سەبارەت بە پرسی لێکۆلینەوە لە زانکۆکانی کوردستان

سەبارەت بە پرسی لێکۆلینەوە لە زانکۆکانی کوردستان : بە مکیاج بەراز جوان ناکرێت

سێ کۆلەکەی سەرکی ووڵاتانی گەشەسەندوو بریتییە لە : ١.  لێکۆلێنەوە (Research)، ٢. مشتوومر (Debate)، ٣. خاوەنداریەتی تایبەت (Privatization).  ئەم سێ کۆلەکەیەش بە یەکەوە بۆنەتە هۆی دروستکردنی  ژێرخان (lnfrastucture) ێکی پتەو و پێشکەوتوو بۆ ووڵاتە گەشەسەندووەکان.  بەیەکەوەش لێکۆلێنەوە، مشتوومر، خاوەنداریەتی تایبەت و ژێرخان ئەو چوار کۆلەکەن کە ووڵاتانی گەشەسەندووی لە ئاستی بەرز ڕاگرتووە بەرامبەر ئەو ووڵاتانەی لە قۆناغی گەشەکردندان. ئەم چوار کۆلەکەیە پەیوەنیان بەیەکەوە هەیە و هەر یەکەشیان کاریگەری لە سەر ئەوەی تر هەیە.  بە هۆی ئاشنایی و کارکردنی زۆرم لە بواری لێکۆلینەوەی زانستیدا، لەم ووتارەدا  قورسای ئەم ووتارە دەخەمە سەر باسی خاڵی یەکەم، واتە مەترسی نەبوونی لێکۆلینەوەی زانستی لە زانکۆکان و کۆمەلگای کوردستان و کاریگەری لە سەر بە دواکووتوویی هێشتنەوەی کوردستان. ئەم بابەتە باسێکی فرەوانە، لەم ووتارەدا تەنها هەندێك سەرقەلەمی بابەتەکە باسکراوە.
 سەلماندی نەبوونی لێکۆلینەوەی زانستی لە کوردستان پێویستی بە کاری زۆرنییە.  بۆ نموونە،  سەرەرای بوونی چەندین بەشی کۆمپیتەر لە زانکۆکانی کوردستان تا ئەمرۆش هەموو کارێکی ڕۆژانە لە فەرمانگاکانی حکوومەت، نەخۆشخانە، قووتابخانە، پولیس، ئاسایش، گومرگ، چیشتخانەکان، کۆگاکان، ناوچە پیشەسازیەکان، هتد هەر بە دەستی دەکرێت و کۆمپیتەر بە کەمترێن شێوە لە کاروباری باری ڕۆژانە بەکار دێت.  لە مەش خرابتر، لە هەموو کوردستان نە بیستراوە  پۆست  دکتۆرایەك ، پرۆفسۆرێکی لێکۆلەرەوە ( professor Research)،  یان  تاقیگەیەکی تایبەت بە لێکۆلینەوە هەبێت.  سەبارەت بە مەسەلەی نووسینیش  تەنانەت تا ئێستا (checker Spell)ی کوردی نییە.  تێکست ئیدتەرێکی         ( editor Text)  کوردی نییە بتوانی چەند هاوکێشەیەك، پەرتوکێکی ماتماتیك پێ بنووسرێت یان چەند چارتێکی ئاماریی پێ بکێشرێت.  ئیتر، ئەمە وەك ئەوە وایە بلێی  لە کوردستان کار بە کۆمپیتەر ناکرێت!.
