Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
دیمانه‌ له‌گه‌ڵ جه‌مال پیره‌

دیمانه‌ له‌گه‌ڵ جه‌مال پیره‌

Closed
by February 13, 2009 گشتی

 ئامادەكردنى:تەوەر) سۆران عەزیز رابەر فاریق
 
 
 ـ وەرگێڕان وەك بنەمایەكى (كلتوورسازى)، چەندە كاریگەرە لە دروستكردنى پاشخانێكى هزرى و بنیاتنانى كلتوور بە گشتى؟
 
 ئەوەى لەو پرسیارەتدا بەدیدەكرێت قسەكردنە لەسەر بایەخى وەرگێڕان هەڵبەتە كەس ناتوانێت لە گرنگىو پڕبایەخى وەرگێڕان كەم بكاتەوە، واتە هەموومان كۆكین لەسەر ئەوەى كە وەرگێڕان بۆ خۆى لەگەَل خۆیدا هێنانە ئاراى كەشێَكى ترى تێگەیشتنە لە بابەتێكى دیاریكراو، ناساندنى كەلتورێكى دیاریكراوە بە گوێى كەسانێكى نامۆ بە كولتورەكە خۆى، گواستنەوەى چوارچێوە فیكرییەكانى بابەتێكە كە پێشتر گوێى وەرگر لە زمانى دووەمدا پێى ئاشنا نەبووە، دەكرىَ لێرەوە ئەو پرسیارە بەشێوەیەكى تر بوروژێنرێت، تا بتوانین تاوتوێى پرۆسەى دروستكردنى پاشخانى هزرىو بنیاتنانى كولتور بكەین، ناتوانین پێمانوابىَ ئەوەى كە كەلتور بونیاتدەنێت وەرگێڕانە بەڵام دەتوانین بڵێین وەرگێڕان فاكتەرێكە لە كۆى چەندین فاكتەرى بنیاتنانى كەلتور یاخود گەشەكردنى، هەڵبەتە ئەم رایە بە هیچ شێوەیەك لە بایەخى وەرگێڕان كەم ناكاتەوە، بەڵكو ناساندنێكى راستەقینانەى خودى چەمكەكەیە. چۆن دەتوانین وەرگێڕان بكەینە بنەمایەكى سەرەكى گۆڕانو بنیاتنان؟ كە كەرەستەكانى ترى پرۆسەى گۆڕانت لەبەردەستدا نەبێت؟!! ئەوەى كە مافى جیاكردنەوە دەبەخشێتە وەرگێڕان بەتەنها سیاقى پەیوەندییەكانى نێوان هەردوو كەلتورەكەو هەردوو جیهانى هزرو ئیحساسەكەیە،  لەمەشدا پێویستیمان بە حالیبونێكى فراوانتر دەبێت تا ئاستێ گەمە زمانەوانییەكان، ئەمەش ئەوەمان بۆ رووندەكاتەوە كە پرۆسەى وەرگێڕان لەگەڵ جغزە كلاسیكییە زمانەوانییە گشتییەكەدا جیاوازییەكى گەورەى هەیە. بنەماو سەرەتاكانى ناساندنى وەرگێڕان هەرسكردنى زمانێَكى بێگانەى دیاریكراوە لەسەر ئاستێكى زمانەوانىو فەرهەنگیدا، دواتر  وەرگێڕان بە ئەركى بەیەكەوەبەستنى چەمكەكانى زمانى سەرچاوە هەڵدەستێت، بێگومان وەرگێڕان دەرەنجامى گەیاندنو حالیبونى بەدواداێت، ئەگەر وانەكەوێتەوە مانا سەرەتاییەكەى خۆى لەدەست دەدات.
 .
 
