دیمانەیەکی هەمەلایەنە لەگەڵ عەبدوڵا مەحمود
پرسی هەڵبژاردنەکان، ئیسلامی سیاسی، عەلمانیەت، ئایندەی شۆرش… تەوەری باسەکانی دیمانەیەکی هەمەلایەنەیە سەبارەت بە میسر
کە گۆڤاری ئایدیا لە ژمارە ٣٨ خۆیدا، لەگەڵ عەبدوڵا مەحمود
سازیداوە…
میسر (ئیخوان و ئیسلامى سیاسى و كوردستان)
ئایدیا: ژماره‌ى گرنگ و براوه ئه‌وانه‌ن كه بایكۆتى ده‌نگدانیان كردووه، نه ده‌نگ به مورسى و ئیخوانى و نه به شه‌فیقى پاشماوه‌ى موباره‌ك ده‌ده‌ن؟
عەبدوڵا مەحمود: بێگومان لە دنیای ئەمرۆدا، کەم هەڵبژاردن هەیە، ژمارەی بەشداربوونی بگاتە نیوەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە، ئەمەش واتای ئەوەیە کە هیچ کام لەو هەڵبژاردنانە، متمانەی زۆرینەی جەماوەریان نییە. بەڵام بە جیا لەوەش کە نیوەی کەمتری دەنگدەران، بەشداری دەنگدانەکان دەکەن، لە باری سیاسیەوە پرۆسەیەک کە ناوی نراوە هەڵبژاردنی ئازادانەو چەندین دەهەیە ئەم فۆرمە، بۆتە فۆرمی سیستەمی دیموکراسی پەرلەمانی. دەمێکە کارایی و متمانەی خۆی لەدەست داوە. بۆ زۆربەی زۆری کۆمەڵگاو تاکەکانی روون بۆتەوە کە دیموکراسی پەرلەمانی و هەڵبژاردن، هیچ ئاڵوگۆرێکی بنەرەتی بەسەر کۆمەڵگادا ناهێنێت. لە باشترین حاڵەتدا، حزبیک لەو دووحزب یان سێ حزبەی کێبەرکێ دەکەن، جێگا بۆ یەکێکی تر چۆڵ دەکەن و هەندیك ئاڵوگۆری روکەش و یان هەنگاوی ریفۆرمیستی بەدوای خۆیاندا، دەست بۆ دەبەن. ئەمەش هێندەی بۆ ئەوەیە ئابڕوی سیستەمی دیموکراسی پەرلەمانی و هەڵبژاردن بپارێزن و ئەم کایەیە دوبارەو چەندبارە بەرهەم بهێنەوە، نیو ئەوەندە مەبەست لێی باشترکردنی ژیان و گوزەرانی دانیشتوان و بەرینکردنەوەی ماف و ئازادییەکانیان نییە… دیارە ئەمەش لە ناو دڵی بۆمبابارانێکی فراون و هەمەرەنگ و هەمە چەشنی راگەیاندندا، بەڕیوە دەچیت. خۆ ئەگەر ئۆردوی دەنگ نەدەران و لەشکری بایکۆتی هەڵبژاردنەکان، خاوەنی نیوەی ئەم تواناییە دارایی و دەزگا هەزار سەرە راگەیاندنە بن، و گوزارە لە هۆکارەکانی بایکۆتکردنیان بکەن، ئەوا رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا زۆر زیاتر دادەبەزیت تا رادەی کەمتر لە چارەکی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە…
جا ئەگەر ئەم پرۆسەیە لە وڵاتانی پێشکەوتوو وە لەباری سیاسیەوە ئارامدا، بەم جۆرە برواتە پێشەوە، بێگومان لە وڵاتێکی وەک و میسردا، دەبێ چۆن بڕوانینە ئەو هەڵبژاردنە؟
ئەو هەڵبژاردنەی لە میسر رویدا، بە جیا لەو ئۆردوە بەرینە کە بایکۆتیان کرد، کە نیشانەی ” نا” وتن بوو بەهەرکام لە لایەنەکان، بەڵام لەوەش واوەتر هەڵبژاردنەکان لە دۆخی نائارامی سیاسی، لەدۆخی بەردەوامی شۆرشدا…دەستی بۆ برا، ئەویش نەک بۆئەوەی خەڵک هەڵبژاردنی خۆیان بکەن و نوێنەرانی خۆیان هەلبژێرن، بەڵکە بۆ ئەوە بوو شۆرش لە سەرەتای رێگادا، بدزن و کۆتایی بە بەردەوامی شۆرش بهێنن و خەڵکی نارازی و وێل بەدوای دەستکەوتەکانی شۆرشدا رەوانەی ماڵەوە بکەنەوە. ئەمە ئەو راستیەیە کە تائیستاش سەنتیزی ململانێی نێوان بەرەی خەڵکی شۆرشکردوو، لەگەڵ بەرەی دژی شۆرشدایە.
ئایدیا: سه‌عید هجرس ده‌ڵیَت “دیموكراسیه‌كان له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا دۆرِاندیان، به‌لاَم له‌وانه‌یه دیموكراسیه‌ت سه‌ركه‌وتووبیَت، چونكه كه‌سانى نادیموكراسى، میكانیزمه‌كانى دیموكراسى پیاده ده‌كه‌ن؟
عەبدوڵا مەحمود: دیارە بۆ باسی سەرکەوتن یان ژێرکەوتنی دیموکراسی، دەبێ پێشتر راونینێکی بابەتیانەمان هەبیت بۆ دیموکرسی، چونکە دیموکراسی لیبرالی لەگەڵ ئەودا کە باشترە لە دەسەڵاتی سەربازی و پۆلیسی و مەزهەبی، بەڵام هەرگیز بەمانای ئازادی و بەرابەری نایەت. هەراوهۆریای سەرکەوتنی دیموکراسی دوای کەوتنی بلۆکی شەرق لە بیر کەس نەچۆتەوە، کەچی دنیای دوای سەرکەوتنی دیموکراسی!! لە نائارامی سیاسی کۆمەڵایەتیەوە تا دەگات بە جەنگ و هەژاری و بێخانەو لانەیی و بێکاری ئاوارەیی و جەنگی تیرۆریستیەکان…تاد، پوچی بانگەشەکانی دیموکراسی بەکردەوە دەرخست. بەجیا لەوەی کە دیموکراسی خۆی ئاکامی سەرهەلدانی سەرمایەدارییە، لەسەرەتادا رۆڵی ئیجابی گێراوە لەچاو سیستەمی پێش لەخۆی، بەڵام بۆ زیاتر ناسینی کارکردی سیاسی و کۆمەڵایەتیەکەی دەبێ لە دڵی کۆمەڵگای هاوچەرخی ئیستادا سەرنجی بدرێتی، کە لەو بارەیەوە ئەزمونیکی ئیجابی نییە، وە لەگەڵ خواستی بەرهەقی جەماوەری بۆ ئازادی و دەستراگەیشتن بە ماف و ئازادیەکانیان نەک نایەتەوە، بەڵکە بۆرژوازی هوشیارانە هەوڵیداوە، ئازادی و دیموکراسی بەیەک بگرێت و یەک واتاییان بسەلمێنێت… دیارە من بەو سەرنجەشمەوە پێداگری لەوە دەکەم دیموکراسی لیبرالی زۆر باشترە لە دەسەڵاتی رەهای سەربازی و دیکتاتۆری و پۆلیسی…چونکە خودی بانگەشەکانی بۆرژوازی سەبارەت بە دیموکراسی و باش بوونەکەی، کەمێک دەرفەت دەدات بەوەی جەماوەری ستەم لێچوو سەرکوتکراو وە ئازادیخواز تا لەدۆخێکی کراوەتری سیاسی و فکریدا، بەشدار بن و لە هەڵسورانی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا بەشداری بکەن.
