Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
تاپۆی عەقڵ لای پارتی كورد بۆ پراكتیزەكردنی دێمۆكراتیەت

تاپۆی عەقڵ لای پارتی كورد بۆ پراكتیزەكردنی دێمۆكراتیەت

Closed
by July 26, 2008 گشتی

     
 كورد لە قۆناغەكانی مێژووی كۆمەڵایەتی خۆیدا نەیتوانیووە بوارێك لە مەرجی خواستەكان بۆ مافی نەتەوایەتی بترازێنێت و خۆی لە مەیدانی یەكێ لە چەمكەكانی ئایدۆلۆژیا تاقی بكاتەوە چەمكێ تەنھا بۆ مافی بە خۆبوون و خۆ پێناسكردنی ئەو مێژووە ھەرە كۆنەی كە وەك گروپێكی نەتەوەیی خستوویەتیەوە بە بێ مافی نەتەوایەتی ، چەمكی خۆناسین كورد بون و كوردستانێتی لە سنورێكدا نەھێشتۆتەوە بە دوور لە ھەموو چەمكە ئایدیاكانی دەرەوەی عەقڵێتی كورد ئەمەش بە درێژخایەنی وەخت بووەتە ھۆی نەبوونی پێناسەیەكی كۆمەڵایەتی و نەتەوەیی و شكانی شانازی تاكەكان و كارنەكردنی كۆمەڵ لەو بوارەدا . ئێمە ناتوانین خۆمان لە گرفتێك بەین مێژووی نەتەوایەتیمان سەدانێكە پێوەی گرفتار بووبێ و لە ڕووی ئازاد بون و خۆناسینمانەوە عەقڵێتمانی گۆج كردبێ ، تا ئێستاش لە مانایەك ناگەین كە ھەرگیزاو ھەرگیز خۆمانمان تێدا تاو نەدابێت و وەك ھەموو نەتەوە جیھانیەكان كلتور و مێژوومان ڕێژەو ژمارەمان وەك بەربەستێك بۆ بە خۆبوونمان پاراستبێت ، ئەمە گوناھی كوردبوونی ئێمە نیە گوناھێكە لە ئەستۆی تاك و كۆمەڵی ئێمەدا ، تاك ھەمیشە خۆی گرفتار كردووە بە دەست كۆمەڵەوە و كۆمەڵیش خۆی خەمڵاندووە لە ژێر پاڵەپەستۆ و زۆرەملێی ئایدۆلۆژیادا ، ئایدۆلۆژیایەك لەدەرەوە ھاتۆتە ناومانەوە و سیستێمێكی بۆ داناوین دوور لە خواست و ویستی خۆمان ، بێ ئەوەی بماناسێت و لە چەمكەكانی نەتەوایەتیمان بگات ئایدیایەك ئەگەر لە عەقڵێتی كوردیەوە سەری ھەڵنەدابێت زۆر زوومێژووی بە كوردبوونمان ئەسڕێتەوە و ئەمانبەخشێ بە خواستەكانی خۆی ، ئایدیایەك لە دەرەوەی عەقڵ و خودی كوردەوە ھەر وەك سیستێمەكانی دونیا خودی خۆیانمان تێدا ئەبەن بەڕێوە و كاروبارمان ڕێكدەخەن و ئەمانكەنە وێنەیەكی ڕوت بێ وێنەی خۆمان . نەتەوەیە ناوی نەتەوەیە و بستێ خاك نیە شوناسی ئەو نەتەوەیە بێت و ھەڵگرێ مێژویەكی ھەرە كۆن و جوگرافیایەكی چڕو پڕ ئەرزێ پڕ لەتاكە ھۆشیارەكان و كلتورێكی دەوڵەمەند بۆ ڕێژەی كۆمەڵێكی گەورە لە خەڵك تا ئێستا بۆ مافی ئەم ھەبووانە درزێكمان لە جیھان نەكردووە و ناوی كوردستان نەناسراوترین ناوی جیھانە ، ئیتر ئێمە چۆن ئەتوانین لە چەمكێ بدوێین چەمكی بە دێمۆكراتی بوون و سیستێمێ لەو تێزەوە بێت و ئەوەش كە دوواھەمین قۆناغی نەتەوەیەكە ھەموو چەمكەكانی ئایدۆلۆژیای خۆی تێپەڕاندبێت و لەسەر پەڵەیە زەوی ھێڵی سنوری بۆ دەوڵەتێ كێشابێ و مێژوو لە دنیای نەتەوەكاندا بە نەتەوەیەكی سەربەخۆی ناساندبێتی . كورد لە