دیمانەی دەزگای هاوپشتی لەگەڵ عەبدوڵا مەحمود
عەبدوڵا مەحمود: ئەگەری شەڕی تایفی و قەومی بەدوور دەزانم، بەڵام بەردەوام بوونی کردەوەی تیرۆریستی و نەزعەی تۆڵە سەندنەوەی لێرەو لەوێ بە ئەندازەی ململانێی هێزو لایەنە سیاسییەکان بەردەوامی دەبێت
بڕیار وایە کە هێزە سەربازیەکانی ئەمریکا تا کۆتایی مانگی دوانزە لە عێراق بکشێتەوە. کاریگەریەکانی ئەم هەنگاوە بارودۆخی سیاسی لە عێراق و ناوچەکە ئەخاتە بەردەم چەند ئەگەرێک. کردنەوەی دەروازەی گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەسەر ئەم مەسەلەیە، تەوەرێکی تایبەتی لە هاوپشتی ئەکەینەوە. هیوادارین بتوانین ڕۆشنایی زیاتر بخەیەنە سەر ئەگەرەکان و جەدەلەکانی نێو ئەم باسە:
هاوپشتی: هۆکارەکانی بڕیاری کشانەوەی هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا لە عێراق چین و لە کوێوە سەرچاوەیان گرتووە؟
عەبدوڵا مەحمود: سەرەتا دەبێ بڵێم، کشانەوەی تەواوەتی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا، لە ئێستادا بەدور دەزانم. لام وانییە ئەمریکا وا بەئاسانی دەست لە جغرافیای عێراق هەڵبگڕیت و ئەم گۆرەپانی بەرامبەرکێ هێشتا گەرمە جێبهێڵیت. بەتایبەتی کە ململانێێ ئەمریکا لەگەڵ ئێران چ لەسەر دەورونەخشی سیاسییان لە عێراقدا و چ ململانێیان لەژێر ناوی چەکی ئەتۆمی…تاد، حزوری ئەمریکا دەهێڵێتەوە. بەڵام کشانەوەی بەشی هەرەزۆری هێزە سەربازی و بەرچاوەکانی ئەمە ئیتر واقعیەتە.
هەڵبژاردنی ساحەی سیاسی عێراق بۆ جەنگ فرۆشی ئەمریکا، لەسەر بنەماو زەمینەی ملهوری دەوڵەتی بەعس و داگیرکردنی کوێت و پاشان بیانووی بونی چەکی ئەتۆمی و پشتیوانی لە تیرۆریزم و رێکخراوەی قاعیدە تەنها بیانویەک بوو تا لە ڕێگایەوە بتوانێت هەژمونی سیاسی و ئابوری و سەربازی دوای شکستی بلۆکی شەرق، بسەپینیتە سەر دنیا و پاشەکشە بە قوتب و بلوکبەندی و هاوپەییمانیەتیە جیهانییە نەیارەکانی بکات. بۆ بەدیهێنانی ئەم مەبەست و نیازەشی هێزی سەربازی و جەنگ لەدژی تیرۆر ئەو چواچێوەیە بوو کە خستیە گەڕ و لەو چوارچێوەیەدا دەسەڵاتی بەعس داڕما، هاوکات لەگەڵ ئەم داڕمان و کوشتارە بەکۆمەڵە” ئابلۆقەی ئابوری” و کوشتاری خەڵکی مەدەنی و سەربازانی پەکککەوتەو و دا‌هێزراو جومگە سەرەکیەکانی ژێرخانی ئابوری و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و شێوە ژیانی شارستانی خاپور کرد، خەڵکی عێراقی خستە ناو دۆزەخێک لەئاگرو برسێتی و گرانی و داڕمانی هەموو خزمەتگوزارییەکی کۆمەڵایەتی و تەندروستی و پەروەردەو فێرکرن و ….پاشەوپاش گێرانەوەی بەها ئینسانیەکان و زەمینە سازکردن بۆ جەنگ و تیرۆریزم و نائەمنی و نەهێشتنەوەی هیچ ئاسەوارێکی مەدەنی و یاسا. هاوکات بووە هۆی زیندوکردنەوەی دەمارگیری و قەومی و تایفی و مەزهەبی و رەگەزپەرستی.. زاڵکردنی دەسەڵاتی میلیشایی کۆکتێلێک لە قەومی و دینی و تایفی عەرەب و کوردو توکمان، سونەو شیعە و …تاد.
