Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
جیاوازییە رەگەزییەكان لە شیعردا

جیاوازییە رەگەزییەكان لە شیعردا

Closed
by August 31, 2008 ئەدەب

 جیاوازییە رەگەزییەكان لە شیعردا
 خوێندنەوەى شیعرى "گۆڕستانێكى ئازاد"ى بەرزان هەستیار
 ئارام سدیق

 
 سەرەتا
 شیعر لەگەڵ گۆڕانە گەورەكانى دنیادا گۆرانى گەورەش لەوەزیفەیدا روویداوە بەو پێیەى ئەركى شیعر لە ئێستادا جیاوازە لەئەركى شیعر لەسەدەیەك لەمەوبەر. ئەگەر شیعر لاى (بێكەس، قانع، ئەحمەد موختارجافو موفتى پێنجوێنى) پەیامى وشیاركردنەوەى تاكەكانى كۆمەڵگەى كوردى بووە، ئەوا ئەمڕۆ وەزیفەى جیاوازترو گەورەترى هەیە. هەر بۆیە زۆرجار لەزۆربەى شیعرى ئەو شاعیرانەدا ئەوەندەى هەست بە دروشم دەكەین  ئەوەندە هەست بە شیعریەت ناكەین، یان ئەوەندەى ویستویانە بەزمانێكى سادە ئەو مەبەستە دەربڕن كە خواستویانە، ئەوەندەى سەرقاڵى بەلاغەتى شیعرى نەبوون، یان خەمى گەورەیان بەلاغەتى شیعرى نەبووە، كە ئەمەش رەندانەوەى لە بەشێكى شیعرەكانیاندا هەیە، بەڵام ئەفزەڵیەتى نەدراوەتآ لەكاتێكدا لەسەردەمى قوتابخانەى شیعرى بابان ودواتریشدا بەلاغەتێكى زۆر لەشیعرى كوردیدا دەبینرێت.
 هەروەها وەزیفەى شیعر لەحەفتاكان وهەشتاكانى سەدەى رابردووشدا دیسان هەمان وەزیفەى سەردەمى(بێكەس، قانع، ئەحمەد موختارجافو موفتى پێنجوێنى) هەبووە، بەڵام بەشێوازى تر كەلەو سەردەمەدا تەرزێكى سیاسى، یان شۆرشگێرى باڵى بەسەر شیعرى كوردیدا گرتبوو. بەڵام لەئێستادا شیعر ئەو وەزیفەى نییە، بەڵكو وەزیفەى ئەوەیە كێشە فەردییەكان بخاتەڕوو، ئەو كێشانەى كەلە دونیاى ئەمرۆدا بەربڵاون. بێگومان مەبەست لە كێشە فەردییەكان، ئەو كێشانە نین كە تاكێك خاوەنییەتىو لە سنوورى (دەردەدڵ)دایە، بەڵكو من لێرەدا مەبەستم لەو كێشانەیە كە بە شێوەیەكى گشتى تاكى سەرقالأ كردووە، نەك تەنها تاكێكى دیاریكراو. بەرزان هەستیار لەئێستادا نموونەى ئەو شاعیرانەیە كە هەم دەنگێكى تایبەت و جیاى شیعرى كوردییە، هەم لەسەر ئەو كێشە خودیانەى مرۆڤ دەنوسێت كە كێشەى زۆر گەورەن وئەو لەتێكستى زۆر ناسكو لەوێنەى جواندا دەیانخاتەڕوو.
 