 ـ وەرگێڕان و زانینى دوو زمان بە ئەبستراكتى، چەندە تواناى ئاشنابوونو گواستنەوەى كلتوورو مێژووى وڵاتانى دیكەى هەیە بۆ نێو كەلتوورى (بۆ وەرگێڕدراو)؟
 وا پێدەچێت مەبەستت لە ئەبستراكتى زانینى زمان، پێرفێكتى زانینەكە بێت، ئەگەر وایە مەرجێكى پێویستە بۆ ئەوەى بتوانرێت بەباشترین شێوە بیرۆكەى بابەتى هەڵبژێردراو بگوازرێتەوە سەر زمانى وەرگێڕدراو، بەڵام نابىَ ئەوەمان بیربچێت كە بەتەنها زانینى زمان فاكتەرى باش گەیاندن نییە، بەڵكو پێویستە وەرگێڕ لەپاڵ زمانزانینەوە پاشخانو شارەزاییەكى قوڵى لەبارەى بابەتى هەڵبژێردراوو كەلتورى زمانى بەرامبەر هەبێت،ئەمە لەلایەك لەلایەكى تر وەرگێڕ چەند زمانێكى بێگانە شارەزابێت ئەوەندەى تر پێویستى بەوە هەیە زمانەكەى خۆى كۆنترل بكات، چەندین زمانزان بەو پێیەى كە لەدەرەوە ژیاون دوور لە مەملەكەتى خۆیان ئەم حاڵەتە وایكردووە كە تەنها بۆیان بكرىَ زمانە بێگانەكەى بۆ كۆنترۆل بكرێت، لەبەرامبەر لەدەستدانى كۆنترۆلى زمانى دایكى خۆى، چەندین نووسەرى كوردمان لە ئێستاشدا هەنو پێشتریش هەبوون ، داهێنەرو ناسراو بوون بەڵام نەیانتوانیوە بە زمانى دایك بنوسن، سەلیم بەرەكاتو یەشار كەمالو چەندانى تر نموونەى ئەو دیاردەیەن.
 
 ـ ئایا لە وەگێراِندا كێشەیەكمان بۆ دروست نابێت لە تەرجەمەكردنى هزر، بە حوكمى ئەوەی كە لە فەرهەنگى هزریدا هەژارى وشە و دەستەواژە باڵادەستە؟
 
 وەرگێڕان هونەرێكى ئاسان نییە،،بەتایبەت وەرگێڕانى بوارى هزریىو ئەدەبیى ئەمەش رەنگە زیاتر لەبەر ئەوە بىَ كە زمانى ئەو بوارانە سنورى بەكارهێنانە ئاساییەكەى خۆى دەبەزێنێتو پەنا دەباتە بەر مەجازو خواستن، بۆ وەڵامدانەوەى دروستى ئەو پرسیارە پێویستە جیاكارییەك لە نێوان زمانەكاندا بكەین، ئاشكرایە كە زمان بەرهەمى شارستانیەتە، شارستانیەتێكى دەوڵەمەند هەموو كاتىَ زمانێكى دەوڵەمەندى دەبێت،  تۆ لە زمانى كوردیدا بەردەوام رووبەڕووى گرفتى نەبوونى زاراوەو دەستەواژەى هزریى یان زانستى هتد… دەبیتەوە..ئەم گرفتە بەسەر سەرجەم زمانە هەژارەكاندا جێبەجێدەبێت، ,زمانى كوردى ئەگەرچى زمانى نەتەوەیەكە بەڵام وەك بەكارهێنانى راستەقینانە بە تەنها لە چەند شارێكدا كارى پێدەكرێت، دواتر كتێبخانەكەى لەچاو كتێبخانەى زمانەكانى تردا هەژارە، كەواتە ناتوانێت بەم حاڵەو بىَ هەوڵدان، وەكو خۆى ئەو كتێبە هزرییە ئەڵمانىو فەرنسى یان ئینگلیزیی یاخود ئیسپانیە بگۆڕێت، چونكە ئەم زمانانە زمانى ئاكتیڤو زیندووى دنیانو بەردەوام لەنوێبوونەوەو گەشەدان، رەنگە لەم روانگەیەوە ئەو وتەیە خرابێتەروو كە دەڵێت وەرگێڕ خیانەتكارە…سەبارەت بە نزیكى دوو زمانەكە روونە كە ئەگەر هەردوو زمانەكە رەگوریشەكەیان لەخێزانێكەوە سەرچاوەى گرتبىَ ئەوە بێگومان وەرگێڕانەكە ئاسانكارییەكى بەدوادادێت، بەڵام بە پێچەوانەوە ئەگەر دوو زمانەكە لەیەكترەوە دوور بن بەو مانایەى كە سەر بەیەك خێزان نەبن وەك هەردوو زمانى كوردىو ئینگلیزى ئەوا وەرگێڕانەكە ئاسان نابێت، بۆ نموونە لە وەرگێڕانى شیعرەكانى رامبۆ لە فەرەنسییەوە بۆ ئینگلیزیى بەپێى لێكدانەوەى هەندىَ نووسەر توانراوە هەمان چێژ وەكو خۆى بگوازرێتەوە، بەڵام ئەگەر سەیرى هەمان دەق بكەین كە بۆ سەر زمانى كوردى یاخود عەرەبى وەرگێڕدرابێت جیاوازییەكى گەورەبەدیدەكەین.
 
