لەبارەی فشاری پیاوانی ئایینی بۆ سەر( ئین ئاڕ تی)

لەبارەی فشاری پیاوانی ئایینی بۆ سەر( ئین ئاڕ تی) و بەرنامەی (بە بوێری)
ئومێد قەرەداغی

 پاش بڵاوبوونەوەی دوایین  ئەڵقەی بەرنامەی (بەبوێری) لە شەوی چوارشەممە بەرواری16-11-2011 لە کەناڵی( ئین ئاڕتی) کە تایبەت بوو بە گفتوگۆکردن لەبارەی ئیعجازی زانستی لە قورئاندا و میوانداری دکتۆر مامۆستای زانکۆ و پسپۆری نەشتەرگەری د. عەبدولواحید محمدی کردبوو ، گفتوگۆیەکی زۆری بەدوای خویدا هێنا، ژمارەیەک لە پیاوانی ئایینی و کەسایەتی ئایینی  بەرێگەی جیاواز فشاریان خستە سەر ئەو بەرنامەیە و خوازیاری داخستنی بوون،  تەنانەت بە بەرنامەی دژایەتی ئیسلامیان لە قەڵەمداوە،  فشاریش خراوەتە سەر ئێن ئارتی و بە شێوازەی جیاواز تۆمەتبار کراوە، جارێک بە دژایەتی ئیسلام و دەستی ئیلحاد و جارێکی دیکە بە گەمەی دەسەڵات و  شتی تری لەم بابەتە، ئەم هەڵویستە لە ئاست بەرنامەیەکدا کە تەنها چەند ئەڵقەیەکی لێ پێشکەشکراوە و لە تەواوی بەرنامەکانیدا میوانداری کەسایەتییە ئیسلامییەکانی کردوە جێگەی سەرسوڕمانە، ئەم هەڵویست وەرگرتنە لە ئاست بەرنامەیەک کە هێشتا لە قۆناغی سەرەتای کارکردنیدایە و تەنها چەند ئەڵقەیەکی لێ پیشکەشکراوە  هەڵویست وەرگرتنێکی دروست و رەوا نییە و گوزارست لە نەفەس کورتییەکی کوشندە ئەکات

سوکایەتی بە ئیسلام یان داخستنی دەرگای گفتوگۆ
لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا دیاردەیەک سەرنجمان رادەکێشێیت ئەویش دەستێوەردانی بەردەوامی ژمارەیەک پیاوانی ئایینی و ناوەندو دەزگا ئایینییەکانە لە فەزای گشتی و بەرەنگاربوونەوەیەکی مەترسیداری گفتوگۆ وئازادی قسەکردنە ، تاپۆکردنی مافی خوێندنەوە و دیدی رەخنەییە دەربارەی ئیسلام لەسەر گروپێکی دیاریکراوکە لە کۆتایدا هەر  پیاوانی ئایینی خۆیانن، رۆژێک بە جورئەتەوە داوای قەدەغەکردنی کتێب ئەکەن و رۆژیکی دیکە زنجیرە درامای تەلەفزیۆنی را ئەگرن، رۆژێکی تر دژی یاساکانی پەرلەمان  و بە ناوی ناتەبا بوونی لەگەڵ شەریعەتدا دژی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی دەنگ هەڵئەبڕن و ئەوەستنەوە و فشار ئەخەنە لەسەر رۆشنبیران و لە  مینبەرەوە تەکفیر ئەکەن ، هەموو ئەمانە  بەو ناوەوە روو ئەدات کە گوایە سوکایەتی بە ئیسلام کراوە، یان دژایەتی ئیسلام کراوە،  بەڵام بەداخەوە تا ئێستا تەنها  وەڵامی ئەو پرسیارە نەرداوەتەوە سوکایەتی  بەئیسلام چییە و بە چ پێوەرێک دیاری ئەکرێت؟ چی دەچیتە خانەی سوکایەتی و چی دەچێتە خانەی رەخنە و بەڵگە و سەلماندنەوە؟ ئایا بیناکردنی دید و توێژینەوەی زانستی و گفتوگۆی عەقلانی دەربارەی ئیسلام سوکایەتییە؟  ئایا هەموو دیدێکی جیاواز و ئاراستەی رەخنەیی دەچێتە خانەی دژایەتی و سوکایەتیکردنەوە؟ ئایا ئەوەی لە بەرنامەی بە بوێری  کەناڵی ئێن ئاڕ تی پێشکەش کرا سوکایەتی بوو بە ئیسلام یان دیدێکی جیاواز بوو کە پشت بە شیکاری و بەڵگە دەبەستێت؟ بەداخەوە ئەوەی لە هەڵویستی بەردەوامی ژمارەیەک پیاوی ئایینی و ژمارەیەک کەسایەتی نێو پارتە ئیسلامییەکانەوە ئاشکرا ئەبێت ئەوەیە کە هەموو دیدێکی جیاواز بە سوکایەتیکردن و دژایەتیکردنی ئیسلام تۆمەتبار ئەکەن، هەموو لێکدانەوەیەکی عەقلانی بۆ ئیسلام کە جیاواز بێت لەو دیدە ستاندارە سەلەفییەی کە باڵادەستە ئەوە بە سوکایەتی لە قەڵەم ئەدرێ و بە دژایەتیکردنی ئیسلام و بیروباوەری خەڵک تۆمەتبار ئەکرێت،  ئەمەش لێدانێکی  هەرە کوشندەیە لە ئازادی عەقڵ و بیر و خەیاڵی مرۆڤ، بەرەنگاربوونەوەیەکی مەترسیداری ئەو گفتوگۆیانەیە کە دەربارەی ئایین ئەکرێت و دەخوازن دیدێکی نوێ بەرانبەر ئیسلام و ئایینەکان بەگشتی بینا بکەن.
ئەو هەڵمەتەی بەرانبەر بە کەناڵی ئین ئار تی  ئەنجامدرا لە راستیدا لە هەمان ئەو چوارچێوەیەدا بەرێوە دەچێت، ئەگینا بەرنامەیەک لە  تەواوی ئەڵقەکانیدا میوانداری بانگخوازی ئیسلامی و ئەکادیمیستی ئیسلامی  و نوسەر و رۆشنبیرانی ئایینداری کردبێت و بە شایەتی خۆیان مافی تەواوی قسەکردنیان پێدرابێت چ سوکایەتییەک لەوەدا هەیە ، مەگەر ئەوە نەبێت ئەو بەرنامەیە دیدێکی جیاواز بەرانبەر بە ئایین ئەخاتە روو  ئەم دیدە جیاوازەش قبوڵ ناکەن و ئەیانەوی هەموو جیاوازییەک بسڕنەوە.
 ئەم هەڵویستە لەلایەک ناتەبایە لەگەڵ زۆر دەقی قورئانیدا کە لوژیکێکی گرنگی تیایە ئەویش گفتوگۆ و بەڵگە و سەلماندنە، قورئان دەڵێت (({ قلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ ێَادِقِینَ} .. البقرە 111)) ئەمە تەحەدایەکی گەورەی قورئانە بۆ رووبەرووونەوەی نەیارەکانی لە کاتی خویدا ،  هێمایەکە بۆ گفتوگۆی بە بەڵگە و عەقلانی ، ئەگەر ئەمە میتۆدی قورئانی  داوای  گفتوگۆی بە بەڵگە بێت ئەوا  میتۆدی مەلاکان و ناوەندە ئایینییەکانی ئەمڕۆ راکردنە لە بەڵگە و تۆمەتبارکردنی بەرانبەرە بە سوکایەتی بە ئیسلام و تەکفیرکردنیانە، رەتکردنەوەی هەرچەشنە گفتوگۆ و رەخنەیەکە دەربارەی ئیسلام و هزری ئیسلامی،  دەربارەی  مەسەلە بنچینەییەکانی ئایین، سەیر لەوەدایە  لە مێژوە هەرە سەرەتاییەکانی ئیسلامدا و لەلایەن زانا و عارف و سۆفی و رەمزە دیارەکانی مێژووی ئیسلامەوە بۆچوونی زۆر جیاواز و توند هەبوە ، تێز و بۆچوونی تەواو جیاواز لەبارەی خودا و ئیسلامەوە خراوەتە روو قبوڵیش کراوە ،بەڵام دوای تێپەربوونی نزیکەی چەندین سەدە بەسەر ئەو گفتوگۆیانەدا بەڵام لە ئیستا قبوڵ ناکرێت و تەکفیر و تۆمەتبارکردنی مەترسیدار بە دوای خۆیدا ئەهێنێت
