Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
سوسیۆساید لە پێناو كوَنترۆڵكردنى سەرچاوە نەوتیەكان…ئا: سەعید ئەمانى

سوسیۆساید لە پێناو كوَنترۆڵكردنى سەرچاوە نەوتیەكان…ئا: سەعید ئەمانى

Closed
by January 29, 2008 گشتی


 (كورتەیەك سەبارەت بە ئەوزاعى عێراق لەژێر ڕەحمەتى حزورى ئامریكا لە ساڵى 2007دا)
 
   ساڵى 2007 وەك ساڵێك پێناسە دەكرێت كە بە پێى ڕاپۆرت و سەرچاوە هەواڵیەكان، بە تایبەتى هەڵسەنگاندنەكانى ڕێكخراوى ئینگلیسىORB و بەراوردى لەگەڵ مێتۆدى زانكۆى جان هاپكیز دا، ژومارەى كوژراوە عێراقیەكانى دواى هێرشى ئامریكا گەیشتۆتە 2/1 ملیۆن كەس. 2007 ساڵێكە كە تێیدا زیاتر لە یەك ملیۆن عێراقى بۆ بەدەر بردنى گیانى سالم ناچار لە بەجىَ هێشتنى ماڵ و حاڵى خۆیان بوون و ناردنى 30000 هێزى زیادى و تازە نەفەسیش لەو ساڵە دا یەكێك لە شەڕ و پاكسازى قەومى لە چەند دەیەی ڕابردوی لێكەوۆتەوە.
   ئامارێكى ئونیسێف دەڵىَ: لە 21ى دیسامبرى 2007دا، تەنیا 28 لە سەدى ئەو عێراقیانەى تەمەنیان لەژێر 17 ساڵیدایە توانیویانە لە تاقیكردنەوەكانى ئاخرى ساڵدا بەشدارى بكەن، و نزیك بە یەك ملیۆن منداڵى دیكەش نەیانتوانیوە بچنە قوتابخانە، بێجگە لەوەى زیاتر لە 5 ملیۆن منداڵیش باوكى لەدەست داوە.
   بەوتەى رێخكراوى نەتەوەیەكگرتوەكان رێژەى ئاوارەبوون لە عێراق، لە ساڵى 2007 دا گەیشتۆتە ئاستێك كە لە ساڵى 1948 بەملاوە لە رۆژهەڵاتى ناوین دا بىَ وێنەیە. ئەم رێكخراوە ئاماژەبەوە دەكات كە لە هەر 8 عێراقى یەكێكیان ئاوارەن. ئەمە لەحالێكدایە كە بەشى زۆریان بەدەست هەژاریەوە دەنالێنن.
   لە ساڵى 2007 دا زیاتر لە هەر ساڵێكى ترى دواى داگیر كرانى عێراق لەلایەن ئامریكاوە، سەربازى بیانى كوژراوە. 901 ئامریكایى، 47 بریتانیایى و نۆ سەربازى وڵاتانى دیكە. سەرجەمى كوژراوەكانى ئامریكا لە شەڕى عێراقدا گەیشتە 3904 كوژراو و 28661 بریندار كە بەشێكى بەرچاو لە بریندارەكان زەربەى مەغزیان وێكەوتووە. 30185 سەربازى دیكەش بەهۆى گرفتى ڕۆحى و سەدەمەى جۆراوجۆرى دیكەوە لە بەرەكانى شەڕ دوور خراونەتەوە. بێجگە لەوەى ژومارەى ئەو سەربازانەى لە ڕیزى هێزەكانى ئامریكادا خۆیان كوشتووە گەیشتۆتە 132 كەس.
   ئەم ڕێژە زۆرەى كوژراو و بریندارى خەڵكى مەدەنى و سەربازى ئامریكا و هاوپەیمانانی لەعێراق، بە شێوەیەكى بەرچاو گوشارى نێو خۆى و جیهانى بۆسەر دەسەڵاتدارانى ئامریكایى بە دواوە بووە، تا ئەو جێیەى كە زۆرینەى خەڵكى ئامریكا خوازیارى كێشانەوەى هەرچى زوترى هێزەكانى ئەم وڵاتە لە عێراقن و نەفرەتى گشتى لە ئاستى دنیادا، بە دژى بوش و دەسەڵاتەكەى ڕۆژ لەگەڵ رۆژ لە زیادبوون دایە.
