دیوانەکەی تۆماس ترانسترۆمێر''
”پێشەکی
دیوانەکەی تۆماس ترانسترۆمێر”
ن:ه‌دۆنیس
و:دلێرمحه‌مه‌د
”1”
وه‌ک باشلارده‌ڵێ:گه‌روێنه”سپێده‌ی قسه‌کردن بێت”؛ئه‌وائێمه‌له‌شیعری تۆماس ترانسترۆمێردا په‌ی به‌م سپێده‌یه‌ده‌به‌ین.گه‌رده‌ربڕینی زیندووش په‌یوه‌ست بێت به‌داهێنانی وێنه‌وه؛ئه‌وادیسانه‌وه‌له شیعره‌کانی ئهم شاعیره‌دا وه‌ک نموونه‌یه‌کی ناوازه ئهم ده‌ربڕینه‌ده‌بینین..
”2”
میتافۆر هاوتای درێژدادڕینه‌کردنه‌و؛تازه‌گه‌ریش په‌یوه‌سته‌به‌کلاسیکه‌وه‌و؛نامۆو غه‌ریبیش له‌زانراویان ئاشناوه‌سه‌رچاوه‌یگرتووه: ئه‌مانه‌دوالیزمه‌کانی ناوشیعری” ترانسترۆمێر”ن؛که‌وه‌ک کۆمه‌ڵێ کلیلی بنه‌ڕه‌تی ئاماده‌مکردوون بۆچوونه نێوجیهانه‌شیعریه‌که‌ی وئاشنابوون به‌م جیهانه.چونکه کاتێک درێژدادڕینه‌کردن ومیتافۆرله‌لای شاعیرێک کۆببنه‌وه؛وه‌کچۆن له‌لای ئه‌وکۆبوونه‌ته‌وه؛ یاخود کاتێک نزیکایه‌تییه‌کی ئه‌ندامیانه له‌نێوان ڕۆچوون به‌ناوتوندوتۆڵی کلاسیک له‌لایه‌ک و؛کرانه‌وه‌ی ڕه‌سه‌ن به‌سه‌رزمانی نوێگه‌ریدا له‌لایه‌کیدیکه‌وه؛ وه‌ک تێڕوانین ونوسین به‌دیبکه‌ین؛ وه‌کچۆن له‌شیعری ”ترانسترۆمێر”دا به‌دیده‌که‌ین ؛ئه‌واله‌ناوهه‌مووئه‌مه‌دا زانراویاخودئاشنا چوون شتێکی غه‌ریب ونامۆدێته‌پێش چاو؛وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌یه‌که‌م جاربێت دروستکرابێت و؛غه‌ریب ونامۆش وه‌ک شتێکی زانراووئاشنا ده‌بینرێت ؛وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌له‌به‌رچاومان وله‌ناو کۆشمانداله‌دایکبووبێت….
”3”
سروشت؛ ڕه‌گه‌کان؛ دارودره‌خت؛ ده‌ریا؛ هه‌ور؛ باران؛ به‌فر؛ به‌رد؛ باڵنده.. .هتاد؛شته‌کانی ژیانی ڕۆژانه ؛له‌ساده‌ترینیانه‌وه بۆهه‌ره ئاڵۆزه‌که‌یان؛ئه‌وشتانه‌ی که‌زانست وته‌کنۆلۆژیابوونه‌ته مایه‌ی به‌رهه‌مهێنان وبه‌کاربردنیان.هه‌موو ئه‌مانه‌که‌ره‌سته‌ومه‌ته‌ریاله‌کانی شاعیرن؛ئه‌مه‌سه‌ره‌ڕای جیهانی ناوه‌کی”من”؛ جیهانگه‌لی هه‌ست وفه‌نتازیا؛نیگه‌رانی ودڵه‌ڕاوکێ و؛گه‌ڕان وپرسیارکردن. شاعیرهه‌مووئه‌مانه‌ی تاقیکردونه‌ته‌وه‌و؛سه‌رله‌نوێ ته‌ماشای کردوونه‌ته‌وه‌و؛ به‌پێی هه‌ستێکی زه‌مه‌نیانه که‌کاته‌کان تیایداتێکه‌ڵ ده‌بن و؛واقیعیش تیایدا ئامێته‌ی فه‌نتازیاده‌بێت؛هه‌روه‌هابه‌پێی هه‌ستێکی مێژووییانه‌ی
ئاسۆیی وستوونی ؛وبه‌ده‌ربڕینێک که‌وه‌ک ڕیتمی ئه‌وچرکه‌ساتانه ده‌بینرێت که‌ڕۆژانه تیایداده‌ژین سه‌رله‌نوێ شاعیرشێوازێکی ترومانایه‌کی دیکه‌ی به‌م”مه‌ته‌ریاڵانه”به‌خشیووه‌ته‌وه. .
