جیهادکردن، پردێك بۆ هەژموونی زلهێزەکان

قسەکردن لە یەکێك لە هۆکارە گرنگەکانی پەلکێشکردنی لاوە کوردەکان بۆ جیهاد لە سوریا *

لە ڕۆژنامەی هاوڵاتی ڕاپۆرتێك بڵاوبوویەوە سەبارەت بە ژیان و هەڵمەتی گەنجێکی کورد، کە لە سەرەتای ئەمساڵی ٢٠١٣ دا لە هیندوستانەوە گەڕاوەتەوە و ڕاستەوخۆ ڕووی لە شاری حەلەبی سوریا کردووە بە مەبەستی جیهادکردن و پەرۆشی ئەو بۆ ئەو خوێنەی کە لە جەستەی سوریەکان دەرژێت هەر لەوێش دەکوژرێت، دوای ئەوە زۆری نەبرد ماڵپەڕی مالمۆ کورد، هەواڵی کوژرانی محەمەد جەمال عەبدولقادری بڵاو کردوە کە ئەویش لە کەنەدا خەریکی خوێندن بووە و بەڵام وادیارە دەچێتە ڕیزی سوپای ئازاد و لە دیمەشق گیانی دەسپێرێت. دوابەدوای ئەو دەنگۆیانەش ئەم ڕووداوانە لە ڕێی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە چەندین کاردانەوەی جیاوازی بەدوای خۆیاندا هێنان. بۆ ئەوەی لەو کارەی هاوکار و محەمەد تێبگەین، داخۆ چ هۆکارێك هەیە ئەو گەنجانە لە کاروانی خوێندن داببڕێن و بیانبات بۆ سوریا بۆ جیهادکردن لەڕیزی گروپە جیهادیەکانی سوریادا لەدژی ڕژێمی بەعس؟ ئایا ئەو جیهاد کردنە کاردانەوەیەکی خۆڕسك و بەجێگەیاندنی ئەرکێکی دینیە، یا ڕەهەندی قوڵتر و مەترسیداری هەن؟ بۆ ئەو گەنجانە ناچنە ڕیزی بزووتنەوەی کوردەکانی خۆرئاوا کە بەهەمان شێوە لەگەڵ بەعسدا دەجەنگن؟

جیهادکردن، لە دید و تێروانینی دینیدا، ئاستی جیاوازی هەن، هەندێك لە زانا تەقلیدیەکان بە “فەرزی کیفایە”ی دەزانن و هەندێكی دیکەش وەکو واجبێکی ڕەها تەماشای دەکەن و کاری لەسەر دەکەن، لەوانەش گروپی “قاعیدە” و چەندین لقوپۆپی سەر بەو گروپەی کە لە ناوەندەکانی دونیادا تاوانبار کروان بە پێڕەوکردن لە کاری “تیرۆریستی”یانە. سەرەڕای ئەو جیاوازیەی کە لە ناوەندە دینیەکاندا هەیە سەبارەت بە چەمکی جیهاد، دەکرێت ئەوە بڵێین کە جیهادکردن لە ئیسلام کۆمەڵێك دەقی تا ئەوپەڕ توند و هەندێك دەقی میانەڕەویش لەو بوارەدا بەرچاو دەکەون، بۆیە بەلانی کەم دەتوانین ئەوە بڵێین کە جیهادکردن چەمکێکی دینیە و یەکێکە لەو دیاردانەی کە لە بەرگ و میتۆدی جیاوازەوە پەنای بۆ دەبرێت، چ مەبەستی بەجێهێنانی ئەرکێکی دینی، یا تەوزیفکردنی ئەو چەمکە لەپێناو چەند ئامانجێکی سیاسی، ئابووری یا کۆمەڵایەتی. لە زۆر ولاتانی ئیسلامیش بەتایبەتی وڵاتە عەرەبیەکان جیهادکردن وەکو میتۆدێك بۆ ڕزگاربوون لەدەستی کۆلۆنیازلیزم سوودی لێ وەرگیراوە. لەئاکامیشدا جیهاد ئەو داینەمۆیەیە کە دەکرێت ببێتە بنەمایەك بۆ کارلێكکردن (interaction) لەنێوان تاك و گروپەکاندا. 

