Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024

لێشاوى رەش …یان ماراسۆنى گەندەڵى دەسەڵات لەگەڵ رەخنەدا

Closed
by April 14, 2008 گشتی

  لێشاوى سپى… لەپێناو سپیكردنەوەى ماس میدیاكاندا
 پڕۆژەى (مانگى سپى) بۆ ماس میدیاكان
 
 مەبەست لە (لێشاوى رەش) بریتیە لەو نوسینە زۆرو زەوەندەى كە رووپەڕى رۆژنامەو گۆڤارو سایتو بڵاوكراوەكانى رەشكردوەتەوە، ئەگەر ئەمە ماناى ماددى ئەو (لێشاوە رەش)ە بێت، ئەوا ماناى مەعنەوى بەنیسبەت بەرپرسانەوە ئەو گلەیىو رەخنە زۆرانەیە كە ئەو نوسینانە لەخۆیان دەگرنو رایان وایە ماس میدیاكان بەتەنها لایەنە رەشەكانى دەسەڵات دەخەنەڕوو، لایەنى سپى دەسەڵات ناخەنە روو، واتە باس لە پڕۆژەو هەڵوێستە جوامێرەكانیان ناكەن!.
 بەنیسبەت هاوڵاتیشەوە ماناى (لێشاوى رەش) بێسودى ئەو نوسینانەیە كە روبەڕووى ئەو بەرپرسانە دەكرێتەوە، واتە هاوڵاتى بێهیوابووە لە كاریگەرى نوسینو رەخنەكانو پێیى وایە جگەلە ئاسنى سارد كوتاندن هیچى دى نییە.
 لەوانەیە تا رادەیەكى زۆر بۆچونى هاوڵاتى لەجێى خۆیدا بێت چونكە ئەگەر بەرەخنەگرتن بوایە، ئەوا دەبوو هەرێمەكەى ئێمە ببوایەتە شامى شەریفو دەسەڵاتو بەرپرسانیشمان تۆزێك شعوریان بكردایەو بەخۆیاندا بچونایەتەوە، بەڵام نەك بەخۆیاندا نەچونەتەوە بەڵكو بەپێچەوانەوە ((بەتایبەت لەوەتى جۆرێك لە میدیاى ئەهلى هاتوەتە كایەوە)) رۆژ بەڕۆژ دەسەڵات گەندەڵترو بەرپرس بێباكتردەبێت !، وەك ئەوەى دەسەڵات بیەوێت لەگەڵ میدیاى ئەهلیدا  ماراسۆنو كەللە رەقى بكات، تێبینى بكەن بەئەندازى گلەییەكان گەندەڵى زیاتر دەبێت!، بەئەندازى هاوارەكان خۆى كەڕتر دەكات!، بەئەندازەى رەخنەكان بێڕێزى زیاتر دەكات بە موقەدەراتى خەڵكو نیشتیمان، بەكاریكاتێرەكان لە هەر هاوڵاتیەكى دیكە زۆر زیاتر قاقا لێدەدات،……..،…تۆ چەندێك باسى شەفافیەتى بۆ دەكەیت ، ئەو زیاتر دادەخرێت، باسى گرنگى تەداولى دەسەڵاتى بۆ دەكەیت، ئەو رێكەوتننامەیەكى ستراتیژى وا دادەڕێژێت كە هەموو هیوایەك بۆ گۆڕانو دەساودەستكردنى دەسەڵات دەكوژێت، باس لە گرنگى ئازادى رادەربڕینى بۆ دەكەیت، ئەو یاسایەكت بۆ دادەڕێژێت كە سنورى ئازادییەكانت بۆ تەسك دەكاتەوەو هاوكات ئەتخاتە حاڵەتى بەرگرى لەخۆكردنو مەیدانى یاریكردنى خۆیەوە، سەرەنجام پاش چەند گۆڕانكارییەكى سادە پڕۆژە یاساكەت بەسەردا دەسەپێنێت…..ئاخر ئەم وڵاتە پێویستى بە یاساى لێپرسینەوەى گەندەڵىو گەندەڵكارانە؟ یان پێویستى بە یاساى بەرتەسكردنەوەى هەرچى زیاترى ئازادییەكانە؟.
