Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
دیمانه‌ له‌ گه‌ڵ د.فه‌رهاد پیرباڵ

دیمانه‌ له‌ گه‌ڵ د.فه‌رهاد پیرباڵ

Closed
by March 27, 2008 گشتی

 د.فەرهاد پیرباڵ:
  ئەگەر ئەو شێوازە هاوڕێیەتیەى من لەگەلأ قوتابیان بە سوكایەتى لە قەڵەم بدرێت، من ئەو سوكایەتیەم قەبووڵەو دەشمەوىَ هەر وا سووك و چروك بمێنمەوە
 
      دیمانە: فەرەیدون بێوار…..
 
 بەشی یەكەم …..
 
    شەوێك لە ماڵە ساردەكەیداو لە ژوورى كتێبخانەكە، بەدەم جگەرە كێشانەوەو ، چاوشاركێ كردنى كارەبا لەگەڵماندا، وەڵامى پرسیارەكانى دەداینەوە. دكتۆر فەرهاد پیربالأ كەسێك نییە تاكو پێویست بەناساندنى بكەین. هەركەسەو بە جۆرێك دەیناسێت و لێى تێدەگات، ئەویش خوێندنەوەى تایبەتى خۆى هەیە بۆ دۆز و رووداو و بابەتەكان. بەهێزترین چەكى بەرەنگاربوونەوەى ئەم پیاوە بەرامبەر بە گەندەڵى و ناشیرینەكان و مرۆڤە درۆزن و ناحەقیەكان و …. جنێودانە، جنێو باشترین چەكى مەدەنی و سەردەمیانەیە بەلاى ئەم پیاوەوە. ئەمەش جۆرە داهێنانێكى نوێى ئەم پیاوە ( شێتە عاقڵە) یە:
 
