خاندنهك بو شعرا (ئهو زهلامێ.. بهری دوو دهقیقا ل ئیشكێ زڤری)
خاندنهك بو شعرا (ئهو زهلامێ.. بهری دوو دهقیقا ل ئیشكێ زڤری)
یا هوزانڤان شوكری شههباز
عبدالرحمن بامهرنی
خو نیاسین یان ژی لێگهریان ل خوه. گهلهك جاران ئهڤی بابهتی سهرنجا من راكێشایه، ئایا ئهم وهك ههی، بهسه كو ئهم خوه ناس بكهین یان ژی دڤێت ل خوه یێ دروست بگهرین؟ پێنهڤێت بو بیروكهیهكا بڤی رهنگی ژی، دڤێت ئهم د ناخێ كهسێن دی دا شارهزا بین و ههر چنهبیت مه ههڤبهركرنهك ههبیت، دهما ئهم دهێین و پێناسهیهكێ د دهینه خو.
تو یێ ههی یان كو ئهو ژی یێ ههی و لڤێره و دا كو بشێی د وی بگههی، دڤێت بهری بزانی تو كی و ته چ دڤێت و ته دڤێت چ بێژی! ههر چهنده ئهڤ بابهته دێ مه بهرهڤ هزرهكا فهلسهفی یا دویر و درێژ ڤه بهت و چ گرێدای بابهتێ مه ژی نابیت، بویه بتنێ دێ وی لایهنی بنكێشك كهین كو د شیان دا بیت بكهینه د خزمهتا بابهتێ خوه دا، كو دێ بابهتێ مه زێدهتر خاندنهك شلوڤهكاری بیت، بو شعرهكا هوزانڤان (شوكری شههباز)، بناڤێ (ئهو زهلامێ.. بهری دوو دهقیقا ل ئیشكێ زڤری)، كو ئێك ژوان شعرانه، د دیوانا وی یا بناڤێ (كهڤالهكێ رویس) دا، ل سالا 2005 ێ ل چاپخانا هاوار ل دهوكێ هاتیه بلاڤكرن.
ههر ژ دهستپێكا شعرێ، هوزانڤانی وهك پێشهكیهك زوم دایه سهر دیمهنهكی كو ب مهرهم ڤیایه چیروكهكێ ژێ دروست بكهت، ههر وهكو دبێژیت: وێسكی و دویكێلا جگارا و لهشێ رویسێ ڤێ ژنكا هه…
ژڤی وێنهیێ شعری یێ دهستپێكی، هوزانڤان یێ مه د بهته جههكی كو كهسێن رومانسی و ئهڤێن لدویڤ خوهشیا دچن و دیسان ئهڤێن رێكخستنا ژیانا خوه ژ دهست دای و زێدهتر ئهو كهسێن لدویڤ لهززهتێن خوه یێن تایبهت دچن. وێسكی برامانا سهرخوشی و مانهڤه یا دگهل خوه و گهلهك جاران ژی بو رهڤینێ ژ ئازارێن لهشی و ژ كهسێن دهوروبهران دهێت. دویكێلا جگاران ژی نیشانهیهكه بو جههكێ قهرهبالغ و لهشێ رویسێ ڤێ ژنكا ههنێ ژی، كو شاعری گهلهك جاران ئێخستیه بهر چاڤكێ كامیرا خوه، كو ئهڤ جهه وهك مهلهایهكا شهڤێ یه و بتنێ دیمهنێ ئێك كچ ئینایه بهر زوما ڤێ شعرێ، دیار دبیت كو ئهو كچا ههنێ ب سوزانیهكێ ڤه ناچیت كو ئاماژه ب دویكێلا جگاران یان ژی ههبونا گهلهك زهلامان و لڤێره ئهو ژنا ههنێ، دبیت سهماكهرهك بیت و ب رویساتیا لهشێ خوه، چاڤێن ههمیان بو خوه كونترول بكهت. ئهگهر ل ڤێ دیمهنی ژی ڤهگهرین ژ ههمان شعر، دهما هوزانڤان دبێژت:
ئهو زهلامێ هوین دبینن ب رهخ منڤه
یێ روینشتی
روناهی ژ لێڤێن وی ناگریت ژبهر سمبێلا