 ـ یەكێك لە ئاراستە بەهێزەكانى مۆدێڕنە، دروستكردنى پردى پەیوەندى و دیالۆگى شارستانیەت و لەویش گشتگیرتر دیالۆگ و پێكهەڵپڕژانى كلتوورەكانە. تەرجەمەش چ پشكێكى لەم نێوەدا بەردەكەوێت؟
 بۆ وروژاندنى بابەتى پەیوەندى نێوان وەرگێڕانو مۆدێرنێتە دەبىَ هەوڵى ریفۆرمخوازى ئاینى مارتن لۆسەر بەهەند وەربگیرێت، كاتىَ بۆ یەكەمجار هەڵسا بە وەرگێڕانى ئینجیل بۆ سەر زمانى ئەڵمانى، ئەم هەوڵەى بووە وەرچەرخانێكى مێژوویى كە گۆڕانى ئاراستەى هزرى خۆرئاوایى بەدواداهات، تێڕوانینو دنیابینى مرۆڤى ئەو كاتەى ئەڵمانى لەبەرامبەر ئایینى مەسیحیدا گۆڕى، ئەمە لەلایەك لەلایەكى ترەوە ناكرىَ دیالۆگێكى شارستانى دوو كەلتورى جیاواز بەدیبكرێت بىَ ئامادەگى پرۆسەى وەرگێڕان، لەمێژوودا وەرگێڕان ئامرازێكى سەرەكى ئالوگۆڕیى تێڕوانی نەتەوە جیاوازەكان بووە، دەكرىَ پێمانوابىَ پرۆسەى وەرگێڕان بەتەنها لە نوسیندا رەنگى نەداوەتەوە بەڵكو بەر لە سەرهەڵدانى نوسین بەشێوەیەك لەشێوەكان ئامادەگى هەیە، بەگشتى دەتوانین بلێین كە لەبەر ئەوەى مۆدێرنێتە لەدەرەنجامى كرانەوەو فراوانبوونى پەیوەندییەكانەوە سەریهەڵداوە كە لەسەر ئاستێكى جیهانیدا خۆى دۆزیوەتەوە كەواتە تاكە ئامرازێكى لەیەكحاڵیبوونو تێگەیشتن لە راى بەرامبەر زانینى زمانى بەرامبەر بووە، رۆژهەڵاتناسە رۆژئاواییەكان لەم كارەدا رۆلیان بینیوە هەروەك پرۆسەكانى گۆڕانى سیاسیىو كۆمەڵایەتى كە لەجیهاندا لەشێوەو قاڵبى شۆڕشى گەورە هاتونەتە ئاراوە، نەیانتوانیوە بىَ تێگەیشتنو ئاشنابوون بە زمانەكانى تر كاریگەربووبن، فەیلەسوفە فەرەنسییو ئەڵمانىو ئینگلیزییەكان نەیانتوانیوە بیرۆكەكانیان بخەنەروو پێش ئەوەى بەناو كونوكەلەبەرى فەلسەفەى زمانەكانەوە نەگوزەرابن، لێرەدا هەڵسەنگاندنى بەهاى پرۆسەى وەرگێڕان بەو شێوەیە ئاسان نییە كە بتەوىَ بىَ لێكۆڵینەوەى ورد بیخەیتەروو، ئەوەى كە دەكرێت لێرەوە بە ئاسانى بانگەشەى بۆ بكەین بە گرنگ ناسینى وەرگێڕانە، كە من بێگومانم لێرەدا ناتوانم وەكو خۆى تاوتێى بكەم.
  
