنج بدەمە هەراو هۆریای جەماوەر، چاوم گێڕا، هوروووژمی جەماوەر نەیاندەتوانی بەربە روانینەکانم بگرن. بۆ ئەسپێکی یاڵشێواوی هەژانراوی سپی دەگەڕام کە مەجنوونی سوارەکەی بووبێ و هەنووکە لێیان داگیر کردبێ. دۆزیمەوە. لە گۆڕەپانێکی دوورەدەستترا، دوورتر لە ئاپۆڕەی جەماوەر، هەژێنراو و بێئامان هاتبووە سەر پێ و دەیپڕماند و دەیلرفاند. هەستم بەوەکرد جەماوەرەکە لە بینینی جوانییە خەماوییە دانسقەکانی ئەو ئەسپە یاڵشێواوە هەژانراوە سپییە بێبەشن. وابەدی دەکرا، نەبین بێ و تەنیا من، بەلەونێک بتوانم رۆئییەتی بکەم. کە لەسەر دەستەکانی دەنیشتەوە، بەیەکیان سمکۆڵەی زەویی دەکرد، پرینچکەی چەخماخە بەردەکانی بەردەمی، هەناسەی لەگەرووی هەر رێبوارێکدا، قەتیس ئەدا. بوغزێکی پەنگخواردووی بەگریان نزیک و لە خۆنواندن بەدوور … هێندە دوور کە؛ کەنارەکانی لە دووردەستا، لێڵ و ناڕوون دەهاتنە بەر چاو.
وێنەی ئەو ئەسپە یاڵشێواوە خەملێدراوە سپییە، شارەزای رێگاکەم بووم. رێگایەک کە بەدرێژایی ساڵانێکی دوورودرێژ، تەرمە جۆراوجۆرەکانم تێیدا، سواریدابوون. ئەو تەرمانەی کە هەرکامیان دنیایەکی تایبەت بە خۆیان و هەرەجیاوازیان، لە گەڵ خۆیان بردووەتە ناو گۆڕەکانیانەوە. تا پتر رێماندەکرد، پوورەهەنگ ئاسا، جەماوەرێکی زۆرترمان پێوە دەنووسا و تۆپەڵەی ئاپۆڕەکەمان، ئاوستر دەبوو. بەجۆرێک کە دواچینەکانی ئەم ئاوسییە، ئەوەندە پەرەگیر و هەراو دەبووەوە کە هەندێک جار بە نیگای خۆشم، نامۆ دەبوون.
بەدەم رێگاوە، کەوتمەوە بیری راوێژی کۆنەتەرمێکی ژیر، کە رێکەوتی سواریدانەکەیم بە تۆزی فەرامۆشی سپاردبوو. ڕێک لەم شوێنەدابوو کە دەیگووت:
”تاقمێک مرۆ، لە دەریا هیچ، لە ئۆقیانووسێکی خەیاڵنەکراو دەکەن، ئەو ڕووبەرەی لە ژیانیاندا، بەهزر و ئەندێشە داگیریان کردووە بێ سنوورە، یان ئەگەریش سنووردارە؛ پانتایی و رووبەرێکی ئەوەندە بەربڵاو و گشتگیری داگیر کردووە و تا سنوور و کەنارە نەبینراو و نادییارەکان پەلی کێشاوە کە؛ لەکاتی مردنیدا، مەملەکەتێکی مەزن و بوونەوەرگەلێکی بێ ئەژمار، تووشی قەیرانی بەڕێوەبەری و بەتاڵبوونەوە دەکا. بەتاڵبوونەوەیەک؛ هاوقەدد و هاوشانی ئەو رووبەرەی لە رابوردوودا، داگیری کردووە. ئەو بوونەوەر و رووەکانەش، کە دەکەوتنە ناو بازنەی مەزنی داگیرکارییەکەی، لەگەڵ یەکەم داخزینی بەتاڵبوونەوەکەدا، هەموویان بێکەم و زیا، بەشێوەیەکی ناباوەڕانە، وێنەی تۆپەفووی منداڵێک بەتاڵ دەبنەوە و گێژ و وڕ، کزو لارەمل بە دۆخی ئەو ئەزموونەدا تێدەپەڕن”.