چاڤێت وی عهورێ ژ عهسمانا دزی
لهشێ ژنكێن رویس د خودیكارا نابینیت
بو ئاشكراكرنا تشتێن نوی و نیشاندانا رویێ خوه، نه وهك ئهوێ ئهم د خودیكان را دبینین، دڤێت مه خاندنێن جوداتر ههبن، هزرێن ڤهكری تر، پاقژتر، یا گرنگ، دهما تو دناڤ خهلكهكێ دی دا بی، جوداتر ژ ئهوێ تو دناڤ دا مهزن بوی و دگهل دا راهاتی، دڤێت ته هزر و بیركرنێن نزیكی وانه ههبن، دا ته شیانێن خوه گونجاندنێ دگهل دا ههبن. بو ڤێ پێنگاڤێ ژی، دڤێت نیشانا ژێبرنێ د سهر هندهك تشتان رابینی و هندهكان ژی، چاڤێ خوه لێ بنقینی و هندهكان ژی بێخیه بن رهخنه یا خوه ڤه و هندهك ژی لدهف ته د پهسهند بن. ههر چهنده ئهڤ چهند رێزهكه، ئهو خاندنه دهما مروڤ دگههیته ڤی وێنهیێ شعری، وهك خاندهڤا، كو هوزانڤانی ڤیایی مه لێ براوهستینیت و یێ مه ب كهساتیهكێ ئاشنا دكهت! لێگهریان ل وێ كهساتیێ ژی، نه رامان ژێ ئهوه، ئهو بێژیته مه ئهڤه ئهز شیام خوه ئاشكرا بكهم، چنكو ئهم یێ ل دهستپێكا شعرێ و دیاره تهكتیكا شعر ل سهر هاتیه نڤیسین، ههمان تهكتیكا فلمانه یان ژی چیروكێن د شهڤبێریان دا مه گوهـ لێبوین، كو ل پێش وهخت، دهرهێنهر یان چیروك بێژ هندهك كاغهزان دكهته د دهستێ مه دا، كو ئهمێن بینهر یان گوهگرتی، نه ڤهقهتیێن و ب بینه ئێخسیرێ حهز و هزركرنێن خوه. ئهگهر جارهكا دی و وهك خاندهڤا لڤی وێنهیێ مه بهرچاڤركی ڤهگهرین، شاعری دڤێت برێكا وی پیرهمێری، مه ژ هندهك رهوشت و تیتالێن داخستی ژ عهقلیهتهكا داخستی دهرباز بكهت، ههر وهكو ئهو هزر دكهت ئهو عهقلیهتا ههنێ ژی یا داخستی یه، هوزانڤان بو ڤێ چهندێ ژی، دوو دورهێلان بهرچاڤ دكهت. دهما دبێژیت (ئهو زهلامێ هوین دبینن برهخ من ڤه)، یان كو هول یان ئهو باره یا تژی مروڤه و دیاره ب مهرهم هوزانڤانی دڤێت بو خاندهڤایێن شعرا خوه، زومێ بدهته سهر وی زهلامی، هوزانڤان درێژیێ بڤی وێنهی ددهت و ب ئینانا ڤی وێنهی ژی (روناهی ژ لێڤێن وی ناگریت ژبهر سمبێلا)، پشتی بهرێخودانهكا باش ژی، شاعر ل سهر بێ سهروبهری و بێ دهستههلاتیا وی زهلامی د ئاخڤیت و ههر وهكو دبێژیته مه، ئهڤ زهلامه نه یێ ڤان جهانه! یێ كهساتیا وی رهت دكهت، ب نهزان، كهمتهر خهم، گهمژهی و و ووو و یێ دهێت ڤی زهلامی بو مه پێناسه دكهت، كو د خو بخو دا پێناسهكرنا ڤی جوره مروڤی ژ دورهێلێ نوكه ئهم تێدا دژین، نه یا دویره و پێدڤی ناكهت بتنێ ئهگهر مهرهما هوزانڤانی ب ئینانا ڤی وێنهی ئهو نهبیت، كو ههڤبهركرنهكێ بدهته دناڤبهرا دوو عهقلیهتان دا.
