Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
دیموکراسی لیبرالی … به‌شی یه‌که‌م

دیموکراسی لیبرالی … به‌شی یه‌که‌م

Closed
by April 23, 2012 گشتی

 

مـافی ژیان و مافی بریاردان بۆ  تاکی کۆمــەڵ لە  لە پرنسیپە  بنچینەیەکانی فەلسـەفەی لیبرالی دەقەبڵـــێندرێت  ، لەگەڵ  ئەوەدا کە  هەریەک  لە  هۆبز – لوک – بەنسام  زور  بیرمەندی تریش ئەگەر بۆچونـــی جیاوازیشیان  هەبوبێــت ئەوا  لە سەر  پرینسیپە  سەرەکیاندا  ناکۆکیان  نیە  ئەویش  ئازادی  تاک  بە مەرجـــێ  ئەو ئازادیانە  سنور بۆ  ئازادی  تاک و  ئازادیە  گشتیەکان  دانەنێت .
 
لیبرالیزم (liberalism) لە وشەی  (liber)  کە وشەیەکی لاتینیە  وەرگیراوە   وە  لە بنەرەتدا بە مانای ئازاد  دێت . لیبرالیزم فەلسەفەیەکی رەوشەنبیری  کۆمەلایەتی  و  سیاسیە  یان بە واتایەکی تر  ( لیبرالیزم تیئۆریایەکی کومەلایەتیە و ئیدیۆلۆژیایەکی سیاسیە وە  تەواوگەرو  تێهەڵکێشی  دیموکراسی  و  کەلەبەرەکانیەتی  ، جەخت لە سەر ئەوە دەکاتەوە کە تاکی  کومەلگا  مافی ڕیالیزە کردنی خۆیی و تایبەتمەندیە  ماددی و مەعنەویەکانی  بە دەستی خۆی  دیاری  بکات ) ،  هەوڵ دەدات بۆ ئازادی  تاک  لە چوارچیوەی   کۆلێکتیڤیک   یان   کۆمەڵـــگایەکی دیاریکراودا  لە کۆت و  پێوەندی  دەسەلات  جا دەسەلاتی سیاسی و رۆشەنبیری و ئابوری  بێت یان  وتاری ئاینی و نەریتی کۆنەپەرستی  یان  خو رزگارکردن  لەو  قەوارە  کولتوریانەی  کە لەگەل  تیپەربوونی  کاتدا  پێگەی  مێژوویی  خۆیان  لە دەست  دەدەن  و   دەبن بە چاوگی  بەرپەرچدانەوەی  هزری  ئازاد و   مروڤـــ   توشی ئەندیشەیەکی تەماوی دەکەن بە جوریک  کە دەستەوەستان  بیت  لە  هەمبەر  لێکدانەوەیەکی   زانستیانە  بۆ   دۆخــــی  هەلکشانی ئاراستە  دیموکراسیەکان  وەکو  پلاتفورمیکی  بابەتی کە تیایدا  سەرەتاکانی  تیوریای  لیبرالی  گەڵاڵـە دەبیت و  روڵـی  میـَژوویی  خوی  دەبینیت  لە  تەواو کردنی خودی  دیموکراتیزە  کردنی  کومەلگادا  بە  تەواوی ئەو تویژانەشەوە   کە داوا کاری  مافی  تاکن  لە مافی  هەلبژاردن و  مافی  خوناساندن و  مافی  گەران بە  دوای  بەهاکانی  ژیاندا  واتە  مافی  بیرکردنەوەو  وابەستە نەبوون  بە   سنورەکانی  هـــزرو  پیروزیە  ســـەپیندراوەکان  …
