Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
مارکس دڵێکی هەمیشە ئاشق .. .ئیسماعیل حەمەئەمین

مارکس دڵێکی هەمیشە ئاشق .. .ئیسماعیل حەمەئەمین

Closed

 

 

 

 

لە چواردەی ئازاردا کاڕڵ مارکس دونیا بەجێدێڵت. لەدڵی هەموو ئاشقیک بەدونیاو هزرو فەلسەفە وکلتوری سیاسیدا، ڕۆژی چواردەی ئازار یادی ئەو دڵە گەورەیەی جیهانە، کەمانایەکی دیکەی بەخشی بەفەلسەفە، مانای دەستلێدانی ڕادیکاڵی  پایە وەحشیەکانی سەرمایەداری، مانای پەڕینەوە لەتەفسیری جیهانەوە بۆ گۆڕینی جیهان. مارکس لە چواردەی  ئازاری ١٨٨٣ لە لەندەن کۆچی دوایی دەکات، لەهەمان گۆڕستاندا  Highgate لەلەندەن، هاوسەر و هاوڕێی ژیان و ئەشقی  ژیانی  ( جێنی مارکس / ژێنی مارکس )  لە دووی دێسمبەری  1881، بەخاک سپێدرابوو.  بەمانای  پێش پانزە مانگ لەمردنی مارکس (ژێنی) هاوسەری  کۆچی دوایی دەکات، من پێموایە ئەوە دڵی مارکسە کەتەنها پانزە مانگ بەرگەی دووری ئەشقەکەی دەگرێت و بۆئەبەد لەبیرکردنەوە دەوەستێت، بەمەش دونیا گەورەترین فەیلەسوفی خۆی لەدەستدا. هاوڕێی خەباتی  مارکس  (فردیریک ئەنگلس) لە حەڤدەی ئازاردا لەسەر گۆڕی مارکس لەگوتاری ماڵئاوایدا (بەخاک سپاردنی مارکس)دا  دەڵێت:  (لەدوای نیوەڕۆی  چواردەی ئازار و چارەکی بوێت بۆ سێی پاش نیوەڕۆ، گەورەترین بیرمەندی  زیندووی دونیا لەبیرکردنەوە دونیا وەستاو ئیدی چیدی بیرناکاتەوە، تەنها دوو خولەک بوو بەجێمانهێشتبوو، کەهاتینەوە بینیمان لەسەر قەنەفەکە  بۆئەبەد خەوی لێکەتووە …) 

هەورەها ئەنگلس لەیادی مردنی مارکسدا لەهەمان گوتاریدا، کەدوایی لەگۆڤاری سۆسیال دیموکرات و گۆڤارەکانی دیکەی چەپی دونیادا بڵاودەبێتەوە، باس لەو بەختەوەریە مەزنە دەکات کەمرۆڤ لەژیانیدا لەدۆزینەوەی جیهاندا پێیدەگات. ئەنگلس ئاماژە بەدۆزینەوە گەورەکەی مارکس دەکات لەئابووری سەرمایەداریدا کەئەویش (زێدە بەهاییە)، ئەوقازانجە دڕندەیەی سەرمایەدار لەبەرهەمهێان دەیکات وجارێکی دیکە بازاڕی گەورەتری پێدەکاتەوە و ڕووبەری دیکە پێ مۆنۆپۆل دەکات، مارکس دۆزەرەوی  داینەمۆ نهێنیەکەی سەرمایەداریە کەزێدە بەهایە،  دۆزەرەوەی نهێنی پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنان وجوڵەی قۆناغەکانی مێژوو ودابەشبوونی چینەکان وپەیوەندیەکانی نیوان ئابوری و هۆشمەندیە، دۆزەرەوەی نامۆبوونی پڕۆلیتاریایە  تادەگاتە شۆڕش و ڕووخاندنی سەرمایەداری.  خەباتی مرۆڤەکان بۆ ئازادی لای مارکس بەهیچ شێوەیەک لەخەبات بۆ نان وپێداویستیە ماتڕیاڵیەکان جودا ناکرێتەوە، مارکس کاتێک کتێبە گەورەکەی (کاپیتاڵ / سەرمایەDas Kapital 1867 ) دەنوسێت، گەورەترین دۆزینەوە دەکات، لەهاوکێشە نهێنیەکانی جوڵەی سەرمایە وپەیوەندیەکانی بەرهەمهیناندا…لەسەرێکی دیکەوە دۆزینەوە  مارکس بۆ کڕۆکی کۆلۆنیالی، لەئیمپریالزمدا بەرجەستە دەبێت، کەلای ئەو بەرزترین قۆناغی سەرمایەداریە. خەونی مارکس خەونی ئاشقیکە بۆ ژیان، کەمرۆڤ یەکسان بێت، تێربێت، خاوەنی لوتی بەرزی خۆی وکەرامەتی پارێزراو بێت. ئەم پیاوە هەموو تەمەنی خۆی وەک فەیلەسوفێک بەسەربرد، ماتریالزمی مێژووی و دیالەکتیکی لەبواری فەلسەفە نوسی، مارکسی گەنج  بەیەکێک لەهێگڵیە چەپەکان دەژمێردرێت، دیارە مارکس لەهەناوی ئایدیالزمی ئەڵمانیەوە دێت ولەهاڕمۆنیەکی پڕئەندێشەی فەلسەفیدا بۆ ئەبەد دڵسۆز دەبێت بۆ بۆ دیالەکتیکی هێگڵی، بەڵام بەدیدێکی ماتڕیالیەوە. ئەنگلس لەگوتاری (ماڵئاوایی مارکس) دا دەڵێت (دوو دۆزینەوەی ئاوەها  وەها لەمرۆ دەکات،  بۆئەبەد وەک بەختەورترین مرۆڤ بژی ..). 

