شۆڕشى مارکس لە تیۆرى مەعریفەدا

 شۆڕشى مارکس لە تیۆرى مەعریفەدا
 لە ئایدیۆلۆژیاوە بەرەو  زانستى مێژوو
 نووسینى : عبدالسلام الموزن
 و: محەمەدى مشیر

 با لەم ئیشاکالیتەوە دەستپێبکەین: مێژوو. . مێژووى بەردەست.. سەرتاپاى مێژووى بەردەست.
 مێژوو چییە؟ مێژوو ژمارەیەکە لە رووداو و بەسەرهات و پەیوەندیی و تایبەتمەندیی و لایەن و ..تاد، کە ئەژمارناکرێ و بێکۆتاییە.
 مێژوو بریتییە لە: ژیارییەکانى چین و هیند و بابل و فارس و میسر و ئەمریکاى لاتین و ئەفریقیا.. ئەو بریتییە لە: ژیاریى تەکنۆلۆژیاى تازە.. بریتییە لە: جەنگەکانى ئەسکەندەرى مەکدۆنى و یۆلیۆس سیزار و خالیدى کوڕى وەلید و نابلیۆن و جەنگى جیهانى یەکەم و دووەم.. بریتییە لە: راپەڕینى کۆیلەکان بە سەرکردایەتى سپارتاکۆس و شۆڕشى رەشپێستەکان لە عێراق و شۆڕشى فەرەنسا و بەلشەفییەکان و سەربەخۆیى ئەمریکا.. بریتییە لە:سەرمایەدارى و ئیمپریالیزم و ئیستعمار و داگیرکردنى فەلەستین .. بریتییە لە یەهودییەت و بودایى و مەسیحییەت و ئیسلام.. بریتییە لە: هونەرى گریکەکان و شیعرى عەرەبی و شانۆى ئینگلیزى و ئەدەبى فەرەنسى و فەلسەفەى کلاسیکیى ئەڵمان و ئۆپیراى ئیتالى و بالێى سۆڤیەتى و موزیکى جازى ئەمریکى .. بریتییە لە: مرۆڤ و بازرگانى و کشتوکاڵ و پیشەسازى و پارە و هزر و سێکس …. تاد.
 کەواتە مێژووى بەردەست بریتییە لەو هەموو تایبەتمەندیى و لایەنە بێکۆتاییانە.
 چۆن دەکرێ ئەو هەموو لایەنە بێکۆتاییانە بە شێوەیەکى لۆژیکى و واقعى بە یەکەوە گرێدەین؟.. گەوهەرى مێژوو چییە؟.. ئەو بنکە رەسەنە چییە کە هەموو لایەنە هەمەجۆر و بیئەژمار و دەوڵەمەندەکانى لەسەر دامەزرێندراوە؟.. یەکەمین پەیوەندى ناکۆک کە مێژوو دادەمەزرێنێ کامەیە ؟.. چى دەیبزوێنێ؟
 هیگڵ وەڵامى ئەو پرسیارانەى داوەتەوە و لەو باوەڕەدایە کە: ئایدیاى رەها مێژوو دەبزوێنێ.
 فیورباخ وەڵامى داوەتەوە دەڵێ: نەخێر، بزوێنەرى مێژوو ئایدیاى رەها نییە، بەڵکو مرۆڤى بەردەستە .
 فرۆید پێوایە: بزوێنەرى مێژوو  نەئایدیاى رەهایە و نە مرۆڤى بەردەستیش، بەڵکو شکۆمەندى وزەى سێکسییەLa sublimation
 سارتر پێوایە: نە ئەمە و نە ئەویانە، بەڵکو واتاى وجودیەتە.
 میشیل فۆکۆ لەو باوەڕەدایە کە هەموو ئەمانە تەنها وەهمن و هیچیتر.. چونکە بزوێنەرى راستەقینەى مێژوو بریتییە لە شیرازەى بونیادگەرانە.
