فانی ته‌واوکه‌ری قوتابخانه‌ی شیعریی نه‌ته‌وه‌یی خانی و حاجی قادری کۆیی٤
فانی و فەلسەفەی ئەدەب
وتمان کە فەلسەفە و بنەمای بیریى و میکانیزمى خۆناسین و خۆ جیاکردنەوەى (فانى) باوەڕبوونى بەهێزیەتى بە دەڵەمەندیى و کاریگەریى و تەنانەت ئەبەدێتى و نەمریى ((ئەدەب)) وەک هێزێکى مەعنەوى کە تەنیا و تەنیا ئەو هێزەیە دەتوانێ هەم مرۆڤ دروست بکا و پۆتێنشیاڵى مرۆڤانەى بەدى بێنێ، هەم کۆمەڵان پایەدار و سەروەر بکا، هەم لە رووى بێ هودەیى و عەبەسییەتى ژیانێکى کاتى پڕ ئازار و رەنجدا، بمێنێتەوە و هەمیشە نەمر و پایە داربێ و نەوە دواى نەوەى نەتەوە و مرۆڤایەتیش سوودى لێ ببینن.
لە لایەکى کەشەوە هەموو رووناکبیرانى گەورەى گێتى کە هەلومەرجى کۆمەڵایەتى گەلەکەیان و پێویستى مێژوویى سەردەمەکەیان دروستىکردوون، بەئاگایىیەوە کاردەکەن و هۆشیارییان سەبارەت بە کۆمەڵەکەیان، خۆیان،دنیاکەیان، سەردەمەکەیان و پەیامى خۆشیان و ئەو ئامڕاز و چەکەى بۆ جێبەجێ کردنى ئەو پەیامە بەکارى دێنن هەیە و زۆربەشیان ئەو تێگەیشتنەى خۆیان خستۆتە سەر کاغەز واتە تیۆراندوویانە(یان تەنزیریان کردووە). (فانى) ش وەک مەزنە رووناکبیرێکى سەدەى بیستى نەوەى کورد لەم یاسایە بەدەر نییە.
وەک پێشتر روونمان کردەوە فانى هەر لە سەرەتاوە دەورى خۆى وەک بەکارهێنەرى نوتق (ئاخاوتن) ، چەکى شیعر و فەزاى ئەدەب و رۆشنگەریى، بۆ چاکسازى و پێشخستن و سەرکەوتن و رزگارى گەلە دواکەوتوو و ژێر دەستەکەى دەستنیشان دەکا .. دیارە ئەمە لە پڕۆسەى کار و خەباتەکەیدا، بەشێوەیەکى سروشتى واى لێدەکا سەرنجى ئەوەش بدا بە راستى دەورى ئەدەب و شیعر چییە و تا چ رادەیەک شیعر کاریگەریى هەیە و لە ئەنجامدا بیر و بۆچوونى فەلسەفى و رەخنەیى خۆى سەبارەت بە ئەدەب و شیعریش دەربڕێ. لە دوو هۆنراوەدا کە یەکەمیان (شێوەى ئەدەبى راستەقینە) لە 1951 دا نووسراوە و ئەوى تر کە نامەیەکی شیعرییە بۆ محمد فیدا لە 1949 دا فانى بەروونى و کارامەیى فەلسەفەى خۆى دەربارەى دەورى ئەدەب و شیعر روون دەکاتەوە. بۆیە هەوڵ دەدەین بیرەکانى شاعیر سەبارەت بە ئەدەب و شیعر لەم دوو هۆنراوەیەدا شى بکەینەوە:
شێوەى ئەدیبى راستەقینە.
لەم شیعرەدا بەیتێکى زۆر گرنگ هەیە کە دەشێ بەگەوهەرى ناسینى ئەدەبى ریالیزمى راستەقینەى دابنێین. فانى دەورى رۆشنگەریى (ئەدیبى راستەقینە) ئاوا دەناسێنێ:
بە دەرزى قەڵەم عیللەتى موجتەمەع
بە تەرزێکى فەننى موداوا بکەن.