مێژوویەكی كۆنەوە بووە و تا ئەم كاتەش بۆ خۆناسین بەردەوامە بەڵام مێژوویەك پڕ لە خۆكوشتن و خۆسڕینەوە ، لە ھەر سەردەمێكدا قۆناغێ ئێمەی ئامادەكردبێت بۆ سەقامگیری و خۆناسین و وێنە كێشانی ھێڵی كوردستان وەك دەوڵەتێ خۆمان گرفتێكمان لە ناو خۆماندا ھەڵتۆقاندووە و بۆ خۆ پلیشانەوە و داپڵۆسین بە ھێزی تاكتیك و پلانی ئەوانی دیكە  ھێزێ لە دەرەوەی ئایدیای نەتەوایەتی ئێمە بووە و بۆ بەرژەوەندیەكانی ئێمەی بە كارھێناوە بە مەرجی خواستی بەكرێگرتن و خۆڕەھەنكردنمان خۆمان خۆمانمان كوشتووە و مافی نەتەوایەتیمان سڕیوەتەوە . مادەكان كە ئمپراتۆرێكی گەورەی دەسەڵاتی كورد بوون بە ھۆی كێشەیەكی خێزانیەوە و بە كرێگرتنی برایەكی داریوش لە لایەن بەرەكانی دەرەوەی ئەو دەسەڵاتە كۆتایی بەو مێژووە پڕ لە شوناس و بە خۆبوونە ھات ، لە مێژووی ئیسلامیشدا ئازادی برای سەلاحەدینی ئەیوبی كەسێ بوو خواستی كوردایەتی ھەبوو تەنانەت سەلاحەدین خۆشی نەیزانی نەتەوەی عەرەبی ئیسلامی چۆن ئازادیان ئەنفال كرد . ئەمە سەرەتایەكی كورت و زۆر سادەیە بۆ خوێندنەوەی خۆمان وەك پێناسینێك ، ئەوی كە مەبەستە و وا پێشبین ئەكرێت گەلی كورد دوای ھەزاران ساڵ جارێكی تر ھەنگاوێ لە شوناسی نەتەوایەتی نزیك بووەتەوە و جۆرێ لە تەوژمی ئازادبونی نەتەوە و كەمایەتیە جیھانیەكان گرتیەوە كە چەندین ساڵە لە ژێر دەسەڵاتی دیكتاتۆریەت و بە سیستێمێكی تۆتالیتارانە ئەبرێن بەڕێوە ، لەم سەردەمەدا جۆرێ لە سیستێمی بەخودبونمان لە ناو كورسیەكانی پەرلەمانی كوردستاندا بە دەنگ دێن و فەرمان ڕەوایی بۆ كۆمەڵی كورد ڕێكئەخەن بە فرمانێك لە دەنگی زۆرینەی خەڵكەوەیە و ئەمان وامان پێدەڵێن كە دەنگە ڕاستەقینەكەی گەلن و ڕێ بە فەرمان ڕەواكان نادەن لە سنوری خواستی گەلەوە بترازێن . ئەڵبەت بونی پەرلەمان و دەستور لە مانای ڕێكخستنە دەوڵەتیەكەیدا دەنگ و خواستی گەلە و بە گشتگیری و لە ئایدیای تاكە ھۆشیارەكانی ئەو گەلەوە بە بەرھەم دێت ئەوەش سیمایەكە لە بەڕێوە چوونی قۆناغەكانی دێمۆكراتیەت و بە دیمۆكراتیزە بونی تاكەكان و بەرجەستە كردنی خودی كۆمەڵ لە ئاستەكانیدا . دێمۆكراتیەت ئەزمونی ئەمڕۆ و دوێنێ نیە و ھەر لە كۆنەوە تا ئێستا لەگەڵ بونی كۆمەڵی مرۆڤایەتیدا درێژ بوەتەوە ، لە سیستێمی كۆنی ئەغریقدا دێمۆكراتیەت  سەری ھەڵداو پارتێكی دەستەبەر كرد و فەرمانی گەلی پێسپێرا ئەو كاتە كۆمەڵەیەكیان دامەزراند نێوەندێك بێت لە دەنگی خەڵكەوە بۆ فەرمانڕەواكان . مێژوو پێمان ئەڵێ دێمۆكراتیەت لە شێوە سیستێماتیكەكەیدا و لە سەردەمی كۆندا لە ناو فەرمان ڕەوایی ڕۆمادا بەڕێكراوە ، ئیستا و لە زیندوترینی سەردەمدا لای سیستێمی ڕۆژھەڵاتی و ئیسلامیدا دێمۆكراتیەت بۆ ئارەزوەكانی دەسەڵات سەرئەبڕێت . دێمۆكراتیەت بە