 ئا بەمشێوەیە هەر فەیلەسوفە و بەجۆرێک وەڵامى ئەو پرسیارە دەداتەوە و لیستى ئەوانەش کە خۆیان بۆ وەڵامدانەوەى ئەو پرسیارە سەرسوڕمێنەرەپاڵاوتووە، لیستێکى دوورودرێژە.
 رەنگە رەوانترین گوزارەکردنیش لەم پەشۆکاوى و تێکەڵاوییەى فەیلەسوفان،ئەو واژە کورت و قووڵانە بن کە مارکس لە تێزى یازدەمینیدا لەدژى فیورباخ دەریبڕیوون، کاتێ دەڵێ: "فەیلەسوفان جگە لە راڤەکردنى جیهان بە شێوازى جیاجیا هیچیتریان نەکردووە…".
 ئێستا پرسیارەکە ئەوەیە کە: ئەو هەموو راڤەکردنە جیاوازە بۆچى؟
 وەڵام: چونکە هەر فەیلەسوفێک لەم واقعە فرە تایبەتمەندیى و لایەنەدا تەنها لایەنێک دەبینێت. تەنانەت باسکردنى هەموو ئەو لایەنانەش کە فەیلەسوفان پشتیان پێ بەستا لە گەڵ هیدیکەش،ناتوانێ کۆتایى بە هەمەلایەنى واقعى مێژوویى بهێنێت.
 ئەو((فیکر)) ەى هیگڵ پەناى بردەبەر تا سیستەمە فەلسەفییەکەى لەسەر دامەزرێنێ، بەفیعلى لە مێژوودا بوونى هەیە، بەڵام تەنها وەک لەلایەنێکە لەو لایەنانەى نایەنە ئەژمار.
 ئەو((مرۆڤ))ەى فیورباخیش وەک ئەڵتەرناتیڤى((فیکر))ەکەى هیگڵ دەیخاتەڕوو،لە سەرزەمینەى واقعدا بوونى هەیە، بەڵام تەنها وەک لایەنێک و هیچیتر.
 دەشێ هەمان شتیش بگوترێ سەبارەت بە((سێکس)) ەکەى فرۆید و (( واتاى وجودییەت)) ى سارتەر و (( شیرازەى بونیادگەرانە))ى فۆکۆ و( لیفی شتراوس و لاکان و تیۆرە هاوشێوەکانى بوارى زانستە مرۆییە تازەکان) .
 ئەمەش بەو مانەیە دێت کە کاتێک فەیلەسوفێک سیستەمێکى مەعریفى بە یەکى دى دەگۆڕێتەوە، ئەمە ئەوە ناگەیەنێت کە ئەو فەیلەسوفە لەو زەمینە مەعریفییەى کە فەیلەسوفەکانى دى لەسەرى وەستاون چووەتەدەرەوە، بەڵکو تەنها ئەوە دەگەیەنێت کە ئەو لە فەلسەفەکەى خۆى دەرچووە تا بکەوێتە نێو فەلسەفەیەکى دیکەى هاوسروشت، تەنانەت ئەگەر لە رووى شێوەشەوە لەوى خۆى جیاوازبێت.
 سروشتى گەوهەریى زەمینەى فەلسەفى گشتى، کە لە نێوان سەرجەم فەلسەفە جیاوازەکاندا هاوبەشە، چییە؟
 ئەو سروشتە بریتییە لە: دڵى پەیوەندییە واقعییەکان. بەو مانایەى کە فەیلەسوف بەرلەوەى لە رێگەى پەیوەندییە واقعییە رەسەنەکانەوە، کە بنەماى هەموو شتێکن، مێژوو راڤە بکات، دێت و بە پێچەوانەوە لە رێگەى دیاردەکان .. دەربڕینەکان .. دەرکەوتەکان .. لایەنەکان  و لقەکانەوە دەست بە راڤەکردنى مێژوو دەکات.ئەو دەیەوێ گەوهەرى رەسەن لە رێگەى شێوەى دەرەکى ئەو گەوهەرەوە راڤە بکات لە جیاتى ئەوەى لە رێگەى گەوهەرى رەسەنەوە شێوە دەرەکییەکان راڤە بکات. کەواتە بزوێنەرى مێژوو لە لاى ئەو بریتییە لە شیکردنەوەى  رووکارى دەرەکى پەیوەندییە واقعییەکان .. ئەم رووکارەى کە شێوەى ئەو سیستەمە فەلسەفییە یان ئەویتر وەردەگرێ، یان شێوەى ئەو سیستەمە مافەکییە یا ئەویتر وەردەگرێ، یاخود شێوەى ئەو شیرازە بونیادگەرییەى فەلسەفە وەردەگرێ هەروەکو ئەوەى فۆکۆ، یا شێوەى راڤەکردنى سایکۆلۆژى وەردەگرێ هەروەکو نەستەکەى لاکان، یا شێوەى ئەسنۆلۆژیاکەى لیفى شتراوس وەردەگرێ … تاد.