نموونەیەكی تری زۆر زەقی نەبوونی لێکۆلینەوە لە کوردستان کردنەوەی بەشێکە لە کۆلێژی ئەندازیاری زانکۆی سەلاحەدین بە ناوی سۆفتۆر ، واتە ( Engineering  Software). کردنەوەی ئەم بەشە وەك ئەوە وایە  تۆ بچی لە جێی کۆلێژی پزیشکی بەشی ئەشیعە بکەیتەوە. ئاخر ئەندازیاری سۆفتۆر بەشێکە لە تەك دەیان بەشی تر وەك نێتۆرك، سکیوریتی، بایۆئینفۆرماتیك، ڕۆبۆتیك  کە لە کۆلیژی زانستی کۆمپیتەر (science  Computer) دەخوێنرێت. واتە بە کردنەوەی کۆلێژی زانستی کۆمپیتەر یەکێك لە پسپۆریەکانی ئەندازیاری سۆفتۆر دەبێت.   من وای بۆ دەچم سەرپەرشتیارانی ئەم بەشە بە ووشەی “ئەندازیار” هەلخەلەتابن، ناوەکەیان  بیستووەو بەکاریان هێناوە بێ ئاگا لەوەی: ١. ئەندازیاری سۆفتۆر لە بەشی زانستی کۆمپیتەر دۆزراوەتەوە و یەکێکە لە پسپۆریەکانی ئەم بەشە، ٢. کۆمیونیتی ئەندازیارن لە کێشمەکێشدان لەگەڵ سۆفتۆر کۆمینەتی لە سەر ناوی ئەم بەشەی زانستی کۆمپیتەر لە بەر ئەوەی  پێیان خۆش نییە ئەم ناوەی هەبێت. جیگای خۆیەتی پرسیارێك ئاراستەی بەشی ئەندازیاری زانکۆ سەلاحەدین و ڕاوێژکاری سەرۆکی زانکۆ بۆ پرسە زانستیەکان بکەیین بپرسیین ئایا ئەندازیاری سۆفتۆر پێویستی بە ڕووخسەتی (اجازە) کارکردن هەیە  بۆ نموونە وەك ئەندازیاری کارەبا و میکانیك ؟  لە کام ووڵاتی دونیا ئەم ڕوخستە دەدرێت ؟  تیگەیشتن لەم پرسیارە و ووڵامەکەی یارمەتی ئەوەیان دەدات: ١. بزانن ناوی بەشەکەیان هەڵەیە یان ڕاست، ٢.  چەندە ئاشنان بە فەلسەفەی خوێندن  و ٣. جیاوازی نێوان کۆلیژی زانست و ئەندازیاری چییە.  با ئەوەش زیادکەم ،  ئەندازیاری سۆفتۆر پسپۆریەکی تایبەتە و ئەو کۆرسانەی لەم بەشانە دەوترێنەوە بۆ نموونە بریتیین لە (pattren Design)، (Testing)، ( methedologies Development)، هتد  کە هیچیان لە زانکۆ سەلاحەدین ناوترێنەوە!.   ئەم تێنەگەیشتە، نموونەیەکی زەقی نەبوونی لێکۆلینەوەیە. ئاخر ئەگەر دوو ماموستا لە کوردستان لە دوو کۆنفراسی ئەندازیاری سۆفتۆر بەشداریان بکرد بایە دەیانزانی شوێنی ئەم کۆلیژ لە چ بەشێکە،  دەبێت چی تیا بخوێنریت و کۆلێژی ئەندازیاری کۆمپیتەریش دەبێت خەریکی چ بابەتێکی کۆمپیتەر بێت.
بەشەکانی تری خوێندنیش هێندە باشتر نیین لە کۆمپیتەر لە ڕووی لێکۆلینەوە.  زۆری ژمارەی ڕۆژنامەکان  وا نیشان دەدەن خوێندنی ڕۆژنامەگەری لە کوردستان لە برەو دابێت.  کەچی،  بە ڕۆژنامەکانی کوردستانەوە دیارە کە بەشی هەواڵ و لێکدانەوەی ئابووری و بازار هیشتا نەبۆتە جێ سەرەنجی خوێندن و لێکۆلینەوە لە بەشی ڕۆژنامەوانی. هیچ ڕۆژنامە و مالپەرێکی کوردستان ڵاپەری تایبەتی بە هەواڵی ئابووری نییە.  ئەمە لە کاتێکدا هەموو ڕۆژنامە بەناوبانگەکانی جیهان لە هەموو ژمارەیەك چەندین ڵاپەرە تەرخان دەکەن بۆ بڵاوکردنەوەی لێکدانەوەی ئابووری، هەستان و دابەزین لە نرخی کاڵا، پشك، زێر، نەوت، ئەرز، هتد. سەرەرای گرنگی هەواڵی ئابووری و بازار،  بۆ کوردستان گرنگی ئەم مەسەلە لەوەدایە کە  کۆمەك بە ڕۆژنامەکان دەکات بۆ ئەوەی بکەونە سەر رێچکەی پیشەیی خۆیان و هیچتر ڕۆژنامە لە کوردستان ئۆرگان و شوێنی پروپاگەندە کردن نەبێت بۆ حیزب و ڕێکخراوی سیاسی. 