با وای دابنێین بە راستی دیموکراسیەک لەئارادابووە لەمیسر، ئەوا بە پێوانەی ئەو دیموکراسییە براوەی ئەو هەڵبژاردنەی میسر، ئەو ئۆردوەیە کە بایکۆتی بەشداری هەڵبژاردنیان کردووە، نەک ئەوانەی درۆی بردنەوە پەخش دەکەنەوە. ئاخر %٥٢ خەڵک بایکۆتی هەڵبژاردنی کردووە لەبەرامبەردا %٤٨ بەشداری هەڵبژاردنیان کردووە. واتە خەڵکی میسر بەسەر دیموکراسی میسردا، سەرکەوتووە.
نابێ بیرمان بچیت خودی پرۆسەی دیموکراسی باوی دنیا، تەنها هەڵبژاردن پرۆسەی هەڵبژاردن، نییە، بەڵکە جیایی دین لە دەوڵەت، ماف و ئازادییە فەردیەکان…تاد، دەکرێنە بنەمای نیشاندانی دیموکراسی. کە ئەمانە نەک بوونیان نییە و ناشکرێت دەسەڵاتێکی ئیسلامی ملیان پێبدات..
کاتێک بەم دیدەوە دەروانینە دۆخی میسر، بەرلەهەموو شتێک لەگەڵ واقعیەتێک روبەرووین ئەویش ئەوەیە کە کیشەی دەسەڵاتی سیاسی لەم ولاتەدا یەکلایی نەبۆتەوە، هیشتا ئەو وڵاتە لە دۆخی شۆرشدا دەژیت، هەر ئەمەشە بواری داوە بە جەماوەری نارازی و ویستخواز، نمایشی هیزو توانایی خۆیان بکەن و بەدەنگی بەرزو بەئاشکرا داواو خواستەکانیان بەرزبکەنەوە، خۆیان رێکخراو بکەن، ئیرادە بنوێینن، ئەمەش یەكێک لە بەرهەمەکانی سەرکەوتنی شۆرشی میسرو روخاندنی دەسەڵاتی مبارک بوو… سەندنەوەی ئەم دەستکەوتانە ئاسان نییە، گێرانەوەی خەڵکی میسر بۆ ناو دۆخی ترس و تۆقاندن، بۆناو تونێلی بێبراویی بەخۆ بۆ ئاڵوگۆر، بۆ ناو دۆخی سەرکوتی سیاسی…کارێکە لە ئیستادا سەختە، ئەوەی کەوای کردووە ئیخوانەکان دەست بە میکانیزمەکانی دیموکراسیەوە بگرن و بانگەشەی بکەن… نە بڕوابوونی ئەوانە بە دیموکراسی و نە ئابدەیت بوونەوەی ئیسلامی سیاسیە بۆ هەلومەرجی تازە، بەڵکە سازشێکی پیلاناوییە لەگەڵ دیموکراسی، بۆ ئەوەی لە پرۆسەیەکدا دەست بنێنە بینەقاقایی و دەستکەوتەکانی شۆرش لەخەڵکی میسر بسەنەوە. بەو مانایە شۆرش ئامادەیی هەیەو سەرکەوتووە، ئیسلامیەکانیش شانسی جێگیر بوونی دەسەلاتیان لە میسردا زۆر سەختە، چونکە خەڵکێک بۆ نان و ئازادی و شکۆی سیاسی و ئینسانیان بە پشتبەخۆ بەستن و لەریزێکی سەربەخۆدا هاتبێتە مەیدان، بەئاسانی ناتوانرێت پاشەکشەیان پێبکرێت و دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسیان بەسەردا بسەپێنرێت.
ئایدیا: ئه‌و ده‌نگانه‌ى مورسى له خۆشه‌ویستى نییه بۆ مورسى ئه‌وه‌نده‌ى ناره‌زاییه له شه‌فیقى پاشماوه‌ى موباره‌ك و رژیَمى پیَشووى میسر، ئه‌و ده‌نگانه‌ش كه شه‌فیق به‌ده‌ستیهیَناوه له خۆشه‌ویستى بۆ شه‌فیق نییه، به‌ڵكو ره‌تكردنه‌وه‌ى ده‌وڵه‌تى دینى و ئیخوانییه كه مورسى نویَنه‌رایه‌تى ده‌كات؟
عەبدوڵا مەحمود: ئەوە راستیەکە کە دەنگدان بە مورسی، بە پلەی یەکەم کاردانەوەی گوشارەکانی رابردووە لەدژی پاشماوەکانی رژێمی پێشوو، وە رەتکردنەوەی دوبارەی دەسەڵاتی سیاسی شێوەی پێشووە. هاوکات دەنگدان بە شەفیق و کاردانەوەی بەشێکی تری جەماوەرە بەیەکەم خۆ نواندنی سیاسی ئیخوانەکان و دەسەڵاتی ئیسلامی، کە نایانەوێت ئەزمونی کۆماری ئیسلامی ئێران، دوپات بێتەوە. من لام وایە هەم مورسی و ئیخوانەکان و هەم شەفیق و پاشماوەکانی رژێمی پێشوو…ناتوانن بەسانایی سواری شەپۆڵی نەفرەتی جەماوەری ببن و دەسەڵاتیان دابسەپێێنن…
ئایدیا: به‌م ئامارانه 52% مورسى و 48% شه‌فیق، ده‌ڵیَت میسر له میَژووى خۆیدا به سه‌ختترین رۆژگارى خۆیدا تیَپه‌رِده‌بیَت؟
عەبدوڵا مەحمود: شۆرشی میسری درەوشاوەترین مێژووی بۆ کۆمەڵگای میسر و جەماوەری ئازادی و ئازدایخوازی لە دنیادا، تۆمارکرد. سەخترین رۆژگاری خستە بەردەم بۆرژوازی میسر و قوتبی دژی شۆرش لە مێژووی هاوچەرخی دنیادا. ئەو ئامارانەی سەرەوە، دۆخی باڵەکانی بۆرژوازی و بیمتمانەیی خەڵکی میسر بەوان نیشان دەدەت. ئەو ئامارانە تۆڵەی ئاشکرای نزیک پەنجا بە پەنجای خەڵک لەهەر دوو لایان بەیان دەکات. سەدا پەنجای خەڵک دژی مورسی و سەدا پەنجاش دژی شەفیق و پاشماوەکانی رژێمی لەدەسەڵاتخراو، بوون.
