زۆر بێمانایە كاتێك باس لە ئاشتكردنەوەی بینەرو شانۆ دەكرێت وەك ئەوەی شەڕەگەڕەكیان كردبێت

كۆمیدیا لەنێوان بازاڕو هونەردا
بەرێكەوت مردنی ئانارشیستێك بەنموونە

شانۆیی-بەرێکەوت مردنی ئانارشیستێک
نوسین-دارتۆفۆ
دەرهێنان-زەریاسامی

ئەوەی بەدرێژایی مێژووی شانۆ هەتائێستا بەردەوام قسەو ناكۆكی لەسەرە مەسەلەی كۆمیدیایە. بنچینەی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ساتی نوسینی كتێبە تێورییە بنچیینەییەكەی(ئەرستۆ تاڵیس)كە بناخەی دراماو شیعری دارشت کەتێیدا کۆمیدیای بەهونەرێکی سوک وەسفكردووە.
هەربۆیە دەبینین سەرتاپای مێژووی كۆنی یۆنان تراژیدیایەو نوسەرانی ئەوكات بەتەنها لەسەربنەما تراژیدییەكانی ئەرستۆتاڵیس تێكستە درامی وشیعرییەكانیان نوسیوە.
هەر لەم كاتانەدا لەگەرمەی باڵادەستی تراژیدیادا نوسەرێكی گەورەی وەك (ئەرستۆڤانی)كۆمیدی نووس پەیدادەبێت و سەرجەمی ئەو تیۆرییانەی ئەرستۆتاڵیس لاهاوسەنگ دەكات.
سەرەڕای ئەمانەش هیچ كەسێك ناتوانێت نكوڵی لەوەبكات ئەگەر ئەم نوسەرە نەبوایە ئەوا رەنگە ئەمڕۆ بەم شێوەی ئێستاش شتێك نەبوایە بەناوی كۆمیدیا.

دیلارتێ‌، كۆمیدیایەكی باڵا
لەمێژووی شانۆدا ساخبووەتەوە كەشانۆی(دیلارتێ) یەكەمین هەوڵە لەدوای (ئەرستۆ ڤان)كە توانیویەتی كۆمیدیا وەك هونەرێكی باڵاو پڕجوڵەی شانۆیی ودرامی بونیادبێنت و شانۆو كۆمیدیا بكاتە بنەمایەك لەپاڵ پێكەنین و خۆش گوزەرانیدا رەخنەی جدی لەسەركۆمەڵگەو خێزان دابنێت و هەوڵبدات بەتێڕوانیینێكی هونەرییەوە رەخنەی كەموكوڕییەكان بگرێت.
لەدوای (دیلارتێ) شانۆكاری گەورەی مێژووی شانۆ(مۆلێر)بەتێكستەكان وكارە شانۆییەكانی بەتەواوی شانۆی كۆمیدی لەمێژوودا دەچەسپێنێت.
ئەگەر شانۆی دیلارتێ لەناو گوندو شەقامەكانی شاردا نمایش دەكرا.. ئەوا مۆلێر پاش ئەو هەموو گەرۆكی وهەوڵە زۆرەی كە هەیببوو توانی شانۆی كۆمیدی بباتە نێو كۆشكی پاشاو وەك هونەرێكی (ئەرستۆكراتی)لێبكات.
ئەمەی سەرەوە وەك مێژوویەكی زۆر خێرا ئاماژەم پێدا كە چۆن بەردەوام كۆمیدیا توشی كێشەو بەربەرەكانی بووەو بەردەوام لەپەراوێزی هونەردا سەیركراوە.
لەنێو ئێمەشدا لەگەڵ تێپەربوونی كات وبەتایبەت لەنیوەی كۆتایی ساڵی هەشتاكان وپاشان هەتا ئێستاشی لەسەربێت لەلایەن زۆر شانۆكارەوە بەردەوام وەك شتێكی كەم بایەخ سەیری (شانۆیی كۆمیدی) دەكرێت، ئەڵبەت ئەم بۆچونەش لەخۆوە دروستنەبووە بەڵكو سەرچاوەكەی بۆ دوو شت دەگەرێتەوە: یەكەمیان ئەوەی ئەوكارانەی لەم ساڵانەدا كەلەم  جۆرەی شانۆدا كراون كاری ناپرۆفیشناڵانە‌وناجدی و بگرە پڕمەهزەلە بوون تەنها بۆ كات بەسەربردن و پارەپەیداكردن بووە.
دووەمیان بۆئەوەی كە ئەوكەسانەی كە ئەم كارانەیان كردووە بەداخەوە وەك كارەكانیان كەسانی ناجدی وكەسانێك نەوەك هەموویان بەڵكو تێیاندایە كە ئەسڵەن لێرەو لەوێ سوكایەتی بەشانۆدەكەن وتەنها وەك دووكانێك سەیری شانۆ دەكەن بۆ پارەو روتانەوەی خەڵك بە نمایشی بێمانا.. ئەمە سەرەڕای ئەوەی كەبەردەوام ئەم نمایشانە پشتی بەقسەی نائەخلاقی و بێ ماناو دەقی شانۆیی سواو بەستووە كە رەنگە هیچ بنەمایەكی شانۆییان تێدا نەبێت.