 شیعرو كێشە خودیەكان
 ئەگەرچى شیعر ئەوەندەى گوزارشت لەناخى شاعیر دەكات، ئەوەندە كاریگەرى دەورووبەر نییە لەسەرى، بەڵام شاعیر ئەو كاتەى تەواو تەسلیمى خودى خۆى بوو دەبێتە شاعیرێكى دۆڕاو، یان (دەردەدڵنووس)، بەڵام ئەوكاتەى تەسلیمى(مرۆڤ) بوو بەهەموو ئازارو خۆشى ودەردەكانییەوە، ئەو كاتە دەتوانىَ شاعیرێكى نەمربێت. ئەوەى (ئیلیوت) لە (وێرانە خاك)دا نوسیویەتى خەمى تەنها خۆى نییە وەك شاعیر، بەڵكو خەمى تەواوى مرۆڤێكە. واتە (وێرانە خاك) ئەوەندەى هەڵگرى ئازارێكى دەستە جەمعیە، ئەوەندە ئازارێكى فەردانەى لەخۆیدا چڕنەكردۆتەوە. ئەگەرچى لەوەش بەدەر نییە، بەڵام خەمەكانى نێو تێكست خەمى گشتینو لەسنوورى دەردەدڵدا نین. هەروەها(دەربەندى پەپوولە)و(كورسى)ى شێركۆ بێكەسیش ئەوەندەى هەڵگرى ئازارێكى دەستە جەمعیە ئەوەندە گوزارشت لە خودى شاعیر ناكات، بێگومان ئەم قسانە بۆ سفركردنەوەى رۆڵى شاعیر نییە لەخوڵقاندنى دەقدا، چونكە دواجار شاعیر خالقى شیعرە. ئەم قسانە بۆ ئەوەیە كە ئەو دەقانەى (زاكیرەى كۆ)، یان "دەستەجەمعى" دەیان نووسێتەوە دەقى گشتیرو نەمرترن، كە بێگومان وەك هەموو شتێكى تر لەم بارەیەشەوە من بڕوام بە رێژیبوونى ئەم حاڵەتە هەیە.
 بەرزان هەستیار لەدواى دیوانى(نەوەك پیرە منداڵ)ەوە هەوڵى فراونكردنى فەزاى شیعرى داوە وپاشان لەدیوانى (بەتەنیش فەنابوونەوە) سەرەتاى ئەو ئەزموونەمان بینى، بەڵام لەپاش ئەو دیوانەشەوە، ئەو شیعرانەى بڵاوى كردوونەتەوە بەدەر لە(ساڵێك لەنیگەرانى) كەئەمەیان ئەزموونێكى تایبەتترى بەرزانە، هەڵگرى كێشە خودیەكانى ناخى مرۆڤن، ئەو كێشانەى كە خوڵقێنراوى دنیاى تازەن ومرۆڤ لەنێو ئەو فەزا قەرەباڵغەدا تەنیا دەكات و تاهەست بەبێزارى ونامۆى بكات وبگاتە ئەوەى هیوا بۆ هاورێبوونى مەرگ بخوازێت.
 گۆرستانێكى ئازاد، یەكێكە لەو شیعرانەى بەرزان هەستیار كەتاڕادەیەكى زۆر شۆربۆتەوە بەناخى كێشە خودیەكانى(پیاو)داو شاعیر دەیەوێت لەو شیعرەدا قسە لەو جیاوازیە سروشتیانەى نێوان هەردوو رەگەز بكات بەوەى(پیاو) بەردەوام دەستى لەئاشوبو شەڕدا هەیەو دەریاكان بەخوێن سوردەكات، كەچى(ژن) دەیەوێت ئاشتى بۆماڵەكان فەراهەم بكات. شاعیر سەركۆنەى رەگەزەكەى خۆى دەكات كەدەستیان لە سوتاندنى باخەكاندا هەیەو دەست بەردارى تفەنگەكان نابن.
 پیاوى كوردى زۆر بەكەمى دان بەو راستیەدا دەنێت كەسروشتى وپێكهاتەى بەدەنى(نێر ومىَ) جیاوازەو وەزیفەى هەر یەكێكیشیان لەسەر زەوى جیاوازە. پیاوى رۆژهەڵاتى بەگشتىو پیاوى كورد بەتایبەتى نایەوێت گوێى لەو راستیە سادەبێت كە ژن لەسروشتیدا هەڵگرى نەرم ونیانى وئاشتیخوازیە وپیاو ئەو هێزە لەبەنیدایە كەمترە، كەئەمە نەنگى نییە بۆ پیاو، بەڵكو سروشتى پێكهاتەى وەهایە، هەروەها نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت كەكۆمەڵگەو دەوروبەر كاریگەرى بەر چاو لەسەر هەردوو رەگەز دروست دەكەنو زۆرجار پێكهاتەى سروشتى رەگەزەكان گۆڕانى بەسەردا دێت. بەرزان لەم شیعرەدا لەشەڕدایە لەگەڵ هێزى نێرایەتى خۆیدا و بەرگرى لە(ئەو) مىَ دەكات.
 ئەوەى بەرزان لەم شیعرەدا دەیخاتەڕوو تەنها دەردەڵى خۆى نییە، بەڵكو كێشەیەكى گەورەى نێو ناخى تاكى كوردە، كێشەیەك كە تا ئێستا لە سنوورێكى دیاریكراودا تێنەپەڕیوە.
 