   ژنرال دەیوید پترایوس لە 10ى سپتامبرى ساڵى 2007 ڕاپۆرتەكەى خۆى سەبارەت بە ئاكامى بردنە سەرى ژومارەى سەربازەكان لە عێراق، پێشكەش بە سەناى ئامریكا كرد. ڕێكخراوى موو – ئان، ڕاگەیاندنێكى تەواو لاپەڕەیى لە ڕۆژنامەى نیۆرك تایمز و لەژێر وێنەیەكى گەورەى ژنراڵدا بڵاو كردەوە، لەو ڕاگەیاندنەدا، كە سەبارەت بە ناوەرۆكى درۆینەى ڕاپۆرتەكە نەفرەتى لێدەبارى، هاتبوو: ژنرال پترایوس یان ژنرالى خائین بە ئێمە؟
   ئەم ڕاگەیاندنە كە لە لایەن ڕێكخراوێكى خاوەن نفوزى سەر بە حیزبى دیموكراتەوە بڵاو كرابۆوە، هەرا و هوریایەكى زۆرى نایەوە و تەنانەت بەشێك لە نوێنەرانى كۆماریخواز و دیموكرات لە دژایەتى لەگەڵیدا قەتعنامەیان دەركرد، بەڵام ناوێكى كە بەرپرسى تەبلیغاتى موو– ئان بۆ ژنراڵى دیارى كرد، لە نێو هەڵسوڕاوانى دژى شەڕدا جێى خۆى گرت و زۆربەیان ناوى ژنراڵیان لە وتار و نوسراوەكانیاندا بەو شێوەیە دێنا.
   ئەركى ژنراڵ ئەوە بوو كە لە نیوەى دوهەمى ساڵى 2007دا، كە بە كردەوە ململانێكانى هەڵبژاردن لە ئامریكا دەستى پێدەكرد، و هەروەها لە سەردەمى پەسەند كردنى بوودجەى شەڕ و دابین كردنى پێداویستى ماڵى شەڕەكانى خۆرهەڵاتى ناوەڕاست، لەلاى خۆیەوە ڕاپۆڕتێك پێكەوەنىَ و گەڵاڵەى ناردنى هێزى زیاتر و بەر بڵاوتر كردنى چاڵاكیە نیزامیەكان بە سەركەوتوو بداتە قەڵەم. ئەوەى كە كۆشكى سپى ویستى ژنراڵ ئەنجامیدا و بە پێى هێندێك لە ڕاپۆڕتەكان، دیكتەى دیك چینى لە واشنگتۆنەوە كۆپى كرد و لە بەغداوە بردیەوە ئامریكا و سپاردیە مەجلیسى سەناى وڵاتەكەى و ڕایگەیاند: بەرنامەى هێزى زیاتر سەركەوتوو بووە و پێویستە گەڵاڵەى بەرەو پێش چوونەكانى داهاتومان لەسەر ئەم ئەساسە بنیاد بنێین. ژنراڵ پتراپوس ئەركێكى دژوارى وەئەستۆ گرتبوو. لە هەل و مەرجى شكستى هێرش بۆسەر عێراق، كەمتر ژنراڵێك حازر بە ئەنجامدانى وەها ئەركێك بوو. بۆیە كۆشكى سپى ژنراڵێكى بۆ ئەم كارە دەست نیشان كرد كە هیچ ئەزموونێكى مەیدانى لەم بوارەدا نەبوو. ژنرڵێكى كە، فەرماندەى ستادى ناوەندى هێزەكانى ئامریكا ناسناوى زەبوون و نۆكەر سفەتى پێ بەخشیبوو.
