دیموکراسی لە نیوان ئیدعای دەسەڵات و واقعیەتی ئیسلامیەکاندا
لەوانەیە کەم هێز و دەسەڵات هەبێ لە دنیای ئەمڕۆدا خۆی بە دیموکراسی لە قەڵەم نەدا و لەکوردستانیش چ حزبە چەکدارە ناسیونالیستی کورد ئیدعای دیموکراسی بونی دەسەڵاتەکەیان دەکەن و چ ئۆپۆزسیۆنی ئیسلامیش باس لە واقعیەتی گۆڕانی خۆیان بەرەو دیموکراسی دەکەن.
دیموکراسی تایتڵێک و ناونیشانێکی مۆدە کە هەر دەسەڵاتێ بەهەر شێوەیەک هەڵبژاردنێکی کرد و پەرلەمانێکی هەبوو ئیتر بەخۆی دەڵێ دیموکراسی. وەک سوسیالیزمی دەورانی شەڕی ساردا مۆدی بوو ،کە هەر حکومەتێک و دەسەڵاتێک بازاڕی سەرمایەی لەڕێگای دەوڵەتەوە کۆنترۆل بکردایە و تاکە حزبێک حاکم بوایە خۆی بەسۆشیالیست و کۆمۆنیست لەقەڵەم دەدا.لەکاتێکدا سوشیالیزم و کۆمەڵگەی کۆمۆنیستی خۆی بەپێچەوانەوە لەسەر بنەمای کۆتایی هاتنی کۆیلایەتی کاری کرێگرتەیی بۆ سەرمایە دادەمەزرێ نەک کۆنترۆلی دەوڵەت بۆ بازاری سەرمایە ،وە لەجێگای دیکتاتۆریەتی تاکە حزبی ئازادی و دەسەڵاتدارێتی خەلکی کرێکارو چەوساوە زاڵ دەبێ . ئەمانە فڕیان بەسەر سوشیالیزم و کۆمۆنیزمی کرێکارەوە نەبوو .
بەهەمان شێوە دیموکراسی لیبرالی ئەوروپا ئەگەر لەسەر بنەمای جیاکردنەوەی دەوڵەت لە دین و دەسەڵاتی کڵێسا و بە جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکانی قەزایی و تەنفیزی و تەشریعی لەیەکتری دەناسرێتەوە، ئەوا نمونەکانی دیموکراسی زۆربەی ئەو ووڵاتانەی ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە خۆیان بە دیموکراسی دادەنێن نەک ئازادی سیاسی و مافی مرۆڤ تێایدا یاسا نیە بەڵکو لەپاڵ هەڵبژاردن و پەرلەماندا کۆنترۆلی سیاسی و سەربازی و ئابوری و داد و حکومەت و بودجە و هەموو بوارەکانی ژیانی فەرهەنگی و ئیداری بەدەست میلیشیا و سوپا و باندی مافیایی حزبەکان و ئۆرگانی دینی دەسەڵاتدارە. لەپاڵ دیموکراسی لیبرالی پەرلەمانی ئەوروپادا دیموکراسی عەسکەری ، میلیشیایی ، ئیسلامی ،قەومی ، هتد هەیە. دەبێ بۆ پێناسەی دیموکراسی لە کوردستاندا بۆ ئەم جۆرەی دوەمیان بگەڕێ و بزانین بۆچی ئەم دەسەڵاتە ناوی دیموکراسی هەڵبژاردوە، لەکاتێکدا دین لە دەوڵەت جیانیە ، دوو حزب خاوەنی سەدان هەزار چەکدارن، دادگاکان دەورێکیان نیە و سەربەخۆ نین لەدەسەڵاتی مەکتەبی سیاسی حزبەکان، بودجە بەپێی ڕێکەوتنی دوو سەرکردە دابەش دەکرێ و چارەنوسی سیاسی کوردستان نەک لەڕێگەی رفراندۆم بەڵکو ڕیکەوتنی هەر حزبە لەگەڵ هێزێکی ناوچەییدا بڕیاری لەسەر دەدرێ نەک وەک سکۆتلەند لەگەل ئینگلتەرە بەپێی رفراندۆمی خەڵکەکەی.