 لە نێوان وەرگێڕەكاندا دوو روانگە یا دوو چەمك هەیە كە پێویستە زۆر بە وریاییەوە مامەڵەى لەگەڵدا بكرێت كە (كلتوورسازى) و (كلتوور گواستنەوە)ن. ئایا جیاوازى نێوان ئەم دووان لەچیدایە و وەرگێڕى كورد زیاتر كارى لەسەر كام یەك لەو چەمكانە كردووە؟
 سەرەتا دەبىَ ئەوەمان لەبەرچاو بێت كە كارى وەرگێڕ بە هیچ شێوەیەك كەلتورسازى نییە هەروەك ئەركى سەرەكى وەرگێڕ گواستنەوەى كولتوریش نییە، بەڵكو ئاشناكردنى خوێنەرانى زمانێكە بە مەعریفەى زمانێكى ترى بێگانە، ئاشناكردن واتاى گواستنەوە ناگەیەنێت، تەنیا ئەوە نەبێت كە بابەتێك دەخاتە بەردەست بۆ ئەوەى خوێنەر خۆى بڕیار بدات سودى لە زانیارییەكان بینیوە یان نا، پێى سەرسام بووە یاخود بە پێچەوانەوە ، قەبوڵیەتى یان نا، كەواتە حوكمى گواستنەوەى كەلتورو كەلتورسازى لەدەستى وەرگێڕدا نابێت، بەڵكو وەرگێڕان تەنها ئامرازێكە لە چەندین ئامرازەكانى ترى پرۆسەى گواستنەوەى كەلتور.
 لەنێوان كەلتورسازىو گواستنەوەى كەلتوردا پەیوەندییەكى بەتین هەیەو تەواوكەرى یەكترن، لەدەرەنجامى گواستنەوەى كەلتوردا كەلتورەكەت دەوڵەمەندتر دەبێتو دەتوانیت وەكو كەلتورێكى خاوەن ناسنامەى تایبەت بەخۆى بیناسێنیت.
 ناتوانین لەوبڕوایەدابین وەرگێڕى كورد بەشێوەیەكى سیستماتیكیانە ئەم ئەركەى بەجێگەیاندبىَ، رەنگە هۆكارى ئەمە بىَ بەرامبەرى بىَ لە كاركردندا، تا ئێستا وەرگێڕى كورد نەیتوانیوە لەسەر كارەكەى خۆى ژیا بێتو خۆى بۆ مەسەلەكە تەرخانكردبێت، كەواتە دەتوانین بلێین وەرگێڕى كورد تەنها لەسۆنگەى حەزوئارەزووى خۆى بۆ وەرگێڕان دەست لەم كارە وەردەدات، تا ئێستا نەیتوانیوە وەرگێران پیشەى سەرەكى بێت، هەڵبەتە ئەم حاڵەتە دواجار زۆر نێگەتیڤانە دەكەوێتەوە، چونكە بىَ ئاشنابوون بە داهێنانى ئەوى دى، ناتوانرێت كارى داهێنەرانە ئەنجامبدرێت، بۆیە لەهەموو لایەكەوە دەزگاى پەیوەندیدار ئەركى سەرەكى چارەسەركردنى ئەو بوارەى دەكەوێتە ئەستۆن كە هەوڵە پەرشوبڵاوەكان لە دەزگایەكى نیشتیمانى كۆبكاتەوەو تایەبتى بكات بۆ وەرگێڕان، وەختىَ وەرگێڕ نەتوانىَ لەبەرامبەر هەوڵو ماندووبوونى خۆیدا پاداشتێكى شایستە وەرگرێت،حەتمەن ناتوانێت بەردەوام بێت.
 