دونیا بینی  لیبرالی   بۆ  هەڵـسەنگاندنی  روداوەکان  وابەستەگی  تەواوی  هەیە  بەو  ئاقارە  مێژووییەی  کە کۆمەڵــگا  پێیدا  گوزەر دەکات  و  ئەو  دونیا  بینیەشە دروشمە هەنوکەیەکانی  دیاریدەکات و  لەگەل گورانکاریەکانیشدا  ئەو دروشمانە  تازەگەریان بە سەردا دێت   پێناســـەو  پەیامی  تازەترو   تۆکــــمە تر  دەگـــــرنە  خۆ …
گرنگی  تیوریای  لیبرالیزم  لە  تەواوکاری  (Integration)  پرۆســــەی  دیموکراســیدا  لەوەدایە  کە پانتاوایی   ریفۆرمکردنی   زیاتر    دەستەبەر  دەکات  وە  میکانیزمی  چالاکتر  دەخاتە گـەڕ  بۆ   دروست کردنی  کومەڵگایەکی  تەندروستی  ئەوتۆ  کە  پارسەنگی  ئەرک و  ماف و  ئازادیەکان   لە  تەرازووی  عەقڵانی و  زانستیدا  لەنگ  نەبن  بە لای  غەریزەی  خۆرسکی و  گەمە دەستکردە  سیاسی  و  کۆمەڵایەتیەکان   ،  ئەوە  لە  لایەک و   لە لایەکی ترەوە   لیبرالیزم   بە  پیی ئەوەی  کە  لە  رووی  میژووییەوە   فەلسەفەیەکی  سیاسی  تازەترە  لە دیموکراسی  وە  هەڵگری  ئەزمونێکی  تێکسمڕاو   و    قەبەی   زانستە  جۆراو جۆرەکانە ،  کۆمەڵگـــەلێک   چەمکی  تازەکەری  بە خۆیەوە گرتوە ئەوەش   بە دەوری  خۆی  ڕەنگدانەوەی دەبێت  لەسەر   بواری  فیکری و  پەیڕەوی پڕاکتیکـیــدا   بەو جۆرەش   شێکردنەوەی  زانستی  و  هەمە لایەنی  کێشەکان   .
 ئەگەر   وا بخەمڵێندرێت   کە  سەدەی  نۆزدەهەم    فەلسەفەی  سیاسی  ئەوروپی   بەرەو  گۆڕانێــــکی  چەندێتی و  چۆنیتی ئاراستە  کرد   کە  پشت  ئەستور بوو  بە  ئەزمونێـــکی  دەوڵەمەندی  مێژوویی و  کولتوری و  سیاسی و   ئەدەبی   گۆڕانە  مەزنەکانی  سەدەکانی  پێش  خۆی   وە  ئەنجامـەکەی   گەڵاڵە  بوونی  زانستیکی  تازە  بوو   بۆ  خویندنەوەی  فەلسەفەی   سیاسی و   ئەو  فاکتەرە  کاریگەرانەی  کە  دەبن  بە  یاریدەدەری   یان   رێگری  رەوتە  میژوویەکان  ،   ئەوا  هەر لەو   کاتەشدا لیبرالیزم   بە فەرمی   هاتە  نێو   فەرهەنگی  سیاسی  وەک  پێویستیەکی  بابەتی  بوو  بە  بەشیک  لە زانستی  سیاسی   کە لە  ڕوانگەیەوە   دەتوانرێت  بەها  کەسایەتیەکان  بکاتە  پەیامێکی  سیاسی  دانەبراو  و  لە بەرژەوەندی  دیموکراتیزە کردنی  کۆمەڵگادا  بە کاریان  بەرێت  بە  مەرجێ  داماڵـــــدراو  بێت لە  شـــێکردنەوەی  یوتۆپــــیایی  و     بەدەر  نەبێت لە  مەنتیقی  زانستی و کۆمەڵناسی و سیاسی  ئەوتۆ   کە  لەگەلڕ  گۆڕانە  مێژووییەکاندا  تازەگەریەکان  بقۆزێتەوە  وە  پشت ئەستور بێت  بە  بۆماوە  کولتوریە  ڕەسەنەکانی  نەتەوەیی و جیهانی   بەرنادشۆ دەڵێ :  من  ئەو کات  باڵام  بەرزترە  لە شەکسپیر  کاتێ  لەسەر  شانی  ئەو   وەستاوم  .