*زۆری بینەری هەزەلیات یاخود كۆمیدیا
بەداخەوە زۆرجار لێرەو لەوێ باس لەوەدەكرێت كە بوونی ئەم هەوڵانە زۆرباشە لەپێناو زیندوكردنەوەی هۆڵەكانی شانۆو ئاشتكردنەوەی بینەر بەشانۆ، چونكە ئەم نمایشانە بینەرێكی لەرادەبەدەریان هەیەو بۆ ماوەی چەندین مانگ خەڵك پارەش دەدات بۆ بینینی.
بەبۆچونی من ئەوانە خەڵكانێكن ئەگەر سێركێك هەبێت لەو نمایشانە زیاتر بیانخاتە پێكەنین ئەوا بۆ ئەوێ دەڕۆن نەوەكو ئەو مەهزەلاتەی كەبەناوی شانۆوە دەرخواردیان دەدرێت.
بەداخەوە من ناتوانم ئەوانە بەبینەری شانۆ دابنێم، چونکەلەئەساسدا ئەوكەسانە عەوداڵی شتێك نین كەناوی شانۆ بێت. من پرسیارێك دەكەم ئەوە چەند ساڵێكە ئەم كارە بەناو شانۆیانە دەكرێت وخەڵكانێكی زۆر بۆ بینیان دەرۆن‌و كەسانێكش پێیان وایە سەرەتایەكی باشە بۆ ئاشتكردنەوەی بینەر بە شانۆ.. ئەگەر بەقسەی ئەم برادەرانە بوایە ئەگەر ساڵی ١٠ كەس لەم بینەرە تۆراوە بەشانۆ ئاشت بوایەتەوە ئەوا ئەبوو ئێستا لەهۆڵەكانی شانۆ شوێن نەبوایە بۆئەوەی كەس دابنێشێت. لەگەڵ ئەوەشدا زۆر رونە ئەم كەسانە نەوەك بینەری شانۆ نین بگرە بینەری تاكەكەسێك یان چەند كەسێكن كەدەڕۆن بۆ سەیریان ئەگینا من دڵنیام ئەو نمایشانە بەبێ ئەوكەسانە زۆر لەوەی ئێستا كە هەیە هەزەلیتربێت ئەوا ٥٠٠ كەس ئامادەی بینیان نابێت.
هەرچەندە من بۆخۆم پێموایە زۆر بێمانایە كاتێك باس لە ئاشتكردنەوەی بینەرو شانۆ دەكرێت وەك ئەوەی شەڕەگەڕەكیان كردبێت. كارەساتە كاتێك ئەم گروپانەی ئێمە چەندین ساڵە سەرقاڵی كاری بەناو كۆمیدین و خەڵكانێكی زۆری بێشوماریش سەردانیان دەكەن نەیانتوانیوە كارەكانیان لە هەزەلیاتەوە بكەن بەكۆمیدیاو هەر بەراستی نمایشێكی شانۆیی بكەن لەكاتێكدا لەنێو ئەم گروپانەدا كەسانێكی تێدایە كەبەراستی ئەكتەرن وتوانایەكی زۆرباشی شانۆیشیان هەیە.