بە هەمان شیوە،  کۆلیژەکانی فەلسەفە، زانستی سیاسی، سوسۆلۆجیا، یاسا و سایکۆلۆجی تا ئێستا دوورن لە دروستکرنی بیر. لەم چەند ساڵەی داهاتوو چەندین کۆنسێپتی سیاسی گرنگ بە گەرمی هاتۆنەتە ناو فەرهەنگی سیاسی کوردی. بۆ نموونە، فیدرالیزم، ناسیۆنالیزم، بازاری ئازاد،  سەربەخۆیی، ڕیفراندۆم، ڕاپرسی، هاووڵاتی، دیموکراسی، ئازادی ڕا دەربرین، مافی کەمینە، مافی مرۆڤ، لاقەکردن، جینۆساید، حوکمی لە سێدارەدان، جیاکردنەوەی دەسەلاتەکان، ئیدارەیی لۆکالی. ئەمە جگە لە دەیان بابەتی تر لە چەشنی کاریگەری مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق (کوردستان)، ئیمکانی سەقامگیری دیموکراسی لە عێراق، تێگەیشتن لە پێکهاتەی کوردستان، یاسای هەلبژاردن و جۆرەکانی، کە دەکرا لە سەر هەریەکێك لەم کۆنسێپت و بابەتانە سەدان لێکۆلینەوەی زانستی بکرێ کە بە داخەوە نەکراوە.  ئەگەر شتێکیش لەم بارەیەوە  نووسرابێ یان کرابێ زیاتر لە دەرەوەی دانیشگا و لیکۆلینەوەی زانستی زانکۆکان بووە.  ئەم کۆنسێپتانە پێویستیان بەوە بوو بە ووردی پێناسە بکرێن، پۆلێێن بکرێن، ڕوون بکرێنەوە.  کۆلیژەکانی فەلسەفە، زانستی سیاسی، سوسۆلۆجیا، یاسا، سایکۆلۆجی  پێویستە بوو و پێویستە لە سەر هەر یەك لەو کۆنسێپتانەی ناوم هێنان و ئیتریش دەیان دکتۆرا پێبگەێنن. چەند دکتۆرا هەبێت، بۆ نموونە ٥٠ یان ٦٠،  لە سەر فیدرالیزم یان دەولەتی سەربەخۆیی کوردی  هیشتا هەر کەمە بۆ کوردستان.  ئەم پسپۆرانە دەتوانن بنەمای تیۆری بۆ مەسەلەی سەربەخۆیی کوردستان دابرێژن و لە کۆبوونەو کۆنفراسیە جیهانیەکان پارێزەر لە مافەکانی کورد بکەن.  ئەم بەشداریکردن و تیۆرییانەشە کە رای ئینتلکچوەلەکان و ناوەندەکانی لیکۆلینەوەی جیهانی بە قەزانجی کێشەی کورد دەگۆرن و پشتگیری دەرەکی زامن دەکەن بۆ کێشەی ڕاوەی کورد.  