 بەڵگە زۆرن لەسەر كاریگەرنەبوونى (لێشاوى رەش) چونكە تا ئێستا بەرپرسێكمان نەبینى لە ژێر كاریگەرى هەڵمەتێكى راگەیاندندا دادگایى بكرێت،
 بەپرسێكمان نەبینى لەژێر كاریگەرى راگەیاندندا بەركەنار بكرێت، بەپێچەوانەوە بەرزتر دەكرێنەوە(چەندین نمونەى زیندوو لەمباریەوە هەیە)،
 بەرپرسێكمان نەدى خۆى شعور بكاتو دەست لەكاربكێشێتەوە. لەكاتێكدا لەو وڵاتانەى مرۆڤە بەشعورەكان بەڕێوەى دەبەن،  وتارێك وەزیرێك بەركەنار دەكات، رەخنەیەك وەزیرێك روبەڕوى دادگا دەكاتەوە، رێپۆرتاژێك حكومەتێك هەڵدەوەشێنێتەوە.
 لە بەرامبەر ئەمەدا بەپێچەوانەوە چەندین رۆژنامەو گۆڤار داخراون، چەندین رۆژنامەنوس و سەرنوسەر دادگاییكراون(هەرچەندە ئەمە حاڵەتێكى ئاساییە ئەگەر یاسا سەروەر بێتو بەسەر كۆى تاكەكانى كۆمەڵدا بێجیاوازى جێبەجێبكرێت، بەڵام پاڕادۆكسەكە لەوەدایە لە تەنیشت دادگایكردنى رۆژنامەنوسێكەوە بەرپرسێكمان نەبینى دادگایى بكرێت)،.
 بەكورتى (لێشاوى رەش) خەریكە ناخۆش دەبێتو بووەتە جۆرێك لەمۆدێلى نەزۆك، بەجۆرێك هەندێك لە بەرپرس ومیدیا حیزبىو حكومیەكانیش وەك هەر هاوڵاتیەكى سادەو میدیا ئەهلیەكان رەخنە دەگرن، بێگومان ئەمەش لەلایەك وەك وتم بەمۆدێلبوونى (لێشاوى رەش)ەو هیچ جەوهەرێكى نییەو رەخنەو رەخنەگرتن بێئەرزش دەكەن، مەنتیق یەكسان دەكەن بە نا  مەنتیقو حەق دەكەن بەباتیل(كلمە حق یراد بها الباگل)و لەم نێوەندەشدا ئەوەى وون دەبێت حەقو مەنتیقەو هەر ئەمەشە مەبەستى دەسەڵات(واتە ونكردنى ماناى حەقیقەتى شتەكان)، لەلایەكى دیكەش بەڕە دەرهێنانە لەژێر پێى هاوڵاتىو میدیاى ئەهلىو خوڵكردنە چاوى خەڵكو شاردنەوەى حەقیقەتەكانە. ئەمە جگە لەوەى لەوەش گەیشتوون كە رەخنە زیانى بۆ پەزەكان نییەو دەسەڵات دەمێكە خۆشە بووە.
 سەبارەت بە بۆچونى بەرپرسەكانیش دەربارەى بە (لێشاوى رەش) با گریمانەیەك بكەینو پێبنێین بەجەرگى خۆمانداو بڵێین ئێوە راست دەكەن، ئێمە تا ئێستا بێویژدانیمان بەرامبەر ئێوە كردوە، روى سپى ئێوەمان وەك خۆى نەخستوەتە روو، بەكورتىو بە پوختى با تەرحێك بەدەسەڵات بدەین.
 
