داکشانی مرۆڤەکان و هەڵکشانیان !
داکشان و هەڵکشان دیاردەیەکی فیزیاوی و موگناتیسی یە، گەردیلەیەکی ئەتۆم کە لە پرۆتون و نیوترون پێکهاتووە، داکشان و هەڵکشانی هەیە، هەر چوار رەگەزە سروشتی یە کلاسیک یەکە کە بریتی لە ئاگر و خاک و ئاو و هەوا داکشان و هەڵکشانیان هەیە ! لە کاتێ داکشان بازنە موگناتیسیەکان بۆ دەرەوە دەکرێنەوە کەچی لە کاتی هەڵکشان دا ئاراسەی جوڵەیان رووەو ناوەوە دەبێت، لەشێوەی گرژ بوون ( انکماش ) دا.
پلەی داکشان و هەڵکشانی ئافرەت زۆر خیراترو پەلە ترە لە هی پیاو، ئافرەت ناسکترو شەفاف ( ترانسپارێنت ) ترە، زوو تەوژمی دەسەڵات کاری تێ دەکا، بەڵام بەشێوەیەکی گشتی ئینسان لەسەرەتای تەمەن، یادەوەری و جەستەی لە داکشان دایە، خانەکانی دەکرێنەوەو روو لە گەشەکردن دەکەن، وەک حەزیش دەیەوێ ئەو دیوی شتەکان کەشف بکا، دەیەوێ بازنەی بچوکی خێزان بشکێنێ و بچێتە دەرەوەو، قەواغەکان وردو خاش بکا، ئەزموونەکان تاقی بکاتەوە، شوێن و ئاوو هەوا بگۆڕێ.
(فزولیەت ) حەزکردن بە زانینی نهێنیەکانی ژیان، زیاتر لە یادەوەری مناڵ دەوەشێتەوە، هەر چەند یاسا بابەتیەکان حوکم بەسەر رەفتاری مرۆڤ ئەدەن چ جورە رەفتارێک بگرێتە بەر، بەڵام لە هەندێ حاڵەت دا، قورسایی یاسا بابەتیەکان لەگەڵ حەزی خۆدی مرۆڤەکە نایەتەوە، ئەمەش پێ دەڵێن هەنگاوی ناچاری، ئێمە ناچار کراین رێگای پێشمەرگایەتی هەڵبژێرین، لەلایەک دوزەخی شەری ئیران/ ئیراق وەک زەلکاو شەپۆلی ئەدا، لەلایەکی تر دیاردەی جاشایەتی و سەرشوڕی وەک ئاوی لێڵ قوڵپەی دەهات، ئێمەش وەک گەنج گەلێکی توندڕەو تەیار کراو بە ئایدیولوژیەتی ناسیونالیستی و چینایەتی، مەستی خولیای رومانسیەتی شوڕشگێڕانە، رێبازی شورشمان هەڵبژارد، رێبازی شورشیش ئاسان نەبوو، دەبوایە بکەویتە کێشمەکێش و ببی بە بەشێ لە رووداوەکان، لە هەڵویستەکان، لە شەڕەکان، جار هەبوو دڵی خەڵکمان لێ ئەرەنجا ! جار هەبوو بووین بە بارگرانی بەسەر خەڵکەوە، بەڵام ئاوات و ئامانجەکانمان وەکو کراسە خوێناویەکەی عوسمان پاساودرا بوو، پێمان وابوو هەموو دیوەکانی هەقیقەت لای ئێمەیە !
زۆر گرنگە ئینسان خەتی لاشعوری جەماعی بخوێنێتەوە، خەتی لاشعوری جەماعی ئەو دەمە بەجاش و باشەوە لایەنگری بزوتنەوەی پیشمەرگایەتی بوون، بەڵام لە رووی فیزیکییەوە کەم کەس خۆی لەم ئەرکە قورسە ئەدا !
ئاوات و ئامانجی پێشمەرگە وەک کورپەیەک وابوو ئەم دەست، ئەو دەستیان پێ دەکرد، هەندی جار بە ناز و ئەمانەتەوە مامەڵەی لەگەڵ دەکرا، هەندی جاریش برینداریان دەکرد، یان چەند شانەیەکی زیندوی ئەو کورپەیان بە نارەوا شەهید دەکرد !