هەنووکەش وادیار بوو بەتاڵبوونەوەیەکی ناوازەو مەزن لە ئارادایە. چرکە بە چرکە و وەکوو گەڵای دار، جەماوەرێکی لەرادەبەدەر پێمانەوە دەنیشتن. هەر کامەیان پێش لەوەی بگەنە لامان و بتوانن بە نیگایان ناوەندی ئاپۆڕەکە بیەنگێون، دەکەوتنە سەرچۆک و نزائاسا، چمکۆڵانیان دەکرد. پاشان هەنیسکاوی و بەگریانەوە، هەڵمەتیان دێنا بۆ لای بوونەوەرەکەی سەرپشتم. بەنیازبوون کە بە رێخشاندنی قامکەکانیان، سووکناییەک بەدڵیان وەدەن و کڵپەی دەروونیان دامرکێننەوە. ئەو بوونەوەرەی کە، تا بەچاوی خۆم لە کاتی کردنەوەی کفنەکەیدا بەدی نەکەم، هەرگیز بەو باوەڕە ناگەم کە لەم مێحنەتی رێپێوانەدا، تەرمی مرۆیەکی بەساڵاچووم هەڵگرتبێ. بەڵام لەوەش دڵنیابووم کە ئەو بەتاڵبوونەوە مەزنەی رووبەرە داگیرکراوەکەیە؛ بە ئارامی و بێوەستان، دەڕژێتە ناو کالبودی بوونەوەرەکەی سەر شانم و لە رەشماڵی دەروونیا کۆدەبێتەوە. بەڕاستی ئەگەر یارمەتیدان و شان و ملی جەماوەرەکە نەبووایە، هەر لەسەرەتاوە چواربەندەکەم، لێک هەڵدەوەشاوە و سەقەت و تێکشکاو، رەوانەی پەککەوتەخانەکان دەکرام.
تا لە دیاری باقی نزیکتر دەبووینەوە، هاوشانی رێکردنەکەمان، رووبەڕووی رووداوگەلێکی سەیرو سەمەرە دەبووینەوە. بۆ وێنە؛ بەشێوەیەکی نائاساییانە پەنجەرە و دەرگای خانووەکان، کوێر دەبوونەوە و پاشان، دیوارەکانیان دەقوپان و بە ئارامی دەپووکانەوە. واهەستت دەکرد؛ لاپەڕەی کاغەزێکە و بە ئەسپایی و بە زەختێکی هێواش، لە بەرەدەستا دەیپلیشێنیتەوە. یان زامنی هەوای خانووەکان بەکشتەکێکەوەیە، سەرەداوەکەی لە دەست خۆماندایە و لەگەڵ تێپەڕبوونمان، دەکشێ و زامنەکەی دەردەچێ و هەوای ناوخانووەکان بەتاڵ دەبێتەوە. پاشان لەشوێنی خۆیدا وەک رەشماڵێکی هەڵوەشاوەی چارەخەوتووی دەم سەفەری لێدێت. دارتەلەکان و دارەکانی ئەم بەراوبەری جادەکەش دەنووشتانەوە. زۆرجار ئەوەندە دەچەمانەوە کە زەوی دەخەڵەتا و خۆی ئامادە دەکرد بۆ بەقەرزدانی ماچگەلێک . سرووشت بەگشتی، هاوتەریب و هاوسەفەرمان بوو. گەلێک جار، ”با”ی هەناردەی بوونەوەرەکەی سەرپشتم دەکرد و دووقۆڵی، بەزمانێکی جیاواز پێکەوە دەپەڤین، زۆرکاتیش، دەکەوتنە حەوزی مشت و مڕێکی تەواوەوە. بە ئەنقەست ئەو شێوە زمانەیان هەڵبژاردبوو کە کەس تێیان نەگات. رەنگە ئەمەش سڕڕ و نهێنییەکی پاشاگەردانی تیدابێ. هەموو جارێ ”با”، دوای لێدوانێکی تاقەتپڕووکێنی هەناسەگر، بە لارەملی و بێ ئاکام لە راوێژەکە دەکشایەوە بۆ شوێنی یەکەمی خۆی و بە ئەدەب و نەزاکەتێکی زیاترەوە، بەدرەقەی جەماوەر و توحفەکەیانی دەکرد. بەڵام وادیار بوو، هەرجارە و بەبێ ئەنجام دەگەڕایەوە شوێنی یەکەمی خۆی. وەک بڵێی؛ راسپێردراوێکی دۆڕاو بووبێ، کە نەیتوانیوە رادەی قەرزدارباری خاوەنەکەی، ماوەدرێژ بکاتەوە و بەرگری لە داڕمانی باروودۆخی بکا. بەرامبەرەکەشی بێ باکانە سوور بێ، لەسەر وەرگرتنەوەی سەرجەمی قەرزەکانی. گوێم لێبوو یەکێک لە ناو جەماوەرەکەوە بۆ هاوڕێکەی تەنیشتی دەگێڕایەوە و دەیگووت:
” لە دوێنێ شەوەوە کە هەواڵی مردنەکەیم بیستووە، واهەست دەکەم کەوتوومەتە دەرەوەی ئۆتۆمۆسفۆڕەوە! هیچ خواردنێکم بۆ نەخوراوە، هیچ خواردەمەنییەک، لەدەرەوەڕا بەرە و ناخم رێناکا. بە پێچەوانەوە، ئەوەی پێشتر خواردوومەو خواردوومەتەوە، بە هێڵنجەوە دەیهێنمەوە. وەکوو پەرداخێکم لێهاتووە کە ئاوەکەی ناوی، بە قامیشێکی پلاستیکی هەڵمژنەوە. تاپێش لە هاتنم؛ هەموو کەل و پەلی ناوماڵەکەشم سووک و بێکێش ببوون. لەفەزای ژوورەکەمدا بەردەوام تێکەڵاو و لە جێگۆڕکێدا بوون. کاتێک حەپەساو و سەرسوڕماوانە ویستم، لە پەنجەرەی ماڵی دراوسێکانمەوە باروودۆخی ئەوانیش ببینم، بەهەمان شێوە، هەموویان بەو دەردەی من چووبوون. واهەستدەکەم ئەو تۆزاڵەی لە رابوردوودا ئەرکی راگرتنی پارسەنگەکانی لە ئەستۆ بووە، خەریکە لێمان دەتۆرێ و بەئارامی جێمان دەهێڵێ..!”.