جۆن  ستیوارد  مێل  1806-1873  ڕەنگە  بتوانرێت   بە یەکێک  لە بنیاتنەرانی  فەلسەفەی  لیبرالیزمی  ســەردەم  ناوزەد  بکریت  بە  تایبەتی  ئەو  لە بەرهەمێـــکیدا (On Liberty)  کە  داوای  مافەکانی تاکی   کۆمەڵ  دەکات  بێ جیاوازی ، ئافرەت و پیاو، هەژارو دەوڵەمەندەکان ، ئازاد و کۆیلەکان  وە   جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە  کە هەموو  تاکەکانی کۆمەڵ  دەبێت  یەکسان  بن  لە بیرکردنەوەو  رادەڕبرین و  وەبەرهێنانی  قەراری سیاسیدا  ،  لە تێزیسەکانیدا لە بواری  لیبرالیسێرە  کردنی سیستەمی  ئابوریدا  جەخت  لەسەر ئەوە دەکاتەوە  کە  دەوڵەت  دەبێت  لەبەردەم  یاسادا  گەرانتی  دابەشکردنی  داهاتەکان  بیت  بە  شێوەیەکی  یەکسان و تەندروست  لەگەڵ  کەمکردنەوەی   چەوســانەوەو   بەرزکردنەوەی   ئاستی  ژیان  بە شێوەیەک  کە  تەواوی  تاکەکانی  کومەڵگا   بگرێتەوە ….لیرەوە  دەتوانین ئەو دەرەنجامە  بەرهەم  بهێنین  کە  لیبرالیزم  هەم  پێکەیەکی  فـراوانتر  دابین دەکات  بۆ   هەڵکشانی دیموکراسی   هەم  رەنگدانەوەی  دەبێت  لە  بواری  فۆرمە  ئاشکراو  شاراوەکانی  چەوسانەوە  لە سیستەمە  ئابوری  ســەرمایەداریدا لە  سێکوچکەی   کاڵا  –  دراو –  زێدەباییدا.
لێرەدا  فەلسەفەی  لیبرالی  وتارێکی  شۆرشگێرانەتری   لەخۆ  گرت  کە  لە فۆرم و  ناوەرۆکدا  بە  تـــەواوی   جیاواز  بوو  لە  لیبرالیزمی  کلاسیکی .
بەڵام  هەم  پرۆسێسی  دیـَموکـراسی و  هەم  فۆڕمی  دیمۆکراسی لیبرالی  لە  ژینگەیەکی  سیاسی   تەندروست و بابەتیدا  کار دەکات  ، کاتێک  کە  سیاسەت  بریتی بێت  لە  هونەرو  زانستی  بەرێوەبردنی  کۆمەڵگا   بە ژیرخانی ئابووری و سەرخانی  بەها کولتوریەکانی و   دەستنیشانکردنی  دینامیزم و میکانیزمی  کارو  کاردانەوەی  ئەو  دوو جەمسەرە لەسەر  یەکتری  بەجۆرێک  کە   کەلەبەری  وا دروست نەکات  ببنە  ژینگەی  لەبار  بۆ  بیروکەی  نەزۆکی  یوتوپی  چەقبەستو ….   
لیبرالیزم  وەکو هەموو ئایدیۆلۆژیایەکی  کۆمەڵایەتی  کارێکتەری سیاسی و ئابوری دەگرێتە خۆی  ، لایەنی سیاسی لیبرالیزم گرنگی دەدات بە ئازادی تاک و بەها  کەسایەتیەکانی تاکی کۆمەڵ ، بەرگری لە ئازادیە سیاسیە مەدەنیەکان دەکات  ، هاوکات پەرە پێدانی پرینسیپەکانی  کۆمەڵــــگای مەدەنی و  دیموکراتی پەرلەمانی و  چاودێری  ریفۆرمە کۆمەلایەتی  و سیاسیەکان  دەکات  واتە لە بنکەوە  بەرەو  لوتکەی  هەرەمی  پێکهاتەی  کۆمەڵگا   رونتر  لە تاکەوە  بۆ  گشت بە مەرجێ  تاک  ئازاد  بێت  لە شیتەڵکردن  و  لیکدانەوەی  رووداوەکان  بە  بە شێوەیەکی  ســـایڵۆژیســـتی (syllogism) .