ئهگهر وێنێ سمبێلێن وی زهلامی بو پێناسهكرنا عهقلیهتهكێ بن، لێ دهما هوزانڤان دبێژیت (چاڤێت وی عهورێ ژ عهسمانا دزی…. لهشێ ژنكێن رویس د خودیكارا نابینیت). هوزانڤان یێ مه ل بهرامبهر كهساتیهكێ د راوهستینیت كو ئهو بخوه یێ پێ رازی نینه و حهز دكهت، هندهك ژ بیروباوهرێن خوه ل پشت خوه بهێلیت و بهشداری عهقلیهتهكا دی ببیت، ئهڤ وێنهیه بیرا من ل پهرتوكا (عهلی لوهردی) د ئینیت (مهزله العقل البشری)، دهما بهحسێ گوندیهكی دكهت، كو (حهلاوه) ل دهف وی و ئهو گوندێ تێدا دژیت، ژ ههر تشتێن خوش بو یه بو خارنێ و دهما دهێته باژێری، ل بهرامبهر دكانهكا بچویك د راوهستیت و دبینیت كو دكاندارهكی سێنیهكا تژی حهلاوه و تهرازیهك بو فروتنا وێ یا لبهر سینگی و بو ماوهكێ درێژ بهرێ خوه ددهته ڤی دیمهنی و خودانێ دكانێ، ئهڤ دكانداره خو كهچكهكێ ڤێ حهلاوێ ژی ناهاڤێته دهڤێ خوه، ههمان ئهڤ ڤهگێرا ههنێ ژی ل دیمهنێ ڤی زهلامی خوه یا دبیت، ئهو ژی (ژنكێن رویس)، لڤێره ژی هندهك ژ وێ كهساتیا هوزانڤانی ڤیایی دیار بكهت، كو د كومهلهگههێ ئهو تێدا مهزن بوی، ژنكێن رویس بتنێ دخهونان دا دهێنه دیتن و دڤێت ئهو خهونه بو ئاڤێ بهێنه گوتن تا ئهو ژنكا رویس حهلالا مروڤی ژی بیت! د كومهلهگێ هوزانڤانی دا، دڤیا بایه، ههمی روناهی بهێنه ڤهمراندن و رویساتی ئێك ژ تشتێن قهدهغه یه و گونههـ یا ددویف را، لێ دهما ژنكێن رویس ژبهر سمبێلا و چاڤێن عهوركی نههێنه دیتن، هوزانڤان یێ دبێژیت، ئهڤ عهقلیهته نه یا ڤان دیمهنایه و ئهڤه نه ئهو كهساتیه یا ئهم ل سهر راهاتین و دڤێت ئهم خوه بگوهورین یان كو هوزانڤان برێكا شعرا خوه مه بهرڤ جههكێ ڤه دبه تكو بهزرا وی، ئازادی ل وێرێ بهرقهرارتره، لێ دههمان دهمدا، ڤان ههردوو دورهێلان، ڤان ههردوو عهقلیهتان ههڤبهر دكهت كو ئازادیێ ژی مهرج و یاسا و رێسایێن خوه ههنه.