بەرێكەوت مردنی ئانارشیستێك لەنێوان كۆمیدیاو مەهزەلەدا
ئەتوانم بڵێم خۆشبەختانە لەنێو ئەوكارە شانۆیانەی دەكرێت، لەنێو ئەوكەسانەی كەساڵانێكە هەوڵی جدییان لەنێو شانۆ هەیەو بەردەوامن لەكاركردن، ئەمجارە توانرا كارێكی شانۆیی كۆمیدی پێشكەش بكەن، كەبتوانرێت وەك هەوڵێكی جدی بۆ بواری كۆمیدیا لەنێو شاری سلێمانی سەیربكرێت.

ئەم شانۆیە بۆمن جێگەی سەرسامیی بوو لەدوو روانگەوە:
یەكەم: لەروانگەی دەق‌و بابەتەوە كە زۆر نزیكی و تەماسی هەبوو لەگەڵ ژیانی ئەمڕۆمانداو ئەمەش وایكردبوو كە هەست بكەین ئەم دەقە سەرلەنوێ ئامادەكراوەتەوە، لەكاتێكدا ئەم تێكستە وەك خۆیی و بەبێ دەسكاری هێنرابووە سەرشانۆ.
دووەم: نواندن كە پێموایە لەزۆر شوێندا دەگەشتە ئاستی باڵاو لەسەرجەمی كارەكەشدا لەئاستێكی زۆر باشدابوو، بەڵام بەداخەوە لەچەند شوێنێكدا ئەم كارەش نزیكدەبووە لەئاستی دابەزینی جوڵەی نواندن لەپێناو ئەوەی كە زیاتر بیینەر پێبكەنێت.
بەكورتی لەسەر جوڵەی كۆمیدی پێموایە هەروەك تراژیدیا پشتدەبەستێت بە كەشف‌و دۆزینەوەی جوڵەی نوێ لەشانۆ، جوڵەیەك كە سەرجەمی پشت بە نامەئلوفیەت دەبەستێت و لەسەر بنەمای جوڵاندنی هەستی بینەر كاردەكات بەئیسارەكردنی لایەنی عەقڵی وپاشان زۆرجار لەكۆمیدیادا زۆر روونە بەتایبەت لە(بەرێكەوت مردنی ئانارشیستێك) كەكۆمیدیا لە ئاستی باڵای بێهودەییەو هەمان تراژیدیای ئەبسۆردمان لەزمانێكی كۆمیدییەوە بۆدەگێرێتەوە.
هەربۆیە وەك رستە كەمترین رستە هەیە بمانخاتە پێكەنین وەك ئەوەی لەدەقەكانی مۆلێر هەیە كە بەتەنها خوێندنەوەی بەسە بۆ پێكەنین.
لەدەقی ئەم شانۆگەرییەدا نوسەر زۆر بەوریایی هەوڵدەدات كەچۆن مرۆڤی گەمژە بەبێ ئەوەی بەخۆی بزانێت سەرجەم دەزگاكانی ژێر كۆنترۆڵی خۆی گەمژاندووەو بێ ئاگایانە یاری بەشعوری بەرامبەرەكەیی وخۆی دەكات.
ئەوەی لەروی پراكتیكییەوە كێشەی بۆ ئەم ستافە دروستكردبوو ئەوەبوو لەهەندێك شوێندا نەتوانرابوو ئەو دیالۆگ‌و رستانەی كە لە ساتەوەختێكدا هەیە وەك كۆمیدیایەكی رەش پیشانمان بدرێت بەڵكو زۆركات هەموو ئامانجەكان بەلایەنی كەمەوە لەچەند ساتەوەختێكدا لەسەر یەك شت كۆدەبوویەوە ئەویش پێكەنین‌و بەپێكەنینخستنی بینەر بوو.