ئایدیا: ساته‌كانى پیَش راگه‌یاندنى ئه‌نجامه‌كانى هه‌ڵبژاردنه‌كانى میسر، ده‌ركه‌وت ئه‌م هیَزه ئیسلامیانه (ئیخوان…) دیموكراسى قبوڵ ناكه‌ن، چونكه دۆرِاندن قبوڵ ناكه‌ن و رایانگه‌یاندبوو گه‌ر مورسى بدۆرِیَت ئه‌و هه‌ڵبژاردنه قبوڵ ناكه‌ین؟
عەبدوڵا مەحمود: ئەوە پێویستی بە ئەزمونکردنەوە نییە، کە هیزە ئیسلامیەکان نەک هەر دۆراندن قبوڵ ناکەن، بەلکە لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای دژایەتی دیموکراسی، قاچیان لە سیاسەتدا چەقاندووە. دیموکراسی و دین، دوو چەمکی ناتەبان بە یەکتری و بەتەریبی دەڕۆن. تەنانەت ئیسلامیەکان بڕوایان بە کایەی هەڵبژاردنەکانیش نییە، کە ئەمە خۆی یەكیك لە پایە بنەرەتیەکانی دییموکراسییە. بەشداری ئەوان و ملدانیان بە هەڵبژاردنەکان، رێگاو هەنگاوێکی چەواشەکارانەیە بۆ جێ پێ قایم کردن و دزیەکی سیاسی کە دەیانەوێت لێیەوە شۆرش بدزن و شۆرشگێران بکەنە عەبدی خوداو جەماوەری نارازیش شوکرانە بژێر بکەن…
ئایدیا: له‌میسر به‌تایبه‌تى ململانیَیه‌كى توند له‌نیَوان ئیخوانه‌كان و سه‌له‌فیه‌كان هه‌یه، ئه‌م ململانیَیانه تاچه‌ند كاریگه‌ریان له‌سه‌ر بارودۆخى میسر ده‌بیَت و گرفتى سه‌ره‌كى ئه‌م دووهیَزه كۆنزه‌ر ڤاتیڤه له‌سه‌ر چییه، كه له‌سه‌ر ماف و ئازادى خه‌ڵك كۆك نین؟
عەبدوڵا مەحمود: ململانێی نێوان ئیخوانەکان و سەلەفیەکان، کە لەواقیعدا هەردوولایان سەر بە بزوتنەوەیەکی سەلەفین، دەکرێ بڵێین دوباڵی سەلەفین، بالێکیان خۆی بە میانەڕەو مەرن و نیشان دەدات و ئەوی تریان توند و هیچ نایەتە خوارەوە لە شەریعەت” قوعان و حەدیس” وەکو بنەمایەکی دەستلینەدراو مانفیستیەتی… ململانێی نێوان ئەم دوباڵە تەنها لەسەر جۆری مامەڵەیە لەگەڵ روداوەکان و دیاردەکان و چۆنیەتی روبەرووبونەوەکان، لە ناوەرۆکدا یەک پرۆژەی ئیسلامی و کۆنەسەفاتیفن و خاوەنی یەک ئیستراتیجی هاوبەشن. وە ململانێکەیان نەک هیچ پەیوەندیەکی بە ماف و ئازادیەکانی خەڵکیەوە نییە، بەڵکە خودی ماف و ئازدیەکانی خەڵک لەو ململانێیەدا، دیسان دۆسیە قوربانیەکانن. ململانێی واقعی و سەرەکی لە نێوان ئەو دوباڵەدا نییە، کە سەرچاوەیان یەکە، بەڵکە ململانێی واقعی لە نێوان شۆرش و دژی شۆرشدایە، لە نێوان بزوتنەوەیەکی مۆدێرنی سەردەمی و نارەزایەتی جەماوەری لەراستای دەسگیر بوونیان لە “نان، ئازادی و شکۆی سیاسی و بەهرەمەند بوونیان لە بریارو دەسەڵاتی سیاسیدا، لەگەڵ رەوتگەلی ئیسلامی و ناسیونالیستە دەست تاقیکراوەکانی جۆری مبارەکی پێشوو، و قوتبی پشتیوانیان لەوانەش ئەمریکاو غەرب…کە بەهەموو شیوەیەک دەیانەوێت شۆڕش لە نیوە رێگادا، راگرن و دەستکەوتەکانی وەربگرنەوەو خەڵکی نارازی، رەوانەی ماڵەوە بکەنەوە، تا لە رێگایەوە بزوتنەوەی نارەزایەتی و تورەی دنیا لە وڵاتەکانی تری دنیادا چاوترسێن بکەن و لەدەستبرن بۆ شۆرش، دوریان بخەنەوە.
ئایدیا: بنیامین بن الیعازر ده‌ڵیَ “وه‌زیرى پیَشووى ئیسرائیل پیَویسته گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئیسلامیه‌كاندا بكه‌ین، به‌لاَم به‌ر له‌مه‌ش ده‌بیَت خۆمان بۆ شه‌رِ ئاماده بكه‌ین، چونكه مورسى هه‌ر له ئیَستاوه له‌گه‌ڵ ئیَران نزیكبوه‌ته‌وه‌و داواى گه‌رِانه‌وه‌ى هاوسه‌نگى ده‌كات بۆ سیاسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى میسر؟
عەبدوڵا مەحمود: چ هەرەشەی شەر و چ سازشی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ئیسلامیەکانی میسر، جیگایەکی بەرجەستەی لە دۆخی ئیستادا نییە. ئیستا ئامانجی سەرەکی دەوڵەتی ئیسرائیل بەر لەهەموو شتیك کۆتایی هێنانە بەشۆرش و بزوتنەوەی شۆرشگێرانە، کە تائێستا ئامادەیی هەیەو بەردەوامە….دەوڵەتی ئیسرائیل دەیەوێت پەیوەندیەکانی خۆی، رێکەوتنامەکانی پێشووی لەگەڵ میسردا بەتایبەتیش رێکەوتنامەی کامدیفد، بەدەست لێنەدراوی بمێنێتەوە، وە دەزانێت ئەوەی کۆتایی بەو مێژووە لە رێکەوتن و سازش دەهێنێت، سەرکەوتنی شۆرشە، نەک سەرکەوتنی ئیسلامیەکان کە دژی شۆرشن. ئیسلامی سیاسی و نزیکایەتیان لە ئێران، وەکو گوشارێک واقعیەتێکە مایەی نیگەرانی ئیسرائیلە، بەڵام ئەمە هەرەشەیەکی لاوەکیە لە ئیسرائیل، نەک ترسناک و سەرەکی.
ئایدیا: بۆچونیَك هه‌یه كه پیَیوایه هیَزه ئیسلامگه‌راكانى كوردستان له وه‌رگرتنى ئایندا نه‌یانتوانیوه هیچ ئارا و جیهانبینیَكى نوآ و تازه بخه‌نه سه‌ردین؟
عەبدوڵا مەحمود: لە بنەرەتدا ئیسلامیەکانی کوردستان و هیچ شوێنێکی دنیاش بۆ ئەوە دروست نەبوون، تا دین ئابدەیت بکەن و شتی تازەو نوێی بخەنە سەر، ئیسلام قابیلی ئابدەیت و نوێکرنەوە نییە، پایە سەرەکیەکانی دینی ئیسلام لەسەر دەستلینەدران و دەستکاری نەکردنی، بینا کراوە. ” من لم یحکم بما انزل اللە فاولئک هم زالمین، کافرن و فاسقون…” هەرجۆرە دەستبردنێک و هەر هەنگاوێک کە پێچەوانەی ئەم حوکمە بیت، قابیلی قبوڵ نییە. لەوەش واوەتر لە کوردستاندا زوڵمی دینی بوونی نییە تا بانگەشەی رزگاری موسوڵمانان، لە زوڵمی دینی و مەزهەبی بکەن. خۆیان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە %٩٨ خەڵکی کوردستان موسوڵمانن!!، کەواتە هەر ئەو حوکم و بانگەشەی خۆیان ئەوان دەکات بە زیادەو زیان بۆسەر کۆمەڵگا. دین قابیلی دەستکاری کردن نییە، ئیسلامی سیاسی رەوتە سیاسیەکانی قابیلی مانۆر نواندن و بەدەستەوەگرتنی تاکتیک و شیوازی هەمەچەشنن لە پێناو دەست راگەیشتنیان بەدەسەڵات، بۆ پیادەکردنی حوکمی دین بەو جۆرەی کە هەیە.
ئایدیا: به سه‌ركه‌وتنى ئیخوانه‌كان یان ئیسلامییه‌كانى ولاَتانى عه‌ره‌بى ئه‌و مه‌ترسیانه چین له بوارى كۆمه‌لاَیه‌تى، سیاسى، ئابورى رووبه‌رِووى خه‌ڵك ده‌بنه‌وه ئه‌و هه‌ڵبژاردنانه‌ى ئیخوان تا چه‌ند ئه‌م هیَزه ئیسلامیانه دریَژ ده‌كه‌ن و ده‌توانن له حكومرِانى به‌رده‌وام بن.