هەربۆیە بەڕای من ئەگەر لە بازاڕی مۆدی جیهانی دیموکراسی بگەڕێین کە ئەمریکا و ڕۆژئاوا وەک باڵادەستی بەدیلی دیموکراسی خۆیان ئامادەن مەدالیای دیموکراسی بدەن لە بەرۆکی هەر سیستەمێکی نادیموکراتی و دیکتاتۆریش ئەگەر فۆرمی بەرنامەی “تەقەشوفی” ئابوری سندوقی دراوی نێودەوڵەتی (IMF)پڕبکاتەوە،ئەوا پێویستە سیستەمی سیاسی لە کوردستان بە سیستەم و ئەزمونی حاکمیەتی حزبی میلیشیایی ناوببەین، کە ئێستا لەبەشێکیدا دەیەوێ وەک سیستەم و ئەزمونی دەسەڵاتی حزبی بنەماڵەییش جێی بخا.دەستوری پێشنیارکراوی هەرێم و سیستمە سەرۆکایەتیەکەی ، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم و دەسەڵاتە ئەمنیەکەی، چۆنیەتی بەڕێوەبردنی حکومەت و کۆنترۆلی بودجە و نەوتەکەی ، دەسەڵاتێکی یاسایی و ئەمنی و ئابوری و ئیداری لەدەستی بنەماڵەیەکدا کۆکردۆتەوە کە نمونەی ئیمارەتی شێخ نشینی خلیجە نەک سیستەمی دیموکراسی ئەوروپا. ئەم سیستەمەی کوردستان پێویستی بە گۆڕانی ڕیشەیی هەیە تا ببێتە سیستەمێکی سیاسی مۆدێرن و کە جەماوەر و حزبەکان بتوانن بەشداری ڕاستەقینە لەژیانی سیاسی و بڕیاری سیاسیدا بکەن.ئەگینا ناوی ڕاستەقینەی ئەم سیستەمەی ئێستای کوردستان دیموکراسی میلیشیایی یە و ئەمەش کۆمیدی ترین جۆر و مۆدیلی دیموکراسیە.
سەبارەت بە ئۆپۆزسیۆنی ئیسلامیش کە باس لە واقعیەتی گۆڕانی خۆیان بەرەو دیموکراسی دەکەن ،پێویستە بڵێین ئەگەر ئەم هێزانە لەئێستادا لەگەڵ دیموکراسی پەرلەمانیدا لەهەندێ ووڵات هەڵدەکەن نیشانەی ناچاری و هاوسەنگی هێزی ئیسلامیەکانە لەو ووڵاتانەدا، ئەگینا ئیخوان و وەهابیەکان لەبنەمای سەپاندنی شەریعەتی ئیسلامی یەک دەنگن. ئێستا ئیخوانەکانی وەک غەنوشی لەتونس لەبەرئەوەی دیموکراسی پەرلەمانی ئەوانی گەیاندوە بەدەسەڵات ، وێنەیەک لە دیموکراسی نیشان دەدەن کەئەو “شورا”یەیە کە لەئیسلامدا هەیە و ئەگەر هاوسەنگی هێز ڕێگەی دا بەم هێزانە ئەوا پەرلەمانی میسر و تونس دەکەن بە پەرلەمانی ئێران. نمونەی پەرلەمانی تورکیا نمونەی پەرلەمانی ئیسلامی و ئیخوانی نیە، بەڵکو ئەم دیموکراسی پەرلەمانیەی تورکیا ئەنجامی جیاکردنەوەی ڕەسمی دین و ئیسلامە لەدەسەڵاتە لەو ووڵاتەدا کە دوای ڕوخانی دەوڵەتی ئیسلامی عوسمانی کراوە. هەربۆیە لەباری سیاسی و بەرنامەی کۆمەڵایەتی و ژیانی مەدەنیەوە هێزە ئیسلامیەکان وەزعی مەوجود و کۆمەڵگەی مەدەنی بەرەودواوە دەگێڕنەوە و ئەم بەرتەسکردنەوەی ئازادیەکان و