دینامیزمی  لە تاکەوە  بۆ  گـــشت  و لە گشـــــتەوە بۆ تاک   بە دەوری خۆی لە گۆرانیکی دینامیکی بەردەوام دایە چونکە کۆمەڵ لە گۆڕانی  دیالیکتیکی بەردەوام  دایەو  هەر  بەو جۆرەش هزرو بیرو  داواکاری خەڵـک لە چوارچێوەی ئەو گۆڕانکاریانە بەدەر نیە ،  لە گەڵـیدا  بەرەو هەڵکشان  دەچێت و  لەگەڵ  تازە بوونەوەیدا تازەگەری بە سەردا دێت و  بە گوێرەی  ئاقاری  ماددی کۆمەڵگاو  و  زەمەن   دروشمەکانی چڕ دەکاتەوە  .
دیموکراسی لیبرالیش  لەوە  زیاتر نیە کە فۆڕمێکی تێک هەڵکێشراوی   ئاراستەکانی  دیموکراســـیە  وەکو سیستەمێکی سـیاسی کۆمەڵایەتی  بەرێوەبردن  لە  پرۆســەی سیاسیدا  خۆی  دەردەخات .
  تیئۆریای  لیبرالیزمیش  وەکو گەرەنتی مافە سەرەکیەکان و پارسەنگی دەسەڵاتی  مایۆریتێت  و مینۆریتێتی تاکەکانی کۆمەڵ یان گروپی تاکەکانی کۆمەڵ   لە چوارچێوەی  پرۆژەی  دیموکراتیزە  کردندا  رەنگ دەداتەوەو گرنگی زیاد دەکات  . لێرەدا کۆلێکتیڤ و تاک لە چوار چێوەی بروا هێنان بە مەبدەئی  ئیندیڤیدوالیزمدا ( individualism ) یەکدەگرنەوە  ، چونکە زۆر جار دیموکراتی خۆی لە خۆیدا دەبێت بە چەکێک کە دژی خودی پرۆســــــەی  دیموکراسی  بە کار دەهێندرێت   لیرەدا  غەریزە  زەمینەیەکی  فراوان   دەدۆزێتەوە  بۆ  پڕکردنەوەی   ئەو  بۆشاییەی  کە  دێتەبەر   لە پارسەنگی  کەمایەتی و  زۆرایەتیدا   ، بەو مەبدەئە سۆکرات دەرمان خوارد کرا ، هیتلەر دەسەلاتی گرتە دەست  یان   بۆ نموونە  گەلی کورد لە کوردستانی کۆلۆنیالیسێرەکراوی تورکیا لە مافە رەواکانی  بێ  بەش   دەکرێت ، لێرەدا ڕۆڵی لیبرالیزم   وەکو  تەواوکەری  دیموکراسی و پاراستنی  مافەکانی چین و توێژەکانی کۆمەڵ  رون  و ئاشکرایە  ،  یان بە واتایەکی تر لیبرالیزم  داڵدە لە بەژەوەندیەکانی ئەو کەمایەتیانە دەکاتەوە کە زۆرینە بە پێی مەبدەئە دیمۆکراســـیەکان  وەری دەگرێت   ئەویش  بە جۆرێک  کە  ڕەنگدانەوەی  دەبیت  لەسەر   تاکی  هەر یەکە لە  زۆرایەتی و کەمایەتی   ئەو هاوکێشەیە  نایەڵێت   دابڕان  دروست  ببێت  ….