حکوومەتیش لە گرفتی نەبوونی لێکۆلینەوەی زانستی بەدەر نییە.  لە کوردستان ناوە ناوە  باسی  لێکۆلینەوە لە دروستکردنی حکوومەتی ئەلیکترۆنی دەکەن کە چی زۆربەی وزارەت و فەرمانگە حکوومیەکانی کوردستان چاودیری مەلپەرەکانی خۆشیان ناکەن!.  لە کاتی نووسینی ئەم ووتارە، ئەگەر لە ڵاپەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان  کرتە بکەیە سەر لینکی مالپەرە پەیوەندارەکان ئەوا بۆت دەردەکەوێت  بە پێی مالپەری حکوومەتی هەریمی کوردستان تا ئێستاش لە کوردستان سێ زانکۆ هەیە: سەلاحەدین، کوردستان و د‌هۆك،  لینکی زانکۆی دهۆکیش شکاوە. هەر لە هەمان  مالپەر لینکی وزارەتی خوێندنی باڵاش شکاوە. ئەمە لە کاتێکدایە لە هەموو دونیا حکوومەت بە جیا لە زانکۆکان و کەمپانیەکان، تاقیگەی تایبەتیان هەیە بۆ لێکۆلێنەوە لە بواری مەسەلە چارەنووسازەکانی ووڵات. بۆ نموونە پێش ئەوەی لە سەرەتای نەوەتەکان ئەنترنێت ئازاد بکرێت بۆ بەکار‌هێنانی گشتی، لە حەفتاکانەوە لە لایەن تاقیگەکانی سوپای ئەمریکی بەکارهاتووە.
هەموو ئەمانەی لە سەرەوە  بە کورتی باسمکردن نێشان دەدات چەندە کەموکوری  لە مەسەلەی لێکۆلینەوە هەیەو چەندەش  پێویست دەکات لە هەولی چارەسەرکردنیان بین بۆ ئەوەی  کوردستان لە کاروانی پێشکەوتن بەدوا نەکەوێت.
ئێمەش دەبێت هەنگاو هەڵگرین
شارستانیەتی نوێی مرۆڤایەتی دەرئەنجامی لێکۆلێنەوەیە. لە ئیستادا ئەگەر لە هەر شتێکی تەکنیکی-فیزیکی  وەك ڕادیۆ، تەلەفزیۆن، تەلەفۆن ئۆتۆمۆبیل، فرۆکە، کۆمپیتەر، هتد بڕوانیین ئەوا دەبینیین ئەم شتە تا گەیشتووتە ئەم دۆخەی ئێستای چەندین ئالوگۆری بەسەر داهاتووە.  هەر شتێكیش کە ئیستا دەیبینی لە ساڵانی داهاتوو وەك ئیستا نامێنێت، ڕەنگە “چاکتر” بێت.  بۆ نموونە ئەگەر سەیری گەشەکردنی کۆمپیتەر بکەین دەبەینیین  لە سەرەتادا قەبارەی  کۆمپیتەرە سەرتاییەکان بەقەد ژوورێکی سێ بە چوار مەتر بوون و خیرایی و توانای کارکردنیان بە قەد ١% ئەو کۆمپیتەرانە نەبوو کە ئێستا لە ماڵاندان. کۆمپیتەرە سەرتایەکان بوون بە مەینفرێم کە توانای کارکردنیان لە هەموو بوارێکەوە لە کۆمپیتەرە سەرەتایەکان چاکتر بوون، دواتر کۆمپیتەری تایبەت (PC) دۆزرایەوە، ئنیجا کۆمپیتەراکان بەیەکەوە بەسترانەوە و بووە هۆی دۆزینەوەی نێتۆرك (Network)، “تیم برنرلی”  لە رێگەی دۆزینەوی  ( HTML و HTTP)  ئەوەی ئەمرۆ پێی دەلێن (WWW) یان ئەنترنێتی دۆزییەوە، ئەنترنێت هەزاران ئەپلیکەیشنی وەك یوتیب، گووگل و فلیکەر و بازاری کرین و فرۆشتنی پشك، هتد بە دوای خۆی هێنا.  ئیستاش هەمو ئەم تەکنۆلۆجیایانە لە گەشەکردندان و هەموو شتێكیش بەرەو بێسیمی دەروات.  کار بە شوێنێك گەیشتووە، هەر کەس و کۆمپانییەك  ئەگەر لە گوگڵ نەدۆزریتەوە وەك ئەوە وایە نەبێت و  ئەو زانیاریانەی فەیسبوو‌ك هەیەتی لەسەر تاکەکانی هەر کۆمەلگایەك حکوومەتی ووڵاتەکەی نییەتی. لە داهاتووش هەر کەس و ڵایەنێك جلەوەی ژمارەیەك لەم جۆرە کەمپانییانەی بە دەست بێت ئیتر جلەوی هەموو دونیای لە دەستە.  هەر تەکنۆلجیایەك لەم تەکنۆلجیانەی ناومان هێنان لە سەر ئەمەی پێش خۆی بونیاتکراوە، واتە ئەمەی ئێستا بریتییە لەمەی پێشوو و چەند زیادەکاریەك؛ هەر زیادەکاریەکیش بەرئەنجامی لێکۆلینەوەیە، چ لە زانکۆ بێت یان تاقیگەی کۆمپانیاکان . واتە بێ لێکۆلینەوە هەرگیز هیچ تەکنۆلۆجیایەك کە ئێستا لە بەر دەستدایە بەم شێوەی ئێستای نەدەبوو و هیچ تەکنۆلجیایەکیش لە شەو ڕۆژێکدا نەدۆزراوەتەوە.