عەبدوڵا مەحمود: من هاوڕانیم لەگەڵ ئەو بۆچونەی کە دەڵێت ئیسلامیەکان لە وڵاتانی عەرەبیدا سەرکەوتوون، چونکە ئەم پرۆسەی شۆرشە هێشتا بەردەوامەو دۆسیەی دەسەڵاتی سیاسی یەکلا نەبۆتەوە و کۆمەڵگا نەچۆتەوە سەر دۆخی ئاسایی خۆی. ئیسلامیەکان بە بەراورد بە پێگەی پێشویان، پیگەیان بەهیزتر بووە، بەڵام بۆ سەرکەوتنیان، هێشتا زووە ئەم حوکمە بدرێت. ئەوە میسر باشترین نمونەیە کە خەڵک هاتونەتە سەر جادە و ئەم جارە ساحەی تەحریر جمەی دێت لەدژی دەسەڵاتی مورسی و ئیخوانەکان… تونس بە هەمان شێوە مەیدانی جموجۆڵێکی نوێیە لەدژی دەسەڵاتی دانەسەپاو و جێگیر نەبووی ئیسلامیەکان و خەڵک رێگەی سەرکەوتنیان پێنادات… بەڵام بیگومان ئەگەر شانسی سەرکەوتنیان بۆ برەخسێت و دەسەڵاتیان دابسەپێنن، لە باری سیاسیەوە، هەموو دەنگ و رەنگێکی سیاسی نەیاری خۆیان کەنار دەخەن، بەزۆر لە پرۆسەی سیاسیدا دوریان دەخەنەوە و لە ژێر ناوی وەستانەوە بەرامبەر بە حوکمی ئیسلام و خودا، دەست بۆ کوشتار و تەسفیەی جەسەدیان دەبەن و ئازادی هەڵسورانی سیاسی رێکخراو ئەحزاب و کۆروکۆمەڵە سیاسی و تەنانەت جەماوەریەکان، بەزۆر یاساغ دەکەن. لە باری کۆمەڵایەتیەوە، کۆمەڵگا دەگێڕنە دواوە، ئەدەب و هونەر و فەرهەنگ، قەتیسی ناو دەقە ئیسلامیەکان دەکەن، ژنان حیجاب پۆش و بیماف و سەرکوت دەکەن و مناڵان دەکەنە کۆیلە و گوێرایەڵی گەورەکان، خەبەرێک بۆ ئازادی تاک ناهێڵنەوە، سەرجەم ئازادیەکانی تری وەکو ئازادی بیروباوەر و بەیان و چاپەمەنی و بڵاوکردنەوە، ئازادی کۆبونەوە و مانگرتن و خۆپیشاندان، ئازادی دەستبردن بۆ توێژینەوەی زانستی و رەخنە لە ئایدۆلۆژیان دینی و کەسایەتی و رەمزەکانی تابۆ، دەکەن. لە باری ئابوریەوە دروشمی لان شکرتم لازدنکم، دەکەنە بنەما و داوا لەخەڵکی دەکەن شوکرانە بژێر بن و دەست بۆ هیچ جموجۆڵ و خەباتیک نەبەن. ژیانی خۆش و تەسەلیان لە رێگای تەسلیم بوون بە دنیای ئێستا، لە دنیاکەی تر فەراهەم دەبیت و بۆ ئەمەش بە ئاگرو دوپشکی جەهەنەمی دنیای سبەینی دەیانترسێنن تا مل بە زوڵم و زۆر و نەداری دنیای واقعی ئیستا بدەن، خۆ ئەگەر خەڵک هەر ملی نەدا ناوەستن بۆ سزادانی سبەێنی و خۆیان هەر لەم دنیایەدا سزایان دەدەن…نمونەی ئەم دەسەڵاتەش زۆرن. دەسەڵاتی تالیبان لە ئەفغانستان، سعودیە و ئێران، وەک تاقیکرنەوەی تازە. مێژووی چەندین سەدەی دەسەڵاتی عوسمانیەکان و دەسەڵاتی سەردەمی خەلافەتیش وەکو مێژوو. هەموویان تاقیکردنەوەی دەسەڵاتی ئیسلامیەکانن… بۆیە ئیسلام و دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی، رەشترین و توندوتیژترین و جۆری دەسەڵات و قەوارەی گەورەترین بیمافی سیاسی و کۆمەلایەتی و ئابورییە…
ئایدیا: ده‌كریَت ئه‌و بۆچوونه تاچه‌ند واقیعى بیَت كه ده‌ڵیَت، ئیخوانه‌كانى میسر و تونس ده‌یانه‌ویَت ئه‌ردۆگان بن نه‌ك بن لادن و مه‌لا عومه‌ر، ئایا ئه‌مانه هه‌موویان دواجار مه‌ترسى نین له‌سه‌ر دیموكراسى و ئازادیه‌كانى خه‌ڵك؟
عەبدوڵا مەحمود: جیاوازیی لە نێوان ئیخوانەکانی میسرو تونس و دەسەڵاتی بنلادنی و مەلاعومەر…نییە، جیاوازی لە کۆمەڵگاکاندا هەیە، ئەوەی سەرچاوەی نیشاندانی جیاوازیی نێوان ئیسلامیەکانە لەگەڵ یەکتری، واقعیەتی سیاسی کۆمەڵگاو سیستەمی سیاسی ئەو وڵاتانەیە نەک جیاوازی لە نێوان ئیسلامیەکاندا، بۆ ئەلگۆی تورکی و ئەفغانستانی و سعودی، یان توندرەویی و میانەرەوی…
حزبی دادو گەشەپیدانی تورکیا هیچ جیاوزایەکی سەرەکی نییە لەگەڵ تالیبان و ئیسلامیەلانی تر، ئەوەی هەیە ریشەی لە واقعیەتێکی تردایە…دەوڵەتی تورکیا بە پێی دەستور وڵاتیكی عەلمانییە، لەسەرەتای ٢٠ کانەوە، دین و دەوڵەت لە یەکتری جیاکراونەتەوە و ئەمەش نەک تەنها لە دەستورو یاساکاندا، بەڵکە بۆتە بەشێک لە کەلتوری باوی کۆمەڵگا، هەروەها دەسەڵاتی واقعی کە دەستوری راگرتووە، دەوڵەتی هێشتۆتەوە، حزبی دادو گەشەپێدان یان هیچ حزبێکی تر نییە، بەڵکە دەسەڵاتی سوپایە، کە دوا بڕیارو دوا قسەدەکات. حزبی دادو گەشەپێدان و هەر رەوتێکی تری ئیسلامی لە تورکیادا، ناتوانێ بەئاسانی ئەم تایبەتمەندیانەی دەوڵەتی تورکیا بەهەند نەگرێت. هەر حزبێکی سیاسی هەرەشە بکاتە سەریان، کۆمەڵگا رای دەماڵیت، بۆیە ئەردۆگان و حزبەکەیەتی مل کەچی واقعیەتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و کەلتوری تورکیا بوون، نەک ئەردۆگانیزم ئەلگۆیەکی تری لەدەسەڵاتدارێتی ئیسلامی نێشاندابێت…. ئەگەر مەلاعومەرەکان و بنلادنیەکانیش، لەتورکیا بن، ناچارن بۆ مانەوەیان و دەستگیر بوونیان لەدەسەڵات، سازش لەگەڵ واقعیەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی باوی تورکیا بکەن. هینانەوەی ئەم نمونەیە وەڵامیکی ئیجابی بە ئیسلامی سیاسی تاقیکردنەوەی ئیسلامیەکان، ناداتەوە. ئەگەر حزبی داد و گەشەپیدان باسی دەستبردن بۆ پایە بنەرەتیەکانی عەلمانی بوونی دەستور بکات، لە ماوەی کەمتر لە ٢٤ سەعاتدا، ئاسەوارێک لە دەسەڵاتی ئێستاو پێگەیان نامێنێت. بۆیە ئەردۆگانیزم و تاقیکردنەوەی تورکیا بەهێزی پایەی عەلمانیەت نیشان دەدەت، نەک سەرکەوتنی ئەلگۆی ئەردۆگانیزم…ئەردۆگانیزم تاقیکردنەوەیەکی شکست خواردووی ئیسلامی سیاسی و تەسلیم بونیەتی بە واقیعیەتێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی و دەستوری و تەنانەت دەسەڵاتی بەهیزی سەربازی لە تورکیادا، نەک سەرکەوتنی… ئۆردیگانیزم واوەتر لەوە هەموو هەوڵیک دەدات و پەنا بۆ هەموو ریگایەک دەبات، تا لە یەکێتی ئەوروپادا وەربگیرێت، واتە نەک تەسلیمی واقیعیەتی سیاسی تورکیا بووە، ئامادەیە سەری تەسلیم بۆ ئەوروپای یەکگرتوش دابنەوێنێ، تا پیگەی خۆی دەسەڵاتدارێتیەکەی بپاریزێت… وە لە بارێکی تریشەوە مامەڵەی دڕندانەی دەوڵەتی عەلمانی بەڵام قەومی تورکیا لەبەرامبەر بە خەڵکی کوردستان پرسە سیاسیەکەی دیسان، شانسێک ناداتە هیچ حزب و رەوتێکی ئیسلامی تا شانازی بە ئەلگۆی دەسەڵاتی ئەردوگانیزمەوە بکات…زیندانەکانی تورکیا و سیخناخ بوونی بە زیندانیانی سیاسی، یەکێک لە رووە شەرماوەرەکانی دەسەڵاتی ئەردۆگانیزمە…