تەنھا ئایدۆلۆژیایەكی ڕامیاری نیە بەڵكو دێمۆكراتیەیەت زانستێكی كۆمەڵایەتیە و ھەمیشە لە ناو تاكدا شەڕێكی بەرپا بووە لە پێناو بەدەست ھێنانی ئازادیدا لە بەر ئەوە دێمۆكراتیەت وەك چرایەكە پڵیتەی ئاگرەكەی ئازادی بێ و بێ ئازادی و ئازادی تاك ئێمە ناتوانین لە چەمكەكانی دێمۆكراتیەت بدوێن ، دێمۆكراتیەت پەیوەندیەكی ڕاستەوخۆی بە دەرونمانەوە ھەیە مامەڵەیەكە ڕۆژانە لەگەڵمان دێ و ئەچێ بەیەكمان ئەداو كۆمان ئەكاتەوە و فێری پێكەوە ژیان و یەك ویستنمان ئەكات ، لەبەر ئەوەی بە گشت نەبێ دێمۆكراتیەت نایەتە گۆ و یاساو دەستور و كۆمەڵی دەنگی گەل جوڵەیەكن بۆ دەستەبەركردنی چەمكەكانی دێمۆكراتیەت بە ھۆشیاربونەوەی گشت لە لایەن دەستەو بەرە و تاكی ڕۆشنبیرانەوە .  ئێستا دەمەوێت لەو ئەزمونەوە بدوێم ئەزمونی پێگرتنی دێمۆكراتیەت لە كوردستاندا ، لەوەتەی دێمۆكراتیەت ھەیە زۆر بە سەقەتی و بێ دەست و قاچ و بێ دوان لای ئێمە كەوتۆتەوە و بووەتە پەرستگایەكی بێ مەرقەد خەونەكانمانی پێئەھۆنینەوە . گرفتەكە لەوەدایە كۆمەڵی ئێمە لە تاكی خۆی نەگەشتووە و نایەوێت تێیبگات كەچی كەوتۆتە شوێن دێمۆكراتیەت و لەگەڵی كێشمانكێشیەتی ، ھەرئەوەندەش ئەزانن كە دێمۆكراتیەت چەمكێكی ڕاستەوخۆی ڕامیاریەو پێویستە لە ڕامیارستەكانەوە گوێ ڕادێرین بۆ ئەو چەمكە واتە لە خواستی پارتەكانەوە ، بە پێناسەكردنی پارتەكانمان ئەتوانین لە دوو خاڵی مێژووییەوە ئایدیای پارت بۆبنەماكانی كۆمەڵ بخوێنینەوە . یەكەم پارت لە بنەمایەكی ھۆز بەندیەوە سەری ھەڵداوە و بە كۆتەڵكردنی سەرۆك و بنەماڵە یاسای ھۆزایەتی سەپاوە ، بێ دەنگكردن و سەركوتكردن و ملكەچكردنی بە دواوە بووە و ئیتر ئەم ھۆزانە سەریان بۆ ھۆزێكی گەورەو بە ھێز دانەواندوە و دەنگی گشتی خەڵكیان بە دواوە بووە ، یاسایان لە بنەماڵەوە گۆڕیوەتە سەر یاسای ھۆز و لەویشەوە بۆ دەستوری ھۆزایەتی ، دانانی پەیڕە و پرۆگرامی ھۆزایەتی بۆ گشت كە تا ئێستا لە ناو پارتەكانی كوردستاندا بەردەوامی ھەیە . دووەم سەرھەڵدانێك لە ناو جموجوڵەكانی كەمایەتی خەڵك بۆ دەرچوون لە ڕكێفی ھۆزبەندی و عەقڵی تاكێتی خێڵ ، ئەمەش دەركەوت لە كاتێكدا بە خۆھۆزكردنی ئەو گروپە لە ڕووی ئایدۆلۆژیایەكی تایبەتی و بێ خوێندنەوەی ئەو ئاستەنگیانەی لە نێوان ئەوان و گشتی ئەوان و پەیڕە و پرۆگرامی ئایدۆلۆژیاكەدا ھەبێت بە ناوی ھەندێ دروشمەوە بۆ پیادەكردنی چەمكەكانی ڕامیاری  جارێكی تر پەنا دەبەنەوە بۆ یەكێ لە كۆتەڵەكانی ھۆز و لە شێوە نوێكەیدا بە گشتگیری ھۆز مەرقەدێكی دێمۆكراتیانەی بۆ دروست ئەكەنەوە . لەبەر ئەوەی ئێمە ھیچ ئەزمونێك لە پێناسەی نەتەوایەتیمان نیە و تا ئێستا لە سۆزمانەوە بۆ كڵێشەی كوردستان خۆمان توند ڕەو ئەكەین و خوێندنەوەیەكی زانستیانەمان