ئەمریکا چ لەئاستی دنیا نەیتوانی هەژمونی تاقانەی خۆی فەراهەم بکات و دنیا بخاتە ژێر رکێفی سیاسی و ئابوری و باڵادەستی تاقانەی سەربازی خۆیی و نە لە عێراقیشدا توانی سەرکەوتنێک نیشان بدات و ئەلگۆیەک لەدەسەڵاتدارێتی جینشین بکات کە رەگەکانی تیرۆریزم لەبەین ببات. حکومەتیكی جێ دڵخوازی خۆی و دەوڵەتێکی شیاو بنیات بنێت و پشتیوانی دنیای بۆ پەیدابکات.. لە جێگای ئەوە تیرۆریزم زیادی کردو خودی عێراق بوو بە ژینگەیەک بۆ سەرهەڵدانی رەوتگەلی خوێن خۆری تیرۆریست و مەیدانیک بۆ جەنگ و ململانێێ قەومی و تایفی و دینی. هەرەوەها جەنگخوازی ئەمریکا بووە هۆی سەرکەوتنی سیاسەت و کارنامەی جمهوری ئیسلامی لە عێراقدا.
ناکامی ئەمریکا لەسەر ئاستی دنیاو لە عێراق و ناوچەکەدا، زۆر زوو نەفرەتی رای گشتی دنیاو تەنانەت ڕای رەسمی و نیودەوڵەتی و حکومی و لە عێراقیشدا نەفرەتی قوڵی جەماوەری و شەقام و زۆرێک لە لایەنە سیاسیەکان کە داگیرکاری عێراقیان بە وێنەی سوکایەتی بە سەروەری عێراق دەزانی، بەدوای خۆیدا هێنا و ئەمریکاش زۆر لەوە توانایی لەخوارتر بوو رەوتی ناکامیەکانی راست بکاتەوە. بۆیە بە تێپەڕبوونی کات، ناکامیە سیاسی و سەربازی و دیبلۆماسیەکانی قوڵتر دەبوونەوە، کە ئەمە جێگایەکی بۆ پیداگری و هۆکارێکی نەهێشتەوە تا چیتر ئەم ئۆردووە لە سوپا بکاتە بارمتەو خۆراکی جەنگێک کە رۆژ بە ڕۆژ ناکامی زیاتر و شەرماوەری ئەمریکای نیشان دەدا. بۆیە بریاری کشانەوەی خستە دەستوەرەوە.
هاوپشتی: کاریگەری‌یەکان لەسەر ڕەوشی سیاسی، ئەمنی و ئابوری عێراق و کوردستان چۆن ئەبێ؟
عەبدوڵا مەحمود: پاشەکشەی سوپای ئەمریکا لە باری سیاسییەوە هاوسەنگی هێزی بزوتنەوە سیاسیەکان و حزبەکان و هاوپەیمانیەتیەکان دەگۆڕێت و دەورەیەکی تازەی هاوسەنگی هێز دەست پێدەکات. لەم نێوەدا دەستێوەردانی ناوچەیی بە تایبەت دەستێوەردانی تورکیا و ئێران، بە دیاریکراویش ئێران زۆر زیاتر دەبێت و زەمینەو بواری زۆرتری بۆ دەڕەخسێت تا لەهەمیشە زیاتر سیاسەت و نەخشە و ئەجندای خۆی لە عێراقدا جێبەجێ بکات. ئەم دەستێوەردانە چ بە شێوەی راستەوخۆ لە ڕێگای گوشار هێنان و هەوڵی دیبلۆماسی و چ بە شێوەی ناڕاستەوخۆ لەلایەن روەتگەلی نزیک بەخۆیەوە جێبەجێ دەکات. وە پێگەی رەوتی ناسیونال-ئیسلامی شیعە، بە هێزتر دەبێت. لە بەرامبەردا رەوتی ناسونالیستی عەرەب بە بەعسیەکانیشەوە روبەڕوی گرفتی ترو گوشاری زیاتر دەبێتەوە، هەر بۆیە لە ئێستاوە لە ژێر ناوی بە هەرێمکردنی پارێزگاکاندا دەیانەوێت ناوچەی قەڵەمرەوی سیاسی خۆیان جیابکەنەوەو توانستی خۆیان بۆ دەورەی داهاتوو زامن بکەن.