لە مێژووی ئیسلامیدا تێگەیشتنی زۆر جیاواز و فرە بۆ چەمکە بنەرەِتییەکانی ئیسلام بەرهەمهاتوە و بە سوکایەتیش لە قەڵەمنەدراوە، بۆ نموونە چەمکی خودا، زاتی خودا یەکێکە بەڵام تێگەیشتنی مرۆڤ لە خودا هەزار، هەزاران تێگەیشتنی جیاواز بۆ زاتی خودا بەرهەمهاتووە ، ئەو تێگەیشتنەی لای ئیبن عەرەبی هەیە دەربارەی خودا لەگەڵ ئەوە تێگەیشتنەی لای ئەبو حەسەنی ئەشعەری هەیە بەس زاتی خودایان یەکێکە، ئەو تێگەیشتەی لای  سۆفییەکی گەورەی وەک مەنسوری حەللاج هەیە لەگەڵ ئەوەی لای شافعی هەیە جیاوازییان ئاسمان و رێسمانە، لای حەللاج تێکەڵییەکی بێ سنوور لە نێوان مرۆڤ و خوداد بەدیهاتوە  حەللاج باوەڕی تێکەڵبوونی خود و خودا هەیە، ئەو بێ پەروا ئەڵێت(( مزجت روحک فی روحی.. کما تخرج الخمرە بالماء و الزالال… فڕژا مسک شی مسنی.. فاژا انت انا فی کل حال))  هەروەها دەڵێت:(( انا من اهوى  و من اهوى انا….نحن رحان حللنا بدنا…. فاژا ابێرتنی ابێرته… و اژا ابێرته ابێرتنا))((ر.ا. نیکلسون، الێوفیە فی الاسلام،ترجمە و علق نورالدین شریبە، الناشر الخاجنی،مێر، السنە 1951، ێ 102))  من ئەوکەسەم ئارەزووی دەکەم، ئەو کەسەی ئارەزووی دەکەم منم،ئێمە دووگیان بووین چوینە ناو یەک لاشە، ئەگەر من ببیینی ئەوت بینیوە، ئەگەر ئەو ببیینی ئێمەت بینیوە   ئەمەش  لە رێبازگەی حەللاجدا بە حلول ناسراوە،  عارف و خوداناسی گەورە جەلادەددینی رۆمی لەمەڕ خودا دەڵێت (( اللە ساقینا، و الله خمرنا…اللە یعلم ای حب حبنا)) ( نیکلسون، الصوفیە فی الاسلام، ێ 102))
  ئایا ئەم تێزە حەلاج سوکایەتییە بە زاتی خودا و شکاندنی سنوورەکانە؟ ئایا کەس جورئەتی ئەوە ئەکات بڵێت حەزرەتی جەلادەددینی رۆمی بێ رێزی بەرانبەر زاتی خودا کردوە کاتێک دەڵێت( اللە ساقینا اللە خمرنا) ، بەپێی هەڵویستی ژماریەک مەلا و نوسەرانی فەیسبووک بێت ئەوا جەلادەدەینی رۆمی سوکایەتی کردوە و بەدەستی ئەم و ئەو شیعری وتوە ، یان دەبێت  حەللاج مەحکەمە بکەین و سزای بدەین، دەبێت جەلادەددینی رۆمی بهێنینە بەردەم داگا و پێی بڵیین تۆ ئەبێت سزا بدرێیت، پێی بڵێین تۆ وتەی پێچەوانەی فەرموودەکانی پێغەمبەرت بڵاوکردۆتەوە و هەستی ئیمانداری خەڵکت پێشێل کردوە، ئەمە لە کاتێکدا  جەلادەددین سوفیی و عارف و عاشق و خوداناسێکی گەورەی مێژووی ئیسلامە و بوونی ئەو شانازییە بۆ هەموو کەلتووری ئیسلامی و ئەو بەتەنها خۆی قوتابخانەی عەشق و ئەوینداری حەقیقەتە، حەلاجیش کەسێکە نەک دۆستەکانی بەڵکو دوژمنەکانیشی خۆیان لە باسی گەورەیی و فەزیلەتی حەلاج نەدزیوەتەوە و باسیان لە گەورەیی و پایەی ئیمانداری ئەو کردوە، زۆربەی زانا حەنبەلییەکان لە گەورەیی و ئیمانداری حەللاج دواون، تەنانەت قازی گەورەی شافیعیەکان لەبەغدا ئیبن سورەیج دانی بەوەدا ناوە کە حەللاج خواناسێکی گەورەیە و پایەیەکی ئیمانی بەرزی هەیە.