لێرەدا ناکرێت بەبێ قسەکردن لە خودی بیناکردنی پرۆسەی دینداریەوە باس لە جیهاد بکەین. ناکرێت قسە لە جیهاد بکرێت بێ ئەوەی قسە لە دین و مەودای دەقە دینیەکانەوە بکرێت. بە مانایەکی دی ناکرێت لە هەر شوێنێك باس لە جیهاد بکرێت و ئەو شوێنەش لە خەڵکی دیندار بەتاڵ بێت. هەروەها لە ئێستا و واقیعی ئەمرۆی وڵاتانی ئیسلامیدا دیاردەی جیهاد بەستراوەتەوە بە دیاردەیەكی دی کە ڕێکخراوە ئیسلامیەکانن. بۆیە ئەستەمە باس لە چەمکی جیهاد بکەین بێ ئەوەی باس لەو ڕێکخراوە ئیسلامیانە بکەین. هەروەها ئەستەمە باس لە ڕێکخراوە ئیسلامیەکان بکەین بێ ئەوەی باس لە خودی ئەو تێروانینە دینیە زاڵانە بکەین کە ئەو گروپانە پێیەوە پابەندن. ئەمانە هەموویان وەکو ئاڵقە بەیەکەوە بەستراونەتەوە. لە ئەنجامی ئەوەشدا، مادام پرۆسەیەکی دینداری بەهێزمان هەیە و بەشێکی دانەبڕاوە لە بونیادی کۆمەڵگای کوردی، ئەوا بانگەوازی جیهاد و پەنا بردن بۆ ئەو کاراکتەرە هەمیشە دیاردەیەکی چاوەڕوان کراوە لە هەڵومەرجی تایبەتی خۆیدا. لەو دوڕیانەشدا، ئەگەری ئەوە بەهێزە کە حیزبە دینیەکان و زلهێزە سەردەستەکانی ناوچەکەش بتوانن لەو کێڵگە دینیانەدا پرۆسەی مۆبیلیزەکردن بە ئاسانی لە چوارچێوەی داینەمۆی کارلێککردن دا بە ئەنجام بگەیەنن.

زۆربەی سۆسیۆلۆگەکان لەسەر ئەوە کۆکن کە دینداری بیناکردنێکی کۆمەڵایەتیە، ئەمەش مانای وایە کە بیروباوەڕی دینی کەسەکان یا تاکەکانی کۆمەڵگا بەپێی پرۆسەیەکی درێژ و ورد “بە پلان یا بێ پلان” لە چوارچێوەی سیستمی کۆمەڵایەتیدا بەڕێوە دەچێت. لەو بارەیەشەوە تالکۆت پارسۆن بەوردی باس لە چوار ئاستی سیستماتیك لە پرۆسەی کۆمەڵایەتیدا دەکات. یەکێکیش لەو ئاستانە سیستمی کۆمەڵایەتیە. بنەمای ئەو سیستمەش ڕۆڵی کارلەیەك کردن یا “interaction”ە”. 

سیستمی کۆمەڵایەتی، لە تێڕوانینی پارسۆندا، پێکدێت لە فرەیی ئەکتەرە تاکەکان کە لەگەڵ یەکدیدا کارلێککردن دروست دەکەن، لەدۆخێکدا کە بەلانی کەمەوە هەردوو لایەنی فیزیکی و ژینگەیی هەن. لێرەدا فرەیی ” plurality” زیاتر لە مانایەك وەخۆ هەلدەگرێت و ئەکتەرەکانیش لەوانەیە خەڵك بن وەکو تاك یا کۆ. ئینجا سیستمی کۆمەڵایەتی دەکرێت هەموو شتێك بێت هەر لە دوو کەسەوە کە لە چێشتخانەیەك دا کارلێك دروست دەکەن تا دەگاتە پەیوەندیەکانی دەزگایەکی ڕێکخراوەیی، وەکو مزگەوت، حیزب، قوتابخانە تا دەگاتە حکومەتەکان و دەزگا سیخوڕی و هەواڵگریەکان، تەنانەت دەزگایەکی زەبەلاحی وەکو ناتۆش. لێرەدا کارلەیەك کردن میکانیزمێکی ئامادەیە بۆ مۆبیلیزەکردنی تواناکان و وەکو پرۆسەی هاڕین وایە لە ئاشێکی زەبەلاحدا بەمەبەستی گەیشتن بە ئامانجە دیاریکراوەکان. کێمان هەیە ڕۆژانە نەکەوینە ژێر کاریگەری دەوروبەر و لەگەڵ ئەکتەرەکانی دیکەی کۆمەڵگادا کارلەیەك کردن دروست نەکەین؟!