   *دواى ئەوەى لە ئەوروپا گەڕایتەوە و وەكو مامۆستا لە زانكۆ دەستت كرد بە وانە گوتنەوە، ئەو جۆرە فكرەو شێوازەو رەفتارانەى كە تۆ هەتبوو تووشى بەرەنگارى و بەریەككەوتن بوو تەنانەت لە زانكۆشدا، ئایا ئەو فكرەى تۆ تازەیەو ئێمە لێى تێناگەین ، یان شتێكى كۆن و تەقلیدیە دەتەوێت بە زۆر بیسەپێنى؟
 ــ بۆ نموونە، چ فكرێكى من تازەیەو رووبەرووى بەرەنگاربوونەوە بۆتەوە؟
 * بۆ نموونە، ئەگەر باس لە خوێندن و زانكۆ بكەین، تۆ قوتابى دەكەیتە مەرجەع، ئەمەش پێچەوانەیە لاى ئێمە، چونكە لێرە مامۆستا، مامۆستایەو قوتابى نابىَ لە ئاستیدا فزە بكات؟
 ــ من قوتابیم كردۆتە مەرجەع. قەناعەتیشم وایە دەبىَ بكرێتە مەرجەع. بەشێكى زۆرى كاروبارەكان كە پێوەندى بە خوێندن و مەعریفەو پەروەردەو … هەیە، قوتابى دەبىَ گوێى لىَ رابگیرىَ و ، ئەو ببێتە ئەو سەرچاوەیەى كە ئێمە بەپێى داخوازى ئەو قوتابیانە كاربكەین، لەم لاینەوە دەبىَ گوێیان لىَ رابگیرىَ.
 بەڵام لە بوارى ئیدارەو كاروبارەكانى پێوەندى بە پارەو پول و خەرجى و بەرێوەبردن و كارگێڕى زانكۆوە هەیە، بێگومان بۆ ئەمەیان مەرجەع ئیدارەى زانكۆو پرۆفیسۆرو مامۆستایەكانن. بۆ نموونە، لە نووسینى بڕوانامەى دكتۆراو ماجستێر و تەنانەت  لە نووسینى توێژینەوەى دەرچوونیش ، هەموو قوتابیەكان و تەنانەت خودى مامۆستاكانیش شاهیدن( ئەگەر درۆنەكەن) لە كاتى ئامادەكردنى بڕوانامەكانى دكتۆرا و ماجستێر و توێژینەوەى دەرچوون، گوىَ لە قوتابى راناگیرىَ، ئایا قوتابى لەسەر چى بنووسێت و لەسەر چى نەنووسێت.
 نموونەى دووەم ئەوەیە كە بە هیچ شێوەیەك گوىَ لە قوتابى راناگیرىَ كە چ مامۆستایەك وانەى پىَ بڵێتەوە، یان چ مامۆستایەك بێت سەرپەرشتى كارى بكات؟ ئەم واقیعى حاڵە، بۆگەنە، فاسیدە، تۆتالیتاریا، دیكتاتۆرییە، بىَ عەقڵییە، بىَ مەعریفەییە، یەك تۆزقالأ لەگەلأ داب و نەریتى زانكۆیی و ئەكادیمى ناگونجێ، دەبىَ شەقى تێهەڵ بدرێت و هەڵبوەشنرێتەوە. سەرۆكى زانكۆ ئەم قسەیەى منى پىَ خۆش بێت یان پێى ناخۆش بێت. دەبىَ ئەو سیستەمى مەعریفەیەى كە باسم كرد ، دەبىَ بگۆڕدرێت. ناگۆڕدرێت، غەڵەتە، غەڵەتە، غەڵەتە، ئەمە فكرەى تازە نییە، بەڵكو سیستەمێكى دیموكراسى، ئازادە كە هانى قوتابى دەدات بە شێوەیەكى ئازاد بخوێنێت و نووسینى بڕوانامە بە زۆر بە شوودان و بە زۆر ژنهێنان نەبێت. بۆیە دەڵێم دەبىَ قوتابى بكرێتە مەرجەع.
 بەڵام كێشەكە لێرەدایە ئەوانەى كە زانكۆكانمان بەڕێوە دەبەن، ئەوان بۆ خۆیان لە سیتەمى بەڕێوەبردنى زانكۆ تێناگەن و نازانن دیموكراتیەتى زانكۆیی چییە، دیموكراتیەتى ئەكادیمى چییە.
 من تازە نیم، ئەوان بۆ خۆیان كۆنن! ئەوان بۆ خۆیان تێناگەن، من هیچم شۆڕشگێڕانەو عاقڵانەو غەیب و عەجایەب نییە.
 * بەڵام تۆ لەكرداردا شتێكت نواند كە لە زانكۆكانى ئێمەدا تازەبوو، ئەویش هاوڕێیەتى نێوان مامۆمستاو قوتابییە، زۆرێك لە مامۆستایان و پرۆفیسۆرەكانیش، ئەو هاوڕێیەتیەى تۆ لەگەلأ قوتابیان، بە جۆرێك لە سوكایەتى و شكاندنى پیرۆزیی مامۆستاو زانكۆى دەزانن؟
