Skip to Content

Tuesday, March 19th, 2024
رۆشنبیری سیاسیی و دەوڵەتی کوردیی

رۆشنبیری سیاسیی و دەوڵەتی کوردیی

Closed

 

 

 

تێگەییشتن لەسیاسەت، خوێندنەوەو مەعریفەو شارەزایی دیپلۆماسیی دەوێ، هەموو ئەو میکانیزمانەش، ماتێریاڵی زمانیی ومەعریفەی سیاسیی و کولتووریی دەوێ. ئاینشتاین قسەیەکی جوانی هەیە کاتی دەڵێ ” زانیاریی،مەعریفە نییە”. ئێمە لەباری تیۆرییەوە خاوەنی کەمترین مەعریفەین لەسەر ناسیۆنالیزم و مەعریفەی دەوڵەت دروستکردن. بە بوونی هەندێ زانیاریی دەستی سێ و چوار، ناکرێ بڵێیین مەعریفەی سیاسیی و کولتووریی تەواومان هەیە. ئەم دەردە هەندێ گەنج و پیرە پیاوی کوردی نەدی و بەدی گرتووەتەوە، بەحیساب خوێندنی ئەکادیمیی دەخوێنن، ئیتر بەریزکردنی چوار قسەی ئەم سکۆلارو ئەو ژۆرناڵ، بە شێلانی هەندێ ئارگیومێنتی جیاواز، دەیانەوێ گۆمی مەنگی بێ مەعریفەیی بشڵەقێنن و زۆربەیشیان خۆیان بە سکۆلاری زۆرباش لە قەڵەم دەدەن، هەمیشەش چونکە هەست بە نەقس دەکەن و دەزانن ئارگیومێنتی ئەکادیمیی و مەعریفیی ناتوانن بەرهەم بهێنن، بەردەوام هەڵەژی خوێندکاری باڵای فڵان و پسپۆری ئەکادیمیی فیسار رشتە لەخۆیان دەبەستن.

رۆشنبیرە سیاسیی و حەماسییەکان، لەسەر پرسی دەوڵەت دروستکردن، رەخنە لەوانە دەگرن کە بۆچوونەکانی سەرۆکی هەرێم و خەتێکی پارتییان بەر رەخنە داوە. ئەوان بێئەوەی بزانن، راستەوخۆ کەوتوونەتە داکۆکییکردن لەو مەهزەلەی بەدەوڵەتبوونە. بیانووی ئەوە دادەتاشن کە دەوڵەتی نەتەوەیی nation state و بنیاتنانی نەتەوە nation building  تێکەڵ نەکرێن. دەیانەوێ بڵێن، کورد دەبێ  ماکیاڤیلییانە بەرەو نەتەوەبوون ببرێ ئەگەر هەر حیزب و سەرکردەیەک و هەر لایەنێک بیکات، هەر پاشخان و ریکۆردێکی خراپیشی هەبێ، گرینگ نییە، تەنانەت ئەگەر دەوڵەتێکی فاشیلیش دەربچێ، کورد پێویستە ملی خۆی بۆ بشکێنێ. بەشێکی زۆری ئەمانە شۆڤینیزمی نەتەوەیی و ناسیۆنالیزمی ئێسنیکیی و کەڕە کوردایەتیی کوێری کردوون. 

 لە دوو هەڵوێستی مەیدانییشدا، بیروباوەڕە نەتەوەییەکانیان وایان لێ دەکات لایەنگریی لە خراپییەکانی دەسەڵات بکەن. بەشێک لەمانە، پاساویان بۆ کوشتنی لاوان و خۆپیشاندانەکانی پارساڵی کوردستان دەهێنایەوە، چونکە دوژمنانی کورد ( ئێران و تورکیەو وڵاتانی عەرەبیی) پێیانخۆشە کوردستان تێک بچێ. بەشێک لەم ناسیۆنالیستە رەشۆکییانە، پاساویان بۆ سەرکردایەتیی کورد دەهێنایەوە، گوایە تێرۆرکردنی سەردەشت عوسمان بۆ تێکدانی ئارامیی کوردستانە و پارتیی هیچ قازانجێکی لە کوشتنی ئەو رۆژنامەنووسەدا نییە. هەنووکەش بەشێکییان بە ئاشکراو بەشێکیشیان بە منگەمنگ و لەژێر لێوەوە، داکۆکیی لە هەڵوێستە سەرپێیەکانی سەرۆکی هەرێم، لەمەڕ پێکهێنانی دەوڵەتی کوردیی! دەکەن.