بە راستى کە هەر یەکێک لە تیۆریستەکانى ریالیزمى سۆسیالیست دەورى ئەدیبى ریالیزمى سۆسیالیستییان ئاوا بەکورتى و بەپوختى و بە شارەزایى لە یەک رستەدا دیارى بکرایە، پێویستى بەو هەموو بگرە و بەردە و کێشەیە نە دەبوو کە سەبارەت بە ریالیزمى سۆسیالیست هەر لە دواى شۆڕشى ئۆکتۆبەرەوە پەیدا بوو.
لە سەرەتاوە هەر لە ناونیشانەکەوە کە فانى ناوى (ئەدیبى راستەقینە) دێنێ، بۆ ئەوەیە لە (ئەدیبى نا راستەقینەى) جیا بکاتەوە. هەموو ئەو وەسف و پێناسە سەرەکییە جیاکەرەوانەش لەو بەیتەدا بە شێوەیەکى چڕ و سەرنج راکێش کۆکراونەوە. فانى دەورى راستەقینەی ئەدیب وا دەبینێ کە:
عیللەتى موجتەمەع ببینن و دەستنیشانى بکەن.
دەرزى قەڵەم بۆ چارەسەریان بە کار بێنن.
ئەم دەرزى قەڵەمە بە شێوەیەکى (تەرزێکی) هونەریى بەکاربێنن.
با جارێکى دىسەرنجى فەزاى بوونى ئەم چوار دەستەواژەیە بکەین:
دەرزى قەڵەم
عیللەتى موجتەمەع
تەرزى فەننى
موداوا کردن
دەرزى قەڵەم: بێ گومان مێتافۆڕە واتە ( سەر وێنە) یا ( بریوێنە) یە بریوێنە واتە وێنەى شتێک بۆ شتێکى تر وەردەگرى و یەکسەر ئەمیان دەکەی بە ئەو، هەردووک دەبن بە وێنەى یەکتر. لێرەدا قەڵەم دەبێ بە دەرزى و دەرزى دەبێ بە قەڵەم، هەردوو سیفەتى خۆیان دەپارێزن و بەگونجاوى دەیدەن بە یەکترز (سەر وێنە) جیایە لە لێک چوواندنز لە لێکچوواندندا دەڵێین : قەڵەم وەک دەرزى وایە، یان دەڵێی دەرزییە، یان لە دەرزى دەچێ، یان بە وێنەى دەرزییە، هتد..واتە لایەنێکى لێکچووانەکە، خاسیەتێکى، ئەرکێکى وەردەگرین، کە لێرەدا ئەرکى هەردووکیان بە چاککردنى دەردى کۆمەل دەبوو. بەڵام لەم ((سەر وێنە)) یا مێتافۆڕە دا، قەڵەم دەبێتە دەرزى، دەرزى دەبێتە قەڵەم.
وشەى (دەرزى) دوو ماناى جیاوازى هەیە:
دەرزى شرینقە- ئەو دەرزییەى دکتۆر و برینپێچ بەکارى دێنێ
دەرزى دروومان –ئەو دەرزییەی هەر بەهرەدارێک بۆ دروومان و نەخش و رازاندنەوە (بە بەکارهێنانى دەزووى نایاب و رەنگا و رەنگ و خام و قووماش، هتد) دەشێ بەکارى بێنێ.
لە بە کارهێنانە مێتافۆرمییەکەى (فانى) دا هەر دوو مانا کە لە کاردان و یە کتر تەواو دەکەن و دەبنە وێنە و ئامڕازى پاڵپشتى دوو دەستەواژەکەى دى :
(موداوا) کردن و (بە تەرزى فەننى).
دەرزى شرینقە کارى موداوا کردن، واتە دەرمان کردن و چارەسەر کردنى (دەردى کۆمەڵ) ئەنجام دەدا.
دەرزى دروومان کارى (جۆرى هونەرى)، نەخش و رازاندنەوەى وشە و مانا و وێنە، ئەنجام دەدات.