”4”
هه‌ستی شیعری له‌لای ترانسترۆمێرله‌هه‌ناویدا هه‌ڵگری هه‌ستێکی زانستییه؛ چونکه‌کاتێک ده‌یخوێنینه‌وه په‌ی به‌وه‌ده‌به‌ین که‌زانست له‌شیعره‌کانیدا جۆره ئیستاتیکایه‌کی نه‌بینراوه؛که‌له‌گه‌ڵ نهێنی جوانی شیعری بینراودا ده‌ڕوات.
کاتێک له‌بزاوته میتافۆرییه‌که‌یدا؛شیعری ئه‌وده‌خوێنینه‌وه؛درک به‌وه‌ده‌که‌ین که‌چۆن واقیع به‌وشێوه‌یه ده‌بینرێت؛ وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌ئه‌وه ئه‌ونییه‌که‌شیعر ده‌خولقێنێ؛به‌ڵکوئه‌وه شیعره‌که واقیعی ”خولقاندووه” هه‌روه‌هائه‌وه‌شمان بۆده‌رده‌که‌وێت که‌واقیع ته‌نیابه‌شێوه‌یه‌کی جوڵاوده‌بینرێت؛چوون ئه‌وکۆمه‌ڵه
حاڵه‌ته وایه‌که‌به‌دوای یه‌کتردادێن؛وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌له‌ناوتێڕوانینێکی گۆڕاوی فه‌نتازییانه‌ی میتافۆریدا پێکهاتبێت ودروستبووبێت. له‌هه‌مانکاتدا زمان _میتافۆر یان زمان_ وێنه بۆئێمه وه‌ه ائه‌ندێشه‌ده‌کرێت که‌بریتییه‌له‌ماڵی واقیع و؛ماڵی مرۆڤ و؛ماڵی جیهان.به‌پێی ده‌ربڕینه‌که‌ی”میرلۆپۆنتی” زمانیش بۆخۆی” حه‌زی له‌گۆڕانه”؛هه‌روه‌هامیتافۆریش به‌ته‌نیا تێکشکاندنی نه‌ریت”باو” نییه ؛به‌ڵکوهاوکات تێکشکاندنی سیستمه‌باڵاده‌سته‌که‌شه؛سیستمی په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان زمان وشته‌کان. له‌م ڕوانگه‌یه‌وه ده‌کرێ بڵێین شیعری
ترانسترۆمێر خوێندنه‌وه‌یه‌کی”زانستیانه‌یه”بۆشیعرییه‌تی جیهان؛یان بۆڕۆحی ئهم شیعریه‌ته؛ هه‌روه‌ها خوێندنه‌وه‌یه‌کی شیعریانه‌شه بۆزانستیبوونی جیهان؛ یاخودبۆ”مه‌ته‌ریال” ه‌که‌ی؛هاوکات ئهم خوێندنه‌وه‌یه له‌سه‌رئاستێک فه‌راهه‌مده‌بێت؛که‌ده‌بێته‌مایه‌ی دابڕان یان کۆکردنه‌وه‌ی :ئه‌وشتانه‌ی که‌له‌لایه‌که‌وه گوزارشتکردن لێیان ناره‌حه‌ته‌و؛له‌لایه‌کیتریشه‌وه ناکرێ له‌ئاستیاندابێده‌نگ بیت؛هه‌روه‌ک ته‌عبیر کردن له‌گوته‌زایه‌ک که‌ده‌که‌وێته‌نێوان گوتنی ئه‌سته‌م و؛بێده‌نگی مه‌حاڵه‌وه.