 بێسەروبەرى گوتارى میدیاى ئەهلى
 هاوكات دەبێت دان بەوەشدا بنێین، ئەو رەخنانەش میدیاى ئەهلى دەیانخاتە روو، ئەو هێڵەى كارى لە سەر دەكات، زۆر ئاشكراو سیستماتێكو بەبەرنامە نییە، جۆرێك لە گەڕەلاوژێیى پێوەدیارە، تا ئێستاش سەرنوسەرو سەرپەرشتیارانى میدیاى ئەهلى (ئەوەندەى من ئاگاداربم) دیدارو كۆبونەوەیان نییە بۆ دیاریكردنى هێڵە گشتیەكانو چۆنیەتى كاركردن لە بەرامبەر راوەستاندنى پەتاى كوشندەى گەندەڵىو سەرجەم كێشەكانى كۆمەڵگادا، پێشم وایە ئەگەر میدیاى ئەهلىو سەرجەم توێژو چینەكانى كۆمەلًگاش لە هەر شتێكدا جیاواز بن، ئەوا هەمووان لەسەر مەسەلەى گەندەڵى هاوڕان، چونكە ئەوە مەسەلەیەك نییە دوو كەسى بەویژانو بەشعور لە سەرى كۆك نەبن، تەنانەت هەندىَ لە بەرپرسو كەسە حیزبیەكانیش دان بەو حەقیەقەتە تاڵەدا دەنێن. ئەمە وێڕاى ئەوەى هەندێك بەناو رۆژنامەنوسیش بەداخەوە ئەوەندەى رەخنە لە پێناو خۆدەرخستنو ریكلامكردن بۆ خۆیاندا دەگرن، ئەوەندە پاڵنەرێكى ئەخلاقى لە پشتییانەوە نییە(لەوانەیە ئەمەش یەكێك بێت لە نا كاریگەربوونى رەخنەكان)و ئامانجى گۆڕینى واقیعە تاڵەكە نییە.
 