بۆیە ئەم پێشەکیەم باسکرد تاکو نێشانی بدەم کە ئێمەش دەبێت هەنگاو هەلگرین و دەست بکەیین بە لێکۆلینەوە . با لە سەرەتادا ئەم هەنگاوانە زۆر سادەش بن بەڵام با چیتر چاوەراون نەبیین. لەمەش خراپتری دەبێت خۆ هەلنەخەلەتێنین واز لە کاری خۆ هەلخەلەتێنەر بێنین چونکی بە ماکیاجیش بەراز جوان نابێت.  بۆ نموونە ناردنی خوێندکاران بۆ وولاتی میسر و هیندستان و کەرەواتیا کێشەکە چارەسەر ناکات. چوونکی ئەو بڕاونامانەی زانکۆکانی ئەم ووڵاتانە دەیدەن لە ڕووی زانستیەو هیچ بەهایەکی زیاتری نییە لە بڕاونامەکانی زانکۆکانی خۆمان — کەلتووری زانکۆی ئەم ووڵاتانەش هیچ جیاوازیەکی نییە لە کەلتووری زانکۆکانی خۆمان.  هەورەها  لە ڵایەن ووڵاتانی پێشکەووتووی پیشەسازی دونیا بڕاونامەی  ئەو ووڵاتانە هیچ جیاوازیەکی نییە لەگەل کوردستان. ئەمە کارێکی بازرگانییە بۆ ئەم ووڵاتانە لەو ڕێگەوە پوڵێك پەیدا دەکەن بۆ ئیمەش خۆ هەلخەلەتاندنە.   چارەسەرکردنی كیشەی نەبوون لێکۆلینەوە لە زانکۆکانی کوردستان پێویستی بە گۆرانێکی قوول لە کەلتووری زانکۆ هەیە. واتە لیکۆلینەوە دەبێت ببێتە پیکنەرێکی سەرەکی ژیانی زانکۆ.  بۆ ئەوەی لێکۆلینەوەش بکرێ لە زانکۆکانی کوردستان لە خوارەوە هەندێك لەو گۆڕانانەی کە پێویستە بکری دەست نیشان دەکەم.
١. مامۆستایانی زانکۆکانی کوردستان، هەر چی نەبێت بەشێك لە زانکۆکانی کوردستان،  وەك هەموو مامۆستایانی ووڵاتە پێشکەووتووەکان پێویستە لە هەفتەیەکدا لە نیوان ٦ بۆ ٩ کاتژمێر زیاتر وانە نەنێلنەوە بۆ ئەوەی فریای لێکۆلینەوە کەون. ناکرێ مامۆستای زانکۆ وەك مامۆستا قووتابخانەی سەرتایی سەیر بکرێ چونکی کاری قووتابخانەی سەرەتایی و زانکۆ جیاوازە. ئەگەر مامۆستای زانکۆ هەر وانە بلێتەوە چ جیاوازیەکی هەیە لە گەل مامۆستای قۆناغەکانی تری خوێندن ؟  چ پیویست دەکات مامۆستای زانکۆ لە نێوان ٦ تا ١٠ ساڵ زیاتر لە مامۆستای قۆناغەکانی تر بخوێنێت؟
٢. پێویستە زانکۆکانی کوردستان پەیرەوی سەباتیکەڵ (Sabbatical) کەن. واتە هەر چوار ساڵ جارێك مامۆستا پشووێکی درێژی  بۆ ماوەی سالێك پێ بدرێت و وانە لە زانکۆکەی خۆی نەلێتەوە. لە بری ئەمە، سەردانی زانکۆیەك یان زیاتر لە زانکۆیەك بکات. ئەم سەردانەش بۆ کۆمەلێك مەبەستە، بۆ نموونە،   بۆ ئاشنا بوون بە سیستەمی زانکۆی تر یان بۆ لێکۆلینەوەی هاوبەش لە گەڵ گروپێك کە لە پسپۆری ئەو نزیکن.  ئەو ساڵەی مامۆستا لە زانکۆ دوور دەکەوێتەوە دەتوانی  پەرتووك  بنووسێت یان مادەی کۆرسێکی نوێ ئامادە دەکات.