نیە بە مانای ئایدیایەكی نەتەوەییانە بۆ خوێندنەوەی مێژوو ، لەو بڕوایەشدام چەمكی ھۆزبەندی دەنگێكی باڵاتر و ھێزێكی بە گوڕترە بۆ پارتایەتی و نوێنەرایەتی كۆمەڵ . ئەم جۆرە پارتانە نەك ھەر لە زمانی دێمۆكراتیەت ناگەن بەڵكو بۆ پەرستگای كۆتەڵەكەشیان ئەو ئایدیایە گوناھێكی گەورەیە و دەنگێكە زمانی ھۆزبەندیان لێ ئەشێوێنێ ، ئەمانە چۆن زمانێك بەرجەستە ئەكەن زمانی خەڵك بۆ خەلك بێ و یاسا و دەستور دەنگی گشت بێ و كۆتەڵی پارت لە ھەموو ماناكانی ھۆزایەتی بسڕێتەوە ، خۆھەڵبژاردن و دەنگی ئازاد و ئەزمونی كار لەو بوارەدا بەتایبەتی ژیربێژێتی بۆ ئایدیایەكی نوێ لە پرۆگرامەكانی پارتدا و یەكسانكردنی بە خوێندنەوەی باو ڕامیاری سەردەم  بەڕاستی ئەمە ئازادبوون دەخوازێ ئازادی تاكەكانی ناو پارت ، پارتێ ھۆزایەتی جەستەی بێ و دێمۆكراتی تەنھا دروشمێ بێ بۆ فاڵگرتنەوەی پەیڕەوەكانی لە ناو چین و توێژەكاندا ، لەم جۆرە پارتانەدا ئەوە كارێكی مەحاڵە و دێمۆكراتیەت خۆی دەبێ بەرپابونێ بێ لە ناو پارتەكەدا بۆ ڕوخانی مەرقەدی پارت و نەمانی كۆتەڵی ھۆز لە پێناو ئازاد بوونی تاكی پارت و خۆھەڵوەشاندنەوە بۆ ڕێكخستنەوەیەكی نوێ . لە جۆری دووەمدا دێمۆكراتیەت ئەو دەست و باڵەیە بە ناوی دەنگی ئازادەوە ھۆزبەندیەكیان پێك ھێناوە و لەگەڵ ئەوەش ھەریەكە لە بنەماڵەو چین و توێژێكی ترن و بە ھۆی ئایدۆلۆژیایەكەوە یەكبەندیان گرتووە و بونەتە ھۆزێكی تر و دەنگ یەك دەنگە و لە ئەندامانی پارتەكەوە سەرجەم دەست بۆ ئەو دەنگە بەرز ئەكەنەوە بەرزكردنەوەیەك بۆ ئەو فیگۆرەی بەر لە گۆنگرە بۆیان دیاری كراوە ، لەم جۆرەی پارتدا بۆ خاتری پیرۆزایەتی دێمۆكراتیەت ھەڵبژاردنیش ھەیە و لە ھەمەلایەنەی ھۆزەكەوە ئایدیایەك دەنگیان پێئەدا و ئەو ئایدیایەی ساڵانێكە كەس لە ئەندامانی پارت بۆی نیە زیاد و كەمیكات لە دەمی ھۆزەوە نەبێت ، ئیتر ھەمان خواستی ئەندامان ئەو خواستەیە كە خاوەنی ئایدیاكە ھەیەتی ، ھەروەك لای ڕژێمی پێشوتر خیتابی سەرۆك ئایدیای بەعس بوو و سەرۆكیش تاك و ھەر خۆی دەنگی دەسەڵات بوو ، ئەمەیان ترسناكترین و دژوارترین سەرئەنجامە دژ بەخواستەكانی گەل و ھەمیشە خەڵك لە گێژاوی بیرۆكراتیەتی دێمۆكراتیەتدا گێلانەتر بەڕێوە دەچن . ئەم پارتەیان بە ناوی گەلەوە دێمۆكراتیەت لە ئایدیای پارتەكەی ھەڵەژەنێ و دوور لە خواستی خەڵك پرەنسیبەكانی خۆی بە ناوی دێمۆكراتیەتەوە لە ناو خەڵكدا بڵاو دەكاتەوە . زۆرینەی خەڵك خەڵكە ئارامەكان ھەمیشە بۆ خاتری بەرژەوەندیەكان بە دوای بانگەوازی پارتەكانەوەن لە بناماكان و چەمكی ئەو بانگەوازە ناكۆڵنەوە و چەند بتوانن سودمەند بن لە خواست و پەنای پارتەكان ئارامیان بۆ بپارێزرێت و بێ لە خواستی گشت بۆ دێمۆكراتیەت ئەوەندەش خوازیاری ئەو چەمكە  