ئهگهر خاندنهكا دهستپێكی بدهینه ڤێ شعرێ و ژبهر كو زێدهتر ب رهنگێ ڤهگێرانێ هاتیه نڤیسین، دێ ڤهگێرانا وێ ژی وهك چیروكهك ب ساناهی تر بیت و ههر دیسان د خاندنا ڤێ شعرێ و ئهگهر مروڤ ل مێژویا نڤیسینا شعرێ ژی نهزڤریت، مروڤ دێ زانیت د چ دهم دا هاتیه نڤیسین، ههر چهنده هوزانڤانی ههولدایه ب ئینانا هندهك هێمایان كو بهرگهكێ نویاتیێ بدهته ڤێ شعرێ و بهلێ ژبهركو دنیا دیتنا هوزانڤانی د سنورێن باژێرێ وی دا بوینه و بتنێ ئهو تشتێن كێم بونه یێن وی د خهیالا خوه دا دروست كرین، وێنێن وی ژی ژ وی چارچوڤهی، دهرناكهڤن.
ئهڤ وێنێ ل سهری وهك نمونه ژ دهستپێكا شعرێ مه خاندن دایێ، دبیت ژ جارا ئێكێ خاندهڤا هزر بكهت دێ تهماشای فلمهكی كهت و ئهو فلمێ ههنێ ژی دبیت زێدهتر بو كهسێن گهنج و سنێله هاتبیته دهرهێنان و دیسان ئهگهر تهماشای شعرێ ههمیێ بكهین و ئهو ههمی وێنهیێن تێدا هاتینه تهوزیفكرن، ههمی د چارچوڤهكیدا نه و دبیت ههر كهس و بێ ماندیبون د چیروكا شعرێ بگههیت و هوزانڤانی خوه بهندهك دیمهنان ڤه گرێدا یه و زێدهتر، ئهو دیمهنێن ههنێ د نهلڤن. دیمهنێن نهلڤ ژی خوشیا تهماشهكرنێ د دهنه ئهو كهسێ دخوینیت، ئهگهر وهك ڤێ شعرێ هاتبیته نڤیسین، لێ ترسا هوزانڤانی و دیتنا هوزانڤانی بو وان ههمی تشتێن ل رهخ و دورێن وی و ئهو تشتێن دكهڤنه بهر چاڤێن وی، ئاماژهكن كو هوزانڤان ژ عهقلیهتا گوندێ خوه یێ دهرباز بویه ژیانهكا جوداتر ژیا وێ ئهوا ئهو تێدا مهزن بوی و ئینانا پاسپورتا قاچاغ ژی، ئاماژهیه كو یێ دوو دله، ئهگهر بهێته گرتن و بتایبهت هوزانڤان یێ دوو تشتان و دوو واقعان پێكڤه گرێددهت (كچێن رویس، مهی ڤهخارن، ئهو كچكا ل كوژی رونشتی و داخاز سكسی ژوی دكهت)، د بهرامبهر دا (مرنا زهلامهكی، پاسپورتهكا سهخته، پولیسێن ڤی باژێری، كرینا ڤالیوما و ئهدریسێ من)، كو ههبونا ڤان ههمی دیمهنێن ههڤدژ، نه ئارامیهكێ لدهڤ خاندهڤای پهیدا دكهت و ئهز باوهرم ئهگهر ئهڤه چیروكهك ژی نهبیت! لێ شاعری یا دیار كری كو ئهڤه تابلویهكه، كهرنهڤالهكه. دبیت گهلهك ژڤان جوره تابلویان لدوور ئهڤ كهسێن دهربازی سنوران دبن كو دیمهنێن جودا و عادهتێن جودا دبینن! لێ ئایا ههمی د سهركهتی بوینه و ئایا ئهڤێن ههنێ چ چیروكێن خوه ههنه؟ هوزاڤانی ههولدایه، وهك تابلویهكی مامهلێ دگهل ڤێ شعرێ دا بكهت و كومهكا وێنهیێن پێكڤه گرێدای تێدا بێخته بهر چاڤكێ كامیرا خوه.
هوزانڤانی زێدهتر سهنگ دایه سهر هندهك دیمهنان، هونهرێ شاعریهتا خوه و سنعهتكارییا خوه ههمی ژبو تهرخانكریه، كو برهنگهكێ جوان و لایقی خویندهڤانێ خوه بهرچاڤ بكهت. ئهز باوهردكهم ههمی ئهو وێنهیێن شعری یێن دڤێ شعرێ دا هاتینه تهوزیفركن، ب سنعهتكاری هاتینه كێشان و هوزانڤانی ههولدایه گیانی پێ ب بهخشیت.