ئەم جۆرە رۆشنبیرانە، هەمیشە بەبەڕێز و کاک و جەناب، شیعرە ئەکادیمییەکانیان! خۆشە دەکەن، لەکاتێکدا ئەو دەربڕینانە موجامەلاتی عەشایەرییەو ئەتەکێتی ئەکادیمیی نییە. ئاخر بەڕاستیی جەهلی بێ مەعریفەیی لەوە زیاتر هەیە کە چەمکە نیشتمانییەکان و نەتەوەییەکان لێک جودا نەکەینەوە. کاتێ نەزانین nation building بەمانای بنیاتنانی نەتەوە دێت، نەک بنیاتنانی نیشتمان، هەر ئەمە بەسە بۆ ئەوەی بزانین، رۆشنبیرە ئەبستراکتە سیاسییەکانی ئێمە چەند لەڕووی فیکرییەوە، بەتاڵن  و ئاستی مەعریفیی و زمانیی وئاگایی سیاسییان چەند لە ئاستێکی رەزیلدایە؟ 

تێکست و توێژینەوەی ئەکادیمیی، لە چەند  دێڕێکدا کورتبکرێتەوە، بەواتای ئەمانە دێت: خوێندنەوەی قووڵ و فرە رەهەند لەسەر بابەتێک یان تەوەرەیەک، بیرکردنەوەی شەپۆلیی لەهەموو لایەنەکانی و کۆکردنەوەی داتای جیاواز، دواتر دروستکردنی ئارگیومێنتی جیاواز، بۆ ئەوەی بە بەبیریکێ پانوپۆڕەوە بنووسرێنەوە. لەهەموو ئەمانەش گرینگتر، پاش شییکردنەوەی ئارگیومێنتەکان، گرینگە بتوانرێ کرۆکی باسەکە بەیەکەوە، بە زمانێکی مەعریفیی پاراو و رەوان و باڵا کۆبکرێتەوە Synthesize. هەنووکە لایەنگرانی حەماسەتەکانی سەرۆکی هەرێم، رۆشنبیرە سیاسییەکانی لایەنگری دروستکردنی دەوڵەتی کوردیی، زمانی فیکریی و داڕشتنی سیاسییان ئەوەندە لاوازە، بەس لە ستراکتۆری نووسینەکانیاندا ساقیت دەبن، تا بە ئاستی فیکریی و ئەکادیمیی نووسینەکانیان دەگات. 

 سەرەڕای هەندێ بۆچوونی جیاواز لەگەڵ (مەریوان قانیع و ئاراس فەتاح و تا رادەیەکیش سەردار عەزیز و بورهان یاسین و کەمال میراودەلیی)، بەڵام بەواقیعیی بەنووسینەکانیان و چاوپێکەوتنەکانیان لەسەر پرسی دامەزراندنی دەوڵەت، خزمەتێکی گەورەیان بە رەهەندی دامەزراندنی دەوڵەت و ناڕۆشنییەکانی کرد. بەپێچەوانەوە، ئەوانەی لایەنگریی لە بۆچوونەکانی بارزانیی دەکەن، یان لای کەم پاساوی سیاسیی بۆ دەهێننەوە، نەک فیکرو مەعریفەیان لەسەر ئەوە تەوەرەیە بەرهەم نەهێناوە، بەڵکو جگە لە حەماسێکی هەرزەییانە لەژێر پەرچەمی ئەکادییمبووندا، یان کۆیلەی ئایدیۆلۆژیان یاخود ناسیۆنالیزمی رادیکاڵی کوردیی هەناسەی ئازادبوونی لێ بڕیون و دارێکیان لەسەر بەردێک دانەناوە، نە لەبواری دەقی فیکریی و سیاسییدا، نە لە چوارچێوەی پێوەرە ئەکادیمییە ستاندەردەکانیشدا. 