ئەردۆگانیزم و حزبی دادو گەشەپێدان وەک و تموح و بەرنامە، هەڵگری بەرنامەو پەیامێکە، کە تەواو پێچەوانەی مامەڵە و تەسلیم بوونیەتی بە سوپا و واقعیەتی سیاسی و دەستوری و کۆمەڵایەتی تورکیا، هەر ئەمەش تائێستا توانیویەتی بیهێڵێتەوە. بە واتایەکی سادە ئەوە ئەردۆگانیزم و حزبی داد و گەشەپێدان و ئیسلامی سیاسییە، کە بۆتە دەستەمۆی واقعیەتێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی، دەستوری، ناوچەیی، نەک سەرکەوتنی لە پیادەکردی ئیسلام و یاساو ریساکانی ئیسلامدا، تا ئیسلامیەکانی کوردستان بیکەنە مایەی ستایش و پیا هەڵدان… وە پرسیار ئەوەیە ئەگەر ئیسلامیەکان ئەم دۆخەی تورکیا، بە تاقیکرنەوەو سەرکەوتنی ئیسلامی سیاسی دەزانن، بۆ ئەوانێش مل نادەن بە جیاکرنەوەی دین لە سیاسەت و دەوڵەت و یاسا و پەروەدە، بۆ مل نادەن بۆ بەرەسمی ناسینی مافە فەردی و مەدەنیەکان و ئازادییەکان؟
هیچ گومان لەوەدانییە، ئەگەر حزبی داد و گەشەپێدان ئەردۆگان بتوانن، تموح و بەرنامەو پەیامی خۆیان” شەریعەت” حوکمی قورعان و حەدیس…زاڵ بکەن بەسەر کۆمەڵگادا، هەمان تاقیکردنەوەی تالیبانەکان و بنلادن، دەکەنە دیاری بۆ کۆمەڵگای تورکیا و ئاسەوارێک لە ژیان دۆستی و مۆدیرنیزم و ماف و ئازادییە فەردی و مەدەنیەکان و ئازادیەکانی تر …لەو کۆمەڵگایەدا نا‌هێڵن. ئەوەی تا ئیستا ئەمەیان بۆ نەکراوە، کۆمەڵگا رێگەی نەداوە، نەک ئەوەی کە خۆیان نایانەوێت و هەڵگری ئەلگۆیەکی تایبەتن لە ئیسلامی سیاسی. تورکیا مەیدان و ژینگەی پاشەکشەی ئیسلامی سیاسیە لەبەرامبەر عەلمانیەتدا، نەک پێشرەوی و سەرکەوتنی ئەلگۆی ئیسلامی سیاسی و ئەردۆگانیزم.
ئایدیا: نه‌بوونى رۆڵى هیَزه چه‌پ و لیبراڵ و عیلمانیه‌كان له میسر و په‌راویَزكه‌وتنیان فاكته‌ره‌كانى چین، ئایا قسه‌كه ئه‌وه‌یه كه فه‌نده‌فیَنتالیزم، جیَگه و پیَگه‌ى بۆ نه‌هیَشتونه‌ته‌وه یان خۆیان كاریگه‌ریان نه‌ماوه له‌كۆمه‌ڵگاى میسردا؟
عەبدوڵا مەحمود: ناتوانیین بڵێین کە هێزە چەپ و عەلمانیەکان لە میسر پەراوێز کەوتوون، ئامادەیی و دەوریان، لە زنجیرە خۆپیشاندان و مانگرتنە کرێکاریەکان، تا دەگات بە دەوری بەرجەستەیان لە شۆرشی میسردا، بەرجەستەیە، بەڵام ئەوە کە دەوریان جێگای رەزامەندی نییە، ئەمە راستیەکەو لاوازیەکی سەرەکی شۆرشی میسریشە…
گوشارەکانی دەسەڵاتەکانی پێشوو لە سەدەمی ئەنوەر ساداتەوە تا حوسنی مبارەک، و سەرکوتکردنیان و رێگەگرتن لە هەلسورانیان…دەورێکی زۆری بووە لە پاشەکشەکردن بە هێزە چەپ و عەلمانیەکان و لاواز بوونی پێگەیان، بەڵام بەو حاڵەشەوە توانیان لەسەرەتای شۆرشی میسرەوە بێنەوە سەر ساحەی سیاسی و تەنانەت ئەوە حاشا هەلنەگرە، کە ئەوەی وایکرد دواجار حوسنی مبارک تەسلیمی ئیرادەی کۆمەڵگای میسر بێت و دەسەڵات جیبهێڵی، مانگرتنە کریكاریەکان و دەوری چەپ، رۆڵێکی زۆر یەکلاکەرەوەی گێرا… لە بنەرەتەوە شۆرشی میسر لە ناو دڵی نارەزایەتی و نەفرەتی چینی کرێکار و نەدارانی کۆمەڵگادا، قەوارەی گرت، هەر هیزی ئەوانیش گورزی بەرجەستەو مەگ چینی دەسەڵاتی حوسنی مبارک بوو…
شۆرش لە میسر و وڵاتانی تر بەر لەهەموو شتێک بێداربوونەوەی سیاسی کۆمەڵایەتی، چین و توێژە بەرهەم هێن و نەدارەکان بوو، بەدوور لەو چوارچیوەیەی کە پێشتر لە ململانێی نیوان ئیسلامی سیاسی و ئەمریکاو غەربدا روویان دەدا. پێگەی چەپ و عەلمانیەکان لەو دۆخانەدا دەردەکەوێت…هەر جم و جۆڵ و روداوێک بەرژوەندی خەڵکی تیا بێت، بەهەمان ئەندازە لە بەرژەوەندی چەپ و عەلمانیەتە. بە پێچەوانەشەوە لە هەر گۆشەیەکی ئەم دنیایە رۆژرەشی، بەدبەختی، دواکەوتوویی، روداوی دژی ئینسانی…باڵ بەسەر کۆمەڵگادا بکێشن، ئیسلامی سیاسی بەهرەبەراری لیدەکات و دەتوانێت بیکاتە ژینگەی مانەوەو دوبارە بەرهەم هێنانەوەی خۆی. نابێ گومانمان لەوە هەبێت ئەو %٥٢ میسر کە بایکۆتی هەڵبژاردنیان کرد، ئەو جەماوەرە چەپ و عەلمانیەن، کە وتیان” نا” بۆ مورسی و ئیخوانەکان و ” نا” بۆ شەفیق و ئەلگو و سەرانی لەدەسەڵاتخواری پێشوو، بەڵام لاوازی سەرەکی ناڕیكخراو بوونە، بە تایبەتیش نەبوونی حزبێکی مارکسیستی و کۆمۆنیستی رۆشن و رادیکاڵ و کۆمەڵایەتیە کە بتوانێت ئاڵای رزگاری چینی کرێکارو بێبەشانی کۆمەڵگا بەرز بکاتەوەو ئەلگۆی دەسەڵاتدارێتی جەماوەری لە خوارەوە بۆ سەرەوە، پیادە بکات و سیستەمێکی نوێی سیاسی و ئەلگۆیەکی تری دەسەڵاتدارێتی بکاتە واقعیەتێکی بەرجەستە، کە بەکردەوە نیشانی بداتەوە سیستەمی دیموکراسی پەرلەمانی …ناتوانێ وەڵامدەرەوەی کیشەو گرفتە سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتیەکانی کۆمەڵگا بێت.