مرن دڤێ شعرێ دا
چ ژ ئاگههی یان بێ ئاگههی، هوزانڤانی د گهلهك وێنێن ڤێ شعرێ دا، پهنا بریه بهر مرنێ و مرن ژی ب رامانا مرنا بلهز و مرنا هێدی، ئهگهر ههر ژ تایتلێ شعرێ دهست پێبكهین، هوزانڤان زومێ دئێخته سهر تشتهكێ نه دیار و نه نیاس، نه نیاسی ژی لڤێره ب رامانا ههبون و نهبونا وان ههمی تشتان ئێك بیت، دهما دبێژیت (ئهو زهلامێ.. بهری دوو دهقیقا ل ئیشكێ زڤری)، هوزانڤان وهك راكێشانا خواندهڤایێ خوه، چهندین تشتێن هلاویستی دهێلیته پرێڤه و نیشانا پرسێ و سهرسورمانێ لجهـ دهێلیت، ههر وهكو د كومهلگههێن روژههلاتی ژی دا، ئهم ل سهر راهاتینه كو مرن و ههبون و نهبون، پیروزی نه و ئهم بترس سهحدكهینێ، لڤی وێنهی ژی ههر ژ تایتلی مروڤ دشێت بهردهوامیێ بدهته خواندنا ڤێ شعرێ و دیسان مروڤ دشێت گوهداریا وێ ژی بكهت، لێ شارهزاییا هوزانڤانی بو وی بازنهیێ ئهو دناڤ دا دژیت، دزڤریت، كو دزانیت خهلكی بڤی رهنگی پێخوشتره و پێش وهخت دزانیت، بازارێ تایتلێن بڤی رهنگی یێ خورته لدهف خاندهڤای.
ئهگهر ل چهمكێ مرنێ دڤێ شعرێ دا ڤهگهرین، دڤێت ل بهراهیێ بزانین مرن چیه، چهند جورێن مرنێ ههنه و هوزانڤانی بو خزمهتكرنا شعرا خوه و لێگهریان ل كهساتیهكا نوی و ههڤبهركرنا دوو عهقلیهتان پهنا بو تشتهكی بریه كو ههمی كهس ژێ بترسیت و هوزانڤانی ڤیایه د رێكا ئینانا چهند وێنهییان دا، پهردێ ل سهر تشتهكی راكهت، كو بێهیڤیبون، خو نه گوهورین، نه ئارامی و عهقلیهتا كهڤن كو روژانه مه گوهـ لێدبیت، چهند كهس خوزیێن مرنێ رادگههینن! خوزی ئهز مربامه، ئهڤ خوزیا ههنێ ژی بو حهزكرنێ و دیسان بو بێ ئومێدبونێ و نه گههشتنێ و بێزاریێ و گهلهك گهلهك تشتێن دی دهێت، كو خهلك هزر دكهت، گههشتن ب وان تشتان یا ب زهحمهته یان ژی رییا گههشتنێ ددهستێن وان دا نینه. مرن بخوه، هێلانا ههمی تشتهكی یه ئهوێن مروڤ دگهل دا دژیا، هێلانا خێزانێ یه و هێلانا ههڤالی و خوشتڤی و تورمبێلێ و دهوامێ و جاددێ و بازاری و ههر تشتێ مروڤ دزانیت بهشهكن ژ ژیانا مروڤ تێدا دژیت، ئهڤه ئهگهر مرن بیت، لێ مرنێ بخوه ژی چهندین دهستپێكێن دی ههنه، مروڤ حهز دكهت مرنا گهلهك تشتان، دیاردان، عهقلیهتان، رهوشت و عادهتان لپێش مرنا خوه ببینیت، دا ئاسودهییا خوه بو ژیانێ رابگههینیت، ب مرنا ڤان تشتان ژی یان ئهو تشتێن ئهم د هزرێن خوه دا بێ قیمهتیێ یان مرنێ پێ د بهخشین، مه ئاسوده دكهت كو ئهو نه ئهمین ئهڤێن د مرن، ههر چهنده مروڤ گهلهك بهحسێ مرنێ دكهت، لێ ئایا مروڤ زوی باوهر ژی پێدكهت، ب رامانهكا دی خو گرتنا ب ژیانێ ڤه، مرنێ ژبیرا مروڤی دبهت؟ ئهگهر ل وێنهیهكێ ڤێ شعرێ ڤهگهرین، دهما هوزانڤان دبێژیت:
ئهو زهلامێ هوین دبینن ب رهخ من ڤه
یێ رونشتی
روناهی ژ لێڤێت وی ناگریت ژ بهر سمبێلا
چاڤێت وی عهورێ ژ عهسمانا دزی
لهشێ ژنكێت رویس د خودیكا را نابینیت
ئهڤه ژی ئێك ژ وان جورێن مرنێ یه، ئهڤێن مه بابهتێ خوه ل سهر نڤیسی، ژبهر كو بهزرا هوزانڤانی، ئهگهر ئهوی زهلامێ ههنێ شیانێن بهرێخودانا ژنكێن رویس نهما بیت، هینگێ ههبون و نهبونا وی چ بهایێ خوه ههیه، ئهڤه ژی بهزرا وی جورهكێ مرنێ یه، بهلێ د ههمان دهم دا ئهوی زهلامێ ههنێ شیانێن ژیانێ ژی ههنه، بهلێ ئهو خانهیێن هێزا دیتنا ژنكێن رویس ددهتێ، ئهو خانه یێن مرین یان كو هندهك ژ وی وهك جهسته یێ مری یه. هوسا د وێنهیهكێ دی دا هوزانڤان دبێژیت:
پیرهمێرێ ههیێ بریێت وی سیبهرێ
ل مژویلانكا دكهن
ب چاڤا دئاخڤیت
پێنا ل سیتافكا خو ددهت
ههكو لهشێ خوه یێ بێزار دبینیت
(سیبهرا برییا)، نیشانا پیرهمێریێ و ناڤ سال ڤه چوونێ یه، دهما ئهڤ پیرهمێره لهشێ خوه یێ ههرفتی دبینیت كو هندهك خانێن وی یێن ئهو زهلامینیا خوه تێدا د بینیت، یێ بهرهڤ نهمانێ ڤه دچن، ئهو ژ ژیانا خوه ههمیێ بێزار دبیت و مرنا خوه رادگههینیت، ههر چهنده ئهگهر داخاز ژێ بهێته كرن ئایا ته بڤێت نوكه ژیانا ته بستینین یان نه، دێ بهرسڤا وی نهخێر بیت، لێ ئهو وێ چهندێ راناگههینیت كو یێ ساخه، ئهڤه یه ژی ئهو تشتێ هوزانڤانی دڤێت بینیته زمان، كو نه ههر تشتێ ساخ یێ ساخه و یێ ساخلهمه، هوسا عهقلیهتێ ژی ههڤبهر دكهت، نه ئارامیێ، بێزاریێ و بهراوهردركرنا ژیانا و خهریبیێ. د وێنهیهكێ دی دا، هوزانڤان دبێژیت: (ئهز نه یێ تهنا مه لڤی كهرنهڤالی)، ئهڤ نه ئارامبونه یان نه تهنابون ژی ههمان جورهكێ مرنێ یه، ههر چاوان كو مه ل پێشیێ ژی گوتی، روژانه خهلك دبێژن ئهز مرم، كو ئهڤه ژی جورهكێ مرنێ یه كو ب حهز بیت یان نه، ئهڤ داخازییا ههنێ هندهك ژ ژیانا وی پهركێش دكهت.