بە شێوەیەکی گشتی ناتوانین سنورێکـــــی    یەکاڵەکەرەوە   دابرێژین   و ناوی بنێین دیموکراسی یان لیبرالی یان دیموکراسی لیبرالی  ، وەکو  پرۆســـە  دیاردەی نیسبین  … ئەو  زاراوانە  لە  تیۆریاو پراکتیکدا  پەیوەستن بە  زۆر  فـــاکتەری  ئینفراستروکتوری  و  ئاستەکانی  ســەرخانی  ئابوری کۆمەڵگاوە  ،  پڵانــــــێرە  کردنی  زانســتیانەی  بەریوەبردنی   کۆمەڵـــگا و   ئابوری   زەمینەی  گونجاون  بۆ  ئاراستە کردنی تێزە  دیموکراســیەکان  بەرەو   ئەو  پلەیەی  کە دەتوانیت  رۆلڕ  و  ڕەنگدانەوەی  هەبیـَت  لەسەر  ڕەوتە  سیاسی و ئابوری و  کولتوریەکانەوە  لەوەش  گرنگتر   گونجاندنی  ئەو  تێزانە  بە جۆرێک   کە  لەگەلڕ   گۆڕانەکاندا بگۆردرێن  و  ناکوک  نەبێـــت ، بەڵام  بە  واتا  گشـــتیەکەی   ئـــەو   تیرمیــنانە زور ئاســـایی   بەکار دەهێندرێـــن  بۆ بەراورد کردنی پرۆســـــێسەکان  یان سیســتەمــگەلی  سیاسی  بۆ نمونە:_
دیموکراسی لەچاو  تۆتۆلیتاریزم دا
دیموکراسی لەچاو  بیرۆکـراتیزم دا
دیموکراسی لەچاو  ئەنــارشیزم دا
دیموکراسی لەچاو  سیستەمی دەسەلاتی ئیرارکی دا
دیموکراسی بازاری ئازاد لەچاو  سیستەمی مۆنۆپۆلیسێرەکراوی  ئابووریدا
ئەگەر  وای  دابنێین  کە پرۆسەکان  نیسبین   هەمیشە  بەرەو  پێشەوە تەکان   دەچن  ئەگەر  لەمپەری  کاتیش   هەبیت     ،  لەگەڵ   ئەزمونی  مێژوویی و  کولتوری ڕەوتی  گەشەی   ئابوری و   سیاسی  و  کۆمەلایەتی  و  رەوشەنبیریدا ، لەگەڵیاندا  ناکۆک  نەبێـــت  و  لەگەڵیاندا ئامادەی  گونجان و   نوێگەرایی  بێت  ئەوە  دەتوانرێت   ئەو  پرۆسانە  بکرێت   بە  ناوەندی  ئەکادێمی   بۆ شێـکردنەوەو پێش بینی کردنی رووداوەکان ، بۆ  بەرێوەبردنی  کۆمەڵگا ،   شێکارو   هەڵسەنگاندنی   ئەو گۆرانانەی کە بەسەر  کۆمەڵگادا دێت   ئەوەش خۆی لە خۆیدا شـــتی حەتمی و بەڵگە  نەویستن ، دژەوەستانی  رێرەوی  گەشەی  کۆمەڵگا (بە سەرخان و ژێرخانیەوە) کاردانەوەی  نێگەتیڤی  دەبێت  چ  بۆ دەسەلات و  چ  بۆ قۆناخەکانی   گواستنەوە  بەرەو  کۆمەڵگایەکی    مەدەنی و ئازاد  ، ئەو دژ وەستانە بە پێچەوانەوە  دەبێتە  هۆی   کوڵاپس  کردنی   کۆمەڵگا  ،  دەسەڵاتی  سیاسی  بەرەو  هەڵدێر دەبات و  سیستەمی ئابوری بە  جۆرێک دەشڵەژێنێ  کە  کەلەبەرێکی   زۆر  دروست  دەکات  بۆ دیاردەی  نێگەتیڤی  وەک گەندەڵی و  پەیت بونەوەی  قەیرانی   دەسەڵات و  پەڕاوێز کردنی  هاوبەشی کردنی  خەڵک لە دیاریکردنی چارەنوسی خۆیان … 
لە بواری ئابوریدا لیبرالیزم پالپشتی ئازادی  ئابوری  تاک  دەکات   کە خۆی لە کێبەرکێی  ئابوری ئازاد  و  بازاری  ئازاد و کەرتی  تایبەتدا  دەبینێتەوە  ،  بە شێوەیەکی گشتی لە بنەما فەلسەفیەکانی لیبرالیزمدا ئازادی تاک  وا دەخەمڵــێندرێت  کە سەرەتاو  بنچینەیە  بۆ ئازادی  کۆمەڵ ، ئازادی تاکی  کۆمەلیش  تەواوی  ئازادیە  بنەرەتیەکان  دەگرێتەوە وەکو ئازادی مافە دیموکراتیەکان ، ئازادی کۆمەلایەتی  و  ئازادی رەوشەنبیری و ئازادیە سیاسی و  مەدەنیەکان ، بێ گومان ئەوەش بە بێ بەرجەستە کردنی ئازادیە سیاسیەکان ناتوانرێت میکانیزمی  پێویست   بۆ  دابین  بکرێت   واتە  ئازادی  کەسایەتی  و ئازادی  بیروڕاو ئازادیە مەدەنیەکان لە ئازادی سیاسیەوە دەست پێ دەکات کە ئەویش بە دەوری خۆی لە ئازادی ئابوریەوە دەست پێ دەکات چونکە ئازادی سیاسی بێ ئازادی ئابوری ماناو بوونی نیە ، تەنها دیزاینێکی  ئۆپۆرتونیستی   و فۆرمێکی شاردراوەی  چەوسانەوەی  تاکەو لەوێشەوە (کۆمەڵ ) بە تەواوی چین و توێژەکانیەوە ، بێ ئازادی ئابوری  تاک  بونگەرایی  سیاسی خۆی  لە  دەست  دەدات .