 لێكچوون وجیاوازیەكان
 ئێمە لەم نوسینەدا هەوڵ دەدەین لەرووى كۆمەڵناسیەوە لەسەر ئەم شیعرە بوەستین دەنالەرووى فۆرم تەكنیكى نوسینەوە درێژە پێدەرى هەمان ئەزموونى بەرزانەو شتێكى ئەوتۆو نوێى تێدا نییە كە شایانى لەسەر وەستان بێت. لەم شیعرەدا بەرزان كێشەیەكى گەورەى نێوان هەردوو رەگەزى خستۆتەروو، كە(لێكچوون وجیاوازیەكان) ى نێوان(نێرو مێیە). بەرزان دەنووسێت:
 تۆ، بەیانیان، خۆت بەئاودانى شەتڵەكانى..
 ئەوینەوە خەریك دەكەیت و
 ئێمە، لەو لاوە، ئاو لەدێرەكانى موحیبەت ئەبرین..
 شاعیر خۆى وەك پیاوێك دەناسێنێت، كەقسە بۆ(ژن) دەكات لەم سىَ دێرەى سەرەوەشدا مەبەستى لەو(تۆ)یە ژنە. ئیشى ئەم دوو رەگەزە وەك لە رووكەشى شیعرەكەدا دەردەكەوێت جیاوازو دژ بەیەكە، بەڵام لەجەوهەردا هەردوو رەگەز یەك وەزیفەیان هەیەو دیلى دەستى كولتورێكن كەسیخناخە بەتوندوتیژى وچەسانەوەى تاكەكان. واتە ئەگەر مێینە بەدەستى رەگەزى(نێرەوە) دیل بێت وئازادیەكانى سنوردار كرابێت وخاڵى جیاوازو دژى هەر               
 دوورەگەز لەبازنەى(ئازاد ودیلبووندا) بخولێتەوە، وەك لەشیعرەكەى بەرزاندا خراوەتەڕوو. ئەوا لەجەوهەردا هەردوو رەگەز هاودەردن بەوەى پێكەوە دیلى كولتورێكى داخراون. واتە بازنەى گەورەى ژیانى ئەو دوو رەگەزە فەزاى دیلبوونى كولتوریدا دەخولێتەوە.
 لێرەدا ئەوە بەتەواوى رووندەبێتەوە ئەوەى لەرووكەشى شیعرەكەدایە ئەوەیە پیاو رێگرە لەبەردەم ئازاد بوونى ئافرەت ولەهەموو هەوڵێكدا رێگرى دەكات، بەڵام لەرووكارى نهێنى شیعرەكەدا هەردوو رەگەز رێگرێكى گەورەتر لەبەردەم ئازادیاندا هەیە كەئەویش كولتورە داخراوەكەیە تادەگاتە ئەوەى بەرزان لە كۆتایى شیعرەكەدا بنوسێت:
 ئەى ژن، گوناهە…
 چیتر، بۆ میوەى درەختى هیچ خۆزگەیەك دەست بگێریتەوە
  كەئێمەى پیاو بتوانین هێندە سەخى تەبیعە بین..
 هەموو كەونت بۆ بكەین بەگۆرستانێكى ئازاد!!
 لەم دێرەى سەرەوەدا بەرزان ئەوەى خستۆتە رووكەژن لەكولتورى كوردیدا دیلەتا ئەوكاتەى دەگاتە گۆرستان، ئەوسا بەئازادى شاد دەبێت. ئەم شیعرە وەك لەسەرەوەش ئاماژەیەكى خێرام پێدا لەڕووكەشدا جیاوازییەكانى هەردوو رەگەز دەخاتەڕوو، بەڵام لە جەوهەرداو لەكۆمەڵگەى كوردیدا لێكچوونێك بەدى دەكرێت كە ئەویش دیلبوونى هەردوو رەگەزە بەدەست داخراوى كولتوورى كوردییەوە.
 