 ــ ئەگەر ئەو شێوازە هاوڕێیەتیەى من لەگەلأ قوتابى بە سوكایەتى لە قەڵەم بدرێت، من ئەو سوكایەتیەم قەبووڵەو دەشمەوىَ هەر وا سووك و چروك بمێنمەوەـ ئەو گەورەییەو لووت بڵندییەو ئەو ئەكادیمیەتە ( قۆڕو دەبەنگانەیە) پیرۆزیی خۆیان بێت،من شانازیی بەو سوكایەتیەى خۆمەوە دەكەم، ئەگەر ئەو شێوازە هاوڕێیەتیەى من لەگەلأ قوتابى، سوكایەتى بێت.
 * با بێینە سەر دیاردەى توندوتیژى لە زانكۆ. بە حوكمى ئەوەى خۆشم قوتابى زانكۆم و رۆژانە هەڵسوكەوت لەگەلأ مامۆستایانى زانكۆ دەكەم، پێم وایە دیاردەى توندوتیژى لە بیرى مامۆستایانەوە دەگوازرێتەوە بۆ قوتابى، لە قوتابیشەوە بۆ ناو كۆمەڵگە، تۆ پێت وایە ئەمە وایە؟
 ــ سوپاست دەكەم بۆ پرسیارەكەت، بابەتێكى گرنگ دەورژێنیت. من پێم وایە ئەو مامۆستایانەى ئەمڕۆ كە توندوتیژى دەنوێنن ( هەرچەندە خۆشیان گەنجن و جیلى تازەن و تازە دەرچوون ) تۆڵەى ئەو مامۆستایەى  دوێنێى خۆى كە توندوتیژ بووە، لە قوتابى ئەمڕۆى دەكاتەوە. واتە بۆ خۆى لە ژیانێكى توندوتیژو بىَ رێزیدا كە مامۆستا لەگەڵى ئەنجامداوە خوێندنى تەواوكردووە ئەمڕۆكە ئەو توندوتیژییە بەسەر قوتابیانى خۆیدا عەكس دەكاتەوە، بەداخەوە ئەم دیاردەى توندوتیژییە زۆر دەبینین، تەنانەت لە قۆناغەكانى سەرەتایی و ناوەندى  و ئامادەییش هەیەو هەستى پێدەكرێت.
 ئەمەش وادەكات كە جیلێكى ئیفلیج و نەخۆش دروست ببێت، بەو مامۆستایانەشەوە كە لە داهاتوودا دروست دەبن.
 من واى دەبینم كە یەكێك لە هۆكارەكانى بەردەوامى ئەو توندوتیژییە، بەردەوام بوونى ئەو پەروەردەیەیە كە كۆن لەسەر دەستى مامۆستایانى سەقەتى هاوشێوەى وەكو خۆیان وەریانگرتووە.
 * بەو پێكهاتەیەو جۆرە مەنهەج و مەعریفەیەى كە لە زانكۆكاندا پەیڕەو دەكرىَ. جەنابت پێت وایە كە بەرزترین شوێنى مەعریفە لە كوردستاندا زانكۆكانن؟
 ــ بەرزترین شوێنى مەعریفە لەناو كتێبخانەكەى هیچ بەشێك و تەنانەت كتێبخانەكانى ناو زانكۆكانیشماندا  وجوودى نییە، نەك تەنیا لەناو پۆلەكان و نووسینگەى سەرۆك زانكۆكانمان.
 كۆیى زانكۆكانى كوردستان، خاوەن بڕیارێكى مەعریفییە؟ من ئەو پرسیارە لە هەموو سەرۆكایەتییەكانى زانكۆ دەكەم، با ئەوان وەڵام بدەنەوە. كوێى زانكۆ هەیە، تاكو ئێستا بریارێكى مەعریفى داوە دەورێكى بووە لەناو كۆمەڵگەى كوردستاندا؟ كوێى نووسینگەى سەرۆكایەتییەكانى زانكۆ و سكرتێرەكان یان ژوورەكانیان؟ كتێبخانەجوانەكانیان؟ بەشى ناوخۆیان كە پڕى  دوپشك و بىَ كارەباو چڕوچڵپاوو باخچە جوانەكانیان؟ كوێى زانكۆ بەرزترین نوختەى مەعریفییە؟ زانكۆى چى و مەعریفەى چى، بە دەیان كیلۆمەتر  لە یەكترییەوە دوورن.
  یان ئەو مامۆستا جوانانەیان كە كتێبى دوو كیلۆیی لەبەردەم سەربوورەكەوە دەگرنە قوتابیەكانیان، یان ئەو مامستایانەى كە قوتابى بە فەسلأ كردن دەدەن؟ یان ئەو مامۆستایانەى كە بە كتێبى مامۆستایەكى تر محازەرە بە قوتابیان دەنووسنەوە؟ یان ئەو مامۆستایانەى كە بەبڕوانامەى دكتۆرا ، یان ماجستێر كە بە رەشووەو هەزار تڕو تەشقەڵە لە بەغدا كراوە، دىَ بەسەر ئەو قوتابیانەى سالأ تەواو دەبىَ هیچ فێرنەبووە خۆى فش دەكاتەوە؟  كوێى ئەو زانكۆیەت خاوەن بەرزترین ،مەعریفەیە لە كوردستان؟