لە باری ئەمنیشەوە، لانی کەم لە کورت ماوەدا، کردەوی تیرۆریستی زۆرتر دەبێت، نەزعەی تۆڵەسەندنەوە پەرەدەستێنیت، وە سنور بەزاندنەکان لە لایەن تورکیاو ئێرانەوە فراوانتر دەبن. دیارە میلیشیای سەر بەلایەنە سیاسیەکانیش بۆ داسەپاندنی خواستی خۆیان لە دەسەڵاتدا و لە هاوکێشەی تازەدا…دەست بەرداری خوێن ڕێژی لە شەقامدا نابن و وەکو هەمێشە لە دۆخی کێبەركێ سیاسیەکان و ململانێکاندا دەست دەبەن بۆ کردەوەی تۆڵە سەندنەوە و کاری تیرۆریستی و ترساندن تا نمایشی هێزی و توانستی خۆیان بکەن و بەشی خۆیان لە کێشمەکیشە سیاسی و بەناو یاسایی و دەستوری …دا، فەراهەم بکەن.
ئەم دۆخە سیاسی و نائەمنییە تازەیە کاریگەری لەسەر دۆخی ئابوری و نائەمنی ئابوری و ژیاری کۆمەڵگا دەبێت. وە تاڵانی و دزی ئاشکرا و فەوزا بەدوای خۆیدا کێش دەکات. وە لە کورت ماوەدا بەردەگرێت بە خەباتی بزوتنەوەی ناڕەزایەتی چینی کرێکارو بێبەشانی کۆمەڵگا.
هاوپشتی: ئەوە بۆ هەموو کەسێک هەست پێکراوە کە لەگەڵ سەرهەڵدانی بزووتنەوەی نارەزایەتی و جەماوەری لە ناوچەکە و ئەوەی پێی ئەوترێت “بەهاری عەرەبی” . چالاکی گروپە تیرۆرستیەکان کز بووە و ئاڵوگۆری بەسەرداهاتووە. ئەم هەنگاوە چ کارگەریەک لەسەر دۆسیەی ئەمنی و تیرۆر لە عێراق و ناچەکە دائەنێ؟
عەبدوڵا مەحمود: دیارە بزوتنەوەی ناڕەزایەتی جەماوەری و دۆخی شۆرشگێرانەی ئەم دەورەیەی ناوچەکە و باکوری ئەفریقا و شوێنەکانی تر بە زیانی رەوت و بزوتنەوە ئیسلامی و کۆنەپەرستەکانە، بەڵام من لام وانییە کە ئەمان چالاکیان کەم بوبێتەوە، بەپێچەوانەوە زۆر چالاکانە کەوتونەت خۆ تا بتوانن لە نائامادەیی و نارێکخراوی چینی کرێکارو لە نەبوونی حزبی پێشرەو و رادیکاڵ و کریکاری و کۆمۆنیستیدا، سواری شەپۆلی شۆڕش ببن و خواست و ئارەزوەکانیان بخنکێنن. بزوتنەوە کۆنەپەرستە ئیسلامیەکان کە تا دەورەی سەرهەڵدان و تەقینەوەی هیزی شاراوەی لێوان لێوی خوازیارانی ئازادی و نان و حورمەت و ئیرادە، مۆری خۆیان لەهەموو جموجۆڵە سیاسی و ململانێی وڵاتەکاندا بەرجەستە بوو، بە هاتنە مەیدانی جەماوەری و بزوتنەوەی نارەزایەتی لەدژی دیکتاتۆریەت و دەسەڵاتی پشتاو پشت و بۆ نان و ئازادی… توشی شۆک بوون. ئێستا هەموو هەوڵێک دەدەن تا بەکەمترین زیان لەم هەڵسان و سێڵاوی شۆڕشگێریەدا، دەربچن. بەواتایەکی تر ململانێی شۆرش و دژە شۆڕش کە بزوتنەوە ئیسلامیەکان بەشێکن لە بەرەی دژی شۆرش تا ئێستا بەردەوامەو گەرمە. وە ئیسلامیەکان هەموو هەوڵێک دەدەن شۆڕش لە ئاقاری خۆی لابدەن، لە خواستەکانی دوری بخەنەوە… بەڵام من لام وانییە لەم کێشمە کێشەدا بزوتنەوە ئیسلامیەکان براوە بن، چونکە زەمینەکانی شۆرش و کەشی شۆرشگێرانە لە بنەڕەتدا بۆ ئازادی و نان و سەربەخۆیی و ئیرادەنواندن و بەشداری لەدەسەڵاتدارێتیدایە، کە ئەمە ناکۆکە بە پەیام و نەخشە و سیاسەت و ئاسۆی ئەم بزوتنەوە ئیسلامیانەدا. بێگومان ئەم کەشە کاریگەری لەسەر عێراق و کوردستانیش هەیە. بزوتنەوە ناسیونالیستی و ئیسلامیەکان هەردوولایان دەیانەوێ گوڵە بەهارە لە بەهاری عەرەبی بچنەوە. بەڵام شانسیان لاوازە و ئەم بزوتنەوە جەماوەرییەی ناوچەکەی داگرتووە بەرین بوونەوەشی پێشبینیکراوە، مایەی تەکاندانە بە بزوتنەوەی نارەزایەتی جەماوەری لە عیراق و بە تایبەتیش کوردستاندا. دۆسیەی تیرۆر نائەمنی لە عێراقدا بەردەوام دەبێت و هەر ئەمەشە کە کەش و هەلومەرج بۆ خەباتی بزوتنەوەی کریکاری و جەماوەری تاڕادەیەکی زۆر بەرتەسک دەکاتەوە، بەڵام کوردستان چونکە ئارامترە لەباری ئەمنی و سەقامگیری سیاسی و ئابوری زاڵە، دۆخی وڵاتانی ناوچەکەو شۆڕشەکانیان مایەی تەکاندان و زیادکردنی باوەربەخۆبوونی خەڵکی کوردستان و بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەکەیەتی.