زۆربەی زانکۆکانی کوردستان وێرانن لە بەرهەمهێنانی فیکرو مەعریفەو عەقڵی ئەکادیمییدا، قسە لەسەر ئەوانەیە کە لەهەندەران دەخوێنن. دیارە کورد بە دەربڕینە سیاسیی و کولتوورییەکەی قازیی محەمەد، بەس خوێندن فریای دەکەوێ و بەس بە خوێندن ئازاد دەبێ. هەندێ کورد لەزانکۆکانی رۆژئاوادا، خەریکی خوێندنن، دیارە باشترین کارێکە کە دەتوانن بیکەن بۆ خۆیان و نەتەوەکەیشیان، بەڵام هەندێکیان ئەوەندەی هەڵپەی ئەوەیانە کە ناوەکانیان وەک پرۆفایل بنووسنەوەو لە بازاڕی سیاسەتی پۆغڵی کوردییدا سەری خۆیانی پێ بقەڵبێنن، تەکلیف لەم حیزب و ئەو حیزب بکەن، چاوپێکەوتنیان لەگەڵ بکەن، یان بەربژێر بکرێن بۆ کاندیدی هەڵبژاردن، ببن بە پسپۆری علوجی بوارە زۆروزەبەندەکانی گەندەڵیی لە کوردستان، ئەوەندە بۆ بەرهەمهێنانی فیکرو مەعریفەو دەقی ئەکادیمیی نەیانخوێندووە و ناخوێنن. ئێستاش ئەوانەی لایەنگریی لە هەڵاکەی سەرۆکی هەرێم دەکەن، نەخشە رێگە بۆ دەوڵەتی کوردیی دادەنێن، دەڵێن ئەوانەی رەخنەیان گرتووە، رەخنەکانیان ئەکادیمیی نیین !و لەچەمکە سیاسییەکانی نەتەوەو نیشتمان و بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەیی نەگەییشتوون! لەکاتێکدا خۆیشیان نازانن سەفسەتەی چیی ریز دەکەن؟ وێڕای ئەوەی تەواوی چەمکەکانیان تێکەڵکردووە. 

هەر کەسێ، بەهەر زمانی بنووسێ، بەڵام زمانی فیکریی، گەشەی نەکردبێ، ناتوانێ لەهیچ تێکستێکدا ئۆخژن بە خوێنەر بدات و مەعریفە و تەنانەت زانیاریی دروستیش بگەیەنێ.   کوردستانی باشوور، یان  کوردستانی خواروو یاخود کوردستانی عێراق، چەمکێکی سیاسیی، واقیعیی و عەقڵانییە، بەڵام کاتێک هەندێ کوردی موبتەلا بە ناسیۆنالیزمی خێڵەکیی و کوردایەتییەکی بێمانا، زمانی سیاسییان پاک نەبووەتەوەو وەک وڕکی منداڵانە هەر  دەڵێن “باشووری کوردستان”، ئەوە گومانی تێدا نییە هێشتا لەخەیاڵی کوردستانی فرە مەزندا ( کوبرا) دەژین و نازانن دابەشکردنی کوردستان چۆن بووەتە دیفکاتۆیەکی جیهانیی و خۆدزینەوە لێی، خۆخوساندنەوەیە لە زووخاوی سیاسیی و حەماسەتی شێتانەو هەرزەکارانەی نەتەوەییدا. 