سەپاندنی شەریعەت و هێرشکردنە سەر مافەکانی ژنان و بوارەکانی مەدەنیەت و سکۆلاری ژیانی گشتی و مافەکانی تاک بەشێک لەو سەرخانە سیاسیە ڕاستڕەوانەیە کە بۆ پاراستنی ژێرخانێکی ئابوری دەسەڵاتی سەرمایەداریە لەم ووڵاتانەی جیهانی عەرەبی وڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ،کەلەسەر هەژاری و کەمی کرێ و نەبونی بیمە کۆمەڵایەتیەکان و خزمەتگوزاریە گشتیەکان دامەزراوە. لەکاتێکدا سەرمایەداری وەک سیستەمێکی ئابوری لەم ووڵاتانەدا لە ئەزمە و پاشکەوتویەکی درێژماوەدا دەژی و قورسایی ئەم بازاڕە سەرمایەداریە دەبێ لەسەر حسابی ژیان و هێرشی زیاتر بۆسەر مافەکانی کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێش تەواو ببێ. بەدیلی ئیسلامیەکان بۆ ڕاگرتنی سەرخانی سیاسی بەکەمترین ڕێگادان بەئازادی و ژێرخانی ئابوری لەسەر بنەمای هەمان هێزی کاری هەرزان و گرانی و هەژاری لەم ووڵاتانەدا لەلایەن بورژوازی ناوخۆ و سەرمایەداری ڕۆژئاوا کە باڵادەستی ئابوری لەم ناوچانەدا هەیە جێگای سازش و تەنانەت ئومێد پێ بەستنە بەتایبەت لەکاتێکدا کە خەڵک دژ بەو گرانی و بێمافیەی نیزامی سەرمایە شۆڕشی کردوە. ئەمە ئەو فرسەت و پایە سیاسیەی داوە بە هێزە ئیسلامیەکان کە بێن و بەناوی دیموکراسی پەرلەمانی سواری شەپۆلی شۆڕشی خەلک بۆ ئازادی ببن و بەرنامەی گێڕانەوەی کۆمەڵگە بۆ دواوە بەسەر کۆمەڵگەدا بسەپێنن . هەربۆیە ئەم هێزانە نە ناوی کۆنسەرڤەتیڤ دەتوانێ ناسنامەیان دەربخا و نەسەرکەوتنیان لەم هەڵبژاردنانەدا سەرکەوتنی خواستی ئازادی خەڵکە.
لای ئیسلامی سیاسی بە ئیخوان و سەلەفیەوە دیموکراسی تەنیا دەنگدانەکەی بۆ ئەوان گرنگە ئەگەر بیان گەیەنێتە دەسەڵات. لایەنگری ئەوان بۆ دیموکراسی بریتی نیە لە باوەڕبوون بەوەی کە بەدیلی ئەوان حکومەتی هەڵبژیردراوی خەڵک بێ و دەسەڵات وسێبەری خوا نەبێ لەسەر زەوی ،بەو پێیەی ئەوان حکومەتی شەریعەتی ئیسلامیان دەوێ و لەدەستور و یاسادا شەریعەتی سەرووخەڵکی و ئاسمانی دەکەن بە بنەما. بەڵام دیموکراسی بۆ ئیسلامی سیاسی هەڵبژاردەیەکی سیاسیە بۆگەیشتن بەدەسەڵات ، هیچ لە ناوەرۆک و پەیامی سەلەفیانەی ئیسلام بۆ مافە مەدەنی و ئازادیەکانی خەڵک ناگۆڕێ، هەرچۆن هاتنە سەرکاری نازیەکانی ئەڵمانیا و هیتلەر و فاشیەکانی ئیتالیا و مۆسۆلینی لەڕێگەی دیموکراسی پەرلەمانیەوە نەیتوانی بەر بەو پەیامە دژی بەشەریە بێنێ کە ئەم دووهێزەی سیناریۆی ڕەش بۆ دنیای هەبوو.