 * بە قەناعەتى من، كۆمەڵگە كاریگەرى بەسەر زانكۆوە هەیە، واتە تاكو ئێستاكە زانكۆ رۆڵى نەبووە لە گۆڕان وە چاكسازى كۆمەڵگە، بەڵكو زۆربەى دیاردە ناشیرینەكانى ناو كۆمەڵگە لە زانكۆدا كۆبۆتەوە، خوێندنەوەى ئێوە بۆ ئەم هاوكێشەیە چۆنە؟
 ــ سوپاست دەكەم، پرسیارێكى زیرەكانەیە، ئەمەى كە تۆ باسى دەكەیت پێوەندى بە نەخشەو پلانى شار و سیاسەتى بەرێوەبردنى حكومەت و وەزارەتەكانەوە هەیە.بەداخەوە لەم چەند ساڵەى دوایی ئەو سیاسەتە ئابوورى و كشتوكاڵیەى كە پەیڕەو كراوە، چەوتە، ئەمەشى وایكردووە كە خەڵكانێكى زۆر لە دێهاتەكانەوە رووكەنە شارەكان لە ئەنجامى بێكارى  و بىَ كارەبایی و بىَ نەخۆشخانەو…. شار تووشى قەڵەباڵغیەكى زۆر بووە و ، ئەو خەڵكانەش روویان لە زانكۆكان كردووە، ئەگەر مەبەستى تۆ ئەوە بێت ئەمەش خاڵێكى سلبییە كە زانكۆى زیاتر تووشى ئیفلیجى كردووە.
 تەنانەت ململانێى دوو حزبە باڵادەستەكەش هەتا ئەمڕۆ كاریگەرى لەسەر زانكۆ هەبووە. بۆ نموونە پارتى حەزى دەكرد ئەو قوتابیانەى كە لە ژێر دەسەڵاتى خوێدان، نەیان نێرێتە ئەو زانكۆیانەى كە لە ژێر دەسەڵاتى یەكێتى دان، یەكێتیش بەهەمان شێوە ، هەمان سیاسەتى پیادە دەكرد. راشكاوانەتر قسان بكەین هەتا ئەمڕۆش ئەو سیاسەتە هەرماوە و نەیانتوانیوە تێپەڕى بكەن و چارەسەرى بكەن. هەتا ئێستاش لە سلێمانى (50 ) قوتابى نادۆزیتەوە كە خەڵكى دهۆك بێ، لە دهۆكیش بەهەمان شێوە ( 50 ) قوتابى خەڵكى سلێمانى نادۆزیتەوە. ئەم سیاسەتى دابەشكردنى قوتابى بەسەر زانكۆكانى شارى خۆیدا، سیاسەتێكى هەڵەیەو لەڕووى زمانزانى و كولتوورى و كۆمەڵایەتییەوە. ئەمە وادەكات كە بەهیچ شێوەیەك پێوەندى كۆمەڵایەتى و یەكتر ناسین و لەهجە فێر بوون لە نێوان قوتابیانى دهۆك و سلێمانى دروست نەبێ. ئەمەش وا دەكات كە قوتابى لەناو قۆزاخەى شارەكەى خۆیدا بژى. كەواتە زانكۆ كارێكى واى نەكردووە بۆ ئەوەى یارمەتى بدات ئەزموونێكى نوىَ لە ژیانى فێر بێت. پاساوى سەرۆكایەتى زانكۆكان بۆ ئەم پرسە  ئەوەیە كە كێشەى بەشى ناوخۆیی  قوتابییان هەیە و ناتوانن بەو رێژە زۆرە قوتابى لە شارەكانى دیكە نیشتەجىَ بكەن، ئەمەپاساوێكى غەڵەتە، دەبىَ لە بەین بچێ و سیاسەتێكى كولتوورى و نەتەوەیی و وپەروەردەیی دابمەزرێت.
 * ئایا لە ئەوروپاش وەرگرتنى قوتابیان بەهەمان شێوەى لاى ئێمەیە كە لەرێگاى ( ناوەندى وەرگرتنى قوتابیان ) پەیڕەو دەكرىَ، قوتابى بىَ ویستى خۆى لە كۆلیژو جێگایەك ناوى دەردەچێت؟
 ــ نەخێر، بەشێوەیەكە، كە كەسێكى خەڵكى جنوبى فەرەنسا دەنێرن لە شیمال بخوێنێت، بۆ ئەوەى فێرى لەهجەو كولتوورى شوێنەكانى دیكەش بێت.
 لە وڵاتە پێشكەتووەكاندا تەنانەت لە ئێرانیش كاتىَ قوتابى شەشەمى ئامادەیی تەواو دەكات لەنێوان قۆناغى شەشەمى ئامادەیی و یەكى زانكۆ، قۆناغێكى تر هەیە كە پێى دەڵێن! كۆنكورانس ، واتە ( قۆناغى مونافەسە) هەموو قوتابیەكان ئیختبارێكیان پێدەكەن بزانن ئایا شایستەى ئەوەن بچنە زانكۆ یان نا؟ بۆ نموونە لە كۆى هەزار قوتابى لەوانەیە هەفت سەدو پەنجای وەربگیرێت، بەڵام حكومەت حیسابى بۆ ئەو دووسەدو پەنجایەش كردووە كە وەرنەگیراون.
 
 
F_BEWAR@YAHOO.COM
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.