دەستەواژەى دووەم: (عیلەلى موجتەمەع) زاراوەیەکى کۆمەڵناسییە. هەموو کۆمەڵێک دەرد و نادروستى و ناتەواوى و کەم و کوڕى لە هەموو روویەکەوە هەیە.. هەر بە ناساندن و دەستنیشانکردنى (دەردەکانى کۆمەڵ)، فانى ئەو مانابەندییە پێشەکییە دادەمەزرێنێ کە ئەدیب بە شێوەیەکى بەدیهى دەبێ ئاگادار و دەستنیشانکەرى (دەردى کۆمەڵ) بێ، دەبێ کۆمەڵناسێکى باش بێ.
لە لایەکى دیکەوە هەر لەو دەستەواژەدا وێنە یا سەروێنەکى دیکەى شاراوە بەڵام تێگەیشتراومان هەیە: ئەویش ئەوەیە کە ئەدیب : دکتۆرە و دەرمانسازە .
وشەبەندیى ئەم فەزاى ئاخاوتنى پزیشکى یە وشەى (عیلەل) واتە دەردەکانە ..مەبەستەکە ئەوەیە هەروەک چۆن دکتۆر (نەخۆشى و دەردى لەش و دەروون) ى تاکە کەس دەستنیشان دەکا، ئەویش دکتۆرێکە (یان دەبێ دکتۆرێک بێ، وەک گریمانێکى پێشینەیى قبووڵکرا و) کە دەردەکانى لەشى کۆمەڵ دەستنیشان دەکا. لێرەدا بنیات و ستاکتووریى سیمانتیکى، دەستەواژەکان بە پەڕینەوەیان بۆ کایەى ئاخاوتنی پزیشکى فراوان دەبن:
پزیشک: دەردى فیزیکى، (دەرمانکەر) ، چارەسەرى فیزیکى
دەرزى و شرینقە بۆ چارەسەرى نەخۆشى. شارەزایى و پسپۆڕى زانستی، لێپرسراوى پیشەیى و ئەخلاقى وەک دکتۆر.
ئەدیب: پزیشکى کۆمەڵایەتى، دەرد و ناتەواویى کۆمەڵایەتى، چارەسەریى دەردى کۆمەڵ بە دەرزى قەڵەم. شارەزایى کۆمەڵناسیی، لێپرسراوى پیشەیى و ئەخلاقى وەک ئەدیب.
گەر بگەرێیینەوە سەر وشەى (دەرزى) دروومان، وشە بەندییەکمان لەگەڵ فەزاى هونەر و رازاندنەوەدا هەیە :
دروومانکەر: دروومانکردن، نەخشکردن، رازاندنەوە، ووردەکاریى، سەلیقەىهونەریى ،شارەزایى هونەریى،بەرهەمى جوان،سەرنج راکێشانى بەکارهێنەرانى نەخشەکە، دەست ڕەنگینى،دەست خۆشى لێکردن، بازاڕ پەیداکردن.
ئەدیب: دەرزى و درووما نى قەڵەم ، وشە سازى، پیشەسازیى دروستکردن و رازاندنەوەى ما نا ، وردەکارى لە مانا و مەبەستدا، نیشاندانى سەلیقەى هونەریى، شارەزایى هونەرى، بەرهەمى شیعرى و ئەدەبیى جوان، سەرنج راکێشانى خوێنەر و جەماوەر، برە و پێدانىبازاڕى وشە و هونەر. کارى هونەرى مەزن و نەمر، هتد
تەرزێکى فەننى: واتە بە جۆرێکى هونەریى، چەشنێکى هونەریى. واتە گرنگ لێرە دا (چەشنە)، نەوعییەت. هونەریى بوون وەک تەکنیک و شارەزایى و پسپۆڕى لە هەردوو ماناکەى (دەرزى) دا دەچەسپێ و راست دەکەوێ. لە ئەدەبدا، فانى دەڵێ، نابێ تەنیا مەبەست وشە ریزکردن بێ لە چوار چێوەى مەبەستى دەربڕینەکەدا هەر شیعرێک، هەر بەرهەمێکى ئەدەبیى، دەبێ چەشنبوونى هوونەریى هەبێ، دەبێ وەک هونەریش ناسراوە و بەرچاو و کاریگەر بێ. ئەگەر چى دەورى ئەدەبیش دەورێکى ریالیستیانەو رۆشنگەرانە بێ و نووسەر و وێژەوان دەورى چاکساز و دکتۆرى کۆمەڵایەتى ببینێ، هێشتا لایەنە پسپۆڕییەکە وەک شارەزایى قووڵ لە بابەتى باسەکە و لایەنە هونەرییەکە وەک رازاندنەوە و جوانکردن و باڵاکردنى هونەرى بابەتەکە یەکجار، بۆ سەرخستنى پەیامى چاکسازیى کۆمەڵایەتى، پێویست و گرنگن.