ئەگەر دەرفەت بۆ ئیسلامیەکان بەجێ بهێڵرێ بێگومان مێژووی تراژیدی سەدەکانی ناوەڕاستی خەلافەت یاخود واقعیەتی تراژیدی ئێران و سعودیەی ئەمڕۆ دوبارەدەکەنەوە. ئەوەی ڕێگە نادات ئەم ئیسلامیانە ئەم کارە ئەنجام بدەن بەرەی ئازادیخواز و سکۆلار و چەپی کۆمەڵگەیە. فشاری ئەو هێزانەی شۆڕشیان کردوە و ئەو بێداریەی سیاسیەی خەڵکی ستەملێکراو و چەوساوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەتوانێ ڕێگە لە دیکتاتۆریەتی ئیسلامی بگرێ. ترسی قوڵ بونەوەی ئەم فشارە شۆڕشگێڕانەیە لەکاتێکدا ئەزمەی سیاسی و ئابوری سەرمایەداری درێژەی هەیە توانای سیاسی و عەمەلی بورژوازی لەم ووڵاتانەدا بەرتەسک کردۆتەوە لەوەی دەست بدەنە سەپاندنی سیاسەتی کوشتار و هێرشێکی هەمەلایەنە بۆ سەر ئازادیەکان و مافە مەدەنی و قدەغەکردنی حزب و ڕێکخراوە کرێکاری و ئازادیخوازەکان و سەپاندنی شەریعەتی ئیسلامی بەسەر بوارەکانی ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا. ئەمانە بەرهەمی هاوسەنگیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتیە کە لەو کۆمەڵگایانەدا هەیە نەک بەرهەمی دیموکراسی بونەوەی ئیسلامیەکان وەک هەندێ ڕۆشنبیر دڵخوازانە باسی دەکا. ئیسلام و دین بۆ ئیسلامیەکان ئایدیۆلۆژیایەکە کە خزمەت بە بەرژەوەندی سیاسی و ئابوری حزبە بورژوازیەکانیان دەکا کە دەسەڵاتیان شەرعیەت پێ بدا لە کۆمەڵگەدا و ئەوان ئێستا کە دەسەڵاتدارن یان بەشدارن لە دەسەڵاتدا خەریکی تەعدیل کردنی ئەو ڕیبازە ئیسلامییانەن کە خزمەت بە ئامانجی گەیشتنیان بەدەسەڵات بکات. قبوڵکردنی دیموکراسی و گوێ خەواندن لە خەلافەتی ئیسلامی لەئێستادا بەرئەنجامی ئەو سازشەیە کە ئەم هێزە ئیسلامیانە لەسەر قورئان و حەدیسە ئاسمانیەکانیان دەیکەن تا خزمەت بە ئامانجە دنیایەکانی سیاسەت و دەسەڵاتیان بکا.ئێستا ئەگەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی و ئەم جۆرە لە دیموکراسی پەرلەمانی دەتوانێ ئەم هێزە ئیسلامیانە بەدەسەڵات بگەیەنێ ئەوا دەبێ ئایدیۆلۆژیای ئیسلامی ڕیگاکانی مانەوەی ئەم هێزە لە دەسەڵاتدا پاساو بدا و لەڕێگای سەپاندنی یاسا ئیسلامیەکان و پیادەکردنی لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا پایەکانی ئیسلامی سیاسی لەکۆمەڵگەدا بسەپێنن. هەربۆیە پاراستنی مەدەنیەت و سکۆلاریزم و ئازادی لە کۆمەڵگەدا لە بەرەنگاربونەوەی باڵادەستی ئیسلامیەکاندایە. ڕێگەگرتن لەستراتیژی سەپاندنی دەسەڵات و سیستەمی ئیسلامی بەسەر کۆمەڵگەدا یەکیک لە کێشمەکێشەکانی ئەمڕۆیە . هەر خۆشباوەڕیەک بەوەی بەشداری ئیسلامیەکان لە یاری دیموکراسی پەرلەمانیدا خەتەری پڕۆژەی بە ئیسلامی کردنی دەسەڵات و کۆمەڵگەی کۆتایی پێ هێناوە، تەسلیم کردنی بەرەی ئازادیخوازی و ئومێدی گۆڕینی سیستەمی میلیشیایی ئێستا بە ئایندەیەکی پڕلەمەترسی نەک ئایندەیەکی باشتر. ئیسلامی سیاسی لەژێر فشاری بەرەی ئازادیخوازیدا دەبێ ناچار بکرێ دەست لەهەوڵەکانی دژی ئازادی و مافە مەدەنی و ئینسانیەکاندا هەڵگرێ.