ئەوەی مارکس لەفەیلەسوفەکانی پێش خۆی جودا دەکاتەوە دەستەواژە بەناوبانگەکەیەتی کەدەڵێت (فەیلەسوفەکان تا ئێستا دونیایان  شیکردۆتەوە، بەڵام ئێستا کاتی گۆڕانی هاتووە). ئەم پیاوە خۆشەویست نەبووە لای کریستەکان، لای دیموکراتخوازە ئۆرستۆکراتەکان،  تەنانەت لای زۆربەی ڕۆشنبیرانی مەسلەکی ئەوزەمەنە ولای حکومەت دەسەڵاتدارانی ئەوروپا. مارکس ژیانی پڕدەبێت لەهەژاری و نەفیکردن وکۆچ ونائارامی. بەڵام بەڕێزانم ئەوە چ ڕۆحێکی گەورەیە لەم ساتەوەختەی یادی کۆچی مارکسدا دەبێت باس بکرێت، جگە لە هاوسەر و ئەشقی  مارکس نەبێت (ژێنی مارکس ) ، کەلەحەڤدە ساڵیەوە ئاشقی یەکتردەبن، مارکسی گەنج  ئەو زەمەنە ئۆقرە ناگرێت ودەیەوێت بچێت بۆ داوای (یۆهانا بێرتا ڤۆن ڤێستڤالن)، کەلەدوای شووکردنی نازناوی (ژینی مارکسMarx  Jenny) هەڵدەگرێت.  باوکی مارکس کەجولەکە بوو، پارێزەرێکی بەناوبانگ  بوو،  داوای ئەوە لەمارکسی هەرزەکاردەکات ئۆقرە بگرێت و هەردووکیان  تادەگەنە ئەو دیوو سنووری  هەژدە ساڵی، ئەوسا هاوسەرگیری بکەن، ئیدی  لەو تەمەنەوە تا کۆتایی ژیانیان ئەم دوو مرۆڤە وەک دوو ئاشق بەیەکتری ژیان بەسەر دەبەن. 