لە وشەى موداوا دا (دەرمانکردن، تیمارکردن، چاکردنەوە، چارەسەر کردن) هەموو دەستەواژەکانى دى یەکدەگرنەوە و تەنانەت دەتوێنەوە.
موداوا: کردەوەیە، چالاکییە راستەقینەیەکە، پراکتیسە.
شارەزاییە زاستییەکە: دەستنیشاکردنى دەرد
ئامرازە تەکنییکیەکە: بەکارهێنانى دەرزى قەڵەم یان شرینقەى دەرمان
پڕۆسە هونەرییەکە: پراوە و کارى زانست و هونەریى و ئەدەبى: نووسین و رازاندنەوەى بەرهەم .
ئەمانە هەموو ئەوکاتە دەبنە ئەرک، کاریگەریى، وەزیفەى کۆمەڵایەتى ئەدیب کەبەشدارى کارى راستەقینەى دەرمانکردن و چاکردنەوەى کۆمەڵ بکەن. ئەگینا گەر زانست و شارەزایى و هونەر و بەرهەمەکە لەفەزاى بوونى تایبەتیدا خۆیاندا، بمێننەوە، هەرچەندە جوان و هونەریى و زانستانە بن، ئەوا هیچ نرخى کۆمەڵایەتى و مێژوویى یان نابێ. دەبێ لەکات و سەردەمى خۆیدا بەرهەمى ئەدەیبى ـ هونەریى لە چاکردنەوەى دەردەکانى کۆمەڵدا دەور و ئەنجام و شوێن پەنجەى دیارى هەبێ.
ئەمەیە شێوەى دەست نیشانکردنى ئەرکى ئەدیبى ریالیزمى لاى فانى. جا با ئێستا بە درشتتر سەرنجى تەواوى شیعرەکە بدەین :
ئەدیب ئەو کەسانەن کە وێنەى چرا
بسووتێنى و تەنویرى دنیا بکەن
ئەدیب وەک چرا دەسووتێ و دنیا رووناک دەکاتەوە. ئەمە دەورى هۆشیارکردنەوە، دەورى رۆشنگەرى و رووناکبیرانەى ئەدیب دەسەلمێنى..
بەرێى راستى دا بڕۆن تا دەڕۆن
لە ناراستى شەرم وحاشا بکەن.
مەرجێکى مۆراڵى (ئەخلاقى) بۆ ئەدیب دادەنێ: دەبێ خۆبەند و بیر بەند بێ بەراستییەوە. ئەمە پێوانەى ئەخلاقى ئەدیبە. دەبێ تا وەک ئەدیب دەڕۆن و دەورییان هەیە لە کارى درۆ و بانگەشە بۆ ناراستى و ساختەیى شەرم بکەن و خۆیان لەو جۆرە کارانە دوورخەنەوە.
نەگۆڕێن بەگەنج و نەترسن لە رەنج
لەگەڵ نامولایم مودارا بکەن
مەرجیکى مۆراڵى ترە. ئەدیب نابێ بە تەما و تامى پارە و گەنج و سامان بگۆڕێ و پەیامى مۆراڵى و نیشتیمانى خۆى فەرامۆش بکا. نابێ لە وەش بترسن کەلە ئەنجامى ئەمەدا دەبێ زیاتر ڕەنج بکێشین . دیارە کۆمەڵ و هەلومەرجى دنیاش هەموو دەم بە دڵى ئەوان نابێ. دەبێ لەگەڵ بارى ناپەسەند و نابەدڵ و نەگونجاو بگونجێن و کۆڵ نەدەن و خۆیان دوورە پەرێز و پەراوێزیى نەکەن.