 کەواتە کاتێ دەگوترێ کە گەوهەرى مێژوو بریتییە لەم یا لەو لایەنە، هەروەکو دەگوترێ گەوهەرى کتێب  بریتییە لە سەنگاییەکەى یا شێوەکەى یا رەنگەکەى یا زمانەکەى و …تاد، ئەم هەموو شتانە تەنها لایەنى لاوەکى گوزارەکردنن لە گەوهەرێکى بنەڕەتى کە بریتییە لە: پەیوەندى دژبەرى نێوان خوێنەر و خوێندراوە. کاتێکیش کە فەیلەسوف پەیوەندییە واقعییەکان سەراوژێر دەکات ( واتە پەیوەندى نێوان گەوهەر و گوزارە دەرەکییەکان سەراوژێر دەکات) ئەوا هوشیارییەکەشى دەبێتە هوشیارییەکى سەراوژێر، هوشیارى سەرواژێریش هوشیارییەکى وەهمییە.. هوشیارییەکى ساختەکارانەیە.
 مارکس بە سەراوژێر خوێندنەوەى پەیوەندییە واقعییەکان، واتە بەو هوشیارییە سەراوژێرە  دەڵێ: ئایدیولۆژیا، کەواتە ئایدیۆلۆژیا شتێکى دیکە نییە و تەنها دەرککردنە ( هوشیارییە) بە پەیوەندییە واقعییەکان .. دەرککردنە بە پەیوەندى نێوان گەوهەر و دەرکەوتەکانى، بەڵام بەشێوازێکى سەراوژێر( واتە بە پێشخستنى گوزارە دەرەکیەکانە بەسەر گەوهەرى بنەڕەتى). کاتێک کە مارکس لە تێزى ژمارە یازدەدا جەختى لێدەکاتەوە و دەڵێ : فەیلەسوفەکان تەنها بە شێوازى جیاجیا مێژوویان راڤەکردووە، مەبەستی ئەوەیە پێمانى رابگەیەنێ کە راڤەکردنەکانى ئەوان تەنها راڤەکردنێکى ئایدیۆلۆژى بوون، واتە راڤەکردنێکى سەرواژێر .. وەهمى .. ساختەکارانە بوون . بۆیە داوکراو ئەوەیە: لەو هوشیارییە ئایدیۆلۆژییە سەراوژێرە رزگاربین. بەڵام بۆ ئەنجامدانى ئەم کارە چ رێگایەک بگرینەبەر؟ رێگاکە ئەوەیە سەراوژێرکراو سەراوژێربکەینەوە..واتە پەیوەندییەکى واقعییانە لە نێوان پەیوەندییە واقعییەکان دروستبکەین ( گەوهەر لە لایەک و گوزارە دەرەکییەکانى لە لایەکەى دیکەدا) .. ئەمەش ماناى ئەوەیە کە پێویستە گەوهەر بە دەرهاوێشتەی یەکەم دابنێین و گوزارە دەرەکییەکانیشى لەسەر ئاستى هوشیارى بە دەرهاویشتەى دووەم لە قەڵەم بدەین. ئەمەش رێک مەبەستى گوتە ناودارەکەى (مارکس)ە کە دەڵێ:" هوشیارى خەڵک بوونى کۆمەڵایەتییان دەستنیشان ناکات، بەڵکو بوونى کۆمەڵایەتییان هوشیارییان دەستنیشان دەکات".