ئەوەندە سەرقاڵی وێرانکارییەکان و دیاردە بەجێماوە نامۆکانی دواخۆمان بووم، کە ئازارە لەڕادە بەدەرەکەی قورسبوونی بوونەوەرەکەی پشتم، شوێنگەیەی ئەوتۆی لە زەینمدا جێی نەدێڵا. لەم ماوەشدا بە هیچ لەونێک، سەر بوونەوەرەکەش نەپەرژابووم. بەچەشنێک لێی غافڵ ببووم. لەگەڵ ئەوەشدا کە رێگاکەمان لە شیوێکی نەرمانکی فێنکەوە تێدەپەڕی و خۆی دەسپاردە دەم یاڵێکی دارستاناوی چڕوپڕ، خەمی ئەوەش دایگرتبووم کە بەمزووانە دەگەینە گۆرستانە پیرەکەی شارو بە هەموو بەژارەکانی ئەم رێپێوان و بارگرژییەوە، چیتر دەرفەتێکی ئەوتۆم بۆ ناڕەخسێ، کە بتوانم لە مووعاناتی دەروونی ئەم بوونەوەرە سەرسووڕهێنەرە بەهرەمەند ببم. بەردەوام سەرکۆنەی خۆمم دەکردو بە خەسارێکی گەورەم دەزانی، ببمە؛
”دەمێکی سووتاوی چێشتێکی نەچێژراو!”.
لە ناو گرمەو هەراهەرای جەماوەردا ورەم بەرخۆم نا و یەکەم پرسیارم ئاراستە کردو گوتم:
”بەقەولی هەمووان، تۆ ئێستا مردوویت و بەرەو دیارێکی نادیار دەڕۆی، بەم کردەوەیەت چیمان پێدەفامێنی؟!”،
پێش ئەوەی وڵامێک لەو بوونەوەرەوە وەربگرم، دووبارە حیلکەی ئەسپە سوارمردووە یاڵشێواوە سپییەکە، لەرەی خستەوە دڵم. سەرم هەڵبڕی، پێ بەپێمان و دوورو نزیک، چاوەدێرمان بوو. رەنگە بەو حیلکەیەی ویستبێتی؛ پێم بفامێنێ، کە ئاسوودەیی بوونەوەرەکەی سەرپشتم، نەشێوێنم. هاوتەریبی ئەم مشت و مڕە ناتەواوە، سەرەنجام بلۆقی دڵم تەقی و بوونەوەرەکە بۆ یەکەم جار، کەوتە گۆ:
– ”مەرگ بە لەونێک دابڕان و دوورکەوتنەوە لە دونیا نییە، بەڵکوو لە ئامێزگرتنەوە و قبووڵکردنی دونیایە، واتە گەڕانەوە بۆ ساحەتی ئاسایی مرۆ .. ئەو شوێنەی کە دوورە لە قەرەباڵغی دەستکردی مرۆ و لێوانلێوە لە بێدەنگی … تژییە لە حەسانەوە و ئاسوودەیی راستەقینە …!”.
…گەیشتینە سەر گۆڕێکی ئامادەکراو. تەمتۆمانی خەڵک بوو. بە سووژنێک، جێگایەکت بۆ دیاری نەدەکرا. لە سەرشانی جەماوەر هێنایانینە خوارەوە، هێشتا بوونەوەرە سەیروسەمەرەکە لەسەر پشتم بوو. پێشەوایەکی ئایینی، کەوتە تەڵقین کردن و مەوعیزەی جەماوەر. دوای خەتمی وتەکانی، سەرەژنێکی پرچ سپی لانەوازی شێواو، باوەشی بە هەردووکماندا کرد. بە هاوار و لاواندنەوەیەکی جەرگبڕەوە دەیناڵاند و دەیگووت:
– ” دەک رۆژی هەزارجار، بەقوربانی لاقەقرتاوەکەت بم ..!”.
منیش لەوکاتەدا، بیرم لە مرۆیەک دەکردەوە، کە چۆن لە بەرزاییەکانی تەمەنیدا و بەلاقێکی قرتاوەوە، هەموو رۆژێک، بە زینی ئەسپێکی یاڵدرێژی سپیدا هەڵزناوە و ئەسپەکەشی، شەیدایانە شێتی بووە …
٢٦/٤/٩٢ – بانە/ رزگار لوتفی