ئازادی ئابوری یەکیکە لە بنەما بنچینەیەکانی بنیات نانی کومەڵـــگای دیموکراسی و لیبرالی و مەدەنی و مودیرن  چونکە  ئەوە بە دەوری  خوی بوارەکانی تاکی کومەل  فراوانتر  دەکات  لە بەکار هینانی  توانای  داهینان و   بیرکردنەوەو  بەرهەمهێناندا  و  زیاتر هانی دەدات بو سەلماندنی کەسایەتی خۆی لە ئاست  کومەڵـــگادا  ئەوەش لە ڕیگەی  بەرهەمە  ماددی و  مەعنەویەکانەوە بیت  یان هەلبژاردنی  ئایدیولوژیا  و پەیرەوی  ئاینی و  ژیانی تایبەت ، ( ئازادی ئابوری و ئازادی سیاسی ) ئەو دوو شتە بە شێوەیەکی نەپساوەو  ئۆرگانی   کارو  کاردانەوەیان  بەسەر   یەکترەوە   دینامیکی  و  ئەزەلییە .
ئیمە زۆر جار دەستەواژەی  ( دەسەڵات و خەڵک یان   دەسەڵات و جەماوەر ) بە کار دەهێنین ، لیرەدا ئەو وردەکاریانە دێتە بەردەم ئایا  دەسەڵات  کێیە ؟
خەڵک کێیە ؟

 ئایا ئەوە دوو جەمسەرن  و یەکێکیان خاوەن دەسەڵات و ئەوی تریان  خاوەن هیچ ، یان یەکێکیان خاوەن  سیستەمی ئیداری و ئابوری و ئەوی تریان لە هەموو ئەوانە بێ بەشە … هەر واشە ئەوە راستە لە سیستەمێکدا کە تۆتۆلیتاری و بیرۆکراتی  بێت و دور بێت لە دیموکراسی و  بنەمای  جەماوەری …..