هاوپشتی: یەکێک لەو ئەگەرانەی کە لەلایەن چاودێرانی سیاسی باسی لێ ئەکرێ، ئەگەری شەری تائیفی و قەومییە. ئەو ئەگەرە چەندە چاوەڕوانکراوە؟
عەبدوڵا مەحمود: من ئەگەری شەری تایفی و قەومی بەدوور دەزانم، بەڵام بەردەوام بوونی کردەوەی تیرۆریستی و نەزعەی تۆڵە سەندنەوەی لێرەو لەوێ بە ئەندازەی ململانێێ هێزو لایەنە سیاسیەکان بەردەوامی دەبێت. دیارە ئەو هیزو لایەنانەی کە ئامادەیی سوپای ئەمریکایان بە پشتوانی خۆیان داناوە، ڕابەان و چاودێرە سیاسیەکانیان پاشەکشەی هێزەکانی، بەسەرەتای دەستپێکردنی شەری ناوخۆ، یان ئەگەری شەڕی تایفی و قەومی دەدەن بە گوێچکەی کۆمەڵگادا. من ئەم ئەگەرە زۆر لاواز دەبینم کە شەری تایفی و قەومی بە پاشەكشەی سوپای ئەمریکا دەست پێبکات.
هاوپشتی: دەسەڵاتی کوردی لەم بارەیەوە باس لە تێکچوونی شیرازە و هاوسەنگی هێز ئەکەن و مەترسی ڕەوشەکە ئەگەرێنەوە سەردەمی بەعس. پێداگری ئەکەن لە مانەوەی هێزە سەربازیەکانی ئەمریکا لە عێراق داوای مانەوەو جێگیرکردنیان لە کوردستان ئەکەن. ئایا ئەمە پاساوێکە بۆ مانەوەی ئەم هێزە یا مەترسیەکی جدی؟
عەبدوڵا مەحمود: دیارە هەروەکو پێشتر وتم، هاوسەنگی هێزی لایەنەکان، هاوپەیمانیەتیەکان، سازانەکان… ئاڵوگۆری بەسەردا دێت. هێزو لایەنێک کە پشتیوانی ئەمریکا، یان ئامادەیی و توانستی خۆی بەستۆتەوە بە ئامادەیی هێزەکانی ئەمریکا، بە پاشەکشەی ئەم هێزانە پشتوانەیەک لەدەست دەدات و هاوسەنگی هێزی لەبەرامبەر لایەنەکانی تردا بەرەو داکشان دێت. بەڵام ئەوەی کە رەوشەکە دەگەڕیتەوە بۆ سەردەمی بەعس زێدەرؤیەکی زۆری تیایە. ئەم دۆخەی سەردەمی بەعس کۆتایی هات، دەکرێت هیزی وەکو بەعس و فاشتریش هەبن، بەڵام ئەستەمە ئەم شێوە لەدەسەڵاتە بتوانرێت دوبارە مەیدانداری بکاتەوە، دنیا و خەڵکی ئەم سەردەمە لەجەنگی وەلانانی ئەم دەسەڵاتانەدان کە بەعس نمونەیەکی بوو. ئەوە یەمەن و سوریاو تونس و میسرو…تاد، هەموویان شاهیدی ئەوەن کە دۆخی ئەم دەورەیە دۆخی جەنگی جەماوەرە لەدژی شێوە دەسەڵات و شێوەی سیستەمی بەعسی. دەسەڵاتی کوردی یان باشتر بڵێم ناسیونالیزمی کورد، بەهۆی جەنگ خوازی ئەمریکا، بە خۆبەستنەوە بە سیاسەتەکانی ئەمریکا، بە گوێ ڕایەڵی بۆ ئەمریکا، توانیویەتی بەدەسەڵات بگات و لە ناوەندیشدا خاوەنی پشکی دەسەڵات بێت. بیگومان پاشەکشەی ئەمریکا بۆیان شکست و لەدەستدانی پشتیوانییەکە، بە تایبەت کە خۆیان خاوەنی هیچ پلانێکی توکمە و ستراتیجی نین و هەمیشە مەبنای ململانێ و مانەوە و دەسەڵاتدارێتیان، بەستۆتەوە بە ململانیی وڵاتەکان و زلهێزەکان و ..