من ئەوساو ئێستا بیرم دەکردەوە، رەفتاری تاک پەسەندە ! یان رەفتاری کۆ !، هەموو جارێ بیرم لە پرنسیپ و موتیڤەکانی فرویدم دەکردەوە، لەوانە، دەسەڵات، سێکس، سەروەت، شورەت، لە پێشمەرگایەتی پارەو سەروەت نەبوو بەڵام دەسەڵات و شورەت و ناوبانگ دەرکردن موتیڤی سەرەکی بوون، هەندێ جاریش لە پاڵی دا سێکس، جارو بار بەراوردم دەکرد لە نێوای یاسای ئومی کارەبایی و تیئورەکەی فروید، لای ئوم تەوژم دەکاتە ڤوڵتیە لەسەر مقاومە ( ریسیستانس )وەک گریمان و (هیپوتیسە ) لەباتی تەوژم، رەفتاری نائاگاهی کەسەکانم دائەنا، لەباتی ڤوڵتیە دەسەڵاتی داب و نەریت و بەها کۆمەڵایەتی و ئاینی یەکان، لە بری مقاومەش سێکسم دائەنا، لە دڵی خۆم دا دەمگوت کاتێ دەسەڵاتی داب و نەریت و بەها کۆمەڵایەتیەکان ئامادە ئەبێ، سێکس دەبێتە سیفر، لەم میانە تاک دەیەوێ نموونەیەکی باڵا پێشکەش بکا کە بەدڵی خەتی گشتی لاوەعی جەماعی بێ، بەڵام کاتێ غەریزەی سێکس سەرهەڵئەدا، دەسەڵاتی داب و نەریت و بەها کۆمەڵایەتیەکان دەبێتە سیفر!
زۆر جار ئەم هاوکێشەیەم لێک ئەدایەوە لە چوارچێوەی دیاردەی داکشان و هەڵکشان دا، داکشان بە زاڵبوونی دەسەڵاتی کۆمەڵایەتیم دائەنا، هەڵکشانیش بە بەرزبوونەوەی غەریزەی سێکس، واوەتر روێشتم بۆ لای بافلوف، بافلوف لەرێگای گەمەی پاداشت و سزاوە، ئاراستەو رەفتاری گیانلەبەرانی دیاری دەکرد !
لە پێشمەرگایەتیش دا ئەم میکانیزمەیان پەیرەو دەکرد، ئەو کەسەی ئازا بوایە و چالاکی زۆرتری ئەنجام بدایە پاداشتیان ئەکرد، پلەو پایەیان بەرز دەکردەوە، بە پێچەوانەوە ئەو کەسەی ترسنۆک بوایە سزایان ئەداو پروپاگەندەی خراپیان لەسەر بڵاودەکردەوە، لێرەش دا دەشێ دیاردەی داکشان و هەڵکشان بەسەر ئەم پروسەیە پەیڕەوی بکەین، پاداشت بە واتای داکشانێکی مەعنەوی، سزاش بە واتای هەڵکشان و شکستی دەروونی !
زەمەنی پێشمەرگایەتی زەمەنی داکشان بوو، دەبوایە بچیتە نێو خەڵک، بەشداری لە شەڕو چالاکی یەکان دا بکەیت، بەهەر شێوازێک بوایە، تێکەڵاوی بەسەردا سەپێنراو بوو، زەمەنی پێشمەرگایەتی زەمەنی شکاندنی قەواغی گۆشەگیری بوو!
راستە من باسی موتیڤی دەسەڵات و شورەتم کرد، هەروا رازیکردنی دڵ و دەروونی نائاگاهی خەڵک، بەڵام کەسانێکیش بەشدار بوون دوور لەو موتیڤانە، لەراستی ئینسان و رەفتاری ئینسان و چارەنووسی ئینسان ناخرێتە چوار چێوەیەکی دیاریکراوەوە، لەو زەمەنە، فروید بە زیندویەتی لەوێ بوایە سەری سوڕدەما، لە قوتابخانەی شیکردنەوەی دەروونی پاشگەز دەبوەوە!
هەندێ کەس هەبوون ترس موتیڤی سەرەکی بوو لە بەشداری کردنی دا، ترس لە کوژران لە شەرێکی بیهودەی ئیران/ئیراق دا کەچی لە پێشمەرگایەتیش دا دووچاری شەڕ و ترس لەشەڕ دەهاتن، گەرچی جەنگی پێشمەرگایەتی بەرگێکی ڕەوایەتی هەبوو بەڵام دەرهاوێشتە نەبوو لە ترس لە مردن !
جەستەی ئەو لاوانەی کە دەبوونە پێشمەرگە وەک ئاسنێک دەهاتە پێش چاو، کە لە لایەن دەزگاکانی شوڕشەوە جووش دەدرێ و گەرم دەکرێ لە رێگای نامیلکەو پەرتووک و ئیزگەوە دواتر بە کوشت دەدرێن!
لەم ماوەیەی دوایی دا دەقێکم نووسی بە نێوی ( سێ گوشەی بەرمۆدا ) کە دەڵێ هەنگاوی یەکەم نامیلکەیەکی شوڕشگیڕانەی خوێندەوە، هەنگاوی دووەم بوو بە جەنگاوەر، هەنگاوی سێ یەم شەهید بوو، ئەگەر ئەم دەقە لەو سەردەمە بمنووسیبایە، بێ گومان بریاری کوشتنیان بۆ دەرئەکردم، دەیانگوت پروسەی شوڕشمان لێ تێک ئەدەی !
هەندێ گەنج خەڵکی گوندەکانی ناوچەی ئازادکراو بوون، تەنانەت خوێندەواریان نەبوو، کەچی لەمیانەی گەڕانی پێشمەرگە بە پۆل بە گوندەکانیان دا، پێیان سەرسام دەبوون، وایان دەزانی ئەمانیش وەکو ( رۆبن هود ) قارەمان و سوار چاکی ئەفسانەیی ین لەدەرەوەی یاسا هەنگاو هەلدەهێنن، هەر چۆن رۆبن هود لەسەدەی ناوەراست پارەو پوڵی لە دەوڵەمەندەکان وەردەگرت و یارمەتی هەژارەکانی پێ ئەدا !
