دیاردەی نێپۆتیزم لە دەسەڵاتی کوردی دا
مانگی ڕابردوو هەواڵدەریەکانی هەرێمی کوردستان ڕایانگەیاند کە مەسروور بارزانی کوڕی گەورەی مەسعوود بارزانی کراوە بە سەرۆکی گشتیی “ئەنجومەنی ئاسایشی گشتیی هەرێمی کوردستان”. بەهۆی ئەوەی دوو حیزبی دەسەڵاتدار لەسەر بەشینەوەی دەسەڵات لە نێو خۆیاندا رێککەوتون، یەکێتی تەنیا بە دانانی ئەندامێکی بەجێگری ئەو ناوەندە ڕازی نابێ و بەوهۆیە کە کوڕی مەسعوود بارزانی پۆستێکی گرینگی وەرگرتوە، دەبێ کوری جەلال تاڵەبانیش شتێکی لەو ئاستەی بەر کەوێت. ئەوەیە چەند رۆژ پاشتر ڕاگەیەنەرەکانی هەرێمی کوردستان خەبەری پێکهێنانی ناوەندێکی نوێ‌یان بلاو کردەوە کە “قوباد تاڵەبانی (کوڕی جەلال تاڵەبانی) بە سەرۆکی ناوەندێک بەناوی “فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچون ” هەڵبژێردراوە. سەرۆکی ئەم ناوەندە واتا قوباد تاڵەبانی لە سیستەمی حکوومەتی و مووچەدا خاوەنی پلەی وەزیر دەبێت. ئەوەش دەقی خەبەڕێک لەم پێوەندیەدا:
پۆستی نوێ بۆ کوڕانی سەرۆک دادەتاشرێت
ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بڕیاریدا بە دامەزراندنی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچون و هاوکات قوباد تاڵەبانی، کوڕی جەلال تاڵەبانی سکرتێری یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و سەرۆک کۆماری عێراق دەبێتە بەرپرسی ئەو فەرمانگەیە.
ئەو فەرمانگەیە لە پێکهاتەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانە و راستەوخۆ بە سەرۆکی حکومەتەوە دەبەسترێتەوە، هاوکات بە پێی سایتی سەرۆکایەتی حکومەت، ئەو فەرمانگەیە بەرپرسێکی بە پلەی وەزیر دەبێت.
بڕیارەکەی ئەنجومەنی وەزیران پاش ئەوە دێت، کە ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان دامەزرێندرا و بە دەنگی فراکسیۆنی کوردستانی یاساکەی پەسەندکرا و مەسرور بارزانی کوڕی مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان و سەرۆکی هەرێم وەک بەرپرسی ئەو دەزگایە دیاریکرا.
پارلەمنترێکی پارلەمانی کوردستان لەوبارەوە دەێت: پۆستی باڵا دەدرێتە کوڕەکانی بارزانی و تاڵەبانی و فەرمانگەکانیشیان لە ژێر چاودێری پەرلەماندا دەردەهێندرێت، چونکە نایانەوێت لێپرسینەوەیان لە گەڵ بکرێت و چاودێری کارەکانیان بکرێت.
سەرچاوە: ماڵپەڕی سبەی ریکەوتی خەبەر رۆژی: 22/07/2012
لە هەر وڵاتێکدا دابەش بوونی پلە و پۆست لە چاوی یەکەمدا دەرخەری ئاستی دێموکراتیک یا دیکتاتۆریی بوونی ئەو ولاتەیە. لە وڵاتە دیکتاتۆریەکاندا، بنەماڵە یا تایفە یا ژمارێک دۆست وەک باندی مافیا یا تاقمێک ئەفسەر و ژنێراڵ، هەموو ئەهورمە سیاسی و ئابووریەکانی دەسەلات لەدەست خۆیان و کەس و کارە نزیکەکانی خۆیاندا کەڵکە دەکەن و بۆ پاراستنی ئەو مونوپۆل کردنە، لە هێزی چەکداری و ناوەندی ئەمنیەتی کەڵک وەردەگرن. لە هێندێک وڵاتیش کە بە رواڵەت دێموکراسی دەنوێنێ بەڵام بەناوەرۆک نادێموکراتیکن، دیسان دەسەڵات و ئیمکانەکانی لە چنگ ژمارێکی دیاریکراودایە و پارلەمان و ناوەندەکانی هەڵبژاردن نادێموکراتیک و ناکاران و زۆرتر لەژێر نفووز و گاریگەریی رێبەران و دەسەڵاتداراندان. بەشێوەیەک خاوەنانی دەسەڵات هەرچی مەیل و خواستیان بێت بەسەر پارلەمان و ناوەندەکانی برێاردان دا دەیسەپێنن. لەو شێوە وڵاتانەدا لە دابەشکردنی پۆستەکانی حکوومەتی‌دا دیاردەیەک سەرهەڵدەدا کە لە زاراوەی سیاسیدا بە نێپۆیزم (Nepotism) ناسراوە، کە کوردی‌یەکەی دەبێتە خزم و خزمێنێ. ئەم دیادە لە هەر وڵاتێک سەرهەڵبدات، زۆر زیان بە تەندروستی دامودەزگای حکوومەتی دەگەیەنێت و یەکێک لە گاریگەرترین هۆیەکانی گەندەڵی و گەندەڵ بوونی دەسەڵاتە.