بۆ ئەوەی لە کاریگەری جیهاد تێ بکەین دەبێت ئاستی دینداری لە کۆمەڵگادا بزانین. دینداری، بەهەردوو مانا ڕووت “ئەبستراکت” و سیاسیەکەشیەوە، بەپێی ئەو واقیعەی کە ڕۆژانە تیایدا دەژین، بەشێکە لە بونیادی سیستمی “کۆمەڵگای کوردی”. دین لە پرۆسەی کارلەیەك کردنیدا، لە هەموو کونج و کۆڵانێکی شارەکان و لە هەموو سەر سفرە و خوانێکی خێزانەکان دا وەکو کێڵگەیەکی بەپیت جێگای تایبەتی بۆکراوەتەوە و دەلاوێنرێتەوە، لە هەموو گفتوگۆیەکدا پشکی شێری بەر دەکەوێت و لێکدانەوەی وردی بۆ دەکرێت و لە خزمەتیدا لەسەر چۆك دادەنیشن، نەك بەمانا ڕووتەکەی واتە گفتوگۆیەکی نیمچە راسیۆنێڵ، بەڵکو گفتوگۆیەک لەبەرژەوەندی مۆبیلیزەکردن و پشتیوانیکردن لە چەمکە دینی و ئایدیایەکانیدا. دین لە هەموو کێڵگە کۆمەڵایەتی و سیاسی و تەنانەت ئابووریەکانیشدا بەردەوام لەکەڵەکەبوون دایە و سنوورەکان دیاری دەکات و تابووەکان بەهیز و هەستەکان ناسك تر یا ترسنۆك و کۆیلە تر دەکات. دین لە کۆمەڵگای کوردی لەژێر کارایی کۆللێکتیڤ و پالەپەستۆی ڕۆژانەی خۆیدا چیدی بەتەنها باوەڕێکی تایبەت بە مرۆڤە تاکەکان و ئاسوودەیی دەروونی کەسەکان نیە، بەڵکو دین وەکو پانتاییەك بۆ سزادان و سەرکۆنەکردن و ڕیسواکردن و سنووردارکردنی ئازادیەکانیش مۆبیلیزە دەکرێت و لەپێناو ئامانج و بەرژەوەندی ئابووری و سیاسی هەمەجۆر تەفسیر و دید و بۆچونی تازەی لەسەر بەرهەم دەهێنرێن. دیندارەکان چیدی بەتەنها هاوکار و پرد نین بۆ خەڵك و کاری خێرخوازی، بەڵکو جاسوسی لێهاتووشن بۆ دەستخستنە ژیانی خەڵك و ئاڵۆزکردنی پانتاییە کۆمەڵایەتیەکان و قسەکردن لەجیاتی خودا و بڕیاردان و هەڵواسینی قنارە لەجیاتی ئەو. لێرەدا دین قالبە ئاساییەکانی خۆی تێدەپەڕێنێت و دەبێت بە کێڵگەیەكی پڕ لە مین و چاڵی جیاواز، داپۆشراو بە هەوایەکی نەسیمی بەهاری، کە لێوانلێوە لە ناوشیاری و گەوجاندن. 