مەرج نیە کە دیموکراسی و پەیرەوی دیموکراسی ئەو هاوکێشەیە یەکسەر  بگۆرێت ، بەڵام  هەر گۆرانێک بە لای دیموکراسیدا  سەرەتایەکی رێخۆشکەرە بەرەو  دابەش بوونی ناوەندی  دەسەڵات  بە  شێوەیەک  کە جەماوەر و خەڵک بتوانن  هاوبەشی  بکەن لە سیستەمی   سیاسیدا  یان خۆیان چارەنوسی خۆیان  دیاری  بکەن ، ئەوەش  بە دامەزراندنی   ئینستیتۆی  جەماوەری و  مەدەنی و یاسایی کە بەڵانسی  رێژەیی  هەریەکە لە دەسەڵات و  خەلک دیاری بکات لە  ئەرک و  مافەکانیاندا ،   هەتا  وەکو پرۆسێسە دیموکراسیەکان  بەرەو  پیگەشتن  و  کامڵ بوون   هەڵکشێن  دەسەڵاتی  ناوەندی  زیاتر دابەش دەبێت لە ناوەندەوە  بۆ  ئۆرگانە کۆمەڵایەتیەکان و دەستگا  مەدەنیەکان ، ئەوە بوار خۆش دەکات بۆ لایەنی هەرە زۆری خەڵک بۆ هاوبەشیان لە دارشتنی نەخشەی سیاسی و ئابوری و چارەسەری کێشە کۆمەڵایەتیەکان ، دەوڵەتی یاسا ناوەندێکی گونجاوە بۆ پەرەسەندنی مافە گشتیەکانی تاکی  کۆمەڵ  لەگەڵ  ئەوەشدا دەوڵەتی یاسا   تەنها  قۆناخێکە لە قۆناخەکانی  گواستنەوەی   کۆمەڵ   بەرەو   قۆناخێکی  واڵا تر  ئەو قۆناخانەش بێ برانەوە خۆیان دەسەپێنن ، چونکە کۆمەڵگا بێ برانەوە لە گۆراندایە وە ئەو یاسایانەش  هەمیشە قۆناخی  مێژوویی  خۆیان  لەدەست دەدەن  بۆیە لەگەڵ هەموو گۆرانەکاندا ئەوانیش دەگۆردرێن ئەگەر  نەگۆردرێن  ئەوا  درز  دروست دەکەن و  زەمینە   لەبار  دەکەن  بۆ  پەراوێزکردنیان  ، کۆمەڵگای مەدەنی و دامەزراوەکانی بەرپەرچ و رێگە گر نین  لە بەردەم دیموکراتیزەکردن و لیبرالیزە کردنی کۆمەڵگادا بە مەرجێ تێکرای سیستەمی دەسەڵاتی سیاسی ئابوری ئاراستەکەی بەرەو دیموکراتیزەکردن بێت دەنا لە کۆمەڵگایەکی کولاپسدا  لە سەر ئاستی توێژەکانی خوارەوەدا رۆڵی رێکخراوە مەدەنیەکان یان سەندیکای جەماوەری بە داخەوە ئەو رەنگدانەوەی نابێت لە بەرەوپێش چون و نوێکردنەوەی کۆمەڵگادا چونکە لە راستیدا ئەو رێکخراوانە رۆڵی   ئۆپۆزیسیۆن دەبینن  کە  رۆڵی  سروشتی  ئەوان نیە ئەویش لەبەر ئەوەی دروشمی رادیکاڵیان  لەگەڵ  دروشمەکانی  دەسەڵاتی  سیاسیدا  یەکناگرێتەوە  بەڵام  کاریگەریان  بەسەر وروژاندنی رای گشتی و رەخنەئامێزی جەماوەردا زۆر دەبێت کە ئەوەش جۆرێکە لە فشار بۆ سەر دەسەڵات   وە زەمینە  خۆش  دەکات بو  دروست  بوونی  ئۆپوزیسیون  و  راگەیاندی  پەیامە سیاسیەکانی . ….
دەوڵەتی  یاسا  ئەگەر   وا  تەماشا بکرێت  وەکو سیستەمێک کە یاسا چوار چێوەیە بۆ هەلسوکەوتی ( دەسەڵات _ کۆمەڵ  _ تاک  ) پاڵنەریـــَکی گرنگە بۆ پێشڤەچونی  پرۆسەی دیموکراســـــی و  رەنگ  دانەوەی  چەمکی لیبرالی ، چونکە یاسا لە راستی دا حوکم دەکات ، کە جەماوەر خۆی دایرشتوە ، دەوڵەت و  کەرەسەکانی  (دەستور _ یاسا _دەسەڵاتەکان ) گەرەنتی جێ بە جێ کردنی ئەو یاسایانە دەدەن  بە جەماوەر ، ئەوانیش هەمان بەرپرسیان  هەیە  لە  بەرامبەر  یاسادا  لە لایەک و  لە بەردەم جەماوەردا لە لایەکی ترەوە  ، واتە کەس  پیرۆز نیەو کەس  لە   پشتەوەی    یاسادا  سەیر  ناکرێت …


درێژەی هەیە …..

بیستون  خەلەکانی

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.