لەکوردستان پێویستی و داواکانی خەڵکی کوردستان بۆ گۆڕانکاری بەرەو ئازادی و عەدالەتی کۆمەلایەتی بە ئیسلامی سیاسی ناکرێ ، وە ئەوان ناتوانن بەدیلی بەرەی ئازادیخوازی بن لە کوردستان. ئەم ڕاستیەمان لە خۆپیشاندانەکانی ١٧ شوبات و بەرنامەی “داخوازیە هەنوکەیی و بنەڕەتیەکانی ئەنجومەنی کاتی مەیدانی ئازادی”دا بینی کە خواستەکان سکۆلار و ئازادیخوازانە و پێشڕەو بوو. جیاوازی کوردستان لە میسر و تونس لەوەدا نیە کە گوایە دیموکراسی لە کوردستان وجودی هەیە. ئەگەر باسی ئێستای میسر و تونس بکەی ئەوا ئازادیەکی ڕێژەیی کە لە ئەنجامی شۆڕشدا هاتۆتە کایە لە کوردستان زیاتر نەبێ کەمترنیە ،لەبەرئەوەی فشاری خەلکی شۆڕشگێڕ هەیە و دەسەڵاتی تازە توانای گێڕانەوەی دەست بەجێی دیکتاتۆریەتی نیە. بەڵام جیاوازی لە هاوسەنگی سیاسی و فکری دا لە نیوان کۆمەڵگەی کورستان و میسر وتونسدا هەیە. لە کوردستان ئیسلامی سیاسی و یەکگرتوی ئیسلامی کە لەخانەوادەی ئیخوانە، پێگەی سیاسی و فکری لاوازە ،لەلایەک بە هۆی تەجروبەی چەند ساڵی دەسەڵاتدارێتی ئیسلامیەکان لە ساڵی نەوەدەکاندا لە ناوچەی هەلەبجە و خورماڵ وە لە لایەکی ترەوە دژایەتی بەردەوامی ئەم هێزانە بە لایەنە مەدەنی و سکۆلارەکانی ژیانی گشتی و بواری فکری و فەرهەنگی کۆمەڵگەی کوردستان ،ئیسلامی سیاسی دورخستۆتەوە لەوەی کە وەک بەدیل قبوڵ بکرێت لەلایەن خەڵکی ناڕازی بەدەسەڵاتی یەکێتی و پارتی. شکستی ئەم دواییانەی پڕۆژەی پاراستنی پیرۆزیە ئاینیەکان لەپەرلەمانی کوردستان کەلەلایەن بەشیکی فراکسیۆنە ئیسلامیەکانەوە پشتیوانی دەکرێ نمونەیەکی ئەو ڕاستیەیە کە لەکوردستان سەرکەوتنی ئیسلامی سیاسی بۆ ئاستی ئیخوانەکانی میسر و تونس لە ئێستادا پایەی سیاسی و کۆمەڵایەتی نیە ،وە پایەی ئازادیخوازی و مۆدێرنیزم بەهێزترە ، هەرچەندە باری سیاسی و حزبە دەسەڵاتدارەکان لەدواوەن لەچاو ئەم ئاستە مەدەنی و فکریەی کۆمەڵگەدا.
وەڵامی جەماوەری ناڕازی و ئازادیخواز لەکوردستان بە ئیدعای دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنی ئیسلامی کە ئەوان مۆدێل و بەدیلی دیموکراسین ،بەرنامە و بەدیلێکی جیاوازە . بەدیلی سیستەمێکی سیاسی مۆدێرن و سکۆلار کە هەڵوەشاندنەوەی هێزی میلیشیایی حزبەدەسەڵاتدارەکان و جیاکردنەوەی دین لەدەسەڵات و دابینکردنی یاسایی ئازادیەکان ویەکسانی ژن و پیاو ،وە ژیانێکی خۆشگوزەران بۆ هاوڵاتیان و کۆتایی هێنان بە پاوانی دەسەڵات و بودجە و هەڵبژاردن و دادگا لەلایەن حزبی چەکدارەوە لانی کەمی ئەو گۆڕانە ڕیشەییانەن کە سیستەمی دەسەڵاتدارێتی لەکوردستاندا پێویستیەتی بۆ ئەوەی لە قاڵبی سیستەمی میلیشیایی حزبیدا نەمێنێتەوە و جێگای بە سیستەمی ئیسلامی حوکمی شەریعەت و دەسەڵاتی دینی نەگیرێتەوە. ئەمانە ناوەرۆکی گۆڕانکاریەک پێک دێنن کە ئەمڕۆ لە کوردستان خەڵکی ناڕازی و بەش خوراو و هەژار خوازیاریەتی و نمونەی ئەم حەرەکەتەمان لە ١٧ شوباتدا بینی . ئەمە پەیامێک بوو کە خەڵکی کوردستان لەخەڵکی شۆڕشگێڕی ناوچەکە کە بۆ ئازادی و گۆڕینی سیستەمە عەسکەری و بنەماڵەیی و دیکتاتۆریەکان هاتونەتە مەیدان وەریانگرتووە و ئەم شەپۆلی بێداری ئازادیە کوردستانیشی گرتۆتەوە.
ئاسۆکمال