بە شێوە زانستیەكەی نین . بەتایبەتی لە كوردستاندا و خەڵكی كورد بە ناوی نوێترین ئەزمون و دەسەڵاتی نیمچە سەربەخۆی گەلی كورد لە كوردستان و ھەبوونی پەرلەمان و وەزارەتی كوردی دەستیان لە گەلێ پرەنسیبی تر بۆ ئەم ئەزمونە ھەڵگرتووە و ئیتر خۆیان وەك مێگەلێك داوەتە دەست خواستی پارت و لە پێشی پارتەكانەوە بۆ ھەر لایەك بیانەوێ ئاوا ئەشكێنەوە . ئەمەیە گرفت گرفتی زۆرینەی خەڵك كە ھەڵگری دروشمی بە ناو دێمۆكراتیەتی پارتەكانن و نایانەوێ چیتر لەوە بگەن كە پارت توشی پەتای دێمۆكراتی كردون و لە قاڵب دراون و كەی پارت خواستی ئەوانیش دەیخوازن و سەریان لەو ڕێیەدا تەنەكەیەكی خاڵیە بۆ پڕكردنەوەی گفتی پارتەكان . ئەوتا لە دنیای ووڵاتە پێشكەوتوەكاندا بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە ناو كێشمانكێشی ئایدۆلۆژیای پارتەكان بە ڕێوە ئەچێ و ململانێكە ململانێیەكی زانستیانەیە وكام پارت پرەنسیبەكانی زانستیانەتر لە بەرەی گەلدا خستەوە ئەوەیان لە پێشترەو كار بۆ دروشمێ ناكەن زۆرینە لە پارتەكەیان كۆكەنەوە ، بەڵكو كار بۆ خواستی زۆرینە ئەكەن تا ڕێژەی داواكانی ئەو زۆرینەیە دەستەبەر بكەن . لە ووڵاتی دێمۆكراتیەتدا كاتێ خەڵك بێزارو پڕدەبن ، گلەیی و گازندەكانیان بە ڕووی پارتەكاندا ئەدەن و ترسیان ئەخەنەبەر بۆ دەنگدان لە ھەڵبژاردنەكانی داھاتوودا . ڕامیارستەكانی ئەو ووڵاتانە زانستی ڕامیاریان تەواو كردووە و تێرو تەسەل ئەتوانن لە چەمكەكانی ئایدۆلۆژیاوەوە بدوێن ، ئایدیایە لە مێژووی خۆیانەوە سەری ھەڵداوە و بۆ پێناسی نەتەوەییان و پاراستنی بەرژەوەندیەكانی كۆمەڵانی خەڵك ، تەنانەت تاكە ھۆشیارەكانی ناو پارتەكان بە پڕاوپڕی ئازادیەوە لە لێكۆڵینەوە و تێڕوانێنێكی ڕەخنەیی و تیۆریانە لەسەر پەیڕەوپرۆگرامی پارتەكانیان ئەدوێن و لە گەڕاندان بۆ تێپەڕاندنی تێزی دێمۆكراتیەتیش . راستە ئەو پارتانەی كە ئۆپۆزیۆنن و دەبنە دەنگی ڕاستەقینەی خەڵك و لە قۆناغێكی خەباتی چەكدارانەوە سەردەكەون و فەرمان ڕەوایی دەوڵەت دەبێتە ئەزمونێكی زۆر جیاواز لەكاری پێشوتریان ، ئەوكاتە پێویستیان بە وەخت ھەیە تا بتوانن پرەنسیبەكانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت دەستەبەر بكەن و ئیتر نابێت لەسەر ئاستی ملشكانی خەڵك بێت یان وەختەكە بۆ ھەتاھەتای بێت و ئاستی بێدەنگی خەڵك بقۆزنەوە و كارو باری ووڵات وەلاوەنێن . ئەتوانم بڵێم پارتی كورد بە درێژایی تەمەنی مێژووی چەكدارانەی ئەندامەكانی نەیانتوانیوە ڕامیاریانە زانستی بن و خۆیان لە بەڕێوە بردنی دەوڵەتدا ھۆشیاركەنەوە ، خۆیان لە چەمكی فەلسەفە و ئایدۆلۆژیایەك داوە ئایدۆلۆژیای سەردەمێكی بەسەر چووە و پەیڕەو پرۆگرامێ سەردەمی كۆمەڵی ئێمە بواردویەتی و ئازادی تاكی  ئێمە