 پرسیارى بەرزان لە گۆڕستانێكى ئازاددا
 ئەگەر دەقێك هەڵگرى پرسیارێك نەبێت دەقێكى مردووە، هەمیشە ئەو دەقانەى كە نەمریان بۆ خۆیان دەستەمۆكردووە ئەو دەقانەبوون كە پرسیارى جیدییان هەبووەو زۆرجار زیاد لە پرسیارێكیش لە دەقێكدا تەرح كراوە. لە ئێستادا دەیان دەقى كوردى  زیاتریش بەهۆى نەبوونى پرسیارەوە ناتوانن لە گۆشەیەكەوە چێژێك ببەخشنە خوێنەر، كە ئەمەش لە زۆر ئاستدا خوێنەرى كوردى لە دەقى كوردى تاراندووە. دەقەكانى بەرزان هەستیار بەم دەقەشەوە كە ئێمە لێى دەدوێین هەمیشە هەڵگرى پرسیاربوونو زۆرجار پرسیارى فەلسەفیشیان لە خۆگرتووە. من لە چەند نووسینێكى تردا لەسەر بەرزان ئاماژەم بە چەند لایەنێكى ترى شیعرەكانى ئەم شاعیرە داوەو لێرەدا دووبارەیان ناكەمەوە. ئەوەى لێرەدا گرنگە لەسەر بوەستین ئەوەیە كە پرسیارى بەرزان لە شیعرى (لە گۆڕستانێكى ئازاد)دا چییە؟ ئایا پرسیارێكى دووبارەیە یان نوآ؟
 رۆلان بارت پێى وایە دەق نەبۆ كۆنترۆڵكردنەو نەبۆ بەكاربردنە، بەڵكو هەوڵدانە بۆ خۆواڵاكردن. لاى بەرزانیش شیعر  هەوڵدانە بۆ خۆواڵاكردنو شۆڕبوونەوە بەناخى خۆدا، بەڵام ئەمەش تەنها لە سنوورێكى تەسكدا نەماوەتەوە وەك لە پێشتریش ئاماژەمپێدا بەڵكو ئەو كە ناخى خۆدا شۆڕدەبێتەوە هاوكات بەناخى مرۆڤیشدا بەگشتى شۆڕدەبێتەوە، بە واتایەكى تر خەمەكانى بەرزان لە نێو دەقەكانیدا خەمێكى محەلى نییە، بەڵكو خەمێكى گشتییە، كە ئەگەكەى لەناخى شاعیردایە وەك پێشتریش گوتمان چونكە خالقى دەقە.
 دەكرێت لەبارەى پرسیارى سەرەكى ئەم شیعرەى بەرزانەوە بڵێن ئەم شیعرە هەوڵدانە بۆ خستنەڕووى پرسیارى پاشكۆبوونى ژنو چەوساندنەوەى لە كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكان بەگشتىو كۆمەڵگەى كوردى بەتایبەتى، هاوكات دەكرێت ئەوەش بخەینەڕوو كە شیعرەكە دەیەوێت ئەو لایەنەش بخاتەڕوو كە پێكهاتەى فسیۆلۆژى ژن ئاشتیخوازىو ژیاندۆستییەو پیاو شەڕانگێزو ئاشوبخوازە. هەروەها پرسیارى جەوهەرىو گرنگى ئەم شیعرە لە دوا دێڕى شیعرەكەدایە كە شاعیر نووسیوەیەتى "هەموو كەونت بۆ بكەین بە گۆڕستانێكى ئازاد". لێرەوە تێدەگەین مێینەى كوردى ئازادى لەلایەن رەگەزى بەرامبەرەوە قورغكراوە، بۆیە كەونى بۆ كراوەتە گۆڕستانێكى ئازاد. واتە ئازادى مێینە ئەوكاتە دەست پێدەكات كە لە بووندا نەماوە.
 ئەم پرسیارانەى بەرزان نوآ نین، بەڵام ئەوەى نوێیە ئەوەیە كە بەرزان لەم شیعرەداو بەزمانى خۆى دانى بەوەدا ناوە كە بارودۆخى ئافرەت بەو شێوە ناهەموارەیە، پیاو بەردەوام لە تێكشكاندنى سمبولەكانى ئاشتىو ئارامیدایەو ژنیش دەیەوێت باخى ئەوین ئاو بداتو ئاشتىو ئارامى بۆ كەون دەستەبەر بكات. نوێبوونى ئەم دەقە لەوەدایە كە بەدەگمەن هەست بە رووخاندنى ئەو دیوارە نێرجسیەتەى پیاوكراوە لە دەقى كوردیدا. پێشتر لاى شێركۆ بێكەسو چەند شاعیرێكى تر لەرێى گەمەكانى زمانەوە خەمەكانى مێیینە خراوەتەڕوو، بەڵام ئەمجارە بەرزان دانى بەوەدا ناوە كە هەموو ئاشووبەكان، دەستى پیاوى تێدایەو هەر ئەو گۆڕستانى بۆ مێینەكان دروست كردووە، بەڵام گۆڕستانێكى ئازاد.
 لۆرانس پیرین لە كتێبى شیعر چییەدا دەنوسێت: شیعر دەبێت رەهەندى هەستو نەستو رەهەندى خەیاڵیش بۆ رەهەندى ئەقڵانى زیاد بكات. بەرزانیش هەموو ئەو رەهەندانەى كە "پیرین" باسى دەكات لەم شیعرەدا چڕكردۆتەوە، كە هێزێكى بەخشیوەتە دەقەكە تا زیاد لە خوێندنەوەیەكى بۆ بكرێتو زیاد لە روانگەیەكەوە لێى بڕوانرێت، بۆیە دەكرێت ئەم سەرنجەى ئێمەش لەسەر ئەم شیعرە وەك دوا خوێندنەوە تەماشا نەكرێت.
 