لەگەڵ موجتەمەع یەک دڵ و یەک زمان
ژیانێکى مەردانە داوا بکەن
دەستنیشان کردنى ئەرکى کۆمەڵایەتى و ویژدانى ئەدیبى راستەقینەیە. لە کاتێکدا ئەدیب رەنگە ناچاربێ لەگەڵ دەسەڵات مودارا بکات ، دەبێ لە کۆمەڵەکەى دانەبڕێ. یەک دڵ و یەک زمان بێ لەگەڵیدا.. بەژیانى سست و پەست و نزمى جەماوەر رازى نەبێ و گەل تێگەیەنێ و هانى داو لەگەڵیا داواى ژیا نێکى باڵاتر و باشتر و شەرەفمەندانەتر بکەن..ئەدیب نابێ تەنیا خۆى بکاتە بڵندگۆ و نوێنەرى کۆمەڵ و گەل، دەبێ نەک هەر بۆ کۆمەڵ ئیش بکا، لەگەڵ کۆمەڵدا ئیش بکا، بەشدارى لە پرۆسەى ووریا بوونەوە و تێگەیشتن و دەستنیشان کردنى دەردەکانى و دۆزینەوەى چارەسەرى بۆیان.
لە بۆ لاوى ئایندەى نیشتمان
گەلێ پەندى شیرین موهەییا بکەن
ئەدیب پەیامبەرە. روانگەى روونى هەیە. جیهان دەبینێ و لە ئایندە پیشبینى دەکا. بۆیە ئەدیب بەتەنگ هێزى ئایندە و پاشە رۆژەوەیە کە لاوانى گەلن. بۆئەوەى لاوى ئایندە لە کۆمەڵ و کولتوور و زمان و میراتى نەتەوەیى و بیرى خۆناسینى نەتەوەیى و نیشتمانپەروەرى دانەبڕێن، دەبێ ئەدیبان هەریەکە لەلاى خۆیەوە بەندى سروود و پەندى جوان و شیرین و هونەرمەندانە بۆ نەوەکانى ئایندە ئامادە بکەن.
ئەگەر بابیان بێ نەزان یا برا
حەزەر کەن لە خۆیان و حاشا بکەن.
نەزان جێى باوەڕ نییە. لاى فانى نەزان ماکى هەڵە و تاوان و تێکدانى کۆمەڵە. ئەدیب دەبێ بەدواى یاسا و رێسا و رێو رەسمى باوى کۆمەڵ نەکەوێ و خوێن و کەس و کار پەرستى و خزمایەتى نەکاتە بنەما و پێوانەى پەیوەندى کۆمەڵایەتى. دەبێ ووریا بن و خۆیان لە نەزان دوورخەنەوە و حاشایان لێ بکەن ئەگەر باب و برای خۆشیان بەشێک لەو نەزانانە بن.
. نەترسن لە تەنقیدى ئەهلى رییا
هەموو عەیبى ئەم دەستە ئیفشا بکەن
ریا بازان ئەوانەن گوفتار و کردارییان، ئاسمان و رێسمان لێک دوورە . ئەوان قسەى چاک دەکەن و رەفتارى خراپ دەنوێنن. بەڵێنى باش بە گەل دەدەن و لەولاشەوە کردارى خۆپەرستانە و ژەهراوى ئەنجام دەدەن. درۆکانیان بەدروشم و دوو روویى دەشارنەوە. ئەدیبى راستەقینە نابێ لە رەخنە گرتن لە دەستەى ئەو جۆرە ریاکارانە بترسێ. دەبى حەقیقەتیان بۆ گەل دەرخا، کارە دزێوەکانى بن بەڕەیان بخاتە سەر بەڕە. لێیان لە هەڵڵاداو هەموو عەیب و عارەکانیان دەرخا و ئابڕوویان بەرێ.