 ـ نووسین لێپرسراویەتییە و لە بەرامبەریشدا وەرگێڕان لێپرسراویەتییەكى لەو گەورەتر. ئایا دەكرێت بڵەین بەو فەرهەنگە (قامووس) لاواز و ئەزموونە كەم و كورتەى كە لە كتێبخانەى كوردى ئامادەگى هەیە، وەرگێڕانێكى جدى لە هزر و فەلسەفە دروست بێت؟
 ئەگەر بلێین ناكرێت هزرو فەلسەفە وەربگێڕینە سەر زمانى كوردى ئەوا دەبێت لەبەرامبەردا دەست لە هەموو شتێك هەڵگرینو وازبێنین، كەواتە زمانى كوردى ئەگەر كارى لەسەر بكرێتو هەوڵى بەستانداردكردنى بدرێت، هاوكات  شێوازى نوسینو زاراوەو چەمكەكان یەكبخرێن، دەتوانین وەك زمانەكانى ترى دنیا بناغەیەكى پتەو بۆ بوارى هزرو فەلسەفە دروستبكەین، لەدنیادا ئەزموونو مێژووى زمانەكان دەوڵەمەندىو كاراى زمانەكان دەردەخات، زمانێك گەر بە نێو بوارە جیاجیاكانى مەعریفەدا گوزەر نەكات هەرگیز ناتوانێت لە لەگەڵ كاروانى پێشكەوتنەكاندا بێت، ئەم گوزەركردنە شتێكى هەروا ئاسان نییە ئێمە لێرەدا بە پەرەگرافێك گوزارشتى لێبكەین بەڵكو پێویستى بەئەركو ماندووبوونى هەمەلایەنە هەیە، بۆ ئەوەى زمانەكەت پێشبكەوىَ دەبىَ كونوكەلەبەرەكانى ئەو زمانە بەسەر لایەنە مەعریفیەكاندا تاقیبكەیتەوە.

 ـ وەرگێڕانێكى باش خۆى یەكێكە لە تایبەتمەندییەكانى وەرگێڕان، ئایا بەڕاى جەنابتان هەڵبژاردنى دەقێكى ناوازە خۆى بەشێك نییە لەو تایبەتمەندى و پرۆسەیەى كە پێى دەڵێین وەگێڕان؟
 بۆ ئەوەى پەیامەكەى خۆى بەجێبگەیەنێت پێویستە وەرگێڕان فرە لایەنانە بێت، ئەم فرە لایەنیەش پێویستى بە وەرگێڕى بابەتى جۆراوجۆر هەیە، بێگومان ئەگەر وەرگێڕ لەسەرەتاوە خۆى بە بوارێك خەریك بكات باشتر دەتوانێت پەیامەكەى خۆى بگەیەنێت، كە دەبینین كەسانێك لەچەندین بواردا ئەو ئەركە دەگرنەئەستۆ خۆى لەخۆیدا واتاى بێسەروبەرى دەگەیەنێت. هەڵبەتە هەڵبژاردنى بابەتى باش زووتر كاریگەرییەكان جێدێڵێت، لەتەك بابەتى باشیشدا سەلیقەو شارەزایىو خوێندنەوەى سایكۆلۆژیاى خوێنەریش پێویستە، جگە لەوە وەرگێڕى وریا دەبێت لەیەككاتدا لەكتێبخانەى زمانى دووەمدا بەدواى بابەتى شایستەدا بگەڕێتو تا ئەو بۆشاییەى كە لە كتێبخانەى زمانەكەى خۆیدا هەیە پڕ بكاتەوەن ئەمە وەك ئەركێكى ویژدانییە بەسەر وەرگێڕەكە خۆى، بەڵام لەوە سەرووتر پێویستە دەزگایەكى چاودێریى ئەو بوارە بەردەوام لەبەدواداچووندا بێت، كە بەداخەوە لاى خۆمان بیركردنەوەى لەوجۆرە لە لایەنى پەیوەندیدارەوە بەدیناكرێت، كەسانێك بەناوى پسپۆڕو شارەزا لە وەزارەتو دەزگا تایبەتمەندەكانەوە هەن، بەڵام ئەو كارەى كە پێویستە بكرێت نایكەن.
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.