بەداخەوە دەسەڵاتی کوردیی لە باشووڕی کوردستان بەشێویەکی مەترسی‌هێنەر تووشی دیاردەی نیپۆتیزم هاتوە و گەر لە روانگەی “خەسارناسانە”(pathology)وە لەو کیشەیە بڕاوانین، دەبینین کە هۆکاری بەشێکی یەکجار زۆر لە گرفتەکانی ئەمڕۆی باشووری کوردستان(دەسەڵات و کۆمەڵگە) لە بوونی دێوزمەی نیپۆتیزم و زاڵ بوونی بەسەر سیستەم و دەسەلات دایە.
بۆ نموونە چاوێک لە بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی بکەین و بزانین چەندە کەسیان پۆستی بەرزی حکوومەتی بەدەستەوەیە، ئەوسا دەبینین کە دیاردەی نێپۆتیزم چەندە لە کوردستان بەهێز و رەگ‌ئاژۆیە.
ئەمڕۆ لە کوردستان هیچ کارێک بەبێ دیاردەی خزم و خزمێنێ کە لەنێو کۆمەڵگەدا بە هەبوونی “واستە” ناو دەبرێ، راناپەرێ. ئەمڕۆ دامەرزاندن(تەعین‌کردن) لە دایرە و ئیدارات و تەنانەت ناوەندە تایبەتی‌یەکاندا بێ واستە کارێکی زۆر دژوارە، ئەمڕۆ هەر مەشرووعیک کە دێتە ئاستی جێ‌بەجی کردنەوە، پێشتر خاوەنی بۆ دیاری کراوە و دراوە بە کەسێکی دەسەڵات یا نزیک لە دوو حیزبی دەسەڵات. کۆی ئەمانە زۆر بەداخەوە وەک جالجاڵۆکە دەوری دەسەلاتیان تەنیوە، ئەوەیە کە دەبینین (دیسان زۆر بەداخەوە) تا دێت کۆمەڵانی خەڵکی رەش و رووت کەمتر دەسەڵات بە هی خۆیان دەزانن و نارەزایەتیەکان تا دێت زیاد دەکەن. کە بێگومان ئەوەش لەم قۆناخەدا کە لە لایەک حکوومەتی ئێران بە نزیک بوونەوەی رووخانی حکوومەتی سووریە و فرەتر بوونی گرفتەکانی خۆی ، ڕاستەوخۆ دژی دەسەلاتی باشوور خەریکی پلان و نەخشە دانانە بۆ لێکترازانی ؛ هەروەها لە لایەکی دیکەوە دەسەڵاتی ناوەندیی عیراقییش چی‌تر بوونی کوردستانێکی بە شێوەی دوفاکتو سەربەخۆی پێ تەحەمول ناکری و لە یلانی شەڕفرۆشتن دایە. دەتوانێ موتمانەی دەسەڵاتی کوردی بە خۆی و پشتیوانیی خەڵک دابەزێنێ و ناچاری بکات زۆرتر لەسەر دانوساندن لە گەڵ “ئەملاو و ئەولا” و “دراوسێ‌کانی” بۆ مانەوەی خۆی حێساب بکات تا خەڵکەکەی خۆی.