   لە 2007 دا، عێراق خراپترین ساڵى دواى داگیركرانى بردە سەر. بەڵام، ئەوان خۆیان لە پشت كەم بوونەوەى ئامارى كوژراوەكانى مانگەكانى نزیك كۆتایى ساڵ دا شاردەوە، لە حالێكدا ئەم دابەزینى ئامارە كاتیە، خۆى لەسەر ئەساسى ڕاپۆرت و هەواڵ گەلێكى وەحشەتناكتر بینا كراوە. وەحشەتناكتر نەك تەنیا لەبەر ئەوەى كە هێشتا بە هەزارانى وەك باوكى سەلمانى 22 ساڵە، كە لە ڕۆژى هەوەڵى ژانویەى 2008 دا سەرى بىَ پەیكەرى منداڵەكەى هەڵگرتەوە و لە شارى نەجەف بە خاكى سپارد، بە هۆى لەدەستدانى كەس و كاریان ماتەمبار دەبن، بەڵكوو كارەساتەكە لەوەش خراپترە: ئامریكا سەرگەرمى ڕێكخستنى هێزەكانى پێشووى سەدام و باقى هاوتاكانیانە، ئەویش نەك لە شێوەى ئەڕتەشێكى مودێڕن، بەڵكوو لە چەشنى دەستە و تاقمى موجاهیدەكانى ئەفغانستان. ئەڕتەشى ئامریكا دیوارى بێتۆنى هاوشێوەى دیوارى ئاپارتاید لە ئیسڕائیل خەریكە لە زۆربەى شەقام و كۆڵانەكانى شارى بەغدا دادەمەزرێنىَ. و ڕوون نییە لە كاتى تێپەڕین بەم تونێلى وەحشەتانەدا لەگەڵ چیدا ڕووبەڕوو دەبین، ئەوەى ڕوون و ئاشكرایە ئەوەیە كە نابودى بە تەواوەتى كۆمەڵگاى مەدەنى و نەك بە تەنیا لەناو چوونى پایەكانى دیموكراسى، خەریكە لە عێراق بەرنامە ڕێژى بۆ دەكرىَ.
   دەكرىَ بڵێین، ئامریكا بۆ ئەوەى بتوانىَ سەرچاوە نەوتیەكانى عێراق بخاتە ژێر چنگى خۆیەوە دیاردەیەكى خوڵقاند كە دەكرىَ نێوى بنرىَ سوسیۆساید، واتە، كوشتارى كۆمەڵایەتى.
   ناوەندە تایبەت و ئینحساریە هەواڵگریەكان، نە باس لە وەحشەتى ساڵى ڕابردوو دەكەن، نە لێكدانەوەیەك سەبارەت بەوەى لە پێشدایە ڕائەگەیەنن. كەوایە ناچارین ئاوڕێك لە بەشێك لەو ڕاپۆرت و توێژینەوانە بدەینەوە كە هەركامەو بە چەشنێك موسیبەتەكانى ژیانى خەڵكى عێراقیان لە ساڵى ڕابردوودا، و ئەگەرى ئەو كێشانەى كە ڕەنگە لە ساڵى 2008دا داوێن گیریان بێت، كردۆتە هەوێنى بابەتەكانیان، لەوانە ڕاپۆرتەكەى جەیمز كوگان. كە بەشێك لەو ئامار و ئەرقامانەى لە سەرەتاى وتارەكەوە ئاماژەیان پێكرا لە نموونەكانیانن.   لەو ڕوانگەیەوە كە بەشێكى زۆرى نەخشە و پیلانەكانى گوروپە چەكدارەكان، و تەنانەت خودى ئامریكاش، بە شێوەیەكى نهێنى دەبرینە پێشەوە، زۆرجار لێكدانەوەى جیاواز و دژ بە یەك لە بەرنامە جەنگیەكان ئیرایە ئەدرىَ. بۆ نموونە لە حاڵێكدا كە كوگان باس لە پێكهاتنى نێوان ئامریكا و موقتەدا سەدر دەكات، ئیسكات ریتێر، بازڕەسى پێشووى سازمانى ملەل باوەڕى بەوەها پێكهاتنێك نییە و پێى وایە كە نەك تەنیا ئامریكا و سەدر، بۆ شەڕ دژى یەكترى، لە ڕێگاى ڕێكخستنى میلیشیاكانیانەوە خەریكى خۆ ئامادە كردنن، بەڵكوو باڵى سەدر بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ گروپ و دەستە و تاقمەكانى ترى شیعەى لایەنگرى ئێران، ڕەنگە بە فیتى ئامریكا و ئێران، خۆى ئامادە كردووە. گۆشەیەكى ڕاپۆرتەكەى جەیمز كوگانیش دەڵێت كە:
   لە سىَ مانگى كۆتایى ساڵدا توند و تیژیەكان بە شێوەیەكى كاتى كەم بوونەوە، بەڵام نەك لەبەر ئەوەى كە دژایەتى لەگەڵ داگیركارى دابەزیبێت، یان، ئاڵ و گۆڕێك لە هەل و مەرجى ژیانى كارەسات بارى خەڵكى عێراقدا ڕوویدابێت، بەڵكوو ئەوە ئاكامى هێندێك پێكهاتن و تەوافوقى لە ڕووى ناچاریەوەى ئامریكا لەگەڵ گوروپە چەكدارە سونیەكانە، تا لەو ڕێگایەوە بوارى ئاگر بەستێكى كاتى لەگەڵ نەیارەكانیدا بڕەخسێنىَ.