بەنووکى قەڵەم خائینى نیشتمان
سەرەفگەندە و خوارو و ریسوا بکەن
نووسەر تەنیا قەڵەمەکەى هەیە بەڵام نووکى قەڵەمەکەى دەتوانێ دنیایەک برووخێنێ و دنیایەک دروست بکا. مرۆڤى خائین، چ ئاسایى بێ یا سەرکردە، رووخێنەرى رەوشت و ئامانج و هیوایە. نووسەر دەبێ خائینان سەرنگوون و ریسوا بکەن و بە قوڕیاندا بەرنە خوار.
لەگەڵ ئەهلى عیرفان و حیکمەت بژین
بە نوورى زەکا دڵ موێەففا بکەن
ئەدیبان دەبێ لە دەستەى رۆشنبیر و زانا و داناى گەلەکەیان نزیک ببنەوە و لەگەڵ ئەوان بژین نەک لەگەڵ دەسەلاتداران و سیاسەتمەداران. ئەوان دەبێ دڵى خۆیان بە رووناکى و زانین و پڕشنگى بەهرەوەریى پاک بکەنەوە.
نەدەن رێگە تا زاڵمى موفتە خۆر
هۆلاکۆ سیفەت قەتل و یەغما بکەن
بە هەموو ئەمانەى سەرەوە، بە کارکردن لەگەڵ گەل و ریسواکردنی خائینان و پێکهێنانى بەرەى رووناکبیران و هۆشمەندان، ئەدیبان دەبێ رێگا نەدەن هیچ دەستەیەکى زاڵمى موفتە خۆرى گەندەڵ و گەل رووتێنەوە، وەک هۆلاکو کوشتن و بڕین و تاڵان و وێرانى لەناو گەلدا بەرپا بکەن.
بە گوتارى بەرز و بە ئەشعارى خۆش
گەلى غافڵ و هەرزە ئاگا بکەن.
گەل زۆربەى نەزان و نەفام و بێ ئاگا و هەرزە و کاڵ و تێنەگەیی و پێنەگەیىوە، ئەدیبان دەبێ بە نووسینى و تارى بەرز و بەجۆش و کاریگەر و هۆنراوەى جوان و رازاوە و سەرنجراکێش، گەلى بێ ئاگا هۆشیار بکەنەوە و راستى مەسەلەکان و رێگاى راستییان نیشان دەن.
بە مەردیى بنووسن بەمەردى بژین
هەتا ناوى مەردانە پەیدا بکەن.
دەسکەوتى مەعنەوى بۆ نووسەر و ئەدیب زۆر گرنگترە لە دەسکەوتى پارە و پوول. ئامانجى فەلسەفیى ئەدیب دەبێ ئەوەبێ شوێنى خۆى لە ناو کۆمەڵ و ژیان و مێژوودا بکاتەوە و ناوبانگێکى باش و ناوێکى مەردانە پەیدا بکەن. بۆ بەدى هێنانى ئەمەش نووسەر دەبێ جیا بێ. دەبێ نەترسێ. مەرد بێ. بە ئازایى بنووسێ و بەمەردیى بژیا.
لە نامووسى جاسووسى خائین بەرن
تەنەففور لە کردارى بێ جا بکەن
جاسووسان بێ شەرەف بکەن نەفرەت لە هەر کردارێکى دزێو و نابەجێ بکەن.
هەتا گەل برابن لەگەڵ یەکترى
نەشیدى برایانە ئینشا بکەن
گەل هەتا هەستى یەک نەتەوەیى و برایەتى لا دروست بێ پێویستى بە بیر و هەست و رەمز و نیشاى هاوبەشە. سروودى نەتەوەیى ئامڕازێکى گرنگى ئەو خۆ ناسین و یەک هەستییە نەتەوەییەیە.