جگە لە مانە  فەیلەسوف و مەزنی مێژووی ئیسلام ئیبن عەرەبی باس  تیۆری یەکێتی بوون ئەکات ، باس لە پلۆرالیزمی ئایینی و سرینەوەی هەقیقەی موتلەقی ئایینی ئەکات، حەلاج باس لە حلولی خودا ئەکات بۆ نیو ئیسنان، هەردوکیشیان بە گەرمی پێ لەسەر تیۆری مرۆڤخودایی دائەگرن ئەمانە و سەدان نموونی گەورەی لەم چەشنەمان لە بەردەستدایە ، باشە ئەگەر ئێن ئاڕ تی یان نوسەرێکی دیکە بڵێت( اللە ساقینا الله خمرنا) ئەبێت هەڵویستی مەلا و ناوەندە ئایینییەکان چی بێت ؟ باشە خێرە شتێک نزیکەی هەزار ساڵ پێش ئێستا قبوڵ کرابێت و پێشوازی لێکرابێت بەڵام ئەمرۆ لەسەدەی ئازادی و مافەکانی مرۆڤدا قبوڵ نەکرێت و بەناوی قەدەغەکردنی سوکایەتی بە ئیسلام هەموو جیاوازییەکان بکوژن و هەموو عەقڵە رەخنەییەکان قفڵ بکەن. لە مێژووە سەرەتاییەکانی ئیسلامدا گفتوگۆ دەربارەی هەموو مەسەلە بنچینەییەکانی ئیسلام کراوە، گفتوگۆ  دەبارەی خودا و پەیوەندی بە مرۆڤەوە، پەیوەندی نێوان ئیرادەی خواو ئیرادەی مرۆڤ، دادپەروەری ئیلاهی ،سیفاتەکانی خوا ، عەقڵ و نبوەت ، ئەقڵ و وەحی، خالق و مەخلوق، حەقیقەتی ئیلاهی لە نێوان ئیسلام و ئایینەکانی دیکەدا ، هەموو ئەمانە بابەتی سەرەکی گفتوگۆ و بیرکردنەوە بوون ،بەراستی کارەساتە سەدان ساڵ لەمەو پێش و لەسەرەتای مێژوە زێرینییەکانی ئیسلامدا ئەم گفتوگۆیانەئەنجامدرابێت ئەمڕۆ بە سوکایەتی بە موقەدەس لە قەڵەم بدرێت داوای سزادان بکرێت،
 ئەمە پێشینەیەکی زۆر مەترسیدارە و هەم  گرنگە ئێن ئاڕ تی لەسەر پرەنسیپی پیشەیی خۆی ( راستگۆیی و هاوسەنگی و بوێری ) بەردەوام بێت و تەسلیمی فشارەکان نەبێت و، وەک چۆن لە ئاستی  روماڵکردنی هەواڵ و گفتوگۆ بابەتە سیاسییەکاندا رچەشکێنێکی گرنگ بوە ئاواش لە ئاستی هۆشیاری و گەشەپێدانی عەقڵ و بیرکردنەوەدا رچەشکێن بێت ، هەمیش ناوەندی رۆشنبیری و میدیای  کوردی بەرانبەر بەو فشارانە بی هەڵویست نەبن و لە مەترسی ئەم پێشینەیە لەسەر ئازادی بیرورا و عەقڵ و رەخنە تێبگەن