   ئێستا كەم تا زۆر خەریكە ناوەڕۆكى پێكهاتنەكان ئاشكرا دەبن. دەركەوتوە، لانى كەم 77000 میلیشیاى سوننى لە بەشى ڕۆژئاواى بەغدا بوونەتە مووچە خۆرى ئەڕتەشى ئامریكا. ڕێبەرانیان، كە زۆربەیان پێشتر پەیوەندیان بە ڕژێمى بەعسەوە هەبوووە، خوازیارى دەور و نەخشێكى سیاسى زیاترن لە دابەشكردنى دەسەڵات لە عێراقدا.
   ئەم ڕاپۆرتەش ئاماژە بەوەدەكات كە، بە دوو ملیۆن پەنابەرى عێراقى، كە پەڕیوەى وڵاتى سوریە بوون، دەوترێت وێناچىَ بتوانن بگەڕێنەوە بۆ وڵاتەكەیان. پێیان وتوون كاتێك ئەتوانن بگەڕێنەوە بۆ سەر ماڵ و شوێنى پێشویان كە سەر بەو دەستە و تاقمە چەكدارانە بن كە لە ئێستادا شوێنى ژیانیان داگیر كردون. بەر بە هەزاران هاو وڵاتى سەر بە گشت پێكهاتە نژادى و ئاینیە جۆرا و جۆرەكان گیراوە و نایەڵن بچنەوە سەر ماڵ و زیندەگى پێشویان، و زۆربەى ئەو گەڕەكانەش لەلایەن هێزەكانى ئامریكاییەوە بە دیوارى بێتۆنى 12 میترى داخراون.
   بێكارى و نەبوونى خزمەتگوزارى بنەڕەتى، قین و تووڕەیى خەڵك سەبارەت بە دابەشكردنى شارەكان لەسەر ئەساسى ئەو ڕێك كەوتنانەى لە ئاكامى گوفتوگۆكاندا بەدەست هاتوون، و مەجاڵێكى زۆرى بە میلیشیاكان داوە تا ڕاشكاوانەتر دخاڵەت لە ژیانى خەڵك دا بكەن، دەچەندان كردووە. بێكارى تەواو و نیوە بێكارى لە هێندێك شوێن گەیشتۆتە نزیك بە 70 لەسەد. دیارە قورسایى ئەم نە هامەتیانەش، بە پلەى یەكەم بە سەر ژیانى كرێكاران، زەحمەتكێشان و خەڵكى بەش مەنەت و بێ پشت و پەناى گشت پێكهاتە جۆراوجۆرەكانى كۆمەڵگاى عێراق دا شكاوەتەوە. و بە هەموو مانایەك حزورى ئامریكا و ئاكامەكانى، ژیانى لێكەردون بە دۆزەخ.
   ساڵى 2007، ساڵی پشت گوىَ خستنى ویست و داواكاریەكانى خەڵكى كوردستان، لە لایەن ئامریكا و دەوڵەتى بەغداوە، و بەرتەسكتر كردنەوەى بازنەى گوشارەكان بوو بۆ پاشەكشە پێكردنیان:
   جىَ بە جىَ نەبوونى مادەى140یش لە كاتى خۆیدا و درێژ كردنەوەى ماوەكەى بۆ 6 مانگى دیكە،  كێشەى گرێبەستە نەوتیەكانى هەرێمى كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا بیانیەكان و گەلێك كێشە و گرفتى دیكەى ماڵى و ئیدارى حكومەتى هەرێمى كوردستان و حكومەتى ناوەندى لە بەغدا، لە كاتێكدا كە كار بە دەستانى ئامریكایش پشتگیرى لەو بڕیارانەدەكەن كە لەلایەن بەغداوە دەردەچن و، نا ڕاستەوخۆ گوشار خستنە سەر دەسەڵاتى كوردەكان، بۆ مل كەچ كردن بۆ بڕیارەكانى حكومەتى بەغدا، ئاماژە بە لەبەردەمدا بوونى ساڵێكى پڕلە كێشە و كارەسات، بە نیسبەت خەڵكى كوردستانیشەوە دەكات.
 
       سەرچاوە: ئینتێرنێت   
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.