٣. دابینکردنی سەرچاوەی دارایی بۆ لێکۆلینەوە و تاقیەگەیەك بۆ هەر مامۆستایەك. هەر مامۆستایەکی کە تازە دەستبەکار دەبێت پیویستە هێندە ئیمکانی بخریتە بەر دەست بۆ ئەوەی بتوانێ پێداویستیەکانی تاقیگەی  دابیین بکات، یارمەتی مالی قووتابیانی بدات، هەروەها بتوانی خۆی وقووتابیەکانی بەشداری کۆنفراسی جیهانیەکان بکەن.  دەبێت زانکۆ و ڕێگا خۆش بکات بۆ ئەوی هەر مامۆستایەك لە نزیکتریین کاتدا ڕێرەوی لێکۆلینەوەی (direction Research) خۆی دیاری بکات.  بۆ مامۆستاو پرۆفسۆری کارمەش ئیمکانات دەبێت هەبێت بە پێی ئەم پرۆژەییەی لێکۆلینەوەی لە سەر دەکات.
٤. لە زانکۆکانی کوردستان دەبێت پایەی (Position)ی نوی بکریتەوە. بۆ نموونە،  پۆست دکتۆرا ، پرۆفسۆری لێکۆلەرەوە ( professor Research)، پرۆفسۆری هاوکار(professor  Adjunct) کە کاری سەرەکی ئەو کەسانەی ئەم پلەیانەیان هەیە لێکۆلینەوەیە و گرێدانی زانکۆکانە بە پێداویستیەکانی بازار کە  بە داخەوە لە کوردستان ئەم پۆستانە نیین و ئەم بۆشاییەکی گەورەیە. 
گەلێك خالی تریش هەن سەبارەت بە ژمارە و جۆری کۆرسەکانی خوێندن باڵا، بەڵام ئەم خاڵانەی سەرەوە سەرەکیتریینی ئەو خاڵانەن کە کەلتووری زانکۆکانی ئێمە نزیك دەکاتەوە لە زانکۆی ووڵاتە پێشکەووتووکانی جیهان.
لە کورت ماوەشدا، پێویستە زۆربەی مامۆستاکانی کوردستان بنێردرێنن بۆ دەرەوەی ووڵات بۆ ڕاهێنان یان ڕاهێنەر لە دەرەوە بێت بۆ ئەوەی  ڕایان بێنن لە سەر چۆنیەتی و بابەتی نوێی خوێندن.  مەبەستیشم لە دەرەوە  ووڵات تورکیا و هیند و لوبنان نییە، بەلكۆ ئەوروپای ڕۆژئاو باکووری ئەمریکایە لە بەر ئەوەی لە ڕووی تەکنۆلوجیا پێشەکەووتوون.    ‌ڕاهێنانی مامۆستایان دەکری بەراورد بکری بە ڕاهێنانی وەرزشی. هەر ووڵاتێك بیەوێت لە بواریکی وەرزش پێش بکەویت، ئەوا کەمپ بۆ وەرزشوانان لە ووڵاتی پێشەکەوتوو دەکاتەوەو ڕاهێنەری بە ناوبانگ و پلە بەرزیش دێنێت بۆ ڕاهێنانی تیمەکەی، بە پێچەوانەی ئەمە تەنها داهات، کات وتوانا بە فیرۆدانە.