خرۆشان و جموجۆڵی سیاسی و کردەی شۆرشگێرانەی جەماوەری وەکو درێژکراوەی شۆرش، بەردەوامەو ئەمجارە رووی لە مورسی و دەسەڵاتی ئیخوانەکانە، ئەم بزوتنەوەیە بەهەر ئەندازە خۆی رێکخراو یەکگرتوو بکات و ئەلتەرناتیفی سیاسی رۆشنی خۆ بخاتە روو وە هاوکات بە ئەندازەی توانایی خۆی نمونەی دەسەڵاتدارێتی جەماوەری لەو جێگایانە دابمەزرێنی کە ئیرادەی راستەوخۆی جەماوەری لە دەسەڵاتدا، نیشان بدات، بەهەمان ئەندازە پاشەکشە بەدەسەڵاتی لەرزۆک و نەفرەتلێکراوی ئیسلامی سیاسی دەکات. میسر کۆمەڵگایەکی کراوەی مۆدێرنە، هەر ئەم واقعیەتەش بواری زۆرتر دەدەت بە بزوتنەوەی چەپ و رادیکاڵ و عەلمانیەکان، تا کۆمەڵگا بەدەستەوە بگرن و لە فایرۆسی دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی، بەدووری بگرن. خاڵی لاوازی ئیسلامی سیاسیش لە میسردا، کراوەیی کۆمەڵگا و مۆدێرن بوونی خەڵکەکەیەتی، کە سەختە دەسەڵاتی ئیخوانەکان و ئیسلامی سیاسی بەسەریاندا، دابسەپێنرێت.
ئایدیا: له‌تونس و میسر… ئیخوانه‌كان زۆرینه‌ى كورسیه‌كانى په‌رله‌مانیان به‌ده‌ستهیَنا، ته‌نانه‌ت كاریگه‌رى له‌سه‌ر هیَزیَكى وه‌كو یه‌كگرتووى ئیسلامیش له‌كوردستان دانا و توشى نه‌شئه‌یه‌كى زۆرى كردن، په‌یوه‌ندى یه‌كگرتوو و ئیخوانه‌كان له چ ئاستیَكدایه و چه‌ند مه‌ترسین له‌سه‌ر هه‌ریَمى كوردستان؟
عەبدوڵا مەحمود: هەر وەکو پێشتر ئاماژەم پێدا، روداوەکانی میسرو تونس راگوزەرن و شۆرش هێشتا بەردەوامی هەیەو سەرکەوتنی ئیسلامیەکان لەهەڵبژاردنەکاندا!! کاتی و راگوزەرە و لەدڵی شەپۆلەکانی بەردەوامی شۆرشدا، شۆرش خەریکە خۆی نوێ دەکاتەوە و نەبەردەکانی ئایندەی نیشان دەدات، بەڵام ئەمە راستیەکە کە ئەم سەرکەوتنەی ئیسلامیەکان، نەک هەر کاریگەری لەسەر ئیسلامیەکانی بەشیکی زۆری دنیاو کوردستان دانا، بەڵکە ئیسلامیەکانی کوردستان مەستی سەرکەوتنی کاتی ئیسلامیەکانی بوون و شۆڕشەکانیان بە شۆرشی ئیسلامی!! و بەهاری ئیسلامی!! ناوزەد کرد و لایان وابوو ئەمە خێرو بەرەکەتێکە کە ئەوان دەتوانن لە بەرەکەی بەهرەمەند ببن و شۆرشی ئیسلامی لە ئاییندەیەکی دیاریکراوی نزیکدا، بکەنە ئەمری واقعی کوردستان. لە خۆپیشاندان و کۆبونەوە جەماوەریەکانی شوباتی ٢٠١١ کوردستاندا، هەموو هەوڵێکیان خستە گەر تا سونەت و تەقلیدەکانی ئیسلامیەکان و نوێژە سیاسیەکانیان، دوبارە بکەنەوەونمایشی خۆیان بکەن…ئەمەش بەر لەوەی روداوێكی سادە بیت، پەیوەندی راستەوخۆی هەبوو بەو پەیوەندیانەی کە یەکگرتو ئیخوانەکان لەگەڵ یەکتریان هەیە و تەنانەت خودی یەکگرتوو لە دامێنی ئیخوانەکاندا، کەوتۆتە خوارەوە و بێگومان پەیوەندیەکەشیان لەگەڵ یەکتری” باڵەکانی ئیخوانەکان” پەیوەندیەکی ستراتیجی و نزیکایەتیشیان لەگەڵ یەکتری هاوپەیمانیەتییە، نەک پەیوەندیەکی سادەی نێوان ئەحزاب.
تا ئەو جێگایەی بە مەترسی ئیسلامیەکان دەگەرێتەوە، من لام وایە ئەگەر تەنانەت زۆر کەمیش بن، هەر زیانیان هەیە و بە قەبارەی خۆیان زیان بە کۆمەڵگا دەگەیەنن. یەکگرتوو ئەو کاتەی تازە لە کوردستان دەستیان پیکرد، لە ژێر ناوی (ئیغاسەی ئیسلامی) خزمەتگوزاری و کردنەوەی مزگەوت و قوتابخانەو یارمەتیدانی هەژاراندا بە تایبەت کاتی ئابڵۆقەی ئابوری سەر خەڵکی عێراق و کوردستان، حجابی ئیسلامیان هاوردەی کوردستان کرد، مزگەوتەکان و قوتابخانەو دەیان ماڵیان کردە، شوێنی پەروەردەی ئیسلامی و پیگەیاندنی کادری سیاسی…کاتیکیش پێیەکیان داکوتا خۆیان وەکو حزبی سیاسی راگەیاندو ماسکی خزمەتگوزاریەکان، گۆرا بە دەموچاویکی سیاسی و رێکخراوەیی حزبی. وە زۆر کارنامەی تر کە لق و پۆپەکانی تری ئیسلامی کردیان، لەوانە فتوابەخشینەوە، دەست بۆ تیرۆری ئازادیخوازن و نوسەران و کۆمۆنیست و چەپەکان، هەلخراندنی مەلاکانی سەربەخۆیان بۆ بەخشینەوەی فتواو توندو تیژی، تا دەگات بە پژاندنی تیزاب بە و ژنانەی جل و بەرگی بەدەر لەویستی ئەوانیان پۆشیوە، تا سوتاندنی کتیبخانە، تەقاندنەوەی ساڵۆنەکانی ژنان و دوکانەکانی مەی فرۆشی، تەنانەت تەوریان کیشا بەجەستەی ئەو دارانەی سەیرانگاکان کە خەڵک بۆ پشودان و ژوان، کەڵکیان لیوەردەگرت، تا دەگات بە داهێنانی سەربرێنی دیلی جەنگی کە( خێڵی حەمە) نمونەیەکی بوو.