له‌هه‌مووئه‌مه‌شدائه‌وهه‌ستکردنه ده‌ستبه‌ردارمان نابێت؛که‌واشیعروزانست توانای ئه‌وه‌یان نییه‌که‌شتێک بخه‌نه”ناو” وشه‌وه؛چونکه جگه‌له‌بینراوو نمایشکراو ی ڕاگوزه‌ر؛هیچ شتێکی دیکه ناخرێته ناو وشه‌وه به‌ڵام”جه‌وهه‌ر” به‌رده‌وام به ئه‌سته‌می وئاڵۆزی ده‌مێنێته‌وه.هه‌ستیاری ”سۆفییانه”ی په‌نهانیش لێره‌دایه له‌شیعری ترانسترۆمێردا؛هه‌روه‌ها لێره‌وه‌له‌وهه‌سته‌ش تێده‌گه‌ین که‌ڕسته‌ی شیعری ئهم شاعیره هاوکات له‌سه‌ر:چڕی وڕوونی”شه‌فافیه‌ت”ڕاوه‌ستاوه.
”5”
قه‌سیده له‌لای ترانسترۆمێرئاماده‌ییه‌کی ڕیالیستیانه‌ی هه‌یه؛ که‌تیایدابه‌ته‌واوه‌تی ده‌ست به‌رلێدانی دڵی شته‌کان ده‌که‌وێت؛ هه‌روه‌هائاماده‌ییه‌کی میتافۆریانه‌ش ی هه‌یه‌که‌له‌ناویداواقیع ده‌گۆڕێت بۆخه‌یاڵ. هه‌مووقه‌سیده‌یه‌ک تابلۆیه‌که: که‌ڕوا‌ڵه‌ته‌که‌ی پێکهاته‌یه‌کی ڕه‌ونه‌قداره له‌به‌شه‌کانی ژیانی ڕۆژانه؛ ناوه‌رۆکه‌که شی؛ پرشنگدانه‌وه‌کان؛ وئاماژه‌کان وفه‌نتازیاکانه.ئه‌مه‌ش ئاماده‌ییه‌که که‌ڕاسته و خۆ خوێنه‌رده‌خاته‌باوه‌شی گه‌ردوونه‌وه.گه‌ردوونێکی بچووککراوه‌ی ڕیالیستیانه له‌ناوجه‌سته‌ی قه‌سیده‌دا؛ یان ده‌روون وڕۆحێکی په‌خشکراو له‌ناویدا.هاوکات ئاماده‌ییکیشه‌که‌خوێنه‌روالێده‌کات له‌ناوخودی خۆی و؛ له‌نێوگه‌ردوونیشدائاماده بێت.ئه‌مه‌به‌ته‌نیاهه‌رئاماده‌ییه‌کی فیکری نییه؛به‌ڵکو به‌ر له‌مه ئاماده‌ییه‌کی
ئیستاتیکییه؛ که‌ئه‌وپه‌یوه‌ندییه‌کتوپڕانه‌ی نێوان وشه و وشه‌که‌دایمه‌زراندوون له‌لایه‌ک و؛ په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان وشه‌و واقیع له‌لایه‌کیتره‌وه گوزارشتی لێده‌که‌ن؛که‌له‌ناوقه‌سیده‌دا پرشنگدانه‌وه و زیندوویه‌تی په‌خشده‌که‌ن.به‌مشێوه‌یه هه‌ستده‌که‌ین ئه‌ومه‌ودایه‌ی که‌خودگه‌رایی له‌شت داده‌بڕێت؛یان پێکه‌وه گرێ یان