ئهو زهلامێ بهری دوو دهقیقا
ژ دهرمانخانێ ڤالیوم كرین
دناڤ كابینا تهلهفونێ دا نڤستی و
بهری دوو دهقیقا ل ئیشكێ زڤری
ل كولانا بهرامبهری دێرێ هاتیه نڤستن
ئهدرێسێ من یێ د بهریكێ دا
ههر چهنده دڤی وێنهی دا هوزانڤان یێ مرنا كهسهكێ دی رادگههینیت، لێ ترس ژ ئاشكهرابونا وی كو ئهدرێسێ وی د بهریكا وی كهسی دا یه، جورهكێ مرنێ و نه ئارامیێ د دهته وی. ههر چهنده گهلهك وێنێن دی یێن مرنێ و رهنگێن دی یێن بێ هیڤیبونێ و نه ئارامیێ دڤێ شعرێ دا دهێنه دیتن، كو ههمی ژی بێزاریێ و نه ئارامیێ ب خواندهڤای د پهخشن، وهك ڤی وێنهی (جگاره لدویڤ جگارێ ل هنداڤ سهرێ من ههلامهتێن دوكێلێ نه). بهزرا هوزانڤانی ژی، ئهڤ جورێ ڤهگێرانێ، ئهو نهێنی یه یا خاندهڤا دگهل خاندنا ڤێ شعرێ بهردهوامیێ پێ ددهت و ژلایهك دیڤه، هوزانڤان یێ ڤان ههمی وێنهیان دكهته د خزمهتا شعرا خوه دا، كو وی ب مهرهم دڤێت برییا ڤێ ڤهگێرانێ تشتهكێ نوی و ب شعرا خوه ب بهخشیت و د ههمان دهمدا، پهیاما شعرا خوه ژی ب دروستی، بگههینیت.
ڤهگێران دڤێ شعرێ دا
ڤهگێران لدویڤ پێناسا ئینسكلوپیدیا جیهانی (ویكیپدیا)، هاتیه (ڤهگێران هونهرێ چیروك دروستكرنێ یه). ژڤی روانگهی ژی ئهم دشێین برییا ڤهگێرانێ وێنان بو ههمی تشتهكێ مه مژویل دكهت دروست بكهین، ئهم دشێین وێنان بو رویدانان، بو خوشیان، بو نهخوشیان، بو گوهورینێ و ههمی تشتهكی دروست بكهین و ههر ئهڤ ڤهگێرانه نه ژی كو بهردهوامیێ ددهنه ژیانێ و تا نوكه مروڤ ل سهر عهردی ژیانێ دبهنه سهر. ئهگهر لهندهك وێنهیان ڤهگهرین ژڤێ شعرێ، كو ژبلی جوانكرنا رویێ شعرێ، دبیت ب راكرنا وان وێنهیان ژی، شعر هێزا خوه ژ دهست نه دهت، وهك:
ئهو بچویكێ ههنێ بهری دوو دهقیقا ل ڤێرێ
یاری ب سیتافكا خو دكر
جگارا كت كته دفروشیت و
بو زانینا ههوه
روژێ دوو پاكیتا دكێشیت
ژبلی ڤی وێنهی گهلهك وێنێن دژی یێن سهربهخو ههنه، ئهگهر ژ شعرێ بهێنه راكرن یا نه، شعر دێ ههر پهیاما خوه گههینیت، لێ شاعری برییا ڤان ههمی ڤهگێرانان، یێ مه ل پێش كهرنهڤالهكی د راوهستینیت و ئهڤ دوبارهكرنه ههمی داینه بهر چاڤێن خاندهڤایێ شعرا خوه، كو ههمی ل جههكی دگههنه ئێك و پهیاما شعرێ پێ دروست دبیت، ژبهر كو هوزانڤانی ههولدایه ههر وێنهكی جوداتر ژ یێ دی، وێنه بخو باخڤیت و ههر كهسێ ل بهر راوهستیت، ههست ب زیندیبونهكێ بكهت كو وێنه یێ بو ڤهگێرانهكێ دگههینیت.