راستە جاروبار هەندێ نووسەری بەتوانا و خاوەن تێکستی باش لەناو کورددا، بە هەڵە بەسەر زمانیاندا دێت و دەڵێن ” باشووری کوردستان” بەڵام کاتی ئەوە هاتووە، رۆشنبیری جدیی کورد، جیاواز لە  رۆشنبیرە هەرزەکارە سیاسییەکانمان، باشووری کوردستان بەکار نەهێنن ( کوردستانێکی یەکگرتوو لەهەموو پارچەکان هەرگیزاو هەرگیز لەمێژوودا بوونی نەبووە و ناشبێ و ناعەقڵانییشە بیری لێبکرێتەوە، تا باشوورو باکووری هەبێ)، بەڵكو کوردستانی عێراق یان کوردستانی باشوور دروستترە بەکار بهێنرێن. “کوردستانی باشوور” چەمکێکی سیاسییە، بەڵام “باشووری کوردستان” چەمکێکی جیۆگرافییەو لەنەدانیی سیاسیی و خەیاڵاتی شیعرییەوە پێچراوەو تەنانەت لەڕووی جیۆگرافییشەوە هەموو باشووری ئەو خاکە ناکات کە  بە وڵاتی کوردان ناسراوە. باشووری کوردستان لەسەر ئاستی جیۆگرافیای ناوچەکە، بەشێک لە کوردستانی “ئێران و تورکیەو سوریە”ش دەگرێتەوە، بەڵام کاتێک دەگوترێ کوردستانی باشوور، ئەوە مەبەست لەو یەکە جیۆسیاسییەیە کە بەڕەسمیی کەوتووەتە نزیک چەقی  باشووری وڵاتی کوردەکانەوە. 

لە کوردستانی باشووردا، نە ئیجماعێکی سیاسیی هێزو حیزبە سەرەکیییەکانی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنی هەیە، نە ئیجماعێکی جەماوەرییش بۆ حەماسەتەکانی سەرۆکی هەرێم بوونی هەیە. ئەمە بەو مانایە نایات، خەڵکی کوردستانی عێراق ( بەکەرکوکیشەوە) لەگەڵ جیابوونەوە و سەربەخۆییدا نیین، بەڵکو بەو مانایە دێت، گومانیان لەجدیەت و نیازی راستەقینەی سەرۆکی هەرێم هەیە. کورد، بەم دۆخە پارچەپارچەییەی هەرێمەوە، بەبێ چارەسەرێکی عەقڵانیی بۆ کەرکوک، تەکاندان و خۆڕاپسکاندن بەرەو دامەزراندنی دەوڵەت، لە سەر خاکی  تەنیا بادینان و بەشێک لە  ناوچەکانی هەولێر، خۆتەقاندنەوەیەکی سیاسیی فەندەمێنتالیستانەی بەناو ناسیۆنالیستییە، بەڵام تورکیە داینەمۆی عەقڵیەتەکەیە. ئەو رۆشنبیرە سیاسیی و ئەکادیمییە رەشۆکییانەش کە  لایەنگریی لە حەماس و هەڵپەو کەفوکوڵی نەتەوەیی و هەڵای بەدەوڵەتبوون دەکەن، رووکەشانەو رادیکاڵانە و منداڵانە لە دۆکترینەکانی ناسیۆنالیزم و نەتەوەو دەوڵەتداریی تێگەییشتوون . 

هەلومەرجی سیاسیی و نێودەوڵەتیی و ناوچەییش بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێک لەسەر زۆرینەی خاکی کوردستانی باشوور ئەگەرێکی زۆر کراوەیە. بەڵام بەم هەموو ژان و برینە ناوخۆیی و دابڕانە گەورەیەی نێوان دەسەڵاتدارانی بیلیۆنێری کوردستان و زۆرینەی خەڵکی بێکار و بێدەرامەت و بێگوزەرانی کوردستان، بەو هەموو تەوەلابوونەی نەوەی نوێ و گەنجانی کورد، خۆی بۆ شەماڵێکی پلانەکانی ئێران ناگرێ، تا بە رەشەبایەکی کەمالیستەکانی تورکیە دەگات( هەرچەندە لە هەنووکەدا، بۆ بەرژەوەندیی تایبەتیی و کەرتی ئابووری تورکییە، ئاکەپە هاندەری ئەو پرۆژەیەیە). دەوڵەتی کوردستانی باشوور، یان دەوڵەتی هەرێمی کوردستان، پێویستی بە ئیجماعێکی جەماوەریی و نیشتمانیی هەیە، پێش ئەوەی پێویستی بە رابەرایەتییەکی جەسوور بێ و ئامادە بێ، هەموو بیلیۆنە دۆلارەکانی دەسەڵات بکات بە قوربانی خەونی میلیۆنان کوردی ئازادییخواز و سەربەخۆخواز لەئاستی کوردستانی عێراق و پارچەکانی تریشدا. 