بەرجەستە ناكات و دوور لە جوگرافیاو دوور لە بارو دۆخ و ھەزم نەكردنی چین و توێژاكانی خەڵكی ئێمەیە ، پارتیزانەكانمان تا ئێستا ئاوڕێكیان لە مێژوو نەداوەتەوە و لەو چەمكەشەوە بۆ داھاتووی پارت و گەلەكەیان كاریان نەكردووە . ئەمەش ھەڵەیەكی تا ئێستا بەردەوامە و پارتەكان خۆیانی لێ ھەڵەداوان ئەكەن ، لە كام پارت و گروپی ڕامیاری كوردا زانست بەرجەستە بووە و ئایدیا كاری بۆ پراكتیزە كردنی دێمۆكراتیەت كردبێت ، كام لەوانە لەو ئەندامە باڵانەی پارتەكانی كورد تا ئێستا بە زانستەوە بتوانن لە ڕامیاری پارتەكەیانەوە بدوێن و نەخوازەڵا باسەكە بێتە سەر ئەوەی بەراوردێ لە نێوان ڕامیاری كورد و ڕامیاری دەوڵەتانی دنیادا بكەن . ئەوان ئایدیاكانی دەرەوەی خۆیان دێنن و لە ئەزمونی جیھانەوە لە ناو خەڵكدا بە ھەڵە ڕامیاری پارتەكەیانی پێ پراكتیزە ئەكەن . ئەوەتا لە دەروازە تەسك و داخراوەكەی بە ناو دێمۆكراتێتەكەی خۆیانەوە بە خەڵكی كورد ڕادەگەیەنن كە چیتر ئەنفال و كیمیاباران ڕوونادات و ڕاناكەنەوە و سەرگەردان نابنەوە ، نان و ئاوتان ھەیە و خۆتان بێدەنگ كەن تا بێوەی بن ، بازدان بەسەر نەھامەتی و سانسۆری و مەرگەساتەكانی مێژوو و دەستەوسان كردنی خەڵك لەلایەن پارت و بەبیر ھێنانەوەی ڕابوردویەكی تاڵ بۆ بەربەسكردنی كۆمەڵ لە بەڕێوەبردنەكانیاندا ،   ئەمە ئەزمونی چەند ساڵەی ئایدیای پارتەكانی كوردە بۆ خەڵك . خۆ ئەگەر كەسێك لە دەرەوەی ئەوان بە ھۆشیاریەوە لە دێمۆكراتیەت بدوێ و چۆنیەتی ھاوكێشە و چەمكەكانی لە شێوە زانستیەكەیدا بخاتە ڕوو ، دەمكوتی ئەكەن و بە بوختانی یاخی بوون لە كلتوور و ئەخلاقی كۆمەڵ ناچاری ئەكەن واز لە بیركردنەوەكانی بێنێت .  لای پارتێ قسەكردن لەسەر بنەماڵە مەحاڵە و گوناھێكی گەورەیە ، سەر لوتكەی پارت ڕێژەیەكی نەگۆڕە و جگە لەوانیش كەس بۆی نیە بیری ئەوان بۆ پارت و گەل بشێوێنێ تەنانەت میدیای پارتەكانی تر و ھەڵوێستی لایەنەكانی تر لە ناوچەی ئەواندا قەدەغەیە ، بە لەت و پەتكردنی كوردستان و پێبەخشینی زەوی بە خەڵك لە دوای خۆیانەوە و برابەشی لە بەكارخستنی دەوڵمەندەكان بۆ كار وباری ئابوری دەوڵەت ، ئەمە پراكتیزە كردنی دێمۆكراتیەتە لای ئەمان و لاكەی تریش ھیچی لەوان كەمتر نەكردووە و تەنھا لای ئەمان چەند بنەماڵەیەكن و ھەریەكە فەرمان ڕەواییەكی خۆی بەدەستەوەیە بۆ بەڕێوەبردنی كارو باری دەوڵەت ، میدیا لای ئەمان بە ھەموو جۆرەكانیەوە سەربەستە كەچی بایەخی خوێندنەوەیان نەھێشتووە و تەنھا بۆ پڕكردنەوە و ڕەشكردنەوەیە نەك بۆ ھۆشیار بوونەوە ، ئەمەیە شێوەی بەڕێكردنی دێمۆكراتیەت لەلایەن پارتەكانی كورد لە كوردستاندا. با ئێمە لە خۆمانەوە دەست پێبكەین و واز لە پارت و گروپی دەستەو بەرەكان بێنین ، پێویستە ئەوە بزانین