 
 هەڵوێستەكردنو بەخۆداچوونەوە
 
 بۆیە زۆر گرنگە ئیستێك بكەینو هەڵوێستەیەك بكەین، رامێنین لەوەى ئەو خەلەل لە چۆنیەتى كاركردنى ئێمەدایە؟ یان ئەوە بێباكى تا سەر ئێسقانى دەسەڵاتە؟ كە لێشاوى رەش كاریگەرى نییە، هەركامێكیان بێت ئێمە دەبێت بەر لەهەر توێژێكى دیكە بەخۆماندا بچینەوەو بیر لە میكانیزمگەلێكى دیكە بكەینەوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو واقیعە تاڵەى رۆژانە دەستوپەنجەى لەگەڵدا نەرم دەكەین.
 ئاخر ئەوە رەهەندێكى ئەخلاقىو كلتورى قوڵى هەیە كاتێك سەدان رۆژنامەنووسو نوسەرى كورد لەسەر گەندەڵیەكانو بەفیڕودانى سامانو موقەدەراتى خەڵك دەنوسنو هاواریان لێبەرز دەبێتەوە، دەسەڵات زۆر بێباكو وەك ئەوەى مێشێك میوانى نەبێت، حسابى بۆ ناكات، بەڵام كاتێك مایكل رۆبنێكى ئەمریكى تاكە نوسینێك لەسەر گەندەڵیەكانو سامانى بنەماڵەكان بڵاودەكاتەوە، هەردوو سەرۆك سەخڵەت دەبن و دێنە سەر خەت، دەسەڵات دەبێت حساب بۆ ئەو هاوڵاتیانەى خۆت بكات كە شەرعیەتیان پێبخشیوە، یان حساب بۆ كابرایەكى بێگانە (بیلموناسەبە ئەو دەوڵەتانەى شەرعیەتى نێودەوڵەتیان هەیە زۆر گلەییان لێناكرێت ئەگەر حساب بۆ دەنگى شەقام نەكەن، بەڵام ئەو دەسەڵاتانەى كە خاوەن شەرعیەتى نێودەوڵەتى نین_وەك هەرێمەكەى لەمەڕ خۆمان_ پێویستە بەڕێژەیەكى زۆر زیاتر حساب بۆ راى گشتى بكەن چونكە خەڵك تاكە سەرچاوەى شەرعیەتى ئەوانە) ، لێرەدا ئەو بۆچونەى كاك مەریوانى وریا قانعم بیردەكەوێتەوە كە لە گفتوگۆیەكى كەناڵى رۆژ تیڤیدا چەند ساڵێك بەر لە ئێستا ووتى(ئەگەر حكومەتى بەعس دەنگەكانى كپكردبێت ئەوا دەسەڵاتى كوردى دەنگەكانى بێبەها كردووە).
 ریفرێشكردنەوەى ماس میدیاكان
 من رام وایە ماس میدیاى ئەهلى دەبێت رێفرێشى خۆى بكاتو بەخۆیدا بچێتەوە (چونكە وادیار دەسەڵات نیازى بەخۆداچونەوەى نییە)، هەر لەو روانگەیەوە من چەند پێشنیارێ دەخەمە بەردەم ماس میدیاكان، بەتایبەت میدیا ئەهلیەكانو ئەوانەى كە خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دەزاننو هەڵویستیان لە بەرامبەر نەتەوەو نیشتیمانەكیاندا هەیە، پێشنیارەكانیش4 چۆیسە دەكرێت بەتەنها یەكێكیان جێبەجێبكرێت:
 یەكەم: بۆ ماوەى مانگێك هیچ رۆژنامەو گۆڤارو سایتو رادیۆیەكى ئەهلىو ئۆپۆزسیۆن كار نەكەنو دەرنەچن.
 دووەم: بۆ ماوەى مانگێك سەرجەم ئەوانەى لە سەرەوە ئاماژەم پێكردن دەربچن بەڵام ئەم جارەیان بەڵیشاوێكى سپییەوە ، واتە پەڕەكانو پەیجەكان بەسپێتى بخرێنە بازاڕاوە.
 سێهەم: ئەوانەى لەخاڵى یەكەمدا ئاماژەم پێكردن بەمانا ماددییەكى (لێشاوێكى سپى)بن، واتە وەك بەرپرسەكانو دەسەڵات دەیانەوێت بەتەنها روى سپى ئەوان بخەنەڕوو ،واتە هەر خاڵێكى ئیجابیان هەیەو هەر پڕۆژەیەك بەباشى جێبەجىَ دەكەن، هەر هەڵوێستێكى جوامێرانەیان هەیە تیشكیان بخرێتە سەر، بێگومان لەم حاڵەتەشدا ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەبێت كە كردەوە سپیەكانیان چەندێكەو تواناى رەشكردنەوەى چەند لاپەڕەیان هەیە.
 چوارەم: هەموو ئەوانەى ئاماژەم پێكردن لەیەكەم رۆژى ئەو مانگە سپییەدا بەسپێتى بخرێنە بازاڕەو (29) رۆژەكەى دیكە هەر دەرنەچن.
 بێگومان بۆ ئەنجامدانى ئەم هەنگاوەش پێویستە بەرلە مانگێك بەلایەنى كەمەوە ریكلام بۆ ئەو پڕۆژەیە بكەینو زەمینە سازییەكى واى بۆ بكەین كە جێًگاى خۆى بگرێت. هەر لەو چوارچێوەیشدا هەوڵًبدرێت زۆربەى ماس میدیا جیهانیەكانو رێكخراوى شەفافیەتى نێودەوڵەتىو رێكخراوە رۆژنامەنوسیەكانو ئەوانەى گرنگى بە مافەكانى مرۆڤ دەدەن لە پڕۆژەكە ئاگادار بكرێنەوە.
 دەرئەنجامەكانى پڕۆژەكە