هشیاریبون د شعرێ دا:
هشیاری د شعرێ دا، برامانا هشیاریبونا هوزانڤانی كا تا چ رادده شیایه ناڤهروكا بابهتێ شعرێ ههلبژێریت، دێ چاوان هوزانڤان شێت ژ رویدانهكێ یان دروستكرنا وێنهیهكی یان بابهتهكی رویدانهكا چارهنڤیسساز ئاشكرا كهت و ژ ناڤ تشتێن بهرزهبوی دا دهرئێخیت، دێ چاوان شاعر تشتی ژ نه دیار ئینیته بهرچاڤ. پێنهڤێت ژی ههمی ئهڤ تشتێن ل سهر عهردی ههین، ب جورهكی و دوا پهیوهندی ب رهفتارێن مروڤان ڤه ههیه، ئێك ژ ڤان رهفتاران و پهیوهندیان ژی، پهیوهندیا دناڤبهرا مروڤی و جهی دایه، ئهڤه ژی پهیوهندیهكا گهلهك خورته و ههر ئهڤ پهیوهندیه یه ژی كو گهلهك جاران ئهڤ جهێ ههنێ بو مروڤی دبیته ئهگهرێ نیگهرانیێ و خهموكیێ و بێزاریێ. جهـ و ئازادی گهلهك د گرنگن كو مروڤ ژیانا خوه دناڤ دا ببهته سهر، ئهگهر ههر ئێك ژڤان ههردوویان ژی بهرههڤ نهبیت، ئهڤه دێ لهنگیێ ئێخیته دناڤبهرا ڤێ پهیوهندیێ دا.
ئهڤ شعرا ل بهر دهستێ مه ژی گهشتهكه بو لێگهریان لڤێ ئازادیێ، ئهو ئازادی دێ لكیڤه ههبیت و ئهو چ ئاستهنگن درییا ههر ئازادیهكێ دا، ئهڤ گهشته یه كو ههر خاندهڤایهك دشێت ب خاندنا ڤێ شعرێ ل سهر هندهك گرێكێن وێ راوهستیت و وان ههمی تشتان ب بینیت كو هوزانڤانی دڤێت پهیامهكێ بگههنته مه. ژ ئهنجامێ خاندنا مه ژی بو ڤی دهقێ شعری، شعر بخوه پهیوهندیهكا دانهبریه دناڤبهرا هوزانڤانی و خواندهڤای دا، بهلێ پشتی ئهڤ دهقێ هه دكهڤیته بهر چاڤێن خاندهڤای، هینگێ گرانیا ڤی باری ژ سهر ملێن هوزانڤانی رادبیت و بو خاندهڤانی دمینیت.
ژێدهر:
ـ شوكری شههباز ـ كهڤالهكێ رویس، ل سالا 2005، چاپخانا هاوار ل دهوكێ. (ئهو زهلامێ.. بهری دوو دهقیقا ل ئیشكێ زڤری).
ـ عهبدولخالق یهعقوبی، دهنگی بلورینی دهق
ـ هوشیاریی له شێوازی شیعری دا، ئازاد ئهحمهد مهحمود، كوڤارا ئایدنده ژماره 53 2004 سلێمانی
ـ عهبدولقادر حهمه ئهمین، كوڤارا ئاینده ژماره 34، تیوری هلوهشاندنهوه
ـ ئهمیر حسێن رهحیم، فهلسهفهی سیاسی ئهریستوتێلیس، سلێمانی 2011.
ـ توانا ئهمین، مهنفا و خوێندنهوه، ژ بلاڤكریێن پشكوی رهخنهی چاودێر، 2008 سلێمانی.
ـ عهبدولموتهلیب عهبدوللا ، خهیالی زمان ، دهزگای چاپ و پهخشی سهردهم 2004.
ـ د. علی الوردی، مهزله العقل البشری، لا22
ـ بلند باجهللان، هزراندنی شیعر و به ئاكاریكردنی رسته هو مهعریفهی وشه. مالپهرێ دهنگهكان.