 هەنگاونان بۆ دامەزراندنی دەوڵەت، پێویستی بە ئاشتکردنەوەی ئەو تۆرانە بەرینەی گەنجانی کوردستان هەیە  کە ئینتیمایان بۆ نیشتمان و نەتەوەکەی خۆیان کاڵبووەتەوە. ئەو کاڵبوونەوەیەش کەمترین خەتای گەنجانی کوردستانی تێدا نییە، بەڵکو دڵڕەقیی ئەو بیزنسمانە سیاسییانەیە، کە کوردستانیان کردووە بە موستەعمەرەی بازرگانیی و بەرهەمهێنان بۆ خۆیان و کوڕەکان و خزموکەسوکارەکانیان، زۆرینەی گەنجانی کوردستانیش تێیدا بێکارن.  ئاخر تا مێنتاڵیتی سیاسییەکانی کورد و ئەو رۆشنبیرانەی بە وشکیی و بە تەڕیی  داکۆکیی لە دەسەڵات دەکەن ،لە مەترسیی وشێرپەنجەی بێکاریی نەگەن، لە پرسی دەوڵەتدارییش ناگەن. سیاسیی و حیزبەکان و سەرۆکەکانی کورد ئەگەر لە مۆبەڵایزکردنی  ئێنێرژیی گەنجان و توانای فیکریی و ماددیی و مەعنەویی چینەکانی ناوەند  نەگەن، ناتوانن عەقڵیان بەو میکانیزمانە بشکێ کە  بۆ دەوڵەتداریی مەرجی ژیارییە. 

قسەکردن لە دەوڵەتداریی لە کوردستاندا بەم هەلومەرجەی ئێستاوە، کە کەرکوک، هیچ ئاییندەیەکی دیار نییە، بەو دۆخەی کە   حیزبەکان و سەرکردەو بنەماڵە دەستڕۆیشتووەکانی کورد، خۆیان نەوتی کوردستانیان داگیرکردوەو بۆ خۆیان قاچاغچییەتیی بەسامانی نیشتمانییەوە دەکەن و تاڵانییەکی ئاشکرا لە نەوەکانی ئێستاو ئاییندەش دەکەن،  هەموو ئەو هەرا بێتامە، جگە لەوەی لە قوماری کاڵەمستێنی کوردەواریی دەچێ، موجامەلەیەکی زۆر بێ ماناو قێزەونی شەقامی کوردییشە. هاوزەمان ئەو رۆشنیبرە سیاسییە ئەکادیمییانەی قاچ دەخشێننە ئەو ئاوەی سەرۆکی هەرێم بۆ دەوڵەتی کوردیی رشتی، جگە لەوەی رۆڵی ڕۆبۆتی حیزب  دەگێڕن بۆ  بەلاڕێدابردنی داخوازییە نیشتمانییەکان  بە سەفسەتەی ناسیۆنالیستیی، گڕ بۆ دەوڵەتی نەتەوەیی دەکەنەوە، بچووکترین خزمەتیش بەرەهەندی دروستکردنی دەوڵەت ناکەن. سەرەنجام جێگەی داخە هەندێ رۆشنبیری ناسیۆنالیستی خۆ بەئەکادیمسیتزان ئاو بەم ئاشەدا دەکەن، بەڵام جێگەی خۆشحاڵییە کە نووسینەکانیان ئەوەندە لاوازن، جگە لە کادیرە حیزبییەکان کەسی تر ئامینیان پێ ناڵێ. 

کامیار سابیر

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.