تاد. هەروەها دەیانەوێ هێزی سەربازی ئەمریکا لە کوردستان جێگیر بێت تا ببێتە زەمانەتی زۆرتری متمانەی دەسەڵاتیان، بەڵام کارێکی لەم بابەتە وەکو مانەوەی سوپاو جێگیرکردنی سوپا لە سەڵاحیەتی ناوەندایە نەک دەسەڵاتی هەرێم.
هاوپشتی: کاریگەری‌یەکان لەسەر بزووتنەوەی کرێکاریی و جەماوەری لە ناوچەکە و عێراق چۆنە؟
عەبدوڵا مەحمود: پاشەکشەی سوپای ئەمریکا یانی پاشەكشەی لایەنێکی داگیرکارو لایەنێكی جەنگی، ئەمە بەگشتی لە قازانجی بزوتنەوەی کریکاری و ناوچەکەیە یان بە سودی بزوتنەوەی کریکاری و جەماوەری تەواو دەبێت و بوار دەکاتەوە بۆ خۆنواندنی ئەم چینە. بەڵام ئەمە بەبێ رێکخراوبوونی چینی کریکارو بە بێ ئەوەی ئەم چینە و حزبەکەی خاوەنی پلاتفۆرمی سیاسی و خەباتکارانەی خۆیان بن بۆ ئەم دۆخە، دەشی لایەن و هێزەکانی تر کەڵکی لێوەربگرن کە بەدژی ئەمریکایی و داگیرکاریدا، خۆیان نمایش کردووە. بۆیە چینی کریکار و حزبی کۆمۆنیستی کریکاریی کە پلاتفۆرمی خۆی هەبوو بۆ وەستانەوە بەرووی ئەمریکادا و خوازیاری چونە دەرەوەی هێزی ئەمریکا بوو لە رێگای بزوتنەوەی کریکاری و مۆدیرنی سەربەخۆی جەماوەرییەوە، پێویستە پلاتفۆرم و سیاسەتی خۆی لە بارەی پاشەكشەی سوپای ئەمریکا وە بۆ دۆخی تازە، بخاتە روو. نەخشەی بەکردەوەی بۆ سازدان و ریکخراوکردنی چینی کریکار و جەماوەی عێراق لە هەموو زەمینەکانی بەرامبەركی چینایەتیدا، بخاتە دەستوری خەباتکارانەی خۆیەوە.
هاوپشتی: بزووتنەوە ناڕەزایەتیەکانی خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش پێویستە بە چ ئاراستەیەکدا بڕوات بۆ گۆرینی بارودۆخەکە بە بەرژەوەندی خەڵک؟
عەبدوڵا مەحمود: گەورەترین خاڵی لاوازی بزوتنەوەی نارەزایەتی چینی کرێکارو خەڵکی بێبەش و ناڕازی لە عێراق و کوردستانیشدا، ناڕیکخراوبوونیەتی. زامنی سەرکەوتنی هەر بزوتنەوەیەکی کریکاری و جەماوەری رێكخراوبوونیەتی لە رێکخراوەی” جەماوەری و حزبی” و بوونی ئاسۆیەکی سیاسی رۆشن و خەباتکارانەیە. بزوتنەوەی چینی کریکارو بزوتنەوەی نارەزایەتی جەماوەری پێویستی حەیاتی بە رێکخراوبوون هەیە لە رێکخراوەی جەماوەری سەربەخۆی خاوەن ئیرادە لەگەڵ کۆبونەوەی لەدەوری ئاسۆی حزبێکی سیاسی کرێکاری و مارکسیستیدا.