كە دێمۆكراتیەت زیاتر ئایدیایەكی كۆمەڵایەتیە و ڕێگەیەكە بۆ بەرە و پێشخستنی كۆمەڵ لە ھەل و مەرجەكانی ژیان و وەك یەكی گشت لە ناو گشتدا و پێكەوە ژیان و ئازادی تاك لە شێوەی ڕاو بۆچونیدا بەرامبەر بە خواستەكانی و شكانی ئەو كۆتەڵ و سیستێمانەی بەربەستن لەبەردەم سەقامگیر بونی دێمۆكراتیەتدا . ئەگەر بمانەوێت دێمۆكراتیەت پراكتیزە كەین لەناو كۆمەڵی كوردیدا پێویستمان بە ھەنگاونانێكی گەلێ مەترسیدارە و بە گژاچوونێكی سەختی مێژووییە دژبە كۆتەڵەكانی زۆرینەی خەڵك ، پێویستە ئایین بگێڕینەوە بۆ ناو مزگەوتەكان و لەو سنورەی خۆیدا بیھێڵینەوە ، مزگەوتەكان تاقی خودا پەرستیە و لە تاكدا جۆرێكیشە لە خۆپەرستی لەبەرئەوەی تاكی ئایینی نوێژ بۆ ئەبەدیەتی خۆی ئەكات و لەو پەرستنەدا سڕینەوەی كۆمەڵ و پێكەوە ژیانی گشتگیریە كارێكە تەنھا خواستە دەرونیەكانی تاكی ئاینی لە خەیاڵدا دەستەبەر دەكات ئەوان لەو سنورەدا ئازادن و پێیناوێت بڕژێنە ناو كارو بارە زیندووەكانی ئێستای خەڵكەوە و ئایدیاكانی مرۆڤ سەربڕن و دێمۆكراتیەت بسڕنەوە ، میلتن یەكێ بوو لەو پێشڕەوانەی كە ئاینی لە دەسەڵات سڕیەوە ئەڵێ ( پێویستە لە سەر ھەموو كەسێك بۆ خۆی پەرتوكی پیرۆزی خۆی دیاری بكات و خۆشی لێكی بداتەوە ھەربۆیە نە بۆ پۆلیس و نە بۆ دادوەر و نە بۆ كڵێسا ھەیە كە لێكدانەوەی تایبەتی خۆیان بۆ ئینجیل بخەنە ناو دەمی خەڵكەوە ) ئەگەر ئێمە دێمۆكرات خواز بین پێویستە لەم ڕووەوە ھەنگاوێكی ئازاییانەی بۆ ھەڵبێنینەوە لە ڕێگەی ھۆشیاركردنەوەوە و ھەروەك میلتن ئەڵێ تاك خۆی ئازادە لە چۆنیەتی وەرگرتنی ئاینێكی ئاسمانیدا ، بە داخەوە پارتەكان ئەمڕۆ لە كوردستاندا خۆیان جەخت لەسەر ئاین ئەكەنەوە بۆ كارو باری دەوڵەت ، لەبەرئەوەی لە ھەموو سەردەمێكدا ئایین ڕۆڵی خۆی لەسەركوتكردن و سڕینەوەی ئازادیدا بینیوە . فەلسەفەی سودبەخش كە بنچینەی بۆ دێمۆكراتیەتی خۆرئاوا دانا ھەریەك لە ( بنتام و جێمس میل و ستیوارت میل ) ئەمانە لە بنەما و چەمكەكانی فەلسەفەیەك ئەدوان كە زۆرینەی خەڵكی ئەگرتەوە و زیاتر سودی بە كۆمەڵ ئەگەیاند . جۆن لۆك ئەڵێ ( ھەموو كردارێك لە كۆمەڵگادا پێویستی بە ڕەزامەندی زۆرینەی تاكەكانی ئەو كۆمەڵگەیە ھەیە ) ئەگەر تاك ئازاد نەبێت و سەربەست نەبێت لە بیركردنەوە و دەربڕیندا كۆمەڵیش دێمۆكراتیەت بە دەست ناھێنێت . كەواتە لە دوای ڕەھابونمان لە كۆتەڵە ئایینیەكان ئەبێت تاك كار بۆ ئازادی كۆمەڵ بكات دژ بە كۆتەڵەكانی ھۆزبەندی و ئایدیای نەگۆڕی پارتەكان ، ئەوەش ئەركی تاكە ڕۆشنبیرەكانە و پێویستە بە عەقڵەوە فێری دێمۆكراتیەت ببین و لە باوی سەردەمانەی خۆمانەوە خۆمانی بۆ ئامادە بكەین بنتام ئەڵێ ( خێر و چاكی كۆمەڵگە پرۆژەیەكە بە ژیرێتی ، چونكە ئەتوانێت ئامانج و