(ژێنی مارکس)  هەموو جاڕیک خۆی بەسکرتێری مارکس لەقەڵەمدەدا کارەکانی بۆ تەواو دەکرد، نامە ناردن بۆ ڕۆژنامەو کۆنگرەکان، وەڵامدانەوە و قسەکەری مارکس بوو، دایکی منداڵانی و هاوسەر وهاوخەباتی  بوو. نەک هەر ئەوە، بەڵکو زۆر جار کاری بۆ ئەنگلس و هاوڕێکانی مارکس دەکرد،  ئەشقی ئەو بۆ مارکس بووە داینەمۆیەک کەمارکس سەرەڕای برسیتی وهەژاری ومەنفای لەندەنی توانای بەردەوامی هەبێت، لەپشت هەموو کارە مەزنەکانی مارکسەوە ژێنی مارکسی ئەشق و هاوسەری وەستاوە..بەڵام ئەوە هەر ژێنی نییە کەئاشقی مارکسە،  بەڵکو ئەوە مارکسە تاکۆتایی ژیانی (ژێنی) بە (بوکی ئەبەدی ژیانم) وەسفدەکات، بەهەمان دڵی گەرمی گەنجێکی  حەڤدەساڵیەوە مارکس تامردن ئاشقی ژێنی بوو.. سەیر لەوەدایە مارکسی هەمیشە سەرقاڵ بەماتماتیک، بەزانستی ئابووری، بەپارە و جوڵەی زێدەبەها وکۆنگرەکانی ئەنتەرناسیونال، مارکس فەلسەفە بەپراکتیکی دەهێنێتە مەیدانی جەنگی سیاسیەوە وژیانی خۆی بۆ خۆشگوزەرانی چینی کرێکاران تەرخاندەکات. ئەم جەنگە دەبێت دڵی مرۆڤ ڕەق بکات، وەهای لێ بکات تاسەر ئێسقان ڕیالست، وشک وئەقڵانیەکی بێئامان بێت، کەچی مارکس لەنێو ئەم هەموو هاوکێشە وشکانەی ئابووری زیدەبەهایەدا بیر لەبوکە ئەبەدیەکەی ژیانی دەکاتەوە، کەژێنی هاوسەر و ئەشقێتی. بەتایبەت ئەو کاتانەی ژێنی لێی دوورە، مارکس لەو دووری ومەنفا وتەنهایەدا تاکە ڕۆشنایی خۆی لەژێنیدا دەبینێتەوە ونامەی نێوانیان جوانترین ئەدەبی نامە گۆڕینەوە. مارکس  لەبیست و یەکی یونی  ١٨٥٦  یەکێک لەهەرە نامە جوانەکانی بۆ (ژێنی )دەنوسێت، ئەم نامەیە نامەی مێردیک نییە، بەڵکو نامەی دڵدارێکی ڕۆمانسی گەرمە بۆ دڵەکەی خۆی، لەو نامەیەدا مارکس بەمجۆرە دەستپێدەکات: 

(من ئەم نامەیەت بۆ دەنوسم چونکە تەنهام. من فێربووم خۆم بەئەوە ئەشکەنجەبدەم لەسەرمدا دیالۆگت لەگەڵدا بکەم، بێگومان بێئەوەی تۆ ئاگات لەم دیالۆگە بێت یان  گوێت لێ بێت یان بتوانیت وەڵامم بدەیتەوە …) 

مارکس تەنها بیری لای ئایدیا گەورەکان نەبوو، بەڵکو هەمێشە بیری لای هاوسەر وئەشقی ئەبەدی خۆی بوو، تاکۆتایی ژیانی دڵداری لەگەڵ هاوسەرەکەیدا کرد، خودایە ئەوەچ هێزیکی ئەشقە وەهای کردووە ئەم پیاوە نەبێت بەمێرد، ئەوە چ هێزێکی گەورەیە کەلەمارکسەوە فێری دەیبین، کەهەرگیز نەبین بەمێرد، بەڵکو تاکۆتایی ژیانمان ببین بەئاشقی هاوڕێی ژیانمان. لەنامەکەی  بیست و یەکی یونی  ١٨٥٦  وێنەی مادۆنا، دایکی حەزرەتی مەسیح کە ئیمانداران ماچیدەکەن لای مارکس وێنەی ئەشق وهاوسەرەکی خۆیەتی،  (ژێنی مارکس) خۆیەتی و کەسیتر نییە لەم دونیایەدا.  لەونامەیەدا ئاماژە بەوەدەدات، کەئەگەر ئەو ئیماندارانە وێنەی دایکی مەسیح ڕەشبکەن بەماچەکانیان، ئەوا هیچیان ناگەن ( بەو هەموو ماچکردنی من،  بۆ فۆتۆ ڕەش و سپیەکەی تۆ..)  هەروەها لەو نامەیەدا دەڵێت : (چاوەکانی من بەهۆی خراپی ڕوناکی چراو جگەرەکێشانەوە سەقەت بووە، بەڵام من نەک هەر تەنها لەخەونمدا، بەڵکو لەوەئاگایمدا دەتوانم وێنەت بکێشم و بیهێنمە پێش چاوم. من بەئەشقەوە تۆ لەنێو دەستەکانم هەڵدەگرم، لەتەوقی سەرتەوە ئازیز تاوەکو بنی پێت ماچتدەکەم، من بۆ تۆ دێمە سەرچۆک و دەکەومە بەرپێت و دەناڵێنم و پێت دەڵێم:  خانمەکەم من ئەشقی تۆم …) 

 

 

 

ئیسماعیل حەمەئەمین   

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.