 ئەگەر رۆژنامەنوسانو ماس میدیاكان ئیستیجابەیان بۆ ئەم پڕۆژەیە هەبێت ئەوا دەتوانن زۆر شت بەدەسەڵاتو راى گشتىو كۆمەڵگاى نێودەوڵەتى بڵێن ، من لێرەدا ئاماژە بەهەندێك لەو خاڵو ئامانجانە دەدەم كە ئەو پڕۆژەیە دەیپێكێت:
 1-ئێمە بێزاربووین لە بێباكى و كەمتەرخەمى دەسەڵاتو بەتەنها شێوازێك گوزارشت لە بێزارى خۆمان ناكەین ، بەڵكو شێوازى دیكەش دەگرینە بەرو ئەمەش دەسپێكى شێوازى نوێیەو دوور نیە لە ئایندەدا شێوازى توندتر نەگرینە بەر.
 2-ئێمە ئامادەین لە پێناو باشكردنو شلەقاندنى ئەو گۆمە مەنگەدا هەموو رێگایەك بگرێنە بەر، تەنانەت واز لەپیشە نازدارەكەى خۆشمان دەهێنین. هەر لێرەشەوە دەیسەلمێنین ئەو رەخنانەى دەیگرین لە پێناو خۆدەرخستنو پڕفرۆشى رۆژنامەو بڵاوكراوەكاندا نییە بەڵكو رەخنەكانمان زۆر جدینو رەهەندێكى ئەخلاقى باڵا لە پشتیانەوەیەو مەبەستمان ناشیرینكردنو ناوزڕاندنى دەسەڵاتى كوردى نییە وەك ئەوەى بەرپرسەكان بەردەوام جەختى لەسەر دەكەنەوە.
 3-ئێمە ئامادەین هەموو رێگایەك بۆ بەخۆداچونەوەى ئێوە بگرینە بەر، ئەوەتا تیشك دەخەینە سەركارو هەڵوێستە جوامێرەكانتانو بەتەنها رەشاییەكانتان نابینین، ئەوەش ئاشكرا دەبێت ئەندازەو قەبارەى سپیاییەكانى دەسەڵات چەندە.
 4-لەهەمووى گرنگتر دەرفەتێكى زێڕینش دەبێت سەرجەم  رۆژنامەنوسانى ئازاد بەهێمنى بەخۆیاندا بڕۆنەوە، بیر لە میكانیزمێكى دیكە بكەنەوە، گوتارێكى زانستیترو تۆكمەترو یەكگرتوتر گەڵاڵە بكەنو بۆ قۆناغى دواى ئەو مانگە لە (لێشاوى سپى).
 5-داهێنانێكى زۆر دەگمەنو نایابیش دەبێت لە بوارى راگەیاندندا، ئەگەر ئێمەى كورد نەمانتوانیبێت لە بوارەكانى دیكەدا داهێنان بكەین، دەشێت لەم مەیدانەدا داهێنان بكەین، دڵنیام لەوەى لەم رێگایەوە دەتوانیین سەرەنجى خەڵكو بەرپرس دەسەڵاتو ماس میدیاى جیهانیش بەلاى خۆماندا رابكێشین.
 6-دەرفەتێكیش دەبێت بۆ دەسەڵات بۆ ئەوەى بەخۆیدا بچێتەوە.
 7-لەهەمووى گرنگتر لەرێگاى ئەم پڕۆژەیەوە دەتوانین بەكۆمەڵگاى نێودەوڵەتى بڵێین میللەتى كورد هۆشیارەو جگە لە سیاسیەكان، خەڵكانو توێژگەلێكى دیكەش هەن كە روویەكى دیكەى كۆمەڵگاى كوردى بەرجەستە دەكەن، پێیان دەڵێین میللەتو رۆشنبیرانى كورد مەڕێكى سەرشۆڕ نین سیاسیە پیرەكان چۆنیان بوىَ تێیان بخوڕنو ئاڕاستەیان بكەن.
 من دەزانم ئەم بیرۆكەیە تازەیە لەوانەیە هەندێكیش تووشى شۆك بكات، هەندێكێش بەمەحاڵى بزانن، هەندێكى دیكەش بە پڕۆژەیەكى نەزۆكى لەقەڵەم بدەن، بەڵام نابێت بیرمان بچێت كە زۆرجار میژوو بیرۆكەگەلێكى سادەو رەوان ئاڕاستەى كردوە، ئێمە زۆرشتمان تاقیكردەوە بێسوود بوو، دەكرێت ئەم میكانیزمەش تاقیبكەینەوەو بێهیوانەبین.
 چیدى بەسە (لێشاوى رەش) تكایە پێویستیمان بە (لێشاوى سپی)ش هەیە، هیوادارم تۆى خەێنەریش بە تێبینىو پێشنیارەكانت پڕۆژەكە دەوڵەمەندتر بكەیت.
 تێبینى/ لەوانەیە هەندێك بەڕێز ماوەى مانگێكیان بەلاوە زۆر بێت، بەڵام دیاریكردنى ئەو مانگە لە بەر چەند هۆیەكە:
 *زۆرێك لە رۆژنامەكانى ئێمە هەفتانەن، بۆیە ئەگەر بۆ ماوەى هەفتەیەك دەرنەچن ئەوا دەنگدانەوەى نابێتو مەبەست ناپێكێت.
 *ماوەى مانگێك پێویستە بۆ هەناسەدانى رۆژنامەنوسانو بەخۆداچونەوەیان، چونكە لە راستیدا ئەم پڕۆژەیە چەندێك بۆ بەخۆداچونەوەى دەسەڵاتە زیاتر لەوەش دەرفەتێكە بۆ ریفرێشو بەخۆداچونەوەى خودى رۆژنامەنوسانیش.
 *لەماوەى مانگێك كەمتر بێت ناتوانیت سەرەنجى خەڵكو بەتایبەت ماس میدیاى جیهانى بەلاى خۆتدا راكێشیتو هەوڵى تەختییەكردنى بدرێت.
 
 
 موحسین ئەدیب
 
muhsinadib@yahoo.com
                      07701544095 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.