نواندن وەك شەڕ یان وەك ئینێرژی
سەرنجراكێشترین شت لەم كارەداو ئەوەی كە هۆشیاری دەرهێنەری دەردەخست حزوری ئەكتەربوو لەكارەكەدا بەو هەموو فۆرم‌و شكڵە جیاوازەوە كەبۆ خۆی زیندوویەكی بەكارەكە بەخشیبوو.
ئەم كارە بۆ چەند ئەكتەرێك‌و بگرە بۆ زۆربەی ئەكتەرەكان ئەشێت وەك سەرەتایەكی زۆرباش سەیربكرێت لەرووی ئینێرژی و دەرخستنی توانای نواندنەوە، بەتایبەت بۆ(شاد شەوكەت)بە رۆڵی پۆلیسی پاسەوان كەدەتوانم بڵێم لەسەرەتا هەتا كۆتایی توانیبووی سەرنجی ئامادەبوان بۆخۆی راكێشێت وبەتەواوی وەك ئەكتەرێكی سەركەوتو لەكارەكەدا خۆی بەیانكات.
بەڵام دەبێت ئەو راستیە بڵێم كە بەشێكی خەلەلی كارەكەو لەو چەند شوێنەی كە كارەكە نزیك دەبویەوە لەئاستی مەهزەلە دەستی ئەم ئەكتەرەی تێدابوو، ئەویش لەبەر ئەوەی كە بەردەوام لەشەڕی ئەوەدابوو كە زۆرترین سەرنج لەبینەرەوە بۆ خۆی بەدەست بهێنێت، بەڵام زۆرجار زیادەڕەوی‌و پەنابردن بۆ جوڵەی هەزەلی وایدەكرد كە بەزەرەری ئەكتەری بەرامبەرو كارەكە‌و تەنانەت خودی خۆشی بووەستێتەوە.
لە بەرامبەر شاد شەوكەت، هونەرمەند‌و ئەكتەری بەتوانا (پێشڕەو حسێن) دەستنیشان دەكەم كەدەتوانم بڵێم ئەزمونی ئەم ئەكتەرەو ئەو چەند ساڵە لەكاركردنی بەردەوامی لەبواری شانۆدا وای كردبوو بەتەنها ناوەكەی بەس بێت بۆ ئەوەی زۆركەس ناچاركەن لەهۆڵی نمایش ئامادەبێت و تەنانەت چاوەڕێی كارێكی جدی لەم ستافە بكەن، چونكە هەموو كەس دەزانن ئاستی ئەم هونەرمەندە چەندەو ئاشنان بەكارەكانی.
ئامادەبوونی ئەم ئەكتەرە بۆ تەواوی كارەكەو لەرووی ناوەوە زۆر بەبایەخ بووە بۆ ستاف وبەرهەمەكە، بەڵام بۆ خودی پێشڕەو حسێن دەتوانم بڵێم شكست بوو، چونكە بۆیەكەمجار من بۆخۆم بەلایەنی كەمەوە لەبەرامبەر ئەم ئەكتەرە وەستام نەیتوانی سەرنجم راكێشێت، سەرسامم بكات وبەدوای خۆیدا عەوداڵم بكات.
من شایەتی ئەوە دەدەم هەر كارێكی نواندن كە ئەم ئەكتەرە پێی هەستێت بەلایەنی كەمەوە چەندین ئەكتەری خستووەتە ژێركاریگەری خۆیی و وای لەچەندین گەنج وئەكتەر كردووە تەقلیدی بكەنەوەو هەوڵدەن وەك ئەو نواندن بكەن، تەنانەت لەپەیمانگای هونەرەجوانەكان لەتێزەكانی دەرچون ئەو شێوە نواندنەی ئەم ئەكتەرە لەكۆتا كاری نواندنی پێش ئەم كارە پێی هەستا وەك دیاردەی لێهاتبوو.
لەم نمایشەدا حزوری ئەو لەسەر شانۆ حزورێكی كەم بایەخ بوو، بەمانای ئەوەی لەكارێكی كۆمیدیدا كەرۆڵی سەرەكی هەبوو ، وەها خۆی دەرخات كەئەمە ئەو ئەكتەرەیە كەدوای هەركارێكی نواندن دەتوانێت كاریزما دروستبكات.
شكستی نواندن هەر تەنها بۆئەوساتە ناگەرێتەوە كەئەم ئەكتەرە نەیتوانی كۆمیدیا دروستبكات لەسەرئاستی نواندن، بەڵكو بۆ ئەو ساتەوەختانەش دەگەرێتەوە كەتێیدا بەرجەستەی جەند رۆڵێكی جیاوازی دەكرد بەهەمان شێوە بوو.
من پێموایە ئەم كارەساتە رەنگە سەرچاوەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كەلەروی فیكرییەوە ئەم ئەكتەرە ناكۆك بێت نەوەك لەگەڵ ئەم جۆرە كارانەدا بەڵكو لەگەڵ ئەو شێوە دەربڕین ورەخنەیەی كەبوونی هەبوو لەكارەكە كە شێوەی گوزارشتی زۆر پێچەوانە بوو لەگەڵ سەرجەم ئەو كارانەی كە پێشتر ئەم ئەكتەرەكردوونی.

دێرین حامد