لە تەوبیخى جاهیل نەبن بەر حەزەر
سووپاسى کوڕى ژیر و ئازا بکەن
پێوانەى چاکى و نرخاندنى خەڵکیان هەبێ. دەبێ سەرزەنشتى نەزانان بکەن و بێ پەروا و بێ سڵ کردنەوە رەخنەیان لێ بگرن و گوێ بە سەرزەنشتی ئەوان نەدەن. لە هەمان کاتدا دەبێ ستایش و سووپاسى رۆلەى ژیر و ئازا بکەن.
بە دەرزى قەڵەم عیللەتى موجتەمەع
بە تەرزێکى فەننى موداوا بکەن.
پێشتر بە درێژایى ئەم بەیتەمان شیکردەوە.
لە زنجیرەى زوڵم و ستەم قاچى گەل
بە میفتاحى وەحدەت بەرەڵڵا بکەن
ئەمەش مەبەستێکى گرنگى دیکەیە کەفانى لە رێگاى وێنەى شیعریى، سەروێنە (میتا فۆر) دەرى بڕیوە
قاچى گەل بە زنجیرى زوڵم و ستەم بەستراوە. واتە گەل تووشى تاوان وستەم و زۆرداریى دەرەوە و ناوەوە بووە. ئەمە زنجیرێکى کۆمەڵایەتى ناوخۆیى دەردە کوردە و تەنیا بەیەک کلیل دەکرێتەوە. ئەویش کلیلى یەکێتىیە. بە بەکارهێنانى میکانیزمى بەراوەژوو کردنەوە لە ستراکتوورى سیمانتیکى بەیتەکەدا، ئاشکرا دەبێ کە ئەو زنجیرە ئەڵقە ئەڵقەى دابەش بوون و ناکۆکى و دووبەرەکى و چەند بەرەکى کۆمەڵگاى کورد خۆیەتى. بۆ کردنەوەى ئەو ئەڵقە زنجیرانەى دابەشبوون و پەرت پەرت بوونە گەلى کوردستان پێویستى بە یەک کلیل هەیە کە کلیلى یەکێتىیە. دیارە (کلیل) یش میتافۆرە..کلیلێک کە هى یەکێتى بێ دەبێ کلیلێکى هەرە تایبەت بێ، موعجیزەیى بێ. دیارە ئەم کلیلە کلیلێکى بیریى (ئایدیایى) یە..
ئەم کلیلە ئایدیاى کوردایەتى، ئایدیاى کورد بوون و کوردستانى بوونە کەلە دەوریدا کورد یەک بگرێ.
لە کردارى زاڵم لەجەورى نەزان
بەتوندى حیکایات و شکوا بکەن.
ئەدیبان دەبێ هیچ کارێکى ناڕەوایان بەسەردا تێنەپەڕێ. کەزاڵم زوڵمى نواند و کەنەزان کارى ناشیاو و زیانبەخشى کرد، دەبێ نووسەران ئەو کردارە چەوتە ستەمکاریانە بکەن بە چیرۆک و داستان و سکاڵا لەو کارانە بکەن.
بەخامەى دووسەر دیدەى خامییان
لە بۆ سوودى ئایندە ئیعما بکەن
بەخامەى دووسەر دیدەى کەسانى هەرزە و تێکدەر کە بەرهەڵستن لە سەر رێگاى ئایندە کوێر بکەن واتە فتیان بکەن و نەهێڵن لە پرۆسەى مێژوویىدا دەورى خراپیان هەبێ.
بەعیشقى وەتەن موشتەغیل بن هەبوو
بە دڵ تەرکى تەعریفى لەیلا بکەن
باهەموو ئەدیبان پێکەوە عیشقى کوردستان بکەنە کار و پیشەیان و واز لە شیعرى دڵدارى و پێدا هەڵدانى یارەکانیان بێنن.
لەم شیکردنەوەیەی سەرەوەدا مەوداى بیرکردنەوەى سیاسى و رووناکبیرانەى فانى و تێگەیشتنى ریالیستانەى ئەومان دەربارەى ئەرکى ئەدەب و ئەدیبان بۆ روون بۆوە