مەبەست لە فەرمان ڕەواییەكدا دیاری بكات كە سود و خۆشی بۆ زۆرترینی ژمارەی كۆمەڵ دەستەبەر بكات ) لە كۆمەڵی كوردیدا زۆرترینی ژیربێژەكان لە ھۆزبەندی پارتەكانەوە بۆ خەڵك ئەدوێن و لە مێدیاكانیانەوە ڕۆژانە دێمۆكراتیەت سەقەت ئەكەن . لە تیۆری ڕەسەنایەتی تاكدا (سارتەر و ڕاسل) لەگەڵ پەیڕەوانیاندا كۆكن لەسەر ئەوەی لە لۆژیكی كۆمەڵی ڕۆژئاوایدا تاك خۆی چەمكی ئازادی و مەبەست و بنەماكانی سەربەستبونە ، ئەوەش لە ڕەسەنایەتی خود و خواستەكانی ئەو تاكەدایە بێ لەوەی ھیچ پاڵەپەستۆیەكی بۆ تاكەكانی تر ھەبێت . نمونەش سارتەر خۆیەتی لە ئازادی ناو خودی  خۆیەوە ئارەزوەكانی لەگەڵ كچێكدا بۆ سیمۆن دی بوفوا باس ئەكرد و ئەویش بە ھەمان شێوە خواستی ئارەزووەكانی لەگەڵ كوڕێكدا بۆسارتەر ئەگێڕایەوە . تاك لە كۆمەڵی كوردیدا بۆ مەبەستی  پارتە و سانسۆری پارت و ئایین تاكی ڕێبەند كردووە و مۆرالی سێستەمەكانی كۆمەڵیش ئازادیەكانی پێ ئەكوژێنێتەوە ، تاك ئەبێت كۆمەڵ لە پارت جیاكاتەوە و بخوازێ پارت فێری كۆمەڵ خوازی بكات نەك كۆمەڵ پارت خواز بێت و چارەی ئازادیەكانی خود لە ھۆزبەندێتی پارتەوە بۆ ئایدیای گشتگیری و تایبەتمەندێتی بیر و ڕای تاك بگۆڕێت . با ئیتر فەرمان ڕەوای كورد ڕێ بە خۆی بدات و گوێ لە تاكەكانی خەڵك بگرێت و تاك فەرامۆش نەكات ، با پارتی كورد دەنگی خۆی بداتە دەست كۆمەڵ و تاك ڕەھا كات بۆ ئەو دەنگە و دەرگای كۆنی داخات و دەروازەی پارت لە تاكە ھۆشیارەكان بكاتەوە تا فەرمان ڕەوای كورد دەست لە ھۆزبەندی پارت ھەڵگرێ و ژیربێژێتی پرسگەی پارتەكان بێت بۆ نوێنەرایەتی نێوان خۆیان و بەرەی خەڵك تا دێمۆكراتیەت لە شێوە ژیربێژیەكەیدا خواستی تاك و كۆمەڵ بھێنێتە دی . پارتی كورد پێویستە تاكەكانی لە بیروڕا ئازاد كات و تاپۆ لە خۆیدا بسڕێتەوە و بەربەستەكان نەھێڵێت بۆ ڕێچكە شكاندن و دەست لە كاروباری فەرمان ڕەوایی ھەڵگرن و پارتەكانیان بكەنە ڕێكخراوێكی جەماوەری بۆ دەنگ و خواستی خەڵك ، دەسەڵات توانایەكی باشی ھەیە لە بەرەو پێشچوونی پرۆسەی دێمۆكراتیەتدا لە كاتێكدا چین و توێژی ڕۆشنبیران دەسەڵاتی ڕەھایان پێبدرێت و تاكە ھۆشیارەكان تاپۆ نەكرێن لە دەربڕینیاندا بۆ پراكتیزە كردنی پرۆسەی دێمۆكراتیەت . دوای مردنی سۆكرات بە فەرمانی ئەو سەردەمەی دێمۆكراتەكان و خواستی پیاوانی ئایینی ، ئەرستۆ و ئەفلاتون خۆیان لەو بەرەیە سڕیەوە و دژی بوونەوە ئەوە بوو ئەرستۆ لە یەكێ لە ئامۆژگاریەكانیدا بە ئەسكەندەری مەقدۆنی ووت لە گرتنی ھەر شوێن و گەلێكدا بەر لە ھەموو شتێك   شاعیرەكانی بگرە و بیانكوژە . 
                              
         ئەڵمانیا
 Simkan97@hotmail.de                     
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.