ده‌دات؛هه‌مان مه‌ودایه که‌تیایدا من وئه‌ویدی باوه‌ش به‌یه‌کداده‌که‌ن؛ به‌شێوه‌یه‌ک که‌ئه‌م دوورییه خۆی ده‌گۆڕێت بۆئامێزێک؛که‌تیایدا سنوورو مه‌وداکان نامێنن…
”6”
وادیاره‌واقیعی گه‌ردوونی له‌شیعری ترانسترۆمێردا گرێدراوه‌به‌ژیانی ڕۆژانه‌ی خۆیه‌وه‌و؛له‌نێوئه‌زموونی نوسینه‌ئیستاتیکییه‌که‌یدا ئاماده‌گی هه‌یه.له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌ومه‌سه‌لانه‌ی که‌له‌شیعره‌کانیداده‌ستیان لێده‌دات؛ یان ده‌یانوروژێنێ مه‌سه‌له‌گه‌لی ئه‌بستراکت نین؛به‌ڵکوڕیالیستین؛که‌چی سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش له ڕه‌چه‌ڵه‌کدا دابڕاون له‌مه‌سه‌له‌ی بێ ئه‌رزشی سیاسی وئایدۆلۆژیییه‌وه. مه‌سه‌له گه‌لێکن که‌له‌واقیعی مرۆڤه‌وه وه‌رگیراون له‌ناوبوونیدا.مرۆڤه‌کانیش له‌ناوئه‌م مه‌سه‌لانه‌دا؛مرۆڤگه‌لی ژیانی ڕۆژانه‌ن؛که‌به‌سیاسه‌ت نه‌ڕازێنراونه‌ته‌وه و؛سیاسه‌تیشیان نه‌ڕازاندووه‌ته‌وه؛ئاڵای خه‌بات وتێکۆشانیان به‌رزنه‌کردووه‌ته‌وه
و؛گۆرانیشیان بۆئه‌فسانه‌کانی نه‌گوتووه.به‌ڵکومرۆڤی نێوماڵه‌کان وسه‌رشه‌قامن مرۆڤی کارکردن و؛تێرامان وگۆشه‌گیرین.مرۆڤی بوونن به‌هه‌مووئازارو ناره‌حه‌تی و؛به‌هه‌مووخۆشییه‌کانییه‌وه ڕۆچوونه نێو پرسیارو سه‌رسامی ونیگه‌رانی له‌شیعره‌کانیداقوڵپ ده‌دات.له‌به‌رئه‌وه‌ی ڕوانین بۆواقیعی جیهان و؛واقیعی مرۆڤ مومکین نییه‌قووڵ وڕاسته‌قینه‌بێت؛گه‌رئه‌م ڕۆچوونه خه‌مناک وتراژییدیه به‌ناویدا تێنه‌په‌ڕی بێت. گه‌رترانسترۆمێر زانیبێتی که‌چۆن شیعره‌کانی بپارێزێت له‌وبێنرخییه‌سیاسی_ئایدۆلۆژییه؛ئه‌وائه‌مه‌له‌به‌ر ئه‌وه‌یه که‌ئه‌وپه‌ی به‌وه‌بردووه‌که‌شیعرقووڵاییه‌که‌ی ناوی له‌ده‌ستده‌دات؛کاتێک ئامانج لێی گه‌یاندن؛ یاخود گواستنه‌وه‌ی بێت بۆجه‌ماوه‌ر.چونکه‌کاتێک شیعرتێکه‌ڵاویان یه‌کبگرێت له‌گه‌ڵ ڕووداوی ڕاگوزه‌ردا؛ یاخودگه‌ربێبه‌هایی بکرێته فاکته‌رێک بۆ تیشکخستنه‌سه‌رشیعروبه‌خشینی ناوبانگ پێی؛ئه‌واشیعریش خۆی