ئیستاش ئەمان، لە ئاستێکی فراونتردا هەرەشەی واقعین لەسەر کۆمەڵگاو ئەگەر توانایی و پیگەی سیاسیان، بەهیزتر بێت یان سوچێکی دەسەڵاتیان بەدەستەوە بیت، ئەوا گوشارەکانیان بە دژی ژنان و مناڵان، بۆسەر ئازادی و مافە مەدەنی فەردی و ئینسانیەکان و ئازادیەکان، بەرجەستەتر دەبیت و شوڵی لێهەڵدەکێشن، بەڵام من وەکو بۆچونی خۆم بە دوری دەزانم بتوانن لە کوردستاندا، شانسی گرتنەدەستی دەسەڵاتیان هەبێت، چونکە کۆمەڵگای کوردستان کۆمەڵگایەکی مۆدێرنە و هاوکات هیچ زەمینەیەکی بابەتی بۆ بوونی حزبی ئیسلامی لە کوردستاندا نابینم، وەک زوڵمی دینی، هەڵاورادنی مەزهەبی… و ئەو حزبە ئیسلامیانە زۆرتر ئیستراد کراون و بە کۆمەکی وڵاتانی ناوچەکەو هاوکاری و پشتیوانی بێدرێغی پارتی و یەکێتی و ئیستاش بە هاوپەیمانیەتی بزوتنەوەی گۆڕان، توانیویانە ئەو زیدەرۆیانە بکەن و مەترەح ببن…
ئایدیا: ئیسلامیه‌كانى كوردستان و به‌تایبه‌تى یه‌كگرتووى ئیسلامى ده‌یانه‌ویَت سه‌ركردایه‌تى گۆرانكارى بكه‌ن له‌كوردستان و كۆپى ئیخوانه‌كان بن، پیَتوایه بۆیان ده‌كریَت، یان كۆمه‌ڵگه‌ى كوردستان زۆر جیاوازتره له میسر و تونس و دیموكراسى وجودى هه‌یه لیَره؟
عەبدوڵا مەحمود: من لام وایە نەیەکگرتووی ئیسلامی و نە لایەنەکانی تر…ناتوانن سەرکردایەتی هیچ گۆرانکارییەک ئیجابی بە قازانجی خەڵکی کوردستان و ئایندە سیاسیەکەی بکەن، بە پێچەوانەوە بە کۆسپێکی گەورەی بەردەم هەر گۆڕانکاریەکیان دەزانم کە لە بەرژوەندی ئازادی و خۆشگوزەرانی و ئایندەی دلخوازی خەلکی کوردستان بێت. وەکو پێشتروتم یەکەم کۆمەڵگای کوردستان کۆمەڵگایەکی مۆدێرنەو زۆرتر کاریگەری مۆدیرنەو پێشرەویەکانی دنیاو کراوەیی کاری لێدەکات. دووەم، شێوە ژیانی خەڵک و تەنانەت داب و نەریتی رۆژانەو هەڵسوکەوتی کۆمەڵایەتی نیوان خەڵکی کوردستان کەمترین تەبایی لەگەڵ شەریعەت” قورعان و حەدیس” دا، نییە، تەنانەت ئەو خەلکە کە خۆیان بە موسوڵمان دەزانن و خەریکی نویژ و رۆژوو زەکات و سەرفترە دان…تاد، خۆشیان لە ئیسلامی سیاسی نایەت و شیوە ژیانیکی دنیایان هەڵبژاردووە، تەماشای سەیران و گەشت و گوزار و سەفەر، جل پۆشین و بەشداری لە بۆنە کۆمەڵایەتیەکان، گوێگرتنیان لە مۆسیقا و گۆرانی، دیزاینی ماڵ و هەڵسوکەوتی ڕۆژانە…تاد، هیچی تەبایەکی لەگەڵ سونەت و تەقالیدی ئیسلام و ئیسلامی سیاسی نییە. سێیەم، خەلکی کوردستان لەململانێیەکی دینیدا نیین، هەڵاوردنی دینی، زوڵمی دینی، یان بەرامبەرکێی مەزهەبی بوونی نییە، ئەگەر زوڵم و زۆریەکی دینی هەبێت یان رویدا بێت ئەوە دینی ئیسلام بووە کردویەتە سەر مەسیحیەکان، یان یەزیدی و …تاد. بۆیە ئەمان لە باری سیاسیشەوە زائیدەی میژووین و بەرهەمی پێداویستیەکی سیاسی نین. چوارەم، ئیمە لە کۆمەڵگایەکدا ژیان دەکەین کە سنورێکی درێژی لە گەڵ ئێراندا هەیە، کە تەجروبەی دەسەڵاتێکی مەزهەبی رەشە، بەسەر کۆمەڵگای ئێرانداو ئیمە لە نزیکەوە کارنامەکەی دەزانین و خەڵکی دەیبینێت، ئەزمونی تاڵیبان و سعودیەو…ئەزمونێک نین لە چاوی کۆمەڵگای کوردستان شاراوەبن… بۆیە من لام وایە ئەگەر حزبە دەسەڵات بەدەستەکانی کوردستان، دەست لە هاوکاری و بەتایبەتیش هاوکاری مادی و پێشوازی و فەرشی سور بۆ داخستنیان بهێنن و کۆمەکی وڵاتانی ناوچەکەیان لێببرن، بەزووی بەرەو نەمان دەچن و وەک چەند گروپێکی لاوەکی دەمێنەوە. هەتا ئیسلامیەکانی کوردستان لەگەل سەرەکیترین پرسی کۆمەڵگا، کە پرسی کوردە، هیچ نزیکایەتیەکیان نییە و یەکریزی موسوڵمانان بۆیە گرنگترە لە چارەسەری ئەو پرسە… بۆیە ئەمانە بەهیچ جۆرێک ناتوانن ببنە رابەری هیچ ئاڵوگۆرێکی بەرجەستەی سیاسی، چونکە کەیسیکی بەرجەستە نییە ئەوان خۆیان بەخاوەنی بکەن و ببنە ئاڵاهەڵگری….
ئایدیا: تۆ پیَتوایه نابىَ ده‌رفه‌ته‌كان له‌به‌رده‌م ئیخوان و ئیسلامیه‌كان جیَبهیَڵدریَت بۆیان. له‌م باره‌یه‌وه جه‌لال عه‌زه‌میش هه‌مان بۆچوونى هه‌یه و پیَیوایه له‌م حاڵه‌ته‌دا تراژیدیا ده‌خوڵقیَت؟ ئه‌لته‌رناتیڤى له‌ده‌ست ده‌رهیَنانى ده‌رفه‌ته‌كان له ئه‌وان چییه؟
عەبدوڵا مەحمود: وەکو وتم ئیسلامیەکان لە کوردستان شانسیان کەمەو دەرفەتیان تەسک. بەڵام نابێت زیانباربوونیان ئەگەر کەمیش بێت، بە هەند نەگرین. ئەمان راستە سەختە دەسەلات بگرن، بەڵام توانای مانۆر، بڵاوکردنەوەی ترس، دەستبردن بۆ کردەی توندوتیژی، کار راسپاردن بە وەکالەت بۆ ولاتانی ناوچەکە، کەڵک وەرگرن لە دۆخی نەداری خەلکی هەژار، گوشار هێنان بۆ دەسەلات تا یاساو رێسای دواکەوتوانە بەرگری لێبکەن، ئازادیەکان بەرتەسک تر بکەنەوە، مافەکانی ئینسان و مافی فەرد بخەنە بەردەم ترس و هەڕەشە، ئازادیییەکان سنوردارتر بکەن…ئەمانە دەتوانن دەست بۆ ببەن وە دەستیشیان بۆ بردوە، بۆئەوەی ریگەی ئەوانەیان پێنەدرێت و ئەو دەرفەتانەیان لێ بسەنرێتەوە، جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت، یاساو پەروەردەیە. دامەزراندنی دەسەڵاتێکی عەلمانییە، ئازادی فەردی و بەرەسمی کردنی مافی هاوڵاتی بوونە، فەراهەمکردنی ئازادییە سیاسی و بیروباوەرە …ئەمانە ئەو رێکارو دەرفەتانەن، کە دەرفەت لە بەردەم ئیسلامی سیاسیدا، دەبەستێت… ئیسلامی سیاسی لە کۆمەڵگای مۆدێرن وئازادو کراوەو ژێر سایەی دەسەڵاتی عەلمانیدا، هیچ شانسێکی نییە. چونکە ژینگەی پێگرتن و گەورەبوونی ئیسلامی سیاسی، دیکتاتۆریەت، دواکەوتوویی، دەسەڵاتی تێکەڵاو بە دینە.