لە وەها کەش و هەوایەکدا، بەتایبەتیش لە سروشتی خێزانێك کە ڕۆژانە ڕەفتار و هەست و قسەکردن و بەرژەوەندیەکان و هەڵ و مەرجەکانیش تیایدا بە سیاسی دەکرێن. پانتاییەکانی دەرەوەی ماڵ و خێزانیش ڕەهەند و درێژکراوەیی هەر هەمان خێزان و ناوماڵن و یەك مۆدێلی دینداری کە ئەقڵانیەت دوور و نزیك تیایدا کارا نیە، لەبڕەو و کەلەکەبووندا دووبارە دەبێتەوە. قوتابخانەکان لە هەموو ئاستە نزم و بەرزەکانیانەوە، لە قەیرانی بێ ناوەرۆکی پرۆسەکە و لە بوونی کۆمەڵێکی زۆری ئەکتەرەکان کە ماشێنی کارلێكکردنی دینی ڕۆژانە بەشیوەیەکی چالاکانە تیژیان دەکاتەوە، پشتیوانیەکی بەردەوام بۆ ئەو کەش و هەوایەی کێڵگەی ماڵ و تەواوی کێڵگەکانی دی دەستەبەر دەکات. لەسەرەوەی هەموو ئەو کێڵگانەشەوە، دەزگاکانی میدیا بە بینراو و بیسراو و نوسراوەوە هەموو ئەو کێڵگانە بەیەکەوە دەبەستێتەوە و بواری یەك کەلێنی بچوکیش بۆ دابڕان لەو کەشوهەوایە ناهێڵێتەوە. لە وەها کەش و هەوایەکدا تنۆکە هەوایەکیش شک نابرێت بۆ ئەوەی ئەکتەرە دینیەکان بۆ جارێکیش هەلوەستەیەك بکەن و پێداچوونەوەیەك بۆ هزر و ڕەفتارە دینیەکانیان بکەنەوە. لەو پرسە بەردەوامە کارلەیەک کردنە کۆللـەکتیڤە دا و لەو کێڵگەیەی کە فرەیی لەنێوان یەك جۆر ئایدیۆلۆژیادا لە قالبی چەندین ڕێکخراو، لە چەندین ڕووی جیاوازدا، توندڕەوی و سووربوون لەسەر ئەوەی داخۆ کامەیان زیاتر دیندار و بەندەیەکی نزیکن لەخوا و کامەشیان کەمترخەم و بەجێماوە، ئیدی ئەرك و گرنگی سەرەکی ژمارەیەکی زۆر لەو ئەکتەرانە دەکرێت بگاتە لوتکەی خۆبەختکردن و پەنابردن بۆ جیهاد و تۆڵەکردنەوە لەوانەی کە کارەسات بەسەر ئوممەت و کۆمەڵگای موسوڵماندا دەبارێنن. لە وەها دۆخێکدا جیهادکردن چیدی جێبەجێ کردنی ئەرکێکی دینی نیە، بەڵکو دەبێت بە ئامرازێك و لەوێشدا مردن لە جوانترین دەقە دینیەکانیدا خۆی دەخاتە سەر شانۆ و لاوە دیندارەکان بە پیریەوە دەچن.

ئا لێرەدا سسیتمی کۆمەڵایەتی، لە چنین و بیناکردندا لە سایەی وەها بیرکردنەوەیەکدا بەردەوام لە پرسەی کارلەیەککردندا لەنێوان تاکەکانی یەك ماڵبات، تا دەکاتە کارلەیەککردنی ماڵباتەکان و تەواوی کێڵگە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان، وەکو ئاشێکی بەردەوام خەریکی بەرهەمهێنانی تازە دەبێت، لەوانەیە ئەو بەرهەمانە دەبنە مۆدێلی جیاواز و بەپێی دەرفەتی شلبوونەوە و توندبوونی ئەو پرۆسەیە مۆدێلەکان شل و توند دەبن و بەرهەمەکان توند و ئاسایی دەبن.

لەو دووڕیانەدا، بۆمانە بپرسین، کێ لەپشت ئەو پرۆسەی هاندان و بڕەودانەی جیهادی دینیە؟ ئایا بەتەنها ئەو پرۆسەی کارلەیەكکردنەیە لەنێوان تاکەکان و خیزان و ڕێکخراوەکانی دیکەی کۆمەڵگا، یا دەرهاوێشتەیەکی خۆڕسکی بەهێزبوونی هزری دینی و پرۆسەی دینداریە لەناو خەڵك، یا وەکو لە پێشەوە ئاماژەم پێدا، بەشێکە لە پرۆسەی ئەو هاڕینەی کە لە چوارچێوەی جەنگێکی نەگریسی مەزهەبیدا هەموو ناوچەکەی گرتۆتەوە؟ ئەکتەرە وروژێنەر و عەمامە بەسەرە جیهادیەکان کە بەئاشکرا وابەستەبوونیان بە ناوەندە جیاوازەکانی خەلیج و ئەنقەرەوە دەردرەوشێتەوە، بێجگە لە چەند ئاژانسێکی خزمەتکاری بەرژەوەندیەکانی خەلیج و خواستە فراوانخوازەکانی حیزبی داد و گەشەپیدان، شتێکی دی نین، هەڵبەت ئەو لایەنەش کە هەموو ئەو هێزە جیهادیانە بەیەکەوە گرێ دەدات و باروبوویان دەکات دەزگا سیخوڕی و ئاژانسە هەواڵگریەکانی ئەو ولاتانەن. هەموو ئەمەش لەپێناو سنووردارکردنی هەڵکشانی شیعەگەری لەسەر ئاستە جیاوازەکان و لەبەین بردنی دەستەڵاتی عەلەویەکانی سووریا کە لەچوارچێوەی فەرمانڕەوایی حیزبی بەعسدا خۆی مانیفێست دەکات، چونکە ئەو هێزە مەزهەبیە مەترسیەکی تەواوی لەسەر پێگە و هەیمەنەی ولاتانی خەلیج دروست کردووە، بۆیە ئەوان ئامادەن هەموو تواناکانیان بخەنە گەڕ بۆ ئەو ئامانجە و بنبڕکردنی دەستەڵاتی عەلەویەکان لە سوریا و بێهێزکردنی دەستەڵاتی حیزب اللە لە لوبنان و بزووتنەوە شیعیەکان لە تەواوی ناوچەکە، هەڵبەت هەموو ئەوەش بە پشتیوانی هەندێك لە ولاتانی خۆرئاوا لەپێناو بەئارامی هێشتنەوەی بیرە نەوتەکان بۆ دواجاریش لەپەلوپۆ خستنی حیزب اللە لە لوبنان و بێهێزکردنی گروپە شیعیەکان لە بەحرەین و یەمەن و سعودیە و لێدانی دەستەڵاتی شیعە لە بەغدا. لەبەرامبەریشدا ئێران و ناوەندە شیعیەکان هەموو توانایەکی خۆیان بۆ پاراستنی دەستەلاتی بەعس لە سووریا چڕکردۆتەوە، ئەو دەستەلاتەی کە تەنها ناوەکەی مۆرکێکی ناسیۆنالیستی پێوە ماوە، ئەگینا لە گەوهەر و ناوەرۆکی دا هێزێکە بەتەواوەتی لەژێر هەیمەنەی مەزهەبی دایە.