 بەرلەكۆتایى
 بەرلەوەى دواخاڵێك بۆ ئەم نووسینە دابنێم دەمەوێت قسەیەكى "سەباح رەنجدەر"ى شاعیر بهێنمەوە لەبارەى شیعرى راستەقینەوە كە دەڵێت: شیعرى راستەقینە جەستەیەكى تەواوە، خانەكانى جەستەى مرۆڤ چەندە پەیوەندیا پێكەوە هەیەو وزەیان دەڕژێنە ناو یەكترییەوە، هونەرەكانى شیعریش زیاتر هەڵدەڕژێنە ناو یەكو شیعرییەت لە جەستەى دەقدا پێكدێنن. ئەم قسەیەى كاك سەباح بەڕاى من تەواو دێتەوە لەگەلأ هەموو ئەو دەقانەى كە هەڵگرى پرسیارنو پەیامیان هەیە. چونكە ئەگەر دەقێك پەیامى نەبوو، دەقێكى مردووە. ئەم دەقەى بەرزانیش لەو دەقانەیە زیاد لە پەیامێكو زیاد لە تەفسیرێك هەڵدەگرێت. ئەوەى سەرنجى منیشى راكێشاوە ئەو فرە پەیامىو فرەپرسیارییەى بووە تا ئەم خوێندنەوە كورتە بخەمەڕوو. 
 
 
 1-بەرزان هەستیار، گۆڕستانێكى ئازاد، شیعر، گۆڤارى هەنار ژمارە (30) یۆلیۆى (2008) لەبڵاوكراوەكانى بەڕێوەبەرێتى چاپوبڵاوكردنەوەى سلێمانى.
 2-سەباح رەنجدەر، مردوویەك ئاگاى لە هەموان، شیعر، بڵاوكراوەى ئایندە، دەزگاى چاپوپەخشى سەردەم ساڵى (2008).
 3- لۆرانس پیرین، شیعر چییە؟ وەرگێڕانى ئەبوبەكر خۆشناو، لە بڵاوكراوەكانى خانەى وەرگێڕان- سلێمانى ساڵى 2008 .
 
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.