 زۆرینەی مامۆستایانی کوردستان پیویستیان بە ڕاهێنان و ئاشنا بوون بە کەلتووری زانکۆی تر هەیە. ئەمەش لە بەرئەوەی  (h­index)  زۆربەی مامۆستاکانی زانکۆکانی کوردستان بە زانکۆی ئەمریکی و کوردستانیش رەنگە سفر بێت.   (h­index) پێوەرێکە بۆ پێوانی چەندایەتی و چۆنییایەتی  لێکۆلینەوەی پسپۆرەکان.  ئەم ئیندێکسە پەیوەندی بە دوو شتەوە هەیە: ١. ژمارەی بلاوکراوەکان، ٢. ژمارەی سایتەشنەکان (citations)، واتە چەند پسپۆری تر ئیشارەیان بە کارەکانی تۆ کردوەە.  بو نموونە پرۆفسۆریك  (h­index) ەکەی (١٠) یە ئەگەر بێتو (١٠) لە بڵاوکراوەکانی بە لانی کەم هەریەکەیان لە لایەن (١٠) بڵاوکراوە ئیشارەیان پێکرا بێت و پاشماوەی بڵاوکراوەکانی تریش هیچی یەکێکێان لە لایەن زیاتر لە ١٠ پسپۆرەوە ئیشارەیان پێ نەکرا بێت. ئەم پێوەرە هەندی جار فێلیشی تیا دەکرێ بەوەی هەندێجار ئەو کەسانەی یەکتر دەناسن سایەتی یەکتر دەکەن!. ئەگەر وزارەتی خوێندین باڵا رووپیوێكی وورد بکات بۆ زانینی (h­index) مامۆستاکانی زانکۆ ئینجا دەزانرێ ڕاهێنانی مامۆستایان و هێنانی ڕاهێنانی دەرەوە چەندە بۆ لێکۆلینەوەی زانستە لە کوردستان پێویستە.
لە کۆتاییدا دەلێم، لە ئێستادا کە باسی پێداچوونەوەیەکی گشتگیری بۆ سیستەمی سیاسی کوردستان لە ئارادایە، جێگای خۆیەتی کەلتووری زانکۆش بگۆرێت.  ئەم گۆڕانە پێویستە بە شیوەیەك بێت کە سیستەمی زانکۆکانی ئێمە نزیك بکاتەوە لە سیستەمی ووڵاتانی پێشکەوتوو.  واتە لیکۆلینەوە پێویستە پێکنەرەیکی سەرەکی خویندنی باڵا بێت، ئەگەر نا ئەو هەموو توانا مادی و مرۆییەی لە زانکۆکان سەرف دەکرێت بە داخەوە بەشی هەرە زۆری بەفیرۆ دەروات و کۆمەلگاش هەتا هەتایە بە دواکەوتووی دەمێنێتەوە. دواکەوتن لە زانست زۆر ترسناکە،  یانی مانەوەی کۆمەلگای بە ژێرچەپۆکی و کۆیلەیی تا ئەو دواکەوتوویە  بەردەوام بێت. بە پێچەوانەکەشی، واتە بە پێشەکەوتنی تەکنۆلۆجیا و زانست،  یانی زیادکردن لە هەڵی کار بە داهاتی باش و بەرزی ئاستی گووزەران. من لە فرسەتێکدا  ووتارێك لە سەر ئەوە دەنووسم چۆن لە ڕێگای پیشەکەووتنی زانست و تەکنۆلۆجیا دەکرێ هەزاران هەلی کار لە کوردستان برەخسێنیرێ. کە  ئەمەشیان ڕەنگە ببێە چارەسەری ژمارەیەکەی زۆر لە کێشە سیاسیەکانیش. 

د. عەبدولرەحمان مەولود
دکتۆرا لە زانستی کۆمپیتەر، دانیشگای کارلتون/ کەنەدا
armyunis@scs.carleton.ca

ژێده‌ر:

1-  http://www.eng-usalah.org/department.php?dept=software
2-  http://www.krg.org/
3-  http://arxiv.org/PS_cache/physics/pdf/0508/0508025v5.pdf