ڕەنگە هەندێ لە پێشمەرگەکانیش لە هەندێ حاڵەت دا وەک رۆبن هود بۆ کێشەکانیان دەڕوانی ! ئەوەی دەرەبەگ و نیمچە دەرەبەگ بوایە باج یان دەخستە سەر و پارەیان لێ ئەستاند!
با بگەرێنەوە سەر دیاردەی فیزیاوی و موگناتیسی داکشان و هەڵکشان، ئەگەر لەم گۆشە نیگایەوە شوڕش و پێشمەرگایەتی هەڵسەنگێنین، ئەوە لە سەردەمی شوڕش و بەرەنگاربونەوە لە دۆخی داکشان دا بوو، لەرووی قوربانی یەوە سەخی بوون، دڵیان فراوان بوو، بەرگەی نەهامەتیەکانیان دەگرت، بەڵام دوای سەرکەوتنی شوڕش کەوتنە دۆخی هەڵکشانەوە، مەوداو پانتایی نێوان خۆیان و جەماوەر دروست کرد !
دیارە سەرەتای هەموو پەدیدەیەک وایە کە مروڤ منەتبار بوو، بەهەر شێوازێک بێ پەنا بۆ رازی کردنی دڵی بەرانبەر دەبا، بەڵام کە مەرامەکەی بە جێهێنا بێ منەت دەبێ و پاشگەز دەبێتەوە لە هەنگاوەکانی پێشووی، لێرەدا ئەگەر نەختێک شوڕش و پێشمەرگایەتی جێبهێڵین و بچینە سەر دیاردە فیزیاویەکە بەشێوەیەکی ئەبستراکت لێ بدوێن، ئەوە دەبینین مرۆڤ وەک یەکەیەکی بایلوژی لەوەرزی هاوین دا دەکشێ، دڵ و دەروونی دەکرێتەوە رووەو دەرەوە هەنگاو دەنێ، بازنە موگناتیسیەکانی دەروون و جەستەو یادەوەریی بۆ دەرەوە شەپۆل دەهاوێژێ چەشنی دەریا لە کاتێ داکشاندا کە چۆن شەپۆلەکانی روو لە قەراغ دەکەن، مرۆڤیش ئەوەهایە لە وەرزی هاوین دەیەوێ لە قەواغی خۆی بێتە دەرەوە ! کەچی لە وەرزی زستان دا، بەتایبەتی لە ناوچە بەفراویەکان جەستەو یادەوەری مرۆڤ دەبەستێ، ئاراستەی بازنە موگناتیسیەکانی رووەو خۆد و ناوەوەیە !
بۆیە مرۆڤەکان گرمۆڵە دەبن، حەز ناکەن کەس لە دەرگایان بدا، کەس لە پەنجەرەوە قسەێیکیان لەگەڵ بکا !
بە بروای من کە مرۆڤ پێدەکەنێ لە حاڵەتی داکشان دایە، شەپۆلەکانی ناخی بۆ سەرەوە هەڵدەبەزنەوە، بەڵام لەکاتێ گریان و خەمۆکی دا شەپۆلەکانی ناخی دادەچۆرن! ئەگەر زیاتر روونی بکەمەوە دەبێ هێڵێکی ڕاست ڕاکێشین، ئەوە دەبینین لەکاتێ پێکەنین دا شەپۆلەکان بۆ سەرەوە ئاماژە دەکەن، لەکاتی خەموکی و گریان دا ئەوە شەپۆلەکان بۆ خوارەوە دادەچۆرێن !
ئێمە دەکرێ زۆر بابەت وەک زەنگیانە بە ملوانکەی دیاردەی داکشان و هەڵکشانەوە هەڵبواسین، چ ژانری ئەدەبی یان بابەتی واقعی و زانستی، بەڵام زۆر جار رەفتاری مروڤەکان ملکەچی زانستێکی نەگۆڕو سەلمێنراو نابن، لەبەر ئەوەی هەر بە چەکی زانست دەشێ بەرەنگاری زانست بینەوەو پووچەڵ بکرێتەوە !
چونکە ئینسان پارچە ئاسنێکی دابڕاو نی یە بەڵکو لە نێو یادەوەرییەکی هاوبەش دا بیردەکاتەوەو دەجوڵێ وەک یونگ باسی دەکاو پێدەڵێ (کولەکتیڤ میموری )، بۆیە هیشتا نهێنی گەلیکی زۆر هەن لە پشتەوەی رەفتاری ئینسانەکان دایە، ڕەنگە منیش نە توانم ( لایەنی کەم تا ئێستا نەمتوانیوە ) پەی بە لایەنە شاراوەکانی بەرم !
نەهرۆ / نەرویج
١٧ / ٤ / ٢٠١٣