لە هەلومەرجێکی وادا بێگومان پشتیوانیی کۆمەڵانی خەڵک گەورەترین زامنی پاشەکشە کردنە بە هەر نەیار و دوژمنێک. بەڵام بۆ ئەو پشتیوانی‌ێە پێویستمان بە دەسەڵاتێکی تەندروستە کە پارلەمان (وەک نوێنگەی ئیرادەی خەڵک) و ناوەندەکانی هەڵبژێراوی خەڵک، خاوەن بڕیار و دەسەڵات بن و بەرپرسانیش وەڵامدەری ئەو ناوەندانە. بەڵام بەداخەوە بوونی ئەو گەندەڵی‌یە و بوونی واستەکاری و نیپۆتیزم کە ئێستا لە دەسەڵاتی کوردیدا بەدی دەکرێ، لە لایەک بوەتە هۆی کزبوونی ئیرادەی جەماوەر(واتە پارلەمان کە بڕیارەکانی سەنگێکیان نی‌یە) و لە لایەکی دیکە دڵساری کۆمەلانی خەڵک. کە ئەمە گەورەترین مەترسی‌یە و دەتوانێ لە مەترسیی دوژمانی دەرەکیش بۆ دەسەڵاتی کوردی زیانهێنەرتر بێت.
ئاشکرایە دیاردەگەلی گەندەڵی و نێپۆتیزم تایبەت بە دەسڵاتی کوردی نین. گەرچی نێپۆتیزم کەمتر، بەلام گەندەڵی لە زۆربەی دەسەلاتەکاندا دەبینرێ کە بەپێی ڕاگەیاندنی رێکخراوە نا حکوومەتیەکان، وڵاتانی سکاندیناوی کەمترین و ولاتانی رۆژهەلاتی ناوەراست و ئیسلامی و دیکتاتۆریی زۆرترین گەندەڵی و نێپۆتیزمیان تێدا بەدی دەکرێ، بەڵام چاوەروانی لە دەسەلاتی کوردی کە پاش سەد ساڵ خەبات دەستەبەر بوە و لە سەردەمێکدا پێک‌هاتوە کە مرۆڤایەتی بە ئاستێکی باشی تێگەیشتن و پێشچوون گەیشتوە، ئەوەیە کە بە جیدی دژی دیاردەی ناحەزی نێپۆتیزم ڕاوەستێ و تا بۆی دەکرێ هەوڵی کەم کردنەوە و نەهێشتنی گەندەڵی بدات.
ىۆ چارەسەریش هیچ رێگەیەک نی‌یە مەگەر گەرانەوەی دەسەڵاتی کوردی بۆ ئیرادەی جەماوەر و کاراکردنی پارلەمان و لەبەین بردنی دیارەدەی حیزبی کردنی دەسەڵات. هەروەها بەشێوەی فەرمی و بە بڕیاری پارلەمان قەدەغە کردنی نیپۆتیزم. وەک لە زۆربەی زۆری وڵاتانی جیهان ئەو کارە کراوە. بۆ نموونە هەر ئێستا لە ئامریکا (زیاتر لە ١٠٠ ساڵ) و وڵاتانی ئورووپا بە شێوەی فەرمی و بە یاسا نێپۆتیزم قەدەغە کراوە. تا ئەو جێگایە کە جیا لە دەوڵەت و دەسەڵات، تەنانەت لە دانانی ناوەندێکی چکۆلەشدا دووبرا، ژن و مێردێک، باوک کوڕ یا کچێک و بەگشتی دوو خزمی نزیک بۆیان نی‌یە لە دەستەی بەرێوەبەری دا بن.
بەهیوای نەمانی پەتای نیپۆتیزم لە دەسەڵاتی کوردیدا .
بۆ زانیاریی زیاتر لەسەر نیپۆتیزم : http://en.wikipedia.org/wiki/Nepotism
بۆ دیتنی بێپۆتیزم و گەندەڵی لە ئاستی جیهانی‌دا ئەم لینکە کلیک بکە.(بە پێی رەنگەکان سوور زۆرترین گەندەڵی و شین کەمترین گەندەڵیان هەیە):
http://en.wikipedia.org/wiki/File:World_Map_Index_of_perception_of_corruption_2010.svg