ئایدیا: بۆچونیَك هه‌یه كه پیَیوایه سه‌رجه‌م هیَزه ئیسلامیه‌كان كۆنزه‌رڤاتیڤن؟ ئه‌مه ریَك بۆ ئیخوانه‌كان و ئیسلامیه‌كانى وڵاتانى به‌هارى عه‌ره‌بیش هه‌مان شته؟
عەبدوڵا مەحمود: بێگومان هەموو هێزە ئیسلامیەکان کۆنزەرڤاتین وتا سەرمۆخ دژی ئازدی و پێشکەوتن و دنیای شارستانین. داتاشین و پی بەخشینی واژەی” توندرەو میانەرەو هێور” بەهەر باڵ و لق و حزب و رێکخراوەو کۆمەڵەیەکی ئیسلامی یان پێشکەوتنخواز بوونی بەشێک وباڵ و لقێکیان لە یەکێکی ترهەڵەیەکی گەورەیە کە بەشیک لە نوسەران و روناکیران گیرۆدەی بوون. دیارە ئەوە قبوڵ دەکەم کە هەندیکیان بانگەشەی ئەوە دەکەن و خۆیان وانیشان دەدەن و تەنانەت بەکردەوەش دەیانەوێ ئەم جیاوازییە نیشان بدەن و نیشانیشیان داوە، بەڵام ئەمە پەیوەندی بە هاوسەنگی هێزو توانایانەوە، هەیە…وە ئەمە رێگایەکە تا لێیەوە کۆمەڵگا فریوو بدەن و بتوانن هێز پەیدا بکەن و پیگەیان بەهیز بکەن. پاشان هەمان ئەو کارانەو ئەو پەیامانە دەکەنە شیوە ژیانی ئینسان کە تالیبانەکان، لە ئەفغانستان کردیان وە ئیستا لەسعودیە یان ئێران پیادەدەکرێت، بۆیە لە بنەرەتدا هیچ جیاوازیەکیان نییە. ئەمە بۆ ئیخوانەکانی میسرو هەموو وڵاتانی تری دنیاش وایە. ناکرێ کەسێک چاوەروانی ئەوە بێت ئیخوانەکان رۆژێک لە رۆژان بڵێن، یەکسانی ژن و پیاو، جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت، یان مافی تاک و ئازادیەکان… بەرەسمی بناسن، مەگەر واز لە بەرنامەی خۆیان بهێنن و کۆمەڵگا هیندە پاشەکشەیان پیبکات، کە زاتی خۆدان لە ئیرادەی خەڵکیان نەبێت.
ئایدیا: سه‌ره‌راى ململانیَى ئیخوانه‌كان و سه‌له‌فیه‌كان، هه‌ست به مه‌ترسى ململانیَى فراوانتر و ناوچه‌یى تر ده‌كریَت، له‌نیَوان سوننه و شیعه له‌ناوچه‌كه‌دا، ئه‌م ململانیَیه به قازانجى كام به‌ره ده‌چیَته پیَش، ده‌كریَت بڵیَین ململانیَى ئیرانى شیعى و سعودى وه‌هابى سوننى و توركیایه؟
عەبدوڵا مەحمود: ململانێی ناوچەیی و زلهێزەکانی دنیا، تایبەتمەندیەکی مێژووی کۆمەڵگای سەرمایەدارییە. کە پایەکەی باڵادەستی سیاسی و ئابوری و بەدەستەوەگرتنی هەژموونی باڵایە بەسەردنیادا…ئەم ململانێی و قوتبەندیە جیهانییە، لە ئاستی زونە گرنگەکانی دنیادا و لەئاستی ناوچەیشدا، کارایی هەیە. ململانێی ناوچەیی لە پەیوەند بە دۆخی سیاسی عێراقەوە، لە پەیوەند بە دۆخئ ئایندەی ڕژێمی سوریاوە…ئیستا راستیەکە کە ئەمە ریزبەستنی بزوتنەوە سیاسیەکان و حزبەکانیشی بەدوای خۆیدا هێناوە و قوتبی کردنەتەوە…بۆ نمونە قوتبی تورکی و بەشیک لەوڵاتانی عەرەبی و کە نوینەرایەتی ئەمریکاو غەرب دەکەن و ململانێ و تەنانەت جەنگی بەوەکالەتتان بۆ دەکەن لە ناوچەکەدا. لە بەرامبەردا قوتبی ئیران و ئیسلامی سیاسی و کە نوێنەرایەتی بۆ روسیاو چین…دەکەن. ئەم ململانێیە لەگەڵ ئەوەدا هەوڵدەدرێت روپۆشێ سونەو شیعە بەباڵای ببڕدرێت، بەڵام لە بنەرەتدا ململانێیەکی سیاسی و ئابوری و جەنگی بالادەستی و کوێخایەتی کردنی قوتبە جیهانیەکانە” ئەمریکاو غەرب لەگەڵ روسیاو چین” لەناوچەکەدا، کە بەدوور نازانرێت دابەش بوونی جغرافیش بەدوای خۆیدا بهێنێ. دەکرێ بڵێن ئیسلامی سیاسی” سونی و شیعی” دابەشی سەر یەکێک لەو قوتبە جیهانیانە بوون و لە ناوچەکەشدا، سەر بە نوێنەرانی ئەو قوتبانەن، کە تورکیا لەلایەک و ئێران لەلایەکی تریدا، دوولایەنی بەرجەستەنی.
ئایدیا: گه‌ر به‌ساده‌یى پرسیار بكه‌ین، پیَتوایه له‌نیَوان موباره‌ك و مورسى، ئیخوان و رژیَمى میسرى پیَشوو، خه‌ڵكى میسر له‌نیَوان خراپتر و خراپترین، پیَویستیان به شۆرِشیَكى تر هه‌یه بۆ گۆرِینى ده‌سه‌ڵاتى ئیسلامیه‌كان؟
عەبدوڵا مەحمود: تا ئێستا لە میسر شۆرش بەردەوامی هەیە، وە شۆرش بۆ هەمان ئامانجە وەدی نەهاتوەکانی نەوەستاوە، خواستی ( نان، ئازادی، شکو و بەشداری سیاسی)، ئەو خواستەیە نە ئیخوانەکان و نە دەست پەروەردەکانی رژێمی پێشوو نەک ناتوانن بەدی هێنەری بن، بەڵکە لەدژی ئەو خواستانەن. بەو مانایە ئەوەی ئیستا لە میسردا دەبینرێت جەنگێکە لە نێوان شۆرش و دژی شۆرشدا، شۆرش کە خوازیارانی نان و ئازادی و شکۆ شەقامی شارەکان و ساحەی تەحریرو زۆرێک لە ناوەندەکانی کارییان کردۆتە سەنگەری خەبات بۆ وەدیهێنانیان، لە بەرامبەریشدا ئیخوانەکان و نمونەکانی پێشووی رژێمی مبارەک، لە گەڵ ئەوەدا لەگەڵ یەکتریدا لە ململانێدان تا نوێنەرایەتی بۆژوازی میسر و بەرژەوەندیەکانی زلهیزەکانی دنیا، بکەن. هاوکات هەردوولاشیان بۆ کۆتایی هێنان بە شۆرش و پاشەکشەپیکرنی، بەردەوامن. شۆرشی میسر بۆ ئەوەی بە مەزڵی خۆی بگات و ئەو ئامانجانە بەدیبهێنیت کە بۆی هاتۆتە مەیدان، پیویستە پاشەکشە بەهەردوو ئەم دوو بەرە دژی ئازادی و ئینسانیە بکات، مەرجی سەکەوتنی شۆرشی میسر پاشەکشەکردنە بە ئیسلامی سیاسی و دورخستنەوەی کارایی و دەوری پاشماوەکانی بەعس و قەوم گەرایی عەرەبییە. کۆمەڵگای میسر پیویستی بە دەسەڵات و حکومەتێکە، کە زامنی ژیانێکی تەسەل و خۆشگوزەران، ئازادییە سیاسیەکان و مافە فەردی و مەدەنیەکان، وە دەسەڵاتی پشت بەستو و راستەوخۆ و ئازادانەی جەماوەری بۆ بەڕێوەبردن کۆمەڵگا، بکات…
abdulla.mahmud@gmail.com
www.abdullamahmud.com