بێبایه‌خ ده‌بێت. شیعر ڕووناکییه؛له‌خودی خۆشیدا‌‌پرشنگدانه‌وه‌یه؛بۆیه‌له‌ڕاستیدائه‌وپێویستی به سێبه‌ره؛ به‌شێوه‌یه‌کی تایبه‌تیش شیعرپێویستی به‌نیشته‌جێبوونه‌له‌شه‌ودا؛شه‌وی هه‌ست و؛مه‌ته‌ریال و؛نه‌بینراو. به‌هه‌رحاڵ ئه‌مه‌به‌مانای دابڕانی شیعرنییه‌له‌ژیان و؛به‌واتای داماڵینی قودره‌تی کاریگه‌ریه‌که‌شی نایه‌ت له‌مێژوودا. به‌ڵکو به پێچه‌وانه‌وه له‌ڕووی بیروکرداره‌وه به‌مانای دابڕانی شیعردێت له‌باوو؛ به‌تایبه‌تی
له‌ڕۆژگاری ئه‌مڕۆداکه‌بیرکردنه‌وه‌یه‌کی ساخته‌پاڵ به کارکردنه‌وه ده‌نێت وده‌یجوڵێنێ؛که‌خۆی له‌میدیاو بانگه‌شه‌دا نماییشده‌کات.هه‌روه‌هابه‌پێی کاری خودی هۆکاره‌کانی ڕاگه‌یاندنیش ؛مێژووی باووبریتییه‌له ته‌نیا کۆمه‌ڵێ ڕووداوی ڕاگوزه‌ر……..
”7”
ترانسترۆمێرله‌شیعره‌کانیداهه‌وڵده‌دات ده‌رباره‌ی هه‌لومه‌رجی مرۆیی بدوێت وڵیشده‌دات شیعربه‌وسیفه‌ته‌ی که‌هونه‌ره؛وه‌هاپێشکه‌شبکات که‌ته‌عبیرله‌مهه هه‌لومه‌رجه‌بکات.سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که‌ڕه‌گوڕیشه‌ی
شیعره‌کانی به‌نێوسه‌ر زه‌مینی شیعرداڕۆچوون؛له‌بنه‌چه‌کلاسیکی و؛لیریکی و؛سیمبولیستییه‌که‌یاندا؛ئه‌وا له‌هه‌مانکاتیشداشیعره‌کانی ده‌که‌ونه نێو بزووتنه‌وه‌ی تازه‌گه‌رییه‌وه‌و؛ له‌سه‌ر ڕێڕه‌وی ئاینده‌ش ڕاوه‌ستاون. له‌م حاڵه‌ته‌شدائه‌م شاعیره له‌ناویه‌ک قوتابخانه دا پۆلێن ناکرێت وناشبێته‌دامه‌زرێنه‌ری.له‌هه‌مانکاتدا
ئه‌ویه‌ک که‌س و؛فره که‌سیشه”واحد ومتعدد”.له‌م حاڵه‌ته‌شدا ئێمه ئه‌وه‌مان بۆده‌ڕه‌خسێت که‌له شیعره‌کانی دا ببینین که‌چۆن بینراوو؛نه‌بینراو یه‌ک پێکهاته‌یان هه‌یه‌و؛خودی شاعیرلێیه‌وه ده‌بوژێته‌وه‌و سه‌رهه‌ڵده‌دات؛ وه‌ک ئه‌وبۆنه‌ی که‌له‌گوڵی جیهانه‌وه دێت…….
++سه‌رچاوه:پێشه‌کی کتێبی” توماس ترانسترومر؛؛الاعمال
الشعریه‌الکامله”
ترجمه:قاسم حمادی؛؛اعادقرائتهاوقدم لها: ادونیس
دارالنشر:بدایات؛؛؛گ1 سنه 2005