 بەم سەراوژێرکردنەى پەیوەندییە واقعییە سەراوژێرکراوەکان، مارکس شۆڕشێکى مەزنى لە تیۆرى مەعریفەى مرۆڤایەتیدا هێنایە ئاراوە و لە رێگەى ئەم شۆڕشە مەعریفییە ریشەییەشدا مارکس توانى لە بازنەى ئایدیۆلۆژیاوە بپەڕێتەوە بازنەى زانستى مێژوو .. واتە مەتریالیزمى مێژوویى. زانستى مێژوویى مارکسیزم مێژووى مرۆڤایەتى لە سەر پێیان راگرات کە پێشتر لە سەر سەران دەرۆیشت.بزوێنەرى رەسەنى مێژوو کە مارکس دواتر  لە روانگەى شۆڕشگێرییە نوێیەکەیدا دۆزیەوە بریتییە لە: پەیوەندى دژبەرى گەوهەرى لە سەر ئاستى بەرهەمهێنانى مەتریاڵى .. بریتییە لە: پەیوەندییەکانى بەرهەمهێنان بە مانا گشتییەکەى، لە قۆناغى یەکەمدا لەگەڵ سروشت، لە قۆناغەکانى دواتریشدا لەگەڵ مرۆڤ و سروشتدا. لە سەربنەماى پەیوەندییەکانى بەرهەمهێنانیش ململانێى چینایەتى هاتە کایەوە. ململانێى چینایەتیش بزوێنەرى مێژووى چینایەتى مرۆڤایەتییە. مەتریاڵیزمى مێژوویى تەنێ زانستى مێژوو نییە، بەڵکو ئایدیۆلۆژیایەکى شۆڕشگێریشە بۆ چینى شۆڕشگێڕى پڕۆلیتار. ئەو ئایدیۆلۆژییایەکى شۆڕشگێڕە چونکە لە لایەکیان، مێژووى بەو شێوازە ئایدیۆلۆژییە راڤە نەکردووە کە فەیلەسوفەکان دەیانکرد، بەڵکو بە تاکە شێوازێکى زانستییانە راڤەى کردووە کە بوونى هەبێت، ئەویش مەتریالیزمى دیالێکتیکە. لە لایەکى دیکەدا بەوە نەوەستا کە تەنها راڤەى شتەکان بکات، بەڵکو ویستى لە رێگەى بەشداریکردنێکى هوشیارانەو رێکخراوەوە لەو ململانێیە چینایەتییە واقعى و بابەتییەى کە پرۆلیتاریا ئەنجامى دەدات، جیهانیش بگۆڕێت، چونکە پرۆلیتاریا تاکە چینى کۆمەڵایەتی ئامادەیە تا بە شێوەیەکى شۆڕشگێڕانە کۆتایى بەم ململانێیە بهێنێت.ئالێرەوە هەردوو چەمکى پراکسیس و حزبى شۆڕشگێڕ بە دوو چەمکى یەکلاکەرەوە ئەژماردەکرێن لە مارکسیزمدا.
 کەواتە مارکسیزم سروشتێکى دووفاقییانەى هەیە، ئەو لە هەمان کاتدا:
 1- دەرککردنێکى هوشیارانەى مێژووییانەیە بە بزاڤى شۆڕشگێڕانەى کرێکاران ، ئەم دووربینییە راشکاوەش کە پەیوەستە بە هوشیارى مێژوویى چینایەتى سەبارەت بە تەواوى هزرى تیۆرى پێشتر بە شتێکى زۆر نوێ لە قەڵەم دەدرێ.
 2- مارکسیزم شۆڕشێکى مەعریفى هەمەکییە مەیلى وەدەستهێنانى راستى هەمەکى هەیە.