لە وەها کەش و هەوایەکدا، کە وتاربێژەکان، تەنانەت لە کوردستانیش، دەستەلاتی شیعەکان لە سەلیبی و سەهیۆنیەکان بە مەترسیدار تر و خراپ تر تەماشا بکەن، لەو ساتانەی کە بونیادی کۆمەڵایەتیش بەتەواوی لەبارە بۆ مۆبیلیزکردن و ڕاکێشانی لاوانی کورد بۆ مەیدانی جەنگ. لە ئێستادا، لەپێناو ئەو جەنگە مەزهەبیەی کە هەموو ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی گرتۆتەوە، پرۆسەی کار لەیەك کردن لە هەمو ناوەندەکاندا وەکو ئاشێک لەهەموو چرکەیەکدا هەوڵی مۆبیلیزکەردنی زیاتر دەدرێت، تا ئەو ئاستەی هەندێك لە ئیسلامیەکان ڕۆژانە بە شان و باڵی ئەردۆگاندا هەڵدەڵێن، هەوڵ دەدەن لەڕێگای بەردەوام بەدەرخستن و هەلواسینی وێنەکەی لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و پرۆسەی کارلەیەكکردنەوە ڕای گشتی هاوڵاتیانی کورد لەپێناو ئایدیۆلۆژیای مەزهەبی بوروژێنن و جارێکی دی کورد ببێتەوە سووتەمەنی خواستەکانی هێزە سەردەستە هەیمەنەدارەکانی ناوچەکە، ئەو هێزانەی کە تێروانینیان بۆ تاکی کورد لە باشترین دۆخدا بێجگە لە “برایەکی بچووکی ئەرك بەسەر شانەوە” شتێکی دییان لێ نەبینراوە. لەدوای ئەو ڕستەیەی کە ئەو تاکە کوردە دەکاتە برایەکی بچووك، هیچ ماف و پێگەیەکی نە دیاری کراوە و نە ئامادەشن دیاری بکەن. بۆیە هەموو ئاماژەکان بە ئاشکرا لەبەرچاون کە ئەو جەنگەی سوریا لەپێناو چاوی ڕەشی خەڵکی سوریادا نیە، بەڵکو جەنگی هەیمەنەی هێزە مەزهەبیەکانی ناوچەکەیە و خەڵکی ڕەشوڕووتی ناوچەکەش بە گشتی لەهەردوو بەرەوە باجەکەی دەدەن.

ئیبراهیم مەلازادە

————————————-

سەرچاوەی هەواڵەکان:

• http://www.hawlati.co/%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%88%DA%B5%D8%A7%D8%AA%D9%89-%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%B1%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%88/ 

• http://malmokurd.com/?p=33472

• ئەم بابەتە لە ژمارە ١٤٣ی ڕێکەوتی ١١/٣